فیقهی ئاسان: په‌رتووكی حه‌ج: ده‌روازه‌ی حه‌وته‌م: له‌باره‌ی گوێزه‌بانه‌وه
الفقه الميسر: كتاب الحج، الباب السابع في العقيقة
< كوردی -كردي - kurdish >
ده‌سته بژێرێك له زانایان
نخبة من العلماء
وه‌رگێڕانی: حاجی ئومێد عومه‌ر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
ترجمة : أوميد عمر علي الجروستاني
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز
ده‌روازه‌ی حه‌وته‌م: له‌باره‌ی گوێزه‌بانه‌وه
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان وه درود وصه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر محمدی كوڕی عه‌بدوڵا و ئال وبه‌یت و یار ویاوه‌ر و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره له‌م ووتاره‌دا باسی گوێزه‌بانه ( حه‌وتم ) ده‌كه‌ین كه له فیقهی ئیسلامیدا به ( العقیقة ) ناسراوه، ئه‌م بابه‌ته‌ش سێ بابه‌تی سه‌ره‌كی له‌خۆ گرتوه، بابه‌تی یه‌كه‌م : پێناسه‌ی گوێزه‌بانه ( العقیقة ) وحوكم وكاته‌كه‌ی، و بابه‌تی دووه‌م : ژماره‌ی ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ی كه له‌م بۆنه‌یدا سه‌ر ده‌بڕرێت، وه بابه‌تی سێهه‌م : ناونانی كۆرپه، وسه‌رتاشین، ومه‌ڵاشۆ چه‌وركردنی به‌هه‌ندێك له‌خورمای جوێنراو، وه بانگدان به‌گوێیدا .
بابه‌تی یه‌كه‌م : پێناسه‌ی گوێزه‌بانه ( العقیقة ) وحوكم وكاته‌كه‌ی :
1-پێناسه‌ی گوێزه‌بانه ( العقیقة ) .
له زمانه‌وانیدا عه‌قیقه له‌ووشه‌ی ( العق ) وه داتاشراوه، كه مه‌به‌ست پێی بڕینه، له بنه‌مایشدا ئه‌م ووشه‌یه به مووی ئه‌و كۆرپه‌یه ده‌وترێت كه له‌كاتی له‌دایك بووندا به‌سه‌ریه‌وه‌یه‌تی .
له زاراوه‌ی شه‌رعیشدا : عه‌قیقه به‌و ئاژه‌ڵه ده‌وترێت كه له‌ڕۆژی حه‌وته‌م وپاش سه‌رتاشینی بۆ مناڵی تازه له‌دایك بوو سه‌ر ده‌بڕرێت، ئه‌مه‌ش مافی مناڵه به‌سه‌ر باوكیه‌وه .
2-حوكمی گوێزه‌بانه ( العقیقة ) .
گوێزه‌بانه ( العقیقة ) كردن سوننه‌تێكی موئه‌كه‌ده‌یه، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه سه‌لمانی كوڕی عامری ضه‌بی ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌یگڕێته‌وه وده‌ڵێت : گوێم له پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) بوو ده‌یفه‌رموو : } مع الغلام عقيقته, فأهريقوا عنه دما, وأميطوا عنه الأذى { ([1]) , واتا : مناڵ گوێزه‌بانه‌كه‌ی خۆی له‌گه‌ڵدایه، بۆیه خوێن (ئاژه‌ڵێكی) بۆ سه‌ر ببڕن، و ئازار و ناڕه‌حه‌تی له‌سه‌ر هه‌ڵگرن .
هه‌روه‌ها هاوه‌ڵێكی تر به‌ناوی سه‌مره‌وه ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌ڵێت : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : } كل غلام رهينة بعقيقته, تذبح عنه يوم سابعه ويسمى ويحلق رأسه { ([2]) , واتا : هه‌موو مناڵێك بارمته‌ی گوێزه‌بانه‌كه‌یه‌تی، ڕۆژی حه‌وته‌می له‌دایك بوونی بۆی سه‌رده‌بڕرێت، وه ناوی ده‌نرێت و سه‌ریشی ده‌تاشرێت .
عه‌مری كوڕی عاصیش ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌یگێڕێته‌وه وده‌ڵێت : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : } من ولد له ولد, فأحب أن ينسك عنه فلينسك { ([3]) , واتا : هه‌ر كه‌سێك مناڵیان بوو، وه پێی خۆش بوو كه ئاژه‌ڵێ بۆ سه‌ر ببڕێت ئه‌وا با بۆی سه‌ر ببڕێت .
3-كاتی گوێزه‌بانه ( العقیقة ) .
