فیقهی ئاسان: په‌رتووكی ڕۆژوو: ده‌روازه‌ی سێهه‌م: سوننه‌ت ومه‌كروهاته‌كانی ڕۆژوو
الفقه الميسر: كتاب الصیام: الباب الثاث : مستحبات الصيام ومكروهاته
< كوردی -كردي - kurdish >
ده‌سته بژێرێك له زانایان
نخبة من العلماء
وه‌رگێڕانی: ده‌سته‌ی به‌شی كوردی ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
ترجمة : فريق اللغة الكردية بموقع دار الإسلام
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز
سوننه‌ت ومه‌كروهاته‌كانی ڕۆژوو
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان وه درود وصه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر محمدی كوڕی عه‌بدوڵا و ئال وبه‌یت و یار ویاوه‌ر و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
ئه‌مه‌ش دوو بابه‌تی له خۆ گرتووه : -
بابه‌تی یه‌كه‌م : سوننه‌ته‌كانی ڕۆژوو :
سوننه‌ته ڕۆژوه‌وان له‌كاتی ڕۆژووگرتندا ڕه‌چاوی ئه‌م چه‌ند خاڵه‌ی خواره‌وه بكات :
1-پارشێوكردن، چونكه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : {تسحروا فإن في السحور بركة } ([1]) .
واتا : پارشێو بكه‌ن چونكه پارشێوكردن به‌ره‌كه‌تی تێدایه .
پارشێوكردنیش به خواردنی زۆر وكه‌میش جێ به‌جێ ده‌بێت، ئه‌گه‌ر به قومه ئاوێكیش بێت، كاتی پارشێوكردن له نیوه‌ی شه‌وه‌وه ده‌ست پێده‌كات تا هه‌ڵهاتنی سپێده‌ی به‌یانی .
2-دواخستنی پارشێو : به به‌ڵگه‌ی ئه‌و ڕیوایه‌ته‌ی كه زه‌یدی كوڕی ثابت (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌یگێرێته‌وه وده‌ڵێت : " تسحرنا مع رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) ثم قمنا إلی الصلاة قلت : كم كان قدر ما بینهما ؟ قال : خمسین آية " ([2]) .
واتا : له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پارشێومان كرد، پاشان هه‌ستاین بۆ نوێژكردن، ووتم : نێوان پارشێو و نوێژكردنه‌كه‌تان چه‌ندێك بوو ؟ ووتی : به ئه‌ندازه‌ی خوێندنی په‌نجا ئایه‌ت بوو .
3-په‌له كردن له ڕۆژوو شكاندن وبه‌ربانگ كردنه‌وه: سوننه‌ته هه‌ركاتێك ڕۆژوه‌وان ته‌واو دڵنیا بوویه‌وه كه ڕۆژئاوابووه، په‌له بكات له شكاندنی ڕۆژوو و به‌ربانگ كردنه‌وه، له‌م باره‌یه‌وه سه‌هلی كوڕی سه‌عد (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌یگێرێته‌وه كه پێغه‌مبــه‌ری خـوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی:{ لا یزال الناس بخیر ما عجلوا الفطر}([3]).
واتا : هه‌میشه وبه‌رده‌وام خه‌ڵكی له كاری چاكه وخێردان مادام خێرا وزوو بكه‌ن له ڕۆژوو شكاندندا .
4-به‌ربانگ كردنه‌وه به‌خورمای تازه وته‌ڕ وپاراو : ئه‌گه‌ر نه‌بوو ئه‌وا با به‌خورمای ووشك بێت، وه سوننه‌ته ئه‌و دهنكه خورمایانه‌ی كه به‌ربانگی پێده‌كه‌یته‌وه تاك بن، ئه‌گه‌ر خورمایش ده‌ست نه‌كه‌وت ئه‌وا با به چه‌ند قومێك ئاو ڕۆژوه‌كه‌ی بشكێنێت، له‌م باره‌یه‌شه‌وه ئه‌نه‌سی كوڕی مالیك (خوای لێ ڕازی بێت) ده‌یگێرێته‌وه وده‌ڵێت : " كان رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) یفطر علی رطبات قبل أن یصلي، فإن لم تكن رطبات فعلی تمرات، فإن لم تكن حسا حسوات من ماء " ([4]) .
