Wasiyeeji sappo daɗndinorɗi ñawu

Kuɗol

Abdur Razzaq ibn Abdul Muhsin al-Badr

Yo Alla haforan mo kanko e mawɓe makko.

 En fuɗɗorii Innde Alla, Huuɓuɗo yurmeende, Heerorɗo yurmeende.

Hunorde

Yettoore woodanii Alla, On jaabinanoowo lorritorɗo si on noddii Mo, faabotooɗo hatonjinɗo si on faabonorike Mo, O hunca bone on, O itta ngoƴo ngon. Ɓernde wuurirtaa si wanaa jantagol Mo, huunde waɗatah si wanaa e duŋyee Makko, bone woo ɓooretaake e mun si wanaa e yurmeende Makko, huunde reenetaake si wanaa e ndeena Makko, jorto heɓortaa si wanaa e hoyeende Makko, maloore kadi heɓortaa si wanaa e ɗoftagol Mo.

Miɗo seedoo wonnde reweteeɗo alaa si wanaa Alla, Kanko tun, kafidiiɗo alanaa Mo, Jeyɗo Winndere nden, reweteeɗo adiiɓe e sakkitiiɓe, ñiiɓinɗo kammuuli ɗin e leydi ndin.

Miɗo seedoo kadi Muhammadu ko jeyaaɗo Makko e Nulaaɗo Makko, Nuliraaɗo Deftere ɓanngunde, e laawol focciingol. Yo Alla juulu e Makko O hisna mo, kanko e aali’en makko e sahaaba’en ɓe denndanngal.

Si ɗum feƴƴii:

E hino ɗoo wasiyaaji nafooji, miɗo anndintinira ɗi yimɓe ɓen ɓattane kulaleeji fewndu hannde e nguu ñawu wi’eteengu: "Korona" (COVID-19).

Hiɗen toroo Alla nde O ittanta'en enene e juulɓe ɓen fow -ka ɓe woniri woo- kala lorra e ñawu, O huncana'en kala saɗteende, O reenira'en ko O reeniri jeyaaɓe Makko moƴƴuɓe ɓen, ko Kanko woni heftuɗo e ɗum, hattanɗo ɗum.

 1- Ko janngetee ado ñawu’u ngun yanude

Eggaama e ‘Usmaan ibn ‘Affaan (yo Alla wele mo) o wi’i: Mi nanii Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on no maaka:

"kala wi’uɗo: بِسـمِ اللهِ الذي لا يَضُـرُّ مَعَ اسمِـهِ شَيءٌ في الأرْضِ وَلا في السّمـاءِ وَهـوَ السّمـيعُ العَلـيم laaɓi tati, ñawu memataa mo haa weeta; kala kadi wi’uɗo ɗum tuma o weeti laaɓi tati, ñawu memataa mo haa niɓɓa".

Abuu Daawuud e tana mum.

2- Ɗuɗɗingol wiide: {لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}

Alla daali:

{[Jaŋto kadi fii] DhanNuuni tuma nde o yahunoo ko o tikkuɗo, o sikki Men hattantah e hoore-makko, o noddi ka niɓe wonnde: "Reweteeɗo alaa si wanaa An, Senayee wonanii Ma. Min dey mi jeyaama e tooñuɓe ɓen". Men jaabinani mo, Men daɗndi mo e suno ngon. Ko wano nii Men daɗndirta gomɗinɓe ɓen}.

[Al Anbi'aa':87-88]

Haafij Ibn kathir (yo Alla hinno mo) wi'i: faandaare Alla nden ka daalol Makko : (Ko wano nii Men daɗndirta gomɗinɓe ɓen):

"ko wiide ko wano nii Men daɗndirta ɓe: Siɓe saɗtiraama ɓe yiltitorike e amen tuubugol; teŋtinii siɓe du’orii on du’aa tuma ɓe jarriboraa ñawu’".

Refti o jolni ɗon Hadiise eggaaɗo e Annabiijo on (yo o his) kaɓe maaki:

"Noddaandu Dhan Nuuni ndun ndu o tororinoo ka reedu linngi ngil: {لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}, hay gooto torortaa on (du’aa) fii huunde si wanaa Alla jaabinany mo".

Ahmad e Tirmidhi yaltini-mbo.

