زه‌كاتی دانه‌وێڵه وبه‌روبووم
] kurdish – كوردی – كردي [
موحه‌مه‌د صاڵح المنجد
وه‌رگێڕانی: ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
سایتی (ئیسلام پرسیار ووه‌ڵام)
2012 - 1433
﴿ زكاة الحبوب والثمار ومقدار النصاب فيها ﴾
« باللغة الكردية »
محمد صالح المنجد
ترجمة: فريق قسم اللغة الكردية بموقع دار الإسلام
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
موقع الإسلام سؤال وجواب
2012 - 1433
زه‌كاتی دانه‌وێڵه وبه‌روبووم
پرسیار : ئایا زه‌كاتی دانه‌وێڵه وبه‌روبووم چۆنه؟ وه ئایا نیصابیان چه‌نده ؟
وه‌ڵام : الحمد لله والصلاة والسلام علی رسول الله وعلی آله وصحبه وسلم.
یه‌كه‌م : به كۆده‌نگی زانایان زه‌كات له دانه‌وێڵه وبه‌روبوومدا واجبه.
ابن القدامة ئه‌ڵێت : زانایان كۆده‌نگن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی زه‌كات له گه‌نم و جۆ و خورما ومێوژدا واجبه، ئه‌مه‌ش ووته‌ی هه‌ریه‌ك له ابن المنذر وابن عبدالبر یشه { المغنی 2/294} .
به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر واجبی زه‌كاتی دانه‌وێڵه وبه‌روبووم، خوای گه‌وره ئه‌فه‌رموێت : ) وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ ( {الانعام :141} واته : له‌ڕۆژی چنین و دروێنه مافی (هه‌ژارانی) لێبده‌ن .
زه‌كات له‌و دانه‌وێڵانه‌دا واجب ده‌بێت كه ده‌پێورێن و هه‌ڵده‌گیرێن، جا چی قووت بن یان ئه‌گه‌ر قووتیش نه‌بن، ئه‌ویش به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه : عن عَبْدِ اللَّهِ بن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُما عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : « فِيمَا سَقَتْ السَّمَاءُ وَالْعُيُونُ أَوْ كَانَ عَثَرِيًّا الْعُشْرُ ، وَمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ نِصْفُ الْعُشْرِ » {رواه البخاري به‌فه‌رمووده‌ی ژماره 1483} واته : پێغه‌مبه‌ر (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) فه‌رموویه‌تی : ئه‌و كشتوكاڵه‌ی كه به‌ئاوی ئاسمان و كانیاوه‌كان ئاو ده‌خۆن، یان ده‌یمین و پێویستیان به ئاو نییه، ئه‌وه ده‌بێت (یه‌ك له‌سه‌ر ده‌ی) بدرێت به زه‌كاتدا، وه ئه‌وه‌شیان ئاوی بۆ هه‌ڵده‌گۆزرێت وئاودانی تێی ده‌چێت ئه‌وه ده‌بێت (نیو ده‌یه‌كی) بدرێت به‌كاتتدا .
ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ش فه‌رمووده‌یه‌كه به‌گشتی باسی كردووه و هیچ جیاوازی نه‌كردووه له‌نێوان ئه‌و دانه‌وێڵه وبه‌روبوومانه‌ی كه قووتن یان قووت نین.
به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه پێوانه جێگای ئیعتباره له‌م مه‌سه‌ئه‌له‌یه‌دا، ئیمامی موسلیم ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ی ڕیوایه‌ت كردووه : عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رضي الله عنه عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : « لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ صَدَقَةٌ » {رواه مسلم به‌فه‌رمووده‌ی ژماره 979} واته : ئه‌و دانه‌وێڵه وبه‌رووبوومه‌ی نه‌گاته پێوانه‌ی پێنج ویسق زه‌كاتی لێ نادرێت، ویسقیش جۆره پێوانه‌یه‌ك بوو له‌و سه‌رده‌مه‌دا دانه‌وێڵه وبه‌روبومی پێ پێوراوه، به‌نسبه‌ت ئیعتباری مه‌رجی هه‌ڵگرتنیش، هیچ ناز ونیعمه‌تێك ته‌وا نابێت هه‌تاوه‌كو قابلیه‌تی هه‌ڵگرتنی نه‌بێت، چونكه ئه‌و دانه‌وێڵه و به‌روبوومه‌ی قابلیه‌تی هه‌ڵگرتنی هه‌یه بۆماوه‌یه‌كی دورودرێژ سوودی لێ ده‌بینرێت .
به‌هوتی له كه‌شاف القناعدا ئه‌ڵێت : زه‌كات له‌هه‌موو به‌روبوومێكدا واجب ده‌بێت كه بپێورێت و قابلیه‌تی هه‌ڵگرتنی هه‌بێت، وه‌ك خورما ومێوژ وبادام و فوستق وبوندوق. { كشاف القناع" (2/205)} .
شێخ محمد بن صالح العثیمین یش(ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) له شه‌رح الممتع دا ئه‌ڵێت : دانه‌وێڵه وبه‌روبووم زه‌كاتی تێدا واجب ده‌بێت به‌و مه‌رجه‌ی بپێورێت و قابلیه‌تی هه‌ڵگرتنی هه‌بێت، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌م دوو مه‌رجه‌ی تێدا نه‌بێت ئه‌وه زه‌كاتی تێدا واجب نابێت . { الشرح الممتع" (6/70)} .