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پێش ئه‌وه‌ی نوێژ بكات به‌ربانگی به چه‌ند دهنكه خورمایه‌كی ته‌ڕ وتازه ده‌كرده‌وه، ئه‌گه‌ر هاتوو خورمای ته‌ڕ وتازه نه‌بوایه ئه‌وا به‌چه‌ند دهنكه خورمایه‌كی ووشك، ئه‌گه‌ر خورمای ووشكیش نه‌بوایه ئه‌وا به‌چه‌ند قومه ئاوێك به‌ربانگی ده‌كرده‌وه .
ئه‌گه‌ر هاتوو ڕۆژوه‌وان ئاویشی ده‌ست نه‌كه‌وت بۆ ڕۆژوو شكاندن ئه‌وا به به دڵی نیه‌تی ڕۆژوو شكاندن بهێنێت، و له‌وه‌ها حاڵێكدا هه‌ر هێنده‌ی به‌سه .
5-نزاو پاڕانه‌وه له‌كاتی به‌ربانگ كردنه‌وه وكاتی به‌ڕۆژوو بووندا : له‌م باره‌یه‌شه‌وه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : {ثلاثة لا ترد دعوتهم : الصائم حتى يفطر, والإمام العادل, والمظلوم } ([5]) .
واتا : سێ كه‌س نزا وپاڕانه‌وه‌یان نادرێته دواوه : نزای ڕۆژوه‌وان تا ئه‌و ساته‌ی ڕۆژوه‌كه‌ی ده‌شكێنێت، وه نزای ئیمام وپێشه‌وایه‌كی عادل ودادپه‌روه‌ر، وه نزای كه‌سێكی سته‌م لێكراوه .
6- زۆر ئه‌نجامدانی خێر وصه‌ده‌قه وقورئان خوێندن وناندان به ڕۆژوه‌وانان وته‌واوی كاره خێر وباشه‌كانی تریش، عه‌بدوڵای كوڕی عه‌باس ( خوایان لێ ڕازی بێت ) له‌م باره‌یه‌وه ده‌گێڕێته‌وه و ده‌ڵێت : {كان رسول الله صلى الله عليه وسلم أجود الناس وكان أجود ما يكون في رمضان حين يلقاه جبريل وكان يلقاه في كل ليلة من رمضان فيدارسه القرآن فرسول الله صلى الله عليه وسلم أجود بالخير من الريح المرسلة } ([6]).
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌خشنده‌ترین وسه‌خيترين كه‌سی ناو خه‌ڵكی بوو، وه له‌مانگی ره‌مه‌زانیشدا له‌هه‌موو كاته‌كان سه‌خیتر بوو، كاتێك جوبره‌ئیل ده‌هاته لای، جوبره‌ئیلش هه‌موو شه‌وێكی مانگی ڕه‌مه‌زان ده‌گه‌یشت پێی وپێكه‌وه له قورئانی پیرۆز ده‌كوڵینه‌وه، وپه‌یمانی ده‌وڵه‌مه‌ندی نه‌فس وده‌رونی بۆ نوێ ده‌كرده‌وه، - چونكه ده‌وڵه‌مه‌ندی ده‌روون هۆكاره بۆ سه‌خاوه‌نمه‌ندی – پێغه‌مبه‌ری خوایش ( صلی الله علیه وسلم ) سه‌خیتر بوو له‌خێركردندا له شنه بای هه‌ڵكردوو، - چونكه شنه با هه‌میشه خێر وبێری پێوه‌یه بۆ خه‌ڵكی - .
7-كۆشش كردن له ئه‌نجامدانی شه‌و نوێژ كردن : به تایبه‌ت له ده‌شه‌وی كۆتایی مانگی ره‌مه‌زاندا، له‌م باره‌یه‌شه‌وه عائیشه‌ی دایكی باوه‌ڕداران ( خوای لێ ڕازی بێت ) ده‌گێڕێته‌وه وده‌ڵێت : {كان رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) إذا دخل العشر شد مئزره وأحيا ليلته وأيقظ أهله } ([7]).
واتا : كاتێك ده شه‌وی كۆتایی مانگی ڕه‌مه‌زان ده‌هات پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) دامێنی توند ده‌كرد، - واتا وازی له تیكه‌ڵاوی خێزانه‌كانی ئه‌هێنا – وه شه‌وه‌كانی به عیباده‌ت و په‌رستن و خواناسی زیندوو ده‌كرده‌وه، وه خێزانه‌كانیشی خه‌به‌ر ده‌كرده‌وه بۆ عیباده‌ت كردن .