Ibn Al Qayyim (yo Alla hinno mo) wi’i ka deftere makko "Al Fawaa'id":

Saɗteendeeji aduna pottiniraaka ɓuri tawhiidi, ko ɗum waɗi si du’aa ɓiɗtteende woni tawhiidi. Noddaandu Dhan Nuuni ndun tororaaka annde si wanaa Alla ittirayndu tawhiidi. Ko ɗum woni faaborde tagu ngun, e daɗndinorde maɓɓe. Yo Alla hawrinndin'en.(yo Alla okku en wune).

 3- Moolorgol e bone tampere albala’u

Eggaama e Abuu Hurayrah (yo Alla wele mo):

"Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on maaki moolorayno ŋaññaare (haɓɓitaare) albala’u, e hebugol malkiso, e bonugol ñaawoore e jalkitugol ayɓe".

Eggaama e Abuu Hurayrah kadi (yo Alla wele mo), wonnde Annabiijo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on maaki :

"Mooloree Alla ŋaññaare albala’u, e hebugol malkiso, e bonugol ñaawoore e jalkitugol ayɓe".

Bukhari habri di.

 4- Duumagol e du’aa yaltirɗo ka galle on.

Eggaama e Anas ibn Maalik (yo Alla wele mo) wonnde Annabiijo on mo jam e kisiyee woni e mun on maaki:

Si neɗɗo janngii tuma yaltata e suudu mun: بسمِ اللهِ توكَّلْتُ على اللهِ لا حَوْلَ ولا قوَّةَ إلَّا باللهِ Ɓe maaki: O wi’ante ontuma: "A fewnaa ma, a yonaama, a daɗndaama. Seytaaneeji ɗin dirtana mo. Seytaniiru goo wi’ana nduya: ko honno gayniranta gorko fewnaaɗo, yonaaɗo daɗndaaɗo?”

Abuu Daawuud habri-mbo.

5- Toragol Alla aafiya bimmbi e kiikiiɗe

Eggaama e Abdallah ibn ‘Umar (yo Alla wele mo), o wi’i:

"Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on seertataano e ɗii du’aaji bimmbi e kiikiiɗe: اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْعَافِيَةَ فِي الدُّنْيَا وَالآخِرَةِ، اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ الْعَفْوَ وَالْعَافِيَةَ فِي دِينِي وَدُنْيَايَ وَأَهْلِي وَمَالِي، اللَّهُمَّ استُرْ عَوْرَاتي، وآمِنْ رَوْعَاتي، اللَّهمَّ احْفَظْنِي مِنْ بَينِ يَدَيَّ، ومِنْ خَلْفي، وَعن يَميني، وعن شِمالي، ومِن فَوْقِي، وأعُوذُ بِعَظَمَتِكَ أنْ أُغْتَالَ مِنْ تَحتي".

Ko Ahmad fillii mo.

6- Ɗuɗɗinorgol du’aa

Eggaama e ibn ‘Umar (yo Alla wele mo), o wi'i: Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on maaki:

"Kala e mo’on udditanaaɗo dame du’aa ɗen, haray o udditanaama dame yurmeende, Alla toraaka huunde -nde O ɓuri yiɗude toreede- hewti aafiya".

Nelaado mo jam ekisal woni e mum maaki kadi:

"Du’aa hino nafa ko yani e ko yanaani. On yamiraama du’agol jeyaaɓe Alla".

Ko Tirmidhi fillii mo.

 7- Woɗɗitagol nokkuuli ka albala’u on woni ton.

Eggaama e Abdallah ibn ‘Amir (yo Alla wele mo kanko e ben makko), wonnde ‘Umar (yo Alla wele mo) yaltnuo Saami, nde o hewtunoo (saare) Sarag, o humpitii (ñawu) alaba’u ngun hewtii Saami. ‘Abdurrahmaan ibn’Awf humpiti mo wonnde Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on maakii:

Si on nanii innde ngun” (ñawu) “e leydi, wata on yah ton, si ngu yanii kadi e leydi haray hiɗon e mayri, wata on yaltir ton dogugol ngu".

Eggaama e Abuu Hurayrah (yo Alla wele mo), wonnde Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on maaki :

"Wata nawnuɗo ɓaɗdne e selluɗo".

