حوكمی مه‌دحی نه‌فسی خۆ كردن
] kurdish – كوردی – كردي [
ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
2014 - 1435
« باللغة الكردية »
فريق قسم اللغة الكردية بموقع دار الإسلام
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2014 - 1435
حوكمی مه‌دحی نه‌فسی خۆ كردن
ئه‌م پرسیاره ئاڕاسته‌ی ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس كراوه :
پرسیار : ئایا دروسته كه‌سێك مه‌دحی خۆی بكات بۆ خه‌ڵكی، و بۆ نموونه بڵێت من كه‌سێكی ڕاستگۆ و ده‌ستپاكم، یان خاكی و مته‌واضعم، یان هه‌ر مه‌دحێكی تر ؟
وه‌ڵام : سوپاس بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان، وه درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه .
خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ▬ فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى ♂ [ النجم : 32 ] واتا : ته‌زكیه‌ی ده‌رونی خۆتان مه‌كه‌ن ( به‌وه‌ی كه له‌خواترس و پارێزگاری سنووه‌ركانی په‌روه‌ردگارن ) چونكه هه‌ر خوای گه‌وره خۆی زانایه به‌وه‌ی كه كێ له‌خواترستره .
له‌م ئایه‌ته پیرۆزه‌دا خوای گه‌وره ڕێگری كردووه له باوه‌ڕداران كه مه‌دح و ثه‌نای خۆیان بكه‌ن به‌وه‌ی ته‌زكیه‌ی ده‌روونی خۆیان بكه‌ن و به باڵای خۆیاندا هه‌ڵبده‌ن كه كه‌سێكی خواناس و له‌خواترسن وپارێزگاری له سنوره‌كانی ده‌كه‌ن، به‌بێ بوونی هیچ هۆكارێك كه وا بكات له‌و كه‌سه ئه‌و مه‌دح وثه‌نایه‌ی خۆی بكات، به‌ڵكو ته‌نها ئه‌وه‌یه ئه‌و كه‌سه خۆی حه‌ز له خۆدره‌خستن وپێداهه‌ڵدانی خۆی ده‌كات .
ئیمامی طه‌به‌ری (ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت) له ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌دا ووتوویه‌تی : خوای گه‌وره وبه‌رزوبڵند فه‌رموویه‌تی: " لا تشهدوا لأنفسكم بأنها زكية بريئة من الذنوب والمعاصي " [ تفسیر الطبري: 22/540 ] واتا : ئه‌ی باوه‌ڕداران شاهیدی مه‌ده‌ن له‌سه‌ر ده‌رونی خۆتان كه پاكوخاوێنن و دوورن له تاوان و گوناهو خراپه .
ئیمامی شه‌وكانیش ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ووتویه‌تی : « لا تَمْدَحُوهَا وَلَا تُبَرِّئُوهَا عَنِ الْآثَامِ وَلَا تُثْنُوا عَلَيْهَا ، فَإِنَّ تَرْكَ تَزْكِيَةِ النَّفْسِ أَبْعَدُ مِنَ الرِّيَاءِ وَأَقْرَبُ إِلَى الْخُشُوعِ » [ فتح القدير 5 / 136 ] واتا : مه‌دحی ده‌روونی خۆتان مه‌كه‌ن و به پاك ڕای مه‌گرن له تاوان و گوناهو و ثه‌نای مه‌كه‌ن، چونكه وازهێنان له ته‌زكیه كردنی ده‌رون دورتر له ڕیا كردن و نزكیتریشه له خشوع وله‌خواترسان.
ئه‌صڵ وایه كه مه‌دح و ثه‌نا وباسكردنی مه‌حسانه‌كانی خۆت، له ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا كارێكی ڕێگری لێكراوه، له كه‌مترین حاڵه‌تیشدا كارێكی مه‌كروهه و باش نییه مرۆڤی باوه‌ڕدار ته‌زكیه‌ی نه‌فسی خۆی بكات ومه‌دح و ثه‌نای خۆی بكات، به‌ڵام له‌كاتی پێویستی و حاجه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا، زانایان ڕێگایان پێداوه ئه‌ویش به ئه‌ندازه‌ی خۆی و زیاده‌ڕۆی تێدا نه‌كرێت.