هه‌روه‌ها له فه‌رمووده‌یه‌كی تردا فه‌رموویه‌تی : {من قام رمضان إیمانا واحتسابا غفر له ما تقدم من ذنبه } ([8]).
واتا : هه‌ركه‌سێك مانگی ڕه‌مه‌زان زیندوو بكاته‌وه به نوێژ وشه‌و نوێژكردن به‌و مه‌رجه‌ی باوه‌ڕی به فه‌زیله‌تی هه‌بێت و به ئومێدی ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره پاداشتی خێر له‌سه‌ر بداته‌وه، ئه‌وا خوای گه‌وره له گوناهی پێشووتری خۆش ده‌بێت .
8-عومره كردن له‌م مانگه‌دا : به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: {عمرة في رمضان تعدل حجة } ([9]).
واتا : عومره كردنێك له مانگی ڕه‌مه‌زاندا خێر وپاداشتی حه‌جێكی هه‌یه .
9-له وه‌ڵامی كه‌سانێكی هه‌رزه و جوین فرۆشدا بڵێ من به ڕۆژووم : به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: {وإذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث، ولا يصخب فإن سابه أحد، أو قاتله فليقل: إني امرؤ صائم } ([10]).
واتا : هه‌ركه‌سێك له ئێوه به ڕۆژوو بوو، با قسه‌ی بێهووده وهاوار وده‌مه ده‌مێ نه‌كات، وه ئه‌گه‌ر هه‌ر كه‌سێكیش قسه و جوێنی پێدا، یان شه‌ڕی له‌گه‌ڵدا كرد، ئه‌وا با له وه‌ڵامدا بڵێ : من كه‌سێكی به‌ڕۆژووم .
بابه‌تی دووه‌م : مه‌كروهاته‌كانی ڕۆژوو .
هه‌ندێك شت هه‌یه مه‌كروهه ڕۆژوه‌وان ئه‌نجامی بدات، چونكه ده‌بنه هۆی كه‌مكردنه‌وه‌ی پاداشت وخێری ڕۆژوه‌كه‌ی : -
1-زیاده‌ڕۆیی له ئاوڕادنه ده‌م ولوت : چونكه ترسی ئه‌وه‌ی لێده‌كرێت ئاو بڕواته خواره‌وه بۆ ناو گه‌ده، له‌م باره‌یه‌شه‌وه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی: { وبالغ في الاستنشاق إ‌لا أن تكون صائما } ([11]).
واتا : زیاده‌ڕۆیی بكه‌ن له ئاو له لووت ڕادان، كاتێك نه‌بێت كه به‌ڕۆژوویت .
2-ماچكردن بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ئاره‌زوو وشه‌هوه‌تیان ده‌جوڵێت، ئه‌ویش ئه‌و كه‌سانه‌ی كه ناتوانن كۆنترۆڵی خۆیان بكه‌ن له هاتنه‌وه‌ی ئاو و سه‌ركێشی كردن بۆ شتی تر، بۆیه مه‌كروهه ڕۆژوه‌وان ژنی خۆی ماچ بكات، چونكه سه‌رده‌كێشێت بۆ ئه‌وه‌ی شه‌هوه‌تی بجوڵێت وپاشان ڕۆژوه‌كه‌ی به‌تاڵ بێته‌وه یان به‌ئاو هاتنه‌وه یان به جیماع وسه‌رجێی كردن له‌گه‌ڵیدا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو دڵنیا بوو له‌خۆی كه ڕۆژوه‌كه‌ی به‌تاڵ نابێته‌وه كێشه وگرفت نیه كه خێزانی ماچ بكات، به به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه‌ی كه عائشه‌ی دایكی باوه‌ڕداران ( خوای لێ ڕازی بێت ) ڕیوایه‌تی ده‌كات و ده‌ڵێت : { كان رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) یقبل وهو صائم وكان أملككم لإربه }([12]).
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ماچی كردووه - ماچی خێزانه‌كانی- كاتێك به‌ڕۆژوو بووه، وه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌هێزتر بوو له‌ئێوه ده‌یتوانی كۆنترۆڵی شه‌هوه‌ت وئاره‌زووی خۆی بكات .