دووه‌م : زه‌كات له دانه‌وێڵه وبه‌روبوومدا واجب نابێت هه‌تاوه‌كو نه‌گاته (نصاب) وڕاده‌ی خۆی، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه بگاته پێنج ویسق، هه‌موو ویسقێكیش شه‌ست صاعه، هه‌موو صاعێكیش چوار مشته، مه‌به‌ست له مشتیش پڕ هه‌ردوو ده‌ستی پیاوێكی مامناوه‌نده، ئه‌ویش به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه : عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ رضي الله عنه أَنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : « لَيْسَ فِي حَبٍّ وَلا تَمْرٍ صَدَقَةٌ حَتَّى يَبْلُغَ خَمْسَةَ أَوْسُقٍ » {رواه مسلم به‌فه‌رمووده‌ی ژماره 979} واته : ئه‌و دانه‌وێڵه وبه‌رووبوومه‌ی نه‌گاته پێوانه‌ی پێنج ویسق زه‌كاتی لێ نادرێت.
ئه‌ندازه‌ی ئه‌و زه‌كاته‌یش كه‌واجبه بدرێت له‌دانه‌وێڵه وبه‌روبوومدا به‌پێی شێوازی ئاوخواردن وئاودانی ده‌گۆڕێت، ئه‌گه‌ر هاتوو به‌بێ تێچوونی پاره‌وپوڵ وناڕه‌حه‌تی ئاویان خوارد، وه‌ك ئه‌وه‌ی به‌ئاوی باران یان كانیاوه‌كان ئاوبخوات، ئه‌وا ده‌بێت له‌كاتی دروێنه و چنینیدا (ده‌یه‌كی) بدرێت به‌زه‌كاتدا، خۆ ئه‌گه‌ر هاتوو به‌پاره‌وپوڵ و تیچوون ئاویان خوارده‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ی به ماتۆڕێك یان به‌لێدانی بیرێك ئاوی بۆ هه‌ڵبگۆزێت، ئه‌وا ده‌بێت (نیو ده‌یه‌كی) بدرێت به‌زه‌كاتدا، ئه‌ویش به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه : عن عَبْدِ اللَّهِ بن عمر رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُما عَنْ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ : « فِيمَا سَقَتْ السَّمَاءُ وَالْعُيُونُ أَوْ كَانَ عَثَرِيًّا الْعُشْرُ ، وَمَا سُقِيَ بِالنَّضْحِ نِصْفُ الْعُشْرِ » {رواه البخاري به‌فه‌رمووده‌ی ژماره 1483} واته : پێغه‌مبه‌ر (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) فه‌رموویه‌تی : ئه‌و كشتوكاڵه‌ی كه به‌ئاوی ئاسمان و كانیاوه‌كان ئاو ده‌خۆن، یان ده‌یمین و پیویستیان به ئاو نییه، ئه‌وه ده‌بێت یه‌ك له‌سه‌ر ده‌ی بدرێت به زه‌كاتدا، وه ئه‌وه‌شیان ئاوی بۆ هه‌ڵده‌گۆزرێت وئاودانی تێی ده‌چێت ئه‌وه ده‌بێت نیو ده‌یه‌كی بدرێت به‌كاتتدا .
خه‌طابی ده‌ڵێت مه‌به‌ست له ده‌سته‌واژه‌ی (عثریا) ئه‌و جۆره ڕووكانه‌یه كه به ڕه‌گ وده‌ماره‌كانی ئاو ده‌خۆنه‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی ئاویان بده‌یت (مه‌به‌ست پێی كشتوكاڵی ده‌یمیه) وه مه‌به‌ست له ده‌سته‌واژه‌ی (النضح) یش ووشتره كه ئاوی پێی هه‌ڵده‌گیرێت به‌مه‌بستی ئاوادانی كشتوكاڵ، ووشتریش له‌م فه‌رمووده‌یه‌دا وه‌ك نموونه هێنراوه‌ته‌وه ئه‌گینا ئه‌گه‌ر به‌هۆی گا و مانگاشه‌وه بێت یه‌ك حوكمیان هه‌یه، ئه‌م جۆره‌یش هاوشێوه‌ی ئه‌و جۆره ئاودانه‌یه كه ئێستا به ماتۆڕ و ئاله‌تی هه‌ڵگۆزتن ئاوی كشتوكاڵی پێ ده‌درێت .
شێخ محمد صالح العثیمین (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) له‌م باره‌یه‌وه ئه‌ڵێت : حیكمه‌ت له‌م جیاوازیشه ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ی به ماتۆڕ یان به ووشتر وگا ومانگا ئاوی بۆ هه‌ڵده‌گۆزرێت پاره و نه‌قه‌ی زیاتری تێده‌چێت، به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌وه‌ی كه به‌ئاوی باران و كانیاوه‌كان ئاو ده‌خۆنه‌وه كه پاره ونه‌فه‌قه‌یان ناوێت، بۆیه پێغه‌مبه‌ری خوا (صلی الله علیه وسلم) ڕه‌چاوی ئه‌م خاڵه‌ی كردووه، بۆیه ئه‌وه‌ی به تێچوون و نه‌فه‌قه‌ی زیاتر ئاو ده‌درێن زه‌كاته‌كه‌یان له‌سه‌ر سووكتر كراوه . { الشرح الممتع" (6/77)} .
شێخ ابن بازیش (ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت) له‌م باره‌یه‌وه ووتویه‌تی : ئه‌و دانه‌وێڵه و به‌روبوومه‌ی به ئاوی باران وڕووبار وكانیاوه‌كان ئاو ده‌درێن وه‌ك گه‌م و جۆ و خورما و مێوژ ئه‌وا (ده‌یه‌كی) ده‌ردێت به‌زه‌كاتدا، ئه‌وانه‌یشی به مه‌كینه‌و ماتۆڕ ئاویان بۆ هه‌ڵده‌گۆزرێت نیو ده‌یه‌كی ده‌درێت له‌زه‌كاتدا .
خوای گه‌وره زاناتره .