كاتی دروستی وجه‌وازی گوێزه‌بانه ( العقیقة ) له‌و كاته‌وه ده‌ست پێده‌كات كه مناڵه‌كه به ته‌واوه‌تی له مناڵدانی دایكی ده‌بێته‌وه ودێته دونیاوه، وه كاتی ئیستحبابی به‌رده‌وام ده‌بێت تا كاتی باڵغ بوونی ئه‌و مناڵه به‌ڵام سوننه‌ت وایه له ڕۆژی حه‌وتمی له‌دایك بوونی بۆی بكرێت، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه سه‌مره گێڕایه‌وه و ووتی : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : } كل غلام رهينة بعقيقته, تذبح عنه يوم سابعه ويسمى ويحلق رأسه { ([4]) , واتا : هه‌موو مناڵێك بارمته‌ی گوێزه‌بانه‌كه‌یه‌تی، ڕۆژی حه‌وته‌می له‌دایك بوونی بۆی سه‌رده‌بڕرێت، وه ناوی ده‌نرێت و سه‌ریشی ده‌تاشرێت .
بابه‌تی دووه‌م : ژماره‌ی ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ی كه له‌م بۆنه‌یدا سه‌ر ده‌بڕرێن :
سوننه‌ته بۆ كوڕ دوو كاوڕ سه‌ر ببڕرێت، وه بۆ كچیش كاوڕێك، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه ئوم كه‌رزی كه‌عبی ده‌یگڕێته‌وه وده‌ڵێت : گوێم له پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) بوو ده‌یفه‌رموو: } عن الغلام شاتان متكافئتان, عن الجارية شاة { ([5]) واتا: بۆ كوڕ دو كاوڕی وه‌ك یه‌ك، و بۆ كچیش كاوڕێك، سه‌ر ده‌بڕێت .
بابه‌تی سێهه‌م : ناونانی كۆرپه، وسه‌رتاشین، ومه‌ڵاشۆ چه‌وركردنی به‌هه‌ندێك له‌خورمای جوێنراو، وه بانگدان به‌گوێیدا .
1-ناونانی كۆرپه :
سوننه‌ته كۆرپه له ڕۆژی حه‌وته‌مدا ناوبنرێت، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه سه‌مره گێڕایه‌وه و ووتی : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : } كل غلام رهينة بعقيقته, تذبح عنه يوم سابعه ويسمى ويحلق رأسه { ([6]) , واتا : هه‌موو مناڵێك بارمته‌ی گوێزه‌بانه‌كه‌یه‌تی، ڕۆژی حه‌وته‌می له‌دایك بوونی بۆی سه‌رده‌بڕرێت، وه ناوی ده‌نرێت و سه‌ریشی ده‌تاشرێت .
وه سوننه‌ته كه ناوێكی جوان وخۆشی بنرێت، چونكه پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) هه‌ندێ ناوی ناشرینی وناخۆشی گۆڕیون و فه‌رمانیشی به‌وه كردووه كه ناوی ناخۆش و ناشیرین بگۆڕن ([7])، خۆشترین ناویش له‌لای خوای گه‌وره ناوی عه‌بدوڵا وعه‌بدوڕه‌حمانه، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه عه‌بدوڵای كوڕی عومه‌ر ( خوایان لێ ڕازی بێت ) ده‌ڵێت : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : } إن أحب أسمائكم إلى الله عبد الله وعبد الرحمن { ([8]) , واتا : خۆشه‌ویسترین ناوه‌كانتان لای خوای گه‌وره ناوی عه‌بدوڵا و عه‌بدوڕه‌حمانه .
2-تاشینی سه‌ری كۆرپه :
سوننه‌ته سه‌ری كۆرپه كوڕ بێت یان كچ له ڕۆژی حه‌وته‌مدا پاش سه‌ر بڕینی عه‌قیقه‌كه‌ی بتاشرێت، پاشان به كێشی مووه تاشراوه‌كه زیو بكاته خێر وصه‌ده‌قه، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه عه‌لی كوڕی ئه‌بو طالب ده‌یگڕێته‌وه وده‌ڵێت : } عق رسول الله ( صلى الله عليه وسلم ) عن الحسن بشاة, وقال : يا فاطمة احلقي رأسه, وتصدقي بزنة شعره فضة { ([9]) , واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) گوێزه‌بانه‌ی بۆ حه‌سه‌ن كرد و كاوڕێكی بۆ سه‌ربڕی، پاشان ووتی : ئه‌ی فاطمه سه‌ری بتاشه و به‌كێشی مووه‌كه‌ی زیو بكه به‌خێر وصه‌ده‌قه .
3-مه‌ڵاشو چه‌وركردنی كۆرپه به خورما :
سوننه‌ت مه‌ڵاشوی كۆرپه كوڕ بێت یان كچ، به خورما چه‌ور بكرێت .