ئیمامی نه‌وه‌ویش ( ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) له‌م باره‌یه‌وه ده‌ڵێت : « اعلم أن ذكرَ محاسن نفسه ضربان: مذموم ; ومحبوب, فالمذمومُ : أن يذكرَه للافتخار ، وإظهار الارتفاع ، والتميّز على الأقران ، وشبه ذلك.
والمحبوبُ : أن يكونَ فيه مصلحة دينية ، وذلك بأن يكون آمراً بمعروف ، أو ناهياً عن منكر ، أو ناصحاً أو مشيراً بمصلحة ، أو معلماً ، أو مؤدباً ، أو واعظاً ، أو مذكِّراً ، أو مُصلحاً بين اثنين ، أو يَدفعُ عن نفسه شرّا ، أو نحو ذلك ، فيذكر محاسنَه، ناوياً بذلك أن يكون هذا أقربَ إلى قَبول قوله واعتماد ما يذكُره ، أو أن هذا الكلام الذي أقوله لا تجدونه عند غيري فاحتفظوا به ، أو نحو ذلك .
وقد جاء في هذا المعنى ما لا يحصى من النصوص ، كقول النبيّ صلى الله عليه وسلم: « نا النَّبِي لا كَذِبْ » ، وقوله « أنا سَيِّدُ وَلَد آدَم » ، و « أنا أوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الأرْضُ » ، و « أنا أعْلَمُكُمْ باللَّهِ وأتْقاكُمْ » ، و « إني أبِيتُ عنْدَ ربي » ، وأشباهه كثيرة .
وقال يوسف صلى الله عليه وسلم: (اجْعَلْني على خَزَائِنِ الأرْضِ إني حَفِيظٌ عَلِيمٌ) ، وقال شعيب صلى الله عليه وسلم: (سَتَجِدُنِي إنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ)
وقال عثمان رضي الله عنه حين حُصر ما رويناه في صحيح البخاري أنه قال: ألستم تعلمون أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: ( مَنْ جَهّزَ جَيْشَ العُسْرَةِ فَلَهُ الجَنَّةُ) فجهّزتهم ؟ ألستم تعلمون أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: ( مَنْ حَفَرَ بِئرَ رُومَة فَلَهُ الجَنَّةُ ) فحفرتها ؟ فصدّقوه بما قال .
وروينا في صحيحيهما عن سعد بن أبي وقاص رضي الله عنه أنه قال حين شكاه أهل الكوفة إلى عمرَ بن الخطاب رضي الله عنه وقالوا: لا يُحسن يصلي
فقال سعد : والله إنّي لأول رجل من العرب رمى بسهم في سبيل الله تعالى .
وروينا في صحيح مسلم عن عليّ رضي الله عنه قال: والذي فلق الحبَّة وبرأَ النسمةَ، إنه لعهدُ النبيّ صلى الله عليه وسلم إليّ : أنه لا يحبني إلا مؤمنٌ ، ولا يبغضني إلا منافق .
ونظائر هذا كثيرة لا تنحصر، وكلُّها محمولة على ما ذكر [ الأذكار 278-279[ .
واتا : بزانه كه باسكردن ومه‌دحكردنی مرۆڤ بۆ لایه‌نه جوانه‌كانی ده‌روونی خۆی دوو جۆره: دانه‌یه‌كیان بێزار و مه‌ذمومه، ئه‌وی دیكه‌شیان كارێكی باش وخوازراو و مه‌دح كراوه .
یه‌كه‌میان : بێزار و مه‌ذمومه‌كه‌یان : ئه‌وه‌یه مرۆڤ بۆ فه‌خر و شانازی وخۆده‌رخستن وخۆبه‌رزكردنه‌وه به‌سه‌ر خه‌ڵكی و خۆ جیاكردنه‌وه له‌خزم ودۆستان مه‌دح و ثه‌نای خۆی بكات .
