له سه‌ره‌تای نوێژه‌وه كام دوعای (استفتاح) بخوێنرێت
] kurdish – كوردی – كردي [
ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
2014 - 1435
فريق قسم اللغة الكردية بموقع دار الإسلام
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2014 - 1435
له سه‌ره‌تای نوێژه‌وه كام دوعای (استفتاح) بخوێنرێت
ئه‌م پرسیاره ئاڕاسته‌ی ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس كراوه :
پرسیار : به‌رێزان چه‌ند جۆرێك له دوعای ده‌ست پێكردنی نوێژ هاتووه له سونه‌تدا، ئایا كامیان له نوێژه فه‌رزه‌كاندا ده‌خوێنرێت و كامیشیان له نوێژه سوننه‌ته‌كاندا ده‌خوێنرێت ؟ خوای گه‌وره پاداشتی خێرتان بداته‌وه .
وه‌ڵام : سوپاس بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان، وه درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه .
به‌رێزم له‌م باره‌یه‌وه زیاتر له یازده ڕیوایه‌تی صه‌حیح و حه‌سن هاتوون، كه باس له‌و نزا و دوعایانه ده‌كات كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نوێژه‌كانی پێ ده‌ست پێكردووه له پاش دابه‌ستنی نوێژه‌كه‌ی به ( الله أكبر ) كردن و پێش خوێندنی سوره‌تی ( الفاتحة ) :
وه‌ك : عن جابر رضي الله عنه قال : كَانَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم إِذَا اسْتَفْتَحَ الصَّلاَةَ كَبَّرَ ثُمَّ قَال « إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لاَ شَرِيكَ لَهُ ، وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ ، وَأَنَا مِنَ الْمُسْلِمِينَ .. اللَّهُمَّ اهْدِنِي لأَحْسَنِ الأَعْمَالِ وَأَحْسَنِ الأَخْلاَقِ ؛ لاَ يَهْدِي لأَحْسَنِهَا إِلاَّ أَنْتَ ، وَقِنِي سَيِّئَ الأَعْمَالِ وَسَيِّئَ الأَخْلاَقِ ؛ لاَ يَقِي سَيِّئَهَا إِلاَّ أَنْت »
عن عاصم بن حُمَيْد - رحمه الله تعالى - أنّه سأل السيدة عائشة رضي الله عنها :" بأيّ شيء كان يَفتَتِح رسول الله صلى الله عليه وسلم قيام الليل ؟ " فقالت : كَانَ إِذَا قَامَ كَبَّرَ عَشْراً وَسَبَّحَ عَشْراً وَهَلَّلَ عَشْراً وَاسْتَغْفَرَ عَشْراً،وَقَال : « اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَاهْدِنِي وَارْزُقْنِي وَعَافِنِي » وَيَتَعَوَّذُ مِنْ ضِيقِ الْمَقَامِ يَوْمَ الْقِيَامَة .
عن عليّ وابن عمر رضي الله عنهم: وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ .. إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لاَ شَرِيكَ لَهُ ، وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ ، وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ .. اللَّهُمَّ أَنْتَ الْمَلِكُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ .. أَنْتَ رَبِّي وَأَنَا عَبْدُكَ ، ظَلَمْتُ نَفْسِي وَاعْتَرَفْتُ بِذَنْبِي ، فَاغْفِرْ لِي ذُنُوبِي جَمِيعَهَا ؛ إِنَّهُ لاَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ أَنْتَ ، وَاهْدِنِي لأَحْسَنِ الأَخْلاَقِ لاَ يَهْدِي لأَحْسَنِهَا إِلاَّ أَنْتَ ، وَاصْرِفْ عَنِّي سَيِّئَ الأَخْلاَقِ لاَ يَصْرِفُ عَنِّي سَيِّئَهَا إِلاَّ أَنْتَ .. لَبَّيْكَ وَسَعْدَيْكَ ، وَالْخَيْرُ كُلُّهُ بِيَدَيْكَ ، وَالشَّرُّ لَيْسَ إِلَيْكَ ، أَنَا بِكَ وَإِلَيْكَ ، تَبَارَكْتَ وَتَعَالَيْتَ ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْك .
