فیقهی ئاسان: په‌رتووكی مامه‌ڵه‌كان: ده‌روازه‌ی سێهه‌م: له‌باره‌ی قه‌رزه‌وه
الفقه الميسر: كتاب المعاملات: الباب الثالث: في القرض
< كوردی -كردي - kurdish >
ده‌سته بژێرێك له زانایان
نخبة من العلماء
وه‌رگێڕانی: حاجی ئومێد عومه‌ر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
ترجمة : أوميد عمر علي الجروستاني
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز
له‌باره‌ی قه‌رزه‌وه
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان وه درود وصه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر موحه‌مه‌دی كوڕی عه‌بدوڵڵا و ئال وبه‌یت و یار ویاوه‌ر و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه.
خۆشه‌ویستان به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره له‌م ووتاره‌دا له‌باره‌ی قه‌رزه‌وه باسی دوو بابه‌ت ده‌كه‌ین، بابه‌تی یه‌كه‌م : پێناسه‌ی قه‌رز و به‌ڵگه‌كان له‌سه‌ر مه‌شروعیه‌تی، بابه‌تی دووه‌م : مه‌رجه‌كانی قه‌رز وهه‌ندێك حوكمی په‌یوه‌ست پێوه‌ی .
بابه‌تی یه‌كه‌م : پێناسه‌ی قه‌رز و به‌ڵگه‌كان له‌سه‌ر مه‌شروعیه‌تی :
مه‌به‌ست له قه‌رز : پێدانی ماڵ وداراییه به‌كه‌سێك به‌مه‌به‌ستی سوود لێوه‌رگرتنی، وگه‌ڕاندنه‌وه‌ی بریتیه‌كه‌ی بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی .
قه‌رز پێدان و وه‌رگرتنی كارێكی مه‌شروع و ڕێگا پێدراوه، هه‌موو ئایه‌ته‌كانی قورئانی پیرۆز و فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر فه‌زڵ و چاكیه‌تی یارمه‌تیدان و هاوكاری یه‌كتر كردن، و پڕكردنه‌وه‌ی پێداویستی موسڵمانان، ولادانی ناڕه‌حه‌تی وته‌نگانه له‌سه‌ری، موسڵمانانیش هه‌موویان كۆده‌نگن له‌سه‌ر ڕاستی ودروستی ئه‌م بابه‌ته .
ئه‌بو هوره‌یره ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه و ده‌ڵێت : } أن رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) استلف من رجل بكرا, فقدمت عليه إبل الصدقة، فأمر أبا رافع أن يقضي الرجل بكره، فرجع إليه أبو رافع، فقال لم أجد فيها إلا خيارا رباعیا، فقال : اعطه إیاه، إن خیار الناس أحسنهم قضاء { ([1]) .
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) ووشترێكی بچوكی ته‌مه‌ن كه‌می له پیاوێك قه‌رز كرد، پاش ئه‌وه‌ی ووشتری زه‌كاتی بۆ هاته‌وه، فه‌رمانی كرد به ئه‌بو ڕافیع ووشتره‌كه بگێڕێته‌وه بۆ پیاوه‌كه، ئه‌بو ڕافیع گه‌ڕایه‌وه بۆ لای پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) وپێی ووت : له‌و ووشتره‌ی خۆیم ده‌ست نه‌كه‌وت، به‌ڵكو ووشترێكی شه‌ش بۆ حه‌وت ساڵی زۆر باشترم ده‌ستكه‌وت، پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) پێی فه‌رموو : ئه‌و وشتره باشه‌ی بده‌رێ، باشترین كه‌س ئه‌و كه‌سه‌یه كه قه‌رزه‌كه‌ی به باشترین شێوه ده‌گه‌ڕێنێته‌وه بۆ خاوه‌نه‌كه‌ی .
به‌ڵگه‌یش له‌سه‌ر فه‌زڵ و چاكیه‌تی قه‌رزدان، ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌یه كه عه‌بدوڵای كوڕی مه‌سعود ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه و ده‌ڵێت، پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : } ما من مسلم يقرض مسلما قرضا مرتين إلا كان كصدقتها مرة { ([2]) .
بابه‌تی دووه‌م : مه‌رجه‌كانی قه‌رز وهه‌ندێك حوكمی په‌یوه‌ست پێوه‌ی .
قه‌زر وره‌گرتن چه‌ند مه‌رجێكی پێویستی هه‌یه، بۆ ئه‌وه‌ی به‌شێوه‌یه‌كی شه‌رعی بێت، ئه‌و مه‌رجانه‌ش خۆیان له‌مانه‌ی خواره‌وه‌دا ده‌بیننه‌وه : -
1- دروست نیه موسڵمان قه‌رز بدات به براكه‌ی به‌و مه‌رجه‌ی ئه‌گه‌ر ئه‌ویش دواتر پێویستی به قه‌رز هه‌بوو قه‌رزی بداتێ، چونكه كه‌سی قه‌رزده‌ر سوود وه‌رگرتنێكی به‌مه‌رج داناوه، وه هه‌موو قه‌رزێكیش سوودێكی به دوای خۆیدا هێنا ده‌بێته سوو (ڕیبا)، وه‌ك ئه‌وه‌ی قه‌رزاره‌كه له به‌رامبه‌ردا خاوه‌ن قه‌رزه‌كه‌ی له ماڵه‌كه‌ی خۆی جێنشین كرد به خۆڕایی، یان به برێك هه‌رزانتر، یان ووڵاخه‌كه‌ی دا به‌لایه‌وه، یان هه‌ر شتێكی تر سوود به‌خش، كۆمه‌ڵێك له هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) فه‌توایان داوه كه ئه‌م كاره كارێكی نادروسته، هه‌ر بۆیه زانایانیش كۆده‌نگن له‌سه‌ر ڕێگری كردن له‌و شێوه قه‌رزدانه .