وه ده‌بێت ڕۆژوه‌وان دوور بكه‌وێته‌وه له ته‌واوی ئه‌و شتانه‌ی كه شه‌هوه‌ت وئاره‌زوو ده‌جوڵێنێت، وه‌ك زۆر ته‌ماشاكردنی خێزانی خۆت، وبیركردنه‌وه له جیماع وسه‌رجێی كردن، چونكه ده‌بنه هۆی هاتنه‌وه‌ی ئاو ویان سه‌ركێشان بۆ سه‌رجێی كردن .
3-به‌ڵغه‌م قووتدان : چونكه ده‌گاته ناو گه‌ده، مرۆڤی پێ به‌هێز ده‌بێت، ئه‌وه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی زیانی هه‌یه و شتێكی قێزه‌ونیشه.
4-تامكردنی چێشت به‌بێ ئه‌وه‌ی پێویستت پێی ببێت : به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو واپێویستی ده‌كرد تامی چێشتێك بكرێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌سێكی چێشتلێنه‌ر له‌كاتی دروستكردنی چێشته‌كه‌یدا پێویستی به‌وه هه‌بوو بزانێت سوێری و كه‌م خوێی چێشته‌كه‌ی چۆنه، ئه‌وه كێشه وگرفت نیه و قه‌یناكات تامی بكات، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا ده‌بێت زۆر ئاگای له‌خۆی بێت كه هیچ شتێك نه‌كاته گه‌رووی بڕواته خواره‌وه، چونكه ئاشكرایه زانینی سوێری وكه‌م خوێی به زمان ده‌كرێت.
خوای گه‌وره ڕۆژوو وطاعه‌ت وعیباده‌ت وته‌راویحی هه‌مووانی گیرا كردبێت وبمانگێڕێت له‌و كه‌سانه‌ی كه له‌م مانگه پیرۆزه‌دا لێیان خۆش ده‌بێت، اللهم آمین .
وصلی الله وسلم علی نبینا محم وعلی آله وصحبه وسلم .
([1]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1923) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1095) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([2]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (575) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1097) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([3]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1957) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1098) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([4]) ئه‌بوداو به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (2356) ڕیوایه‌تی كردووه، وه تیرموذی به فه‌رمووده‌ی ژماره (696) ڕیوایه‌تی كردووه، وه به‌فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نی داناوه، وه به‌غه‌ویش له په‌رتووكی ( شرح السنة ) ته‌خریجی كردووه (6/226)، شێخ ئه‌لبانیش به فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی داناوه، بڕوانه (صحیح الترمذي به‌ژماره (560)، ئه‌رنائوطیش سه‌نه‌ده‌كه‌ی به‌هێز داناوه، له په‌رتووكی ( التعلیق علی شرح السنة ) دا .
([5]) تیرموذی به فه‌رمووده‌ی ژماره (2526) ڕیوایه‌تی كردووه، وه به‌فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌نی داناوه، وه به‌یهه‌قیش ته‌خریجی كردووه (3/345)، جگه ئه‌وانیش له ئه‌نه‌سه‌وه به مه‌ڕفوعی ڕیوایه‌تیان كردووه به‌ڵام به‌م ده‌سته‌واژه‌یه : " ثلاث دعوات لا ترد : دعوة الوالد، ودعوة الصائم، ودعوة المسافر " واتا : سێ نزاو وپاڕانه‌وه ناردێنه دواوه، نزای دایك وباوك، ونزای ڕۆژوه‌وان، نزای كه‌سی سته‌م لێكراوه... شێخ ئه‌لبانی به صه‌حیحی داناوه، بڕوانه : السلسلة الصحیحة : فه‌رمووده‌ی ژماره 1797 ) .
([6]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (6) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (2308) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([7]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (2024) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1174) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([8]) موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (759) ڕیوایه‌تی كردووه .
([9]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1782) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1256) ڕیوایه‌تیان كردووه .
([10]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1904) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1151) ڕیوایه‌تیان كردووه، له‌فزه‌كه‌ش له‌فزی بوخاریه .
([11]) تیرموذی به فه‌رمووده‌ی ژماره (788) ڕیوایه‌تی كردووه، وه به فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحیشی داناوه، وه نه‌سائیش ڕیوایه‌تی كردووه (1/66)، هه‌روه‌ها ابن ماجه به فه‌رمووده‌ی ژماره (407) ڕیوایه‌تی كردووه، شێخ ئه‌لبانی به فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی داناوه، بڕوانه : ( صحیح النسائي به فه‌رمووده‌ی ژماره (85) .
([12]) بوخاری به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1927) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1106) ڕیوایه‌تیان كردووه .