دووه‌میان : خوازراو و مه‌دح كراوه‌كه‌یان : ئه‌وه‌یه كه به‌رژه‌وه‌ندیه‌كی گشتی تێدا بێت، ئه‌ویش به‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه كه‌سێكه خۆی فه‌رمان به چاكه ده‌كات و ڕێگری ده‌كات له خراپه، یان ئامۆژگاری خه‌ڵكی ده‌كات، یان ئاماژه به به‌رژه‌وه‌ندیه‌كی گشتی بكات، یان ئه‌و كه‌سه خۆی مامۆستایه‌كه، یان خه‌ڵكی فێری ڕه‌وشت و ئه‌ده‌ب ده‌كات، یان ئامۆژگاریكاری خه‌ڵكی بێت، یان یادخه‌ره‌وه‌ی خه‌ڵكیه، یان موصڵح وچاكسازی نێوان دوو كه‌سه، یان به‌و مه‌دحكردنه‌ی خراپه و تۆمه‌تێك له‌خۆی لابدات، ئه‌مانه و هاوشێوه‌كانی، له‌م كاتانه‌دا ئه‌و كه‌سه ئه‌گه‌ر باسی چاكه و مه‌حاسینه‌كانی خۆی كرد به‌و نیه‌ته‌ی ئه‌و كاره بكات كه قسه‌كانی زیاتر جێگای قه‌بوڵكردنن لای خه‌ڵكی، یان له‌كاتێكدا ئه‌و مه‌دحه‌ی خۆی ده‌كات مه‌به‌ستی ئه‌وه بێت كه ئه‌و شته‌ی لای من هه‌یه لای غه‌یری من نییه بۆیه ده‌ستی پێوه بگرن و فێری ببن وئێوه‌یش ئه‌نجامی بده‌ن .
ئه‌م ده‌قانه و چه‌ندان ده‌قی تر كه له ژماره نایه‌ن، به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌مه ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ره ( صلی الله علیه وسلم ) كه ده‌فه‌رموێت : « أنا النَّبِي لا كَذِبْ » واتا : من پێغه‌مبه‌رم و دۆر نیم، وه فه‌رموویه‌تی : « أنا سَيِّدُ وَلَد آدَم » واتا : من گه‌وره‌ی نه‌وه و كوڕانی ئاده‌مم، وه فه‌رموویه‌تی : « أنا أوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الأرْضُ » واتا : من یه‌كه‌م كه‌سم له ڕۆژی زیندوبوونه‌وه‌دا زه‌وی بۆم شه‌ق ده‌بێت، هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : « أنا أعْلَمُكُمْ باللَّهِ وأتْقاكُمْ » واتا : من زاناترین كه‌سی ئێوه‌م به‌خوای گه‌وره، و له‌خواترسترین كه‌ستانم، هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : « إني أبِيتُ عنْدَ ربي يطعمني ويسقيني » له‌باره‌ی ڕۆژوی ویصاڵه‌وه كه دوو ڕۆژ له‌سه‌ر یه‌ك به‌ڕۆژوو بووه فه‌رموویه‌تی : ئێوه وه‌ك من مه‌كه‌ن چونكه بێگومان من شه‌و ( ده‌عوه‌تی خوام) , ئه‌و خواردن وخواردنه‌وه‌م ده‌دات، ئه‌م فه‌رموودانه وهاوشێوه‌كانی به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه له‌كاتی پێویست وبه‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا دروسته مرۆڤ مه‌دحی خۆی بكات.
یوسف پێغه‌مبه‌ر ( علی نبینا وعلیه أفضل الصلاة والسلام ) فه‌رمووی به عه‌زیزی میصر : ▬ اجْعَلْني على خَزَائِنِ الأرْضِ إني حَفِيظٌ عَلِيمٌ ♂ واتا : من بكه به خه‌زنه‌دار به‌سه‌ر داهات و سامانه‌كانی زه‌ویه‌وه، بێگومان من كه‌سێكی پارێزگار و زانام، شوعه‌یبیش فه‌رموویه‌تی : ▬ سَتَجِدُنِي إنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِينَ ♂ واتا: إن شاء الله ده‌مبینی كه كه‌سێكی صاڵح و خواناس ده‌بم، عوثمانیش ( خوای لێ ڕازی بێت ) وه‌ك ئیمامی بوخاری له صه‌حیحه‌كه‌یدا بۆمانی ڕیوایه‌ت ده‌كات، كاتێك بكوژه‌كانی ده‌وری ماڵه‌كیان دابوو پێی ووتن : « ألستم تعلمون أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: ( مَنْ جَهّزَ جَيْشَ العُسْرَةِ فَلَهُ الجَنَّةُ ) فجهّزتهم ؟
ألستم تعلمون أن رسول الله صلى الله عليه وسلم قال: ( مَنْ حَفَرَ بِئرَ رُومَة فَلَهُ الجَنَّةُ ) فحفرتها ؟ فصدّقوه بما قال » واتا : ئایا نازانن كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : هه‌ركه‌س سوپای ڕۆژانی ناڕه‌حه‌تی ( مه‌به‌ستی غه‌زوه‌ی ته‌بوكه ) ئاماده‌بكات و كه‌لوپه‌ل و تفاقی سوپاكه‌ی ساز بكات ئه‌وه به‌هه‌شت بۆ ئه‌و بێت، ئه‌وه من بووم ئه‌و سوپایه‌م ئاماده كرد و هه‌موو پێداویستیه‌كانیم دابين كرد، ئایا نازانن كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ديسان فه‌رموویه‌تی : هه‌ركه‌سێك بيری ڕۆمه هه‌ڵبكه‌نێت به‌هه‌شت بۆ ئه‌و، ئه‌وه من بوم هه‌ڵم كه‌ند، ده‌ی كه‌وابێت پێغه‌مبه‌ری خوا به ڕاست بزانن له‌وه‌ی فه‌رموویه‌تی .