2- ئه‌و كه‌سه‌ی كه قه‌رز ده‌دات ده‌بێت له‌و كه‌سانه بێت كه دروست بێت ته‌صه‌ڕوف و هه‌ڵسوكه‌وت به ماڵ وداراییه‌وه بكات، واتا : باڵغ و ژیر و ڕه‌شید بێت، وه ئه‌گه‌ر ماڵی به‌خشی ماڵ به‌خشینه‌كه‌ی دروست بێت .
3- كه‌سی قه‌رزده‌ر بۆی نیه كه مه‌رجی زیاده وه‌رگرتنه‌وه له سه‌ر قه‌رزاره‌كه دابنێت، چونكه ئه‌و كاره سوو (ڕیبا) یه، وه دروست نیه وه‌ری بگرێت، به‌ڵكو ته‌نها ده‌بێت ئه‌و بڕه پاره‌یه وه‌ربگرێته‌وه كه كاتی خۆی داویه‌تی به قه‌رزاره‌كه‌ی .
4- ئه‌گه‌ر كه‌سی قه‌رزار له‌وه چاكتری گه‌ڕانده‌وه بۆ خاوه‌ن قه‌رزه‌كه، یان زیاتری پێدایه‌وه به‌بێ ئه‌وه‌ی پێشتر به‌مه‌رجی له‌سه‌ر گرتبێت، یان چاوه‌ڕوانی كردبێت، ئه‌وا دروسته وهیچی تێدا نیه، چونكه ئه‌و كاره به‌خشنده‌یه‌كه له لایه‌ن كه‌سی قه‌رزاره‌وه، وه مامه‌ڵه چاكی ئه‌و ده‌گه‌یه‌نێت، وه فه‌رمووده‌كه‌ی ئه‌بو ڕافعیش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌م كاره .
5- ده‌بێت قه‌رزده‌ره‌كه خاوه‌نی ئه‌و شته بێت كه ده‌یدات به‌قه‌رز به قه‌رزاره‌كه، چونكه دروست نیه شتێك هی خۆی نه‌بێت بیدات به قه‌رز به‌كه‌سانی تر .
6- له‌و مامه‌ڵه ڕیبه‌ویه حه‌رامانه‌ی كه ده‌كرێت : كاری هه‌ندێك له‌و بانكانه‌یه كه له‌م سه‌رده‌مه‌ی خۆماندا پێی هه‌ڵده‌سن، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه به گرێبه‌ستێك بڕێك پاره به قه‌رز ده‌ده‌ن به كه‌سانه‌ی كه پێویستیان پیه‌تی، به‌ڵام به‌و مه‌رجه‌ی كاتی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی پاره‌كه له‌كاتی دیاری كراوی خۆیدا، بڕێك پاره‌ی زیادیان بگه‌ڕێننه‌وه بۆ بانكه‌كه، یان به‌شێوه‌یه‌كی تر ئه‌و بانكه ڕیبه‌ویانه له‌گه‌ڵ كه‌سی قه‌رز وه‌رگر ڕێك ده‌كه‌ون له‌سه‌ر نرخی قه‌رزێك، پاشان بانكه‌كه له‌و بڕه‌ی له‌سه‌ری ڕێك كه‌وتون كه‌متر ده‌دات به قه‌رز وه‌رگره‌كه، به‌ڵام به‌و مه‌رجه‌ی له‌كاتی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی پاره‌كه به ته‌واوی ئه‌و بڕه پاره‌یه له‌سه‌ری ڕێك كه‌وتبوون بگه‌ڕێنێته‌وه بۆ بانكه‌كه، بۆ نموونه: كه‌سی قه‌رز وه‌رگر داوای سه‌د هه‌زار دۆلار له بانكه‌كه ده‌كات، بانكه‌كه‌یش هه‌شتا هه‌زار دۆلاری ده‌داتێ، به‌ڵام به‌مه‌رجی له‌سه‌ر ده‌گرێت كه سه‌د هه‌زار دۆلاری بۆ بگه‌ڕێنێته‌وه، بێگومان ئه‌م كاره سوو (ڕیبا) وه كه خوا و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی ( صلی الله علیه وسلم) حه‌رامیان كردووه كه موسڵمانان توخنی وه‌ها كارێك بكه‌ون، و به یه‌كێك له‌و گوناهه گه‌وره و له‌ناو به‌ره‌كانی كۆمه‌ڵگه‌یان داناوه ..
له‌خوای گه‌وره و میهره‌بان داواكارین خۆمان وخزم وكه‌سو كار و كۆمه‌ڵگه‌ی موسڵمانان له سوو (ڕیبا) وه‌رگرتن و سوو خواردن بپارێزێت.