Ko Bukhari e Muslim filliimo.

8- Huuwugol ko moƴƴi e tottirde ko laba.

Eggaama e Anas (yo Alla wele mo), o wi’i: Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on maaki:

"Golle moƴƴe ɗen hino daɗnda bonneji haɓooji ɗin, e nawnaaje ɗen, e halkayɗi (ɗin. Yimɓe moƴƴuɓe ɓen ka aduna, ko ɓen woni moƴƴuɓe ɓen ka laakara".

Ko Al Haakim fillii mo.

Ibn Al Qayyim (yo Alla hinno mo) wi’i:

"Hino jeyaa e ko ɓuri mawnude e ko ñawndata nawnaare: waɗugol moƴƴere labina, e jantoore, e du’aa, e yankinagol, e toragol Alla, e tuubugol. Ɗin piiji ɗon hino baɗtina e duñugol itta ella, e heɓugol cellal; ɓura baɗtinnde diini lekkeele leɗɗe, kono ko yeru ko wonikii kin heblanii ɗum woo, ki jaɓi ɗum, ki fiɓi ki nafitori".

Zad Al-Ma'ad.

 9- Immagol juula jemma

Eggaama e bilal (yo Alla wele mo), wonnde Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun maaki:

"On yamiraama immagol jemma; sabu ɗum ko jikku moƴƴuɓe adiiɓe on. Immagol jemma ko ɓaɗtorɗum kadi Alla, haɗayɗum bakkadinnde, heefa goopi, raɗoo ñawu e ɓanndu".

Ko Tirmidhi fillii mo e tanah mum.

 10 – Suddugol miranji ɗin haɓɓa kunndule sasaaji diyam ɗin

Eggaama e Jaabir ibn Abdallah (yo Alla wele mo), o wi’i: Mi nanii Nulaaɗo Alla on mo jam e kisiyee woni e mun on no maaka:

"Suddee miranji ɗin, haɓɓon kunndule sasaaji ndiyam ɗin; sabu jemmaare no en nder hitaande nden, ñawu jippoto e mayre, ngu rewrataa e miran mo suddaaka maa sasa ndiyam mo hunnduko mun haɓɓaaka, si wanaa ngun ñawu jippoto e mun".

Ko Muslim fillii mo.

Ibn Al Qayyim (yo Alla hinno mo) wi’i:

"Ɗum ɗoo ko ko gannde ñawndooɓe ɓen hewtanaa".

Zad Al-Ma'ad.

Ka timmoode, hino haani ka juulɗo on fawata fiyaaku makko on e Alla, o jortoo ɓural Makko, o rerɗana moƴƴere Makko, o hoolora Mo. Fiyakuuji ɗin fow ko e juuɗe Makko e toppitannde Makko e elatannde Makko woni".

O tiiɗnora heɓɓitorgol muñal e ko tellato e musiiba yanɗo e makko, tawde tabitii Alla fodii kala muññiiɗo tamƴinori Mo mbarjaari e njoɓdi mawndi. Alla daali:

(Annde ko muññiiɓe ɓen yoɓirtee njondi maɓɓe ndin, ko ko aldaa e hasboore).

(Az Zumar: 10).

Eggaama e yumma Aysha (yo Alla wele ɓe), wonnde ɓe lanndino Annabiijo on mo jam e kisiyee woni e mun fii ñawu (uggan/yano), ɓe maaki:

"Ɗum hari ko lepte ɗe Alla imminanynoo e mo O muuyi, O waɗani ɗum yurmeende gomɗimɓe ɓen. Alaa e jeyaaɗo mo ngun ñawu yanata (e nokku mun), o heddora e leydi makko ndin muñal, hara himo anndi huunde mematah mo si wanaa ko Alla muuyani mo kon, si wanaa ɗum wonany mo yeru baraaji sehimmbinaaɗo".

Ko Bukahri yaltini mo.

Miɗo toroo Alla nde O hawrinndinta'en en denndaangal e kon ko O yiɗi O yarlii e golle moƴƴe, e konngol labangol. Ko O wowloowo goonga, O fewna e laawol focciingol.

Yettoore woodanii Alla tun, yo O juulu e Annabiijo men on Muhammadu e koreeji makko e Sahaaba'en, O hisna mo.