هه‌روه‌ها له هه‌ردوو صه‌حیحه‌كه‌دا ڕیوایه‌ت كراوه كه سه‌عدی كوڕی ئه‌بی وه‌قاص كاتێك خه‌ڵكی كوفه شكایه‌تیان لێ كرد لای عومه‌ری كوڕی خه‌تاب ( خوای لێ ڕازی بێت ) و پێیان ووت : سه‌عد نازانێت جوان نوێژ بكات، سه‌عد له‌وه‌ڵامدا ووتی : سویند بێت به الله من یه‌كه‌م كه‌سێكی ناو عه‌ره‌بم كه له پێناو خوای گه‌وره‌دا تیری هاویشت بێت.
له صه‌حیح موسلمیشدا هاتووه : كه عه‌لی كوڕی ئه‌بی طالب ( خوای لێ ڕازی بێت ) فه‌رموویه‌تی : « والذي فلق الحبَّة وبرأَ النسمةَ ، إنه لعهدُ النبيّ صلى الله عليه وسلم إليّ : أنه لا يحبني إلا مؤمنٌ ، ولا يبغضني إلا منافق » واتا : سوێند بێت به‌و كه‌سه‌ی كه تۆوه‌كانی له‌ت كردووه و دروونه‌كانی به‌ری كردووه، په‌یمان وبه‌لێنی پێغه‌مبه‌ری خوایه بۆ من كه : كه‌س منی خۆش ناوێت باوه‌ڕدار نه‌بێت، وه كه‌سیش ڕقی له‌من نییه دوو ڕوو نه‌بێت .
ئه‌مانه و چه‌ندان نمونه‌ی هاوشێوه‌ی ئه‌مانه زۆرن كه ناژمێردرێن و حه‌صر ناكرێن، هه‌ر هه‌مویشیان به‌ڵگه و ده‌لیله له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی پێشتر باسمان كرد، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه مرۆڤ له‌كاتی پێویستی و به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدا دروسته مه‌دح و ثه‌نای خۆی بكات به چاكه و بۆ خه‌ڵكی باس بكات، ته‌نانه‌ت زانایان ووتویانه : ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێكی باوه‌ڕدار لای ته‌ئكید بوو ئه‌گه‌ر ئه‌و لێپرسراویه‌تیه‌ك و پۆستێكی حوكمی هه‌یه نه‌یگرێته ده‌ست ئه‌وا كه‌سێكی نه‌شیاو ده‌ستنیشان ده‌كرێت بۆ گرتنه ده‌ستی ، وله‌هه‌مان كاتیشدا داوا له‌م ده‌كرێت كه كار وچالاكیه‌كانی خۆی كه له‌ڕابردوودا ئه‌نجامی داوون بۆیان باس بكات، یان بۆیان بنوسێت، زانایان ده‌ڵێن : له‌به‌ر به‌رژه‌وه‌ندی گشتی موسڵمانان واجبه ئه‌و كه‌سه كاره چاك و باشه‌كانی خۆی بۆ ئه‌وان باس بكات، چونكه یوسف ( علیه السلام ) به عه‌زیزی میصری فه‌رموو : ▬ اجْعَلْني على خَزَائِنِ الأرْضِ إني حَفِيظٌ عَلِيمٌ ♂ واتا : من بكه به خه‌زنه‌دار به‌سه‌ر داهات و سامانه‌كانی زه‌ویه‌وه، بێگومان من كه‌سێكی پارێزگار و زانام .
خواي گه‌وره‌ش زاناتره .