آداب روز عید
نویسنده:
برهان الدین
منبع:
نوار اسلام
الحمد لله رب العالمین، و صلی الله و سلم علی نبیه الأمین، و علی أهل بیته الطاهرین، وصحابته الغر المیامین، و بعد:
- حضرت انس بن‌مالک – رضی‌الله عنه – می‌فرماید: جناب پیامبر – صلی‌الله علیه وسلم – به مدینه تشریف آوردند، و اهل مدینه برای خود دو روز داشتند که (هر سال) در آن دو روز خوشی و سرگرمی می‌کردند. پیامبر – صلی‌الله علیه وسلم – از ایشان پرسید: «این دو روز چه روزهایی است؟» گفتند: ما از دوران جاهلیت در این دو روز بازی و سرگرمی می‌کردیم. فرمود: «إن الله قد أبدلکم بهما خیرًا منهما: یومَ الأضحی و یومَ الفطر» (البته الله متعال برای شما در عوض این دو روز؛ دو روز دیگر که بهتر اند قرار داده است: روز عید اضحی، و روز عید فطر).
- روزهای عید در اسلام سه روز است: عید فطر و عید اضحی که در هر سال تکرار می‌شوند، و روز جمعه که در هر هفته تکرار می‌شود.
- هریک از این عیدها بعد از انواعی از طاعات و عبادات می‌آید:
- عید فطر بعد از ماه رمضان می‌آید، ماه روزه و تراویح و تلاوت قرآن و دعا و صدقات وغیره.
- عید اضحی در پایان دهۀ اول ذوالحجه می‌آید، آن روزهای پرخیر و پربرکتی که مسلمانان در آنها انواعی از طاعات و عبادات و قربات را انجام می‌دهند.
- روز جمعه که عید هفته است؛ بعد از یک هفته نماز و طاعات و عبادات می‌آید.
پس این روزها، روزهای جایزه و پاداش است برای مسلمانان نیکوکاران.
- روز عید: روز خوشی و سعادت، روز آشتی و صله رحمی، روز عطف و مهربانی برای فقیران، روز شکر و سپاسگزاری، روز خوردن و نوشیدن و ذکر الله جل جلاله است.
- روز عید را روزه گرفتن جایز نیست، حضرت ابوسعید خدری – رضی‌الله عنه – روایت کرده‌اند که رسول الله – صلی‌الله علیه و سلم – از روزه گرفتن دو روز نهی کردند: روز عید فطر و روز عید قربانی. [صحیح مسلم (3/153)].
- و همچنان از روزه گرفتن روز جمعه بطور تنهائی نهی فرمـوده‌اند، از ابوهریره – رضی‌الله عنـه – روایت است که رسول‌الله – صلی‌الله علیه وسلم – فرمودند: «لاَ یَصُمْ أَحَدُکُمْ یَوْمَ الْجُمُعَةِ إِلاَّ أَنْ یَصُومَ قَبْلَهُ أَوْ یَصُومَ بَعْدَهُ» (هیچ یکی از شما نباید روز جمعه را روزه بگیرد مگر آنکه یک روز قبل و یا یک روز بعد از آنرا نیز روزه می‌گرفته باشد). [صحیح مسلم (3/154)].
آداب روز عید:
1- تکبیر گفتن، از غروب آفتاب آخرین روز رمضان تا شروع در نماز عید فطر، چنان‌که الله‌متعال فرموده است: «وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»، وصحابۀ کرام و تابعین شان و سایر مسلمانان تا امروز این شعیرۀ بزرگ را برپا داشته‌اند.
و طریقۀ آن چنین است که بگوید: «الله اکبر الله اکبر، لا إله إلا الله، الله اکبر الله اکبر، ولله الحمد».
- مردان آواز خود را با آن بلند می‌کنند، اما زنان آواز خود را نزد نامحرمان بلند نباید کرد.
- و این تکبیرات را همیشه در خانه‌ها و بازارها و مساجد و غیره تکرار می‌کنند.
- و در عید اضحی از اول ماه ذوالحجه شروع نموده و تا آخرین ایام تشریق ادامه می‌دهد.
- و چون که امروز مردم در اظهار این شعیرۀ بزرگ سستی کرده‌اند؛ زنده داشتن آن ورواج دادنش خیلی مهم و ضروری است.
2- غسل برای روز عید و خود را پاک و ستره کردن، و لباس‌های پاک و زیبا پوشیدن، و عطر وخوشبوئی استعال نمودن. چون این روز، روز اجتماع با مردم است، و مناسب آنست که انسان به هیئت خوب و لباس شایسته با برادران خود ملاقات کند.
- حضرت عبدالله بن عمر – رضی‌الله عنهما – در روز عید پیش از بیرون شدن برای نماز عید غسل می‌کردند. (الموطأ 428)، و بهترین لباس‌های خود را تن می‌کردند (سنن بیهقی باسند صحیح 3/281).
و از جابر - رضی‌الله عنه – روایت است که گفت: پیامبر - صلی‌الله علیه وسلم – لباسی داشت که آنرا خاص در روزهای عید و روز جمعه تن می‌کردند. (صحیح ابن خزیمه: 1765).