عن أبي هريرة رضي الله عنه قال : كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم َسْكُتُ بَيْنَ التَّكْبِيرِ وَالْقِرَاءَةِ ، فَقُلْتُ :" بِأَبِي وَأُمِّي يَا رَسُولَ اللَّهِ فِي إِسْكَاتِكَ بَيْنَ التَّكْبِيرِ وَالْقِرَاءَةِ مَا تَقُولُ ؟ " قَال » أَقُولُ : اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَايَ كَمَا بَاعَدْتَ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ .. اللَّهُمَّ نَقِّنِي مِنَ الْخَطَايَا كَمَا يُنَقَّى الثَّوْبُ الأَبْيَضُ مِنَ الدَّنَسِ .. اللَّهُمَّ اغْسِلْ خَطَايَايَ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَد »
عن السيدة عائشة - رضي الله عنها - قالت : كَانَ رَسُولُ اللَّه ِصلى الله عليه وسلم إِذَا اسْتَفْتَحَ الصَّلاَةَ قَال « سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ ، وَتَبَارَكَ اسْمُكَ ، وَتَعَالَى جَدُّكَ ، وَلاَ إِلَهَ غَيْرُك »
عن السيدة عائشة - رضي الله عنها – أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم كان إذَا قام مِنَ الليل افتتح صَلاتَه فقال « اللَّهُمَّ رَبَّ جِبْرَائِيلَ وَمِيكَائِيلَ وَإِسْرَافِيلَ ، فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ، عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ، أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ، اهْدِنِي لِمَا اخْتُلِفَ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِكَ ؛ إِنَّكَ تَهْدِي مَنْ تَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيم »
عن جُبَيْر بن مُطْعِم رضي الله عنه قال : « رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم حِينَ دَخَلَ فِي الصَّلاَةِ قَال {اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيرا [ ثَلاَثَ مَرَّات ] ، الْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيرا [ ثَلاَثَ مَرَّات ] ، سُبْحَانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَأَصِيلا [ ثَلاَثَ مَرَّات ] .. اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ : مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِه »
عن ابن عباس - رضي الله عنهما - أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم كان يَقُول إذَا قام إلى الصلاة في جوف الليل : « اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ، وَلَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ قَيَّامُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ فِيهِنَّ ، وَلَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ فِيهِنَّ .. أَنْتَ الْحَقُّ ، وَوَعْدُكَ الْحَقُّ ، وَقَوْلُكَ الْحَقُّ ، وَلِقَاؤُكَ حَقُّ ، وَالْجَنَّةُ حَقُّ ، وَالنَّارُ حَقٌّ ، وَالسَّاعَةُ حَقٌّ .. اللَّهُمَّ لَكَ أَسْلَمْتُ ، وَبِكَ آمَنْتُ ، وَعَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ ، وَإِلَيْكَ أَنَبْتُ ، وَبِكَ خَاصَمْتُ ، وَإِلَيْكَ حَاكَمْتُ ، فَاغْفِرْ لِي مَا قَدَّمْتُ وَأَخَّرْتُ وَأَسْرَرْتُ وَأَعْلَنْتُ ، أَنْتَ إِلَهِي لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْت »
عن أبي سعيد الخدري رضي الله عنه أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم كان إذَا قام مِن الليلِ كَبَّر ثُمّ يَقُول « سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ وَتَبَارَكَ اسْمُكَ وَتَعَالَى جَدُّكَ ، وَلاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّه » ثَلاَثاً ، ثُمَّ يَقُول « اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيرا [ ثَلاَثا ] ، أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِيعِ الْعَلِيمِ مِنَ الشَّيْطَانِ الرَّجِيمِ : مِنْ هَمْزِهِ وَنَفْخِهِ وَنَفْثِه »
عن ابن عمر - رضي الله عنهما - قال : بَيْنَمَا نَحْنُ نُصَلِّي مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذْ قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ : " اللَّهُ أَكْبَرُ كَبِيراً ، وَالْحَمْدُ لِلَّهِ كَثِيراً ، وَسُبْحَانَ اللَّهِ بُكْرَةً وَأَصِيلاً " فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم{مَنِ الْقَائِلُ كَلِمَة كَذَا وَكَذَا} قَالَ رَجُلٌ مِنَ الْقَوْمِ :" أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ " قَال {عَجِبْتُ لَهَا ! فُتِحَتْ لَهَا أَبْوَابُ السَّمَاء} .. قال ابن عمر : فَمَا تَرَكْتُهُنَّ مُنْذُ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ ذَلِك »
عن محمد بن مسلمة رضي الله عنه أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم كان إذَا قام يصلي تطوعاً قال « اللَّهُ أَكْبَرُ .. وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ .. إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ لاَ شَرِيكَ لَهُ ، وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ ، وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ .. اللَّهُمَّ أَنْتَ الْمَلِكُ لاَ إِلَهَ إِلاَّ أَنْتَ ، سُبْحَانَكَ وَبِحَمْدِك » .
ئه‌مانه و كۆمه‌ڵیك ڕیوایه‌تی تر وه‌ك ووتمان یازده ڕیوایه‌ت هاتوون باس له‌م وویرد ونزایه ده‌كه‌ن .
