فیقهی ئاسان: په‌رتووكی مامه‌ڵه‌كان: ده‌روازه‌ی بیسته‌م: جه‌عاله
الفقه الميسر: كتاب المعاملات: الباب العشرون: الجعالة
< كوردی -كردي - kurdish >
ده‌سته بژێرێك له زانایان
نخبة من العلماء
وه‌رگێڕانی: حاجی ئومێد عومه‌ر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
ترجمة : أوميد عمر علي الجروستاني
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز
جه‌عاله
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان وه درود وصه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر موحه‌ممه‌دی كوڕی عه‌بدوڵڵا و ئال وبه‌یت و یار ویاوه‌ر و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
به‌ڕیزان و خۆشه‌ویستان له چوار چێوه‌ی بابه‌تی مامه‌ڵه‌كان، جارێكی تر هاتینه‌وه خزمه‌ت ئێوه‌ی به‌رێز، ئه‌مجاره به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره له باره‌ی جه‌عاله‌وه دوو بابه‌تان بۆ باسده‌كه‌ین، بابه‌تی یه‌كه‌م : مانای جه‌عاله و حوكمه‌كه‌ی، بابه‌تی دووه‌م : هه‌ندێك حوكمی په‌یوه‌ست به جه‌عاله.
بابه‌تی یه‌كه‌م : مانای جه‌عاله و حوكمه‌كه‌ی :
1- مانای جه‌عاله : پابه‌ند بوونه به پێدانی بریتیه‌كی دیاریكراو، له به‌رامبه‌ر ئه‌نجامدانی كارێكی دیاریكراو، بۆ هه‌ر كه‌سێك ئه‌نجامی بدات، چونكه گرنگ ئه‌نجامدانی كاره‌كه‌یه، نه‌ك دیاریكردنی كه‌سه‌كه، نموونه‌كه‌شی: هه‌ر كه‌سێك ئۆتۆمبیله وون بووه‌كه‌م بۆ بدۆزێته‌وه هه‌زار دۆلاری ده‌ده‌مێ .
2- حوكمی جه‌عاله و به‌ڵگه‌كانی : گرێبه‌ستی جه‌عاله له‌ڕووی شه‌رعه‌وه له گرێبه‌سته موباح وڕێگا پێدراوه‌كانه وهیچ گرفتێك له دروست بوونیدا نیه، به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر دروست بوونی ئه‌و ئایه‌ته‌یه كه خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی: ﱡﭐ ﱛ ﱜ ﱝ ﱞ ﱟ ﱠ ﱡ ﱢ ﱠ ([1]) .
واتا : كاتێك جاڕ چی وخزمه‌تكاره‌كانی یوسف ( سڵاوی خوای لێ بێت ) : ووتیان : مه‌ن و پێوانه‌ی پاشامان ونكردووه هه‌ركه‌سیش په‌یدای بكاو بیهێنێته‌وه، باری وشترێك خۆراك و دانه‌وێڵه‌ی ده‌درێتێ وه‌كو رێزانه‌و به‌خشش بۆی .
ئه‌بی سه‌عیدی خودری ( خوای لێ ڕازی بێت ) ڕیوایه‌تی كردووه و ده‌ڵێت : } أن ناسا من أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم كانوا في سفر فمروا بحي من أحياء العرب فاستضافوهم فلم يضيفوهم فقالوا لهم هل فيكم راق فإن سيد الحي لديغ أو مصاب فقال رجل منهم نعم فأتاه فرقاه بفاتحة الكتاب فبرأ الرجل فأعطي قطيعا من غنم فأبى أن يقبلها وقال حتى أذكر ذلك للنبي صلى الله عليه وسلم فأتى النبي صلى الله عليه وسلم فذكر ذلك له فقال يا رسول الله والله ما رقيت إلا بفاتحة الكتاب فتبسم وقال ومـا أدراك أنها رقية ثم قال خذوا منهم واضربوا لي بسهم معكم { ([2]) .
واتا : هه‌ندێك له هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) به‌لای هۆزێك له هۆزه‌كانی عه‌ره‌بدا تێپه‌ڕیان كرد، و داوایان له خه‌ڵكه‌كه‌ی كرد كه میوانداریان بكه‌ن، به‌ڵام میوانداریان نه‌كردن، سه‌رۆك هۆزه‌كه‌یان مار یان دوو پشك پێوه‌ی دابوو، خه‌ڵكه‌كه هاتن بۆ لای هاوه‌ڵه‌كان و پێیان ووتن : ئایا كه‌سێكتان تێدایه شتێك به‌سه‌ر سه‌رۆك هۆزدا بخوێنێت و ڕوقیه‌ی بۆ بكات ؟ ئه‌وانیش ووتیان : به‌ڵێ، به‌ڵام ئێمه ئه‌وه ناكه‌ین بریتیه‌كمان نه‌ده‌نێ، ئه‌وانیش چه‌ند مه‌ڕێكیان بۆ دیاری كردن، ئه‌وه بوو یه‌كێك له هاوه‌ڵان سوره‌تی فاتحه‌ی به‌سه‌ردا خوێند و سه‌رۆك هۆزه‌كه‌یان چاك بوویه‌وه، ومه‌ڕه‌كانیان پێدان، هه‌ندێك له‌وان ووتیان: ئێمه وه‌ری ناگرین تاوه‌كو پرسیار له پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) نه‌كه‌ین، جا كاتێك گه‌ڕانه‌وه بۆ مه‌دینه، به‌سه‌رهاته‌كه‌یان بۆ پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) گێڕایه‌وه و پرسیاریان لێكرد، ئه‌ویش له‌وه‌ڵامدا فه‌رمووی : لێیان وه‌ربگرن، و به‌شێكیش بۆ من دابنێن .
ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه جه‌عاله كارێكی دروسته و ڕێگا پێدراوه و هیچ گرفتێكی نیه له‌ڕووی شه‌رعه‌وه .
بابه‌تی دووه‌م : هه‌ندێك حوكمی په‌یوه‌ست به جه‌عاله :
هه‌ندێك حوكم په‌یوه‌سته به بابه‌تی جه‌عاله‌وه، ئه‌وانیش :
1- پێویسته ئه‌و كه‌سه‌ی كه جه‌عاله‌كه ده‌كات و خۆی پابه‌ند ده‌كات به پێدانی بریتیه‌كه‌وه، ده‌بێت له‌و كه‌سانه بێت كه مامه‌ڵه و ته‌صه‌ڕوف كردنیان دروسته، وه ئه‌و كه‌سه‌شی كه به‌ڵێن ده‌دات كه كاره‌كه ئه‌نجام بدات، ده‌بێت له‌و كه‌سانه بێت كه توانای ئه‌نجامدانی ئه‌و كاره‌یان هه‌یه .
2- ده‌بێت ئه‌و كاره‌ی جه‌عاله‌كه‌ی بۆ ده‌كرێت، كارێكی مه‌شروع و ڕێگا پێدراو وموباح بێت، بۆیه دروست نیه جه‌عاله له‌سه‌ر كارێكی نادروست بكرێت، بۆ نمونه جه‌عاله له‌سه‌ر گۆرانی موسیقا لێدان بكرێت، یان له‌سه‌ر دروستكردنی عه‌ره‌ق و مه‌ی بێت، یان هه‌ر كارێكی نادروستی هاوشێوه‌ی ئه‌وانه .
3- نابێت ئه‌نجامدانی كاره‌كه په‌یوه‌ست بكرێت به كاتێكی دیاریكراوه‌وه، بۆیه ئه‌گه‌ر هاتوو ووتی : هه‌ركه‌سێك تاوه‌كو كۆتایی هه‌فته ووشتره‌كه‌ی بۆ دۆزیمه‌وه ئه‌وه‌نده دیناری ده‌ده‌می، ئه‌وه به جه‌عاله‌یه‌كی دروست ناژمێررێت .
4- هه‌ر كام له‌و دوو لایه‌نه‌ی كه گرێبه‌ستی جه‌عاله‌كه ده‌كه‌ن، ده‌توانن گرێبه‌سته‌كه هه‌ڵبوه‌شێننه‌وه وفه‌سخی بكه‌نه‌وه، جا ئه‌گه‌ر هاتوو ئه‌و كه‌سه‌ی كه جه‌عاله‌كه‌ی كردووه گرێبه‌سته‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه، ئه‌وا كه‌سی به‌رامبه‌ر كه خه‌ریكی ئه‌نجامدانی كاره‌كه بووه، مافی ئه‌وه‌ی هه‌یه داوای كرێی هاوشێوه بكات، چونكه ماندوو بووه و عه‌زیه‌تی كێشاوه و پێده‌چیت له‌و پێناوه‌دا پاره‌شی خه‌رج كردبێت، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو كرێكاره‌كه، ئه‌و كه‌سه‌ی كه گه‌ڕاوه به‌دوای شته‌كه‌دا، گرێبه‌سته‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه و ووتی : ته‌واو من ئیتر نامه‌وێت له‌وه زیاتر خۆم ماندوو بكه‌م وئه‌و كاره به‌من ناكرێت، یان ئه‌نجامی ناده‌م، لهم كاته‌دا مافی ئه‌وه‌ی نیه داوای كرێ بكات، چونكه به‌ڕه‌زامه‌ندی خۆی گرێبه‌سته‌كه‌ی هه‌ڵوه‌شاندوه‌ته‌وه .
[ له‌خوای گه‌وره و میهره‌بان داواكارین گیانی یارمه‌تیدان و هاوكاری له ناو كۆمه‌ڵگه‌ی موسڵماناندا زیاتر بره‌و پێ بدات، وه به‌ره‌كه‌ت بخاته ماڵ وموڵكی ئه‌و كه‌سانه‌ش به‌خشنده‌ن و خۆیان به‌خاوه‌ن ماڵ نازانن له ئاست ئه‌و كه‌سانه‌ی كه پێویستیان به‌ماڵ و موڵكی ئه‌وان هه‌یه،
ئامین یارب العالمین] وه‌رگێڕ
وصلی الله وسلم علی سیدنا محمد وعلی آله وصحبه وسلم