- اما برای زنان جایز نیست اینکه خود را آراسته و خوشبوئی زده و زینت خود را اظهار نموده به نماز عید بروند، چون این‌کار حرام بوده و باعث فتنه شده و از بجای اجر گناه می‌گیرند.
3- پیش از بیرون شدن به نماز عید فطر، سنت آنست که با چندتا خرما افطار کند، و آنرا تاق بخورد، یعنی سه یا پنج و یا هفت خرما بخورد، و اگر خرما نبود با هرچه میسر بود افطار کند (بخاری: 953).
- و حکمت از آن، تأکید نهی و منع از روزه گرفتن روز عید، و اعلان فطر در این روز وپایان یافتن روزۀ رمضان، و بستن اسباب زیاده‌روی در روزۀ رمضان، و شتابیدن برای امتثال فرمان الله – جل جلاله – و غیره از حکمتها است.
- اما در عید اضحی، سنت آنست که تا قربانی خود را نکشت چیزی نخورد، و افطار خود را بر گوشت قربانی‌اش بکند، اما اگر قربانی نداشت لازم نیست.
4- همۀ مسلمانان باید در نماز عید شرکت کنند، و در این محفل بزرگ حضور داشته باشند، حتی زنان نیز با مراعات ستر و عفت در نماز عید شرکت کنند، حتی زنانی‌که عذر شرعی (عادت ماهانه) دارند حاضر شوند، ولی در بیرون نمازگاه بشینند.
- ام عطیه – رضی‌الله عنها - که یکی از زنان صحابه بود، روایت کرده است که رسول‌الله – صلی‌الله علیه وسلم – دستور داد اینکه زنان نیز برای نماز عید بروند، حتی زنان باکره و ازدواج ناکرده را دستور داد اینکه شرکت کنند، بلکه زنان حایضه را نیز امر کردند که حاضر شوند مگر بیرون مصلی بنشینند، و در این‌کار نیک و دعوت مسلمانان حضور یابند.
- علمای کرام در مورد حکم نماز عید اختلاف نمودند، بعضی آنرا واجب عینی گفته است، و بعضی واجب کفائی، و بعضی سنت مؤکده. پس هرگز لایق نیست که بندۀ مسلمان در مورد آن بی‌اهتمامی کند.
5- سنت آنست که به عیدگاه پیاده برود، و از یک راه رفته و از راه دیگری بازگردد، چون رسول‌الله – صلی‌الله علیه وسلم – همین طور می‌کردند. (بخاری: 986).
- علمای کرام در بیان حکمت از این‌کار چند قول یاد کردند:
- تا هردو راه برای او روز قیامت گواهی دهد، چون در روز قیامت زمین آنچه را که بر او انجام گرفته است از کارهای نیک و بد؛ بازگو می‌کند، الله تعالی فرموده است: «يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبَارَهَا».
- تا شعائر دین اسلام را در هردو راه اظهار و نمایان کند.
- تا ذکر الله – جل جلاله – را در هردو راه آشکار بسازد و مردم را به آن یادآور سازد.
- تا منافقان و دشمنان دین را خشمگین ساخته و قوت و شوکت اسلام را اظهار کند.
- تا نیاز همۀ مردم را برآورده کند از قبیل: تعلیم جاهل، تنبیه غافل، کمک فقیر، دل‌آسائی مصیبت دیده، زیارت بیمار، و صله رحمی و غیره.
و شکی نیست که همۀ این کارها مطلوب است.
- و اما فایدۀ پیاده رفتن آنست که برای وی در مقابل هر گامی که می‌بردارد و هر گامی که می‌گذارد یک حسنه داده و یک گناه از وی گذاشته می‌شود.
6- تهنیت و تبریک و شادباش گفتن یکدیگر به مناسبت عید سعید، به هر لفظ خوب ومناسبی که بوده باشد، مثل: الله از شما طاعات و عبادات‌تان را قبول فرماید، عیدتان مبارک، عیدتان بخیر،، و امثال آن.
- و این، کار خوبی است که از اخلاق نیک و رویۀ زیبا بشمار می‌رود، و این‌کار در نزد صحابۀ کرام و سلف امت هم مشهور و رواج بود.
- جبیـر بن نفـیر – رحمه الله – کـه یکی از کبـار تابعین بود، می‌گوید: اصحاب پیـامبر - صلی‌الله علیه وسلم – وقتی که در روز عید با یکدیگر ملاقات می‌کردند؛ برخی بر دیگری می‌گفتند: «تُقُبِّل منا ومنك». (فتح الباری: 2/446 و ابن حجر گفته است: إسناده حسن).
7- البته یکی از بهترین آداب عید اینست که هریک از ما و شما بکوشد تا خوشی و سعادت را در دل‌های همگان داخل کند، و آن‌هم از طریق: کمک فقیران و بی‌نوایان، و سرمالیدن یتیمان، و هدیه برای دوستان و خردسالان، و زیارت اقارب و خویشاوندان، و آشتی با ناراضی‌بودگان، و تبریک دادن عید برای همسایگان، و امثال آن از کارهای نیک که باعث محبت و اخوت و تقویۀ روابط اجتماعی و وحدت و یکدستی می‌گردد. چون حکمت اساسی و هدف عالی این گونه مناسبات دینی همین چیز است.