مه‌به‌ست له‌مه‌ش ئه‌وه‌یه : كه خورمایه‌ك بجوێنرێت وپاشان مه‌ڵاشوی ئه‌و مناڵه تازه له‌دایك بووه‌ی پێ چه‌ور بكرێت تا ئه‌و ڕاده‌یه‌ی كه هه‌ندێكی بچێته خواره‌وه بۆ ناو گه‌ده‌ی، له‌م باره‌یه‌شه‌وه ئه‌بو موسای ئه‌شعه‌ری ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌ڵێت : كوڕێكمان له‌دایك بوو، هێنام بۆ لای پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌ویش ناوینا ئیبراهیم، وپاشان مه‌ڵاشوی به خورما چه‌ور كرد ([10]) , هه‌روه‌ها عائیشه‌ی دایكی باوه‌ڕدارانیش ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌ڵێت : } أن رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) كان يؤتى بالصبيان ويحنكهم { ([11]) , واتا : مناڵی تازه له‌دایك بوویان ده‌هێنا بۆلای پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) ئه‌ویش مه‌ڵاشوی به خورما چه‌ور ده‌كردن .
4-بانگدان به گوێ كۆرپه‌دا :
سوننه‌ته كه مناڵ له‌دایك ده‌بێت بانگ بدرێت به گوێیدا، وه ووتراوه بانگ به گوێی ڕاستیدا بدرێت، وه قامه‌تیش به گوێی چه‌پیدا، له‌م باره‌یه‌وه ئه‌بو ڕافع ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌ڵێت : } رأيت رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) أذن في أذن الحسن بن علي حين ولدته فاطمة, بالصلاة { ([12]) , واتا : كاتێك فاطمه حه‌سه‌نی كوڕی عه‌لی بوو، پێغه‌مبه‌ری خوام ( صلی الله علیه وسلم ) بيني بانگی نوێژی دا به گوێیيدا .
له‌خوای گه‌وره ومیهره‌بان داواكارم یارمه‌تی هه‌موو لایه‌كمان بدات كه ئیستقامه‌مان هه‌بێت له‌سه‌ر دینه‌كه‌ی خۆی، وه له‌سه‌ر ئه‌و دینه‌ش بمانژێنێت وله‌سه‌ر ئه‌و دینه‌ش بمانمرێنێت وهاوڕیه‌تی پێغه‌مبه‌ران وڕاستگۆیان وشه‌هیدان وپیاوچاكانمان به نسیب بكات له به‌هه‌شته نه‌بڕاوه‌كه‌یدا (ئامین یا رب العالمین).
وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وصحبه وسلم
([1]) بوخاری به فه‌رمووده‌ی ژماره (5154) ڕیوایه‌تی كردووه .
([2]) ئه‌محه‌د ڕیوایه‌تی كردوووه (5/7، 8 ، 12)، وه ئه‌بو داود به فه‌رمووده‌ی ژماره (2837)، وه تیرموذی به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1522)، ونه‌سائی (7/166)، وه حاكم به صه‌حیحی داناوه، وه ئیمامی ذه‌هه‌بیش هاوڕای بووه، بڕوانه المستدرك (4/237)، وه شێخ ئه‌لبانیش به‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی داناوه، بڕوانه : صحیح النسائي فه‌رمووده‌ی ژماره (3936).
([3]) ئه‌بو داود به فه‌رمووده‌ی ژماره (2842) ڕیوایه‌تی كردووه، وه نه‌سائیش ڕیوایه‌تی كردووه (7/162)، وه ئه‌حمه‌د (2/182)، وه‌شێخ ئه‌لبانیش به‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی داناوه، بڕوانه : صحیح النسائي فه‌رمووده‌ی ژماره (3928)،
([4]) له لاپه‌ڕه‌ی پێشتر ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌مان ته‌خریج كردووه .
([5]) ئه‌حمه‌د ڕیوایه‌تی كردووه (6/381)، وه ئه‌بو داود (3/257)، وه نه‌سائی (7/165)، وه شێخ ئه‌لبانیش به‌فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی داناوه، بڕوانه : صحیح النسائي فه‌رمووده‌ی ژماره (3931)،
([6]) پێشتر ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌مان ته‌خریج كردووه .
([7]) ته‌ماشای ( فتح الباریء به‌رگی 10/ لاپه‌ڕه 577) بكه .
([8]) موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (2132) ڕیوایه‌تی كردووه .
([9]) ئه‌حمه‌د ڕیوایه‌تی كردووه (6/390 ، 392)، وه مالیك له موطأدا لاپه‌ڕه (259) ڕیوایه‌تی كردووه، وه تیرموذی به فه‌رمووده‌ی ژماره (1519)، وه حاكمیش به‌هه‌مان شێوه ڕیوایه‌تی كردووه (4/237)، به‌یهه‌قیش ڕیوایه‌تی كردووه (9/304)، وه‌شێخ ئه‌لبانیش به‌فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نی داناوه، بڕوانه : صحیح الترمذي فه‌رمووده‌ی ژماره (1226).
([10]) بوخاری به فه‌رمووده‌ی ژماره (5045) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (2145) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([11]) موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (2147) ڕیوایه‌تی كردووه .
([12]) تیرموذی به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1514) ته‌خریجی كردووه، وه وتویه‌تی : فه‌رمووده‌یه‌یكی حه‌سن وصه‌حیحه، وه‌شێخ ئه‌لبانیش به‌فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نی داناوه، بڕوانه : صحیح الترمذي فه‌رمووده‌ی ژماره (1224).