ئه‌بێت ئه‌وه‌ش بزانین كه خوێندنی نزا و ذیكری كردنه‌وه‌ی نوێژ ( دعاء الاستفتاح ) لای ته‌واوی زانایان سوننه‌ته، واتا ئه‌گه‌ر كه‌سێك ئه‌م ذیكرانه‌ی نه‌خوێند و یه‌كسه‌ر پاش ( الله أكبر ) ی نوێژ دابه‌ستن سوره‌تی ( الفاتحة ) ی خوێند نوێژه‌كه‌ی دروسته.
زانایانیش له‌م باره‌ی ئه‌وه‌ی ئایا نوێژ خوێن ده‌توانێت له‌نوێژێكدا زیاتر له یه‌ك دانه بخوێنێت یان ده‌كرێت هه‌ر جاره و دانه‌یه‌كیان بخوێنیت، چه‌ند ڕایه‌كیان هه‌یه :
ئیمامی شافعی و ئه‌بو حامدی غه‌زالی و أبو ئیسحاقی مروزی و ئه‌بو یوسوف له حه‌نفیه‌كان پێان وایه ده‌توانیت هه‌رددوو نزای « سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِك ..... » له‌گه‌ڵ ڕیوایه‌تی « وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَات ..... » كۆ بكه‌یته‌وه واتا له‌یه‌ك نوێژدا ده‌توانیت هةردووكيان بخوێنیت .
ئیمامی نه‌وه‌ویش ده‌ڵێت : ئه‌گه‌ر نوێژخوێنێك خۆی بۆخۆی ته‌نها نوێژی ده‌كرد ئه‌وا ده‌توانێت هه‌موو ئه‌و نزا و دوعایانه‌ی له‌م باره‌یه‌وه هاتوون هه‌مووی بخوێنێت، هه‌روه‌ها ئیمامیش ده‌توانێت به‌ڵام به‌و مه‌رجه‌ی سه‌ره‌تا ئیزن له نوێژ خوێنه‌كان وه‌ربگرێت، ئه‌گه‌ر ئیزنیان پێدا باشه، وه ئه‌گه‌ر نا با هه‌ر یه‌ك دانه له‌و نزایانه بخوێنێت .
ابن قیم الجوزیه‌ش ده‌ڵێت : با هه‌رجارێك دانه‌یه‌كیان بخوێنێت، چونكه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) جارێك به‌م نزایه ده‌ستی پێ ده‌كرد « اللَّهُمَّ بَاعِدْ بَيْنِي وَبَيْنَ خَطَايَاي .. ... » وجارێكی تر به‌مه‌یان « وَجَّهْتُ وَجْهِي لِلَّذِي فَطَرَ السَّمَاوَات ....» و هه‌ندێك جاریش به‌م نزایه نوێژه‌كه‌ی ده‌ست پێ ده‌كرد « اللَّهُمَّ رَبَّ جِبْرِيلَ وَمِيكَائِيل ... » وه جارێكی تر به‌مه‌یان و ده‌یفه‌رموو « اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ أَنْتَ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْض ...» هه‌موو ئه‌م نزا و وویردانه‌ی ده‌ست پیكردنی نوێژ له پێغه‌مبه‌ری خوداوه ( صلی الله علیخ وسلم ) وارد بووه، جا بۆیه ئه‌گه‌ر وویستمان بیخوێنین ئه‌وا ده‌بێت یه‌كێكیان هه‌ڵبژێرین و به‌رده‌وام بین له‌سه‌ری وه‌ك هه‌ندێك له هاوه‌ڵان كه كردوویانه، یاوه‌كو هه‌رجاره و جۆرێكیان بخوێنین .
ابن الاثیر یش ( ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) له شه‌رحی موسنه‌ددا ووتویه‌تی : ئه‌وه‌ی ئیمامی شافعی له كتێبی ( الام ) ــدا باسی كردووه به‌و شێوه‌یه‌یه كه هه‌موو ئه‌م ئه‌ذكارانه به‌یه‌كه‌وه بخوێنێت له نویژی سوننه‌ت و فه‌رزیشدا .
وه‌ك ئه‌وه‌ی ئیمامی شافعی له‌وه‌ی باسی كردوه له ( الام ) دا مه‌به‌ستی بێت كه ته‌نه‌وع و جۆراو جۆریان پێ بكرێت، نه‌ك وه‌ك ئه‌وه‌ی ئیمامی نه‌وه‌وی باسی كردووه كه هه‌موو پێكه‌وه بخوێنیت، له كاتێكدا هه‌ردوولایان هاوڕان ئه‌و كه‌سه‌ی به‌ته‌نها نوێژی بۆخۆی كرد ده‌توانێت هه‌موویان به‌یه‌كجار بخوێنێت، نه‌ك بۆ ئیمام وپێش نوێژ، چونكه كۆكردنه‌وه‌ی هه‌موو ئه‌و ئه‌ذكارانه وخوێندنیان به‌یه‌كجار و به‌سه‌ر یه‌كه‌وه، له پێغه‌مبه‌ری خواوه ( صلی الله علیه وسلم ) وارد نه‌بووه .
سه‌باره‌ت به‌وه‌ی ئایا كامیان تایبه‌ته به نوێژی فه‌رز و كامه‌شیان بۆ نوێژی سوننه‌ت بووه، هیچ به‌ڵگه‌یه‌كی ( قه‌طعي ) نییه باس له‌وه بكات كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فڵان ذیكریانی له نوێژه فه‌رزه‌كاندا خوێندووه، ئه‌وانی تریانی له نوێژه سوننه‌ته‌كاندا.
به‌ڵام هێنده هه‌یه وه‌ك ڕاو بۆچونی خۆمان وای بۆ ده‌چین ئه‌و ڕیوایه‌تانه‌ی كه دایكی باوه‌ڕداران ( عائیشه ) گێڕاونیه‌تیه‌وه ئه‌وه ده‌سه‌لمێنێت كه له نوێژه سوننه‌ته‌كاندا خوێندبێت وه‌ك ئه‌م دوو ڕیوایه‌ته :
ڕیوایه‌تی یه‌كه‌م : عن السيدة عائشة - رضي الله عنها – أنّ رسول الله صلى الله عليه وسلم كان إذَا قام مِنَ الليل افتتح صَلاتَه فقال »اللَّهُمَّ رَبَّ جِبْرَائِيلَ وَمِيكَائِيلَ وَإِسْرَافِيلَ ، فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ، عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ، أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ، اهْدِنِي لِمَا اخْتُلِفَ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِكَ ؛ إِنَّكَ تَهْدِي مَنْ تَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيم «
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌گه‌رهه‌ڵبسایه بۆ شه‌و نوێژ ئه‌وا نوێژه‌كه‌ی به‌م ذیكره ده‌كرده‌وه : اللَّهُمَّ رَبَّ جِبْرَائِيلَ وَمِيكَائِيلَ وَإِسْرَافِيلَ ، فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ ، عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ ، أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ ، اهْدِنِي لِمَا اخْتُلِفَ فِيهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِكَ ؛ إِنَّكَ تَهْدِي مَنْ تَشَاءُ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيم «
ئێ دیاره شه‌و نوێژیش هه‌رچه‌ند له‌سه‌ر پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رز بووه به‌ڵام له‌سه‌ر ئومه‌ته‌كه‌ی سوننه‌ته .
ڕیوایه‌تی دووه‌م : عن السيدة عائشة - رضي الله عنها - قالت : كَانَ رَسُولُ اللَّه ِصلى الله عليه وسلم إِذَا اسْتَفْتَحَ الصَّلاَةَ قَال « سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ ، وَتَبَارَكَ اسْمُكَ ، وَتَعَالَى جَدُّكَ ، وَلاَ إِلَهَ غَيْرُك »
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) كاتێك نوێژی ده‌ست پێ بكردایه ئه‌م ذیكره‌ی ده‌خوێند : « سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ ، وَتَبَارَكَ اسْمُكَ ، وَتَعَالَى جَدُّكَ ، وَلاَ إِلَهَ غَيْرُك »
به‌ڵگه‌شمان بۆ ئه‌وه‌ی كه ئه‌م دوو ذیكره‌ی له نوێژی سوننه‌تدا خوێندووه، ئه‌وه‌یه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: « خیر صلاة المرء في بیته إلا المكتوبة » واتا : خێرترین وچاكترین نوێژی هه‌ر كه‌سێك ئه‌وه‌یه له‌ماڵه‌وه بیانكات، نوێژه فه‌رزه‌كان نه‌بێت - كه به‌كۆمه‌ڵ له مزگه‌وت بن -.
كه‌واته پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نوێژه سوننه‌ته‌كانی له ماڵه‌وه كردووه، و دیاره ئافره‌تانیش له‌ماڵه‌وه نوێژیان كردووه، و عایشه‌یش ئاگاداری ئه‌و نویژه سوننه‌تانه بووه كه پێغه‌مبه‌ی خوا ( صلی الله علیه وسلم ) كردونی، كه‌واته ئه‌و ڕیوایه‌تانه‌ی عائیشه ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌وانه‌ن كه باس له سوننه‌ته‌كان ده‌كه‌ن نه‌ك له فه‌رزه‌كان، چونكه ئه‌و ئاگاداری نویژه فه‌رزه‌كانی نه‌بووه كه له‌مزگه‌وت كردونی .
به پێچه‌وانه‌شه‌وه ئه‌وانه‌ی كه هاوه‌ڵان ڕیوایه‌تیان كردووه ئه‌و نوێژه فه‌رزه‌كان بوون كه له مزگه‌وت ئه‌نجامی داون .
خوای گه‌وره‌ش زاناتره .