بِسۡمِ ٱللَّهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ
حه‌مد و سوپاسى بۆ خودێ بن، خودایێ عه‌رد و عه‌سمانان، و صه‌لات و سه‌لام ل پێغه‌مبه‌رێ وى بن، و ل هه‌ڤال و مالبات و دویكه‌فتییێن وى.
كو مرۆڤى باوه‌رى هـه‌بـت كــو خــودایـێ عاله‌مێ (ئه‌للاهـ) د ذاتێ خۆ دا، و خوداینى و ناڤ و سالۆخه‌تن خۆ دا، ئێكێ ب تنێیه، یێ بێ شریك و هه‌ڤاله، و یێ بێ هه‌ڤكویڤ و وه‌كهه‌ڤه، ئه‌ڤه‌یه (ته‌وحید)، و ئه‌ڤ ته‌وحیده‌یه ستوینا ئێكێ ژ ستوینێن باوه‌رییێ د ئیسلامێ دا، و مرۆڤ ژ موسلمانان نائێته هژمارتن ئه‌گه‌ر ب دلى باوه‌رییێ نه‌ئینت و ب ده‌ڤى ئعترافێ نه‌كه‌ت كو: خــودێ د ربووبییه‌ت و ئولووهییه‌ت و ناڤ و سالۆخه‌تێن خۆ دا، یێ بێ شریك و وه‌كهه‌ڤه.
و ژ بلى كو ئه‌ڤ ته‌وحیده باوه‌رییه‌كه د دلى دا و ئعترافه‌كه ب ئه‌زمانى دئێته گۆتن، وێ هنده‌ك پێتڤییێن خۆ هه‌نه د ژیانا مرۆڤى یا ڕۆژانه ژى دا به‌رچاڤ دبت، ئه‌وێ باوه‌رى ب ته‌وحیدا خودێ هه‌بت دڤێت ژیانا وى وه‌كى ژیانا وى كه‌سى نه‌بت یێ باوه‌رى ب ته‌وحیدێ نه‌هه‌ى، ته‌وحید ژیانا مرۆڤى هه‌مییێ دگوهۆڕت، باوه‌رییێن دلى، هزر و بیرێن عه‌قلى، كار و كریارێن ئه‌ندامێن له‌شى، و ئه‌خلاق و ڕه‌فتارێن سلووكى ژى..
و هنده‌ك بیر و بۆچوون و گۆتن و كریار و ڕه‌فتار هه‌نه دژى ڤێ ته‌وحیدێ، و دبنه ئه‌گه‌ر كو ته‌وحید ل نك خودانى ئێكجار نه‌مینت، یان شێلى ببت، و حه‌تا مرۆڤێ موسلمان ل ڤێ چه‌ندێ یێ ئاگه‌هدار بت، و باوه‌رییا خۆ ب تمامى بپارێزت، دڤێت ئه‌و بزانت پێتڤیین ته‌وحیدێ چنه، و پێشكێنێن وێ ژى هه‌ر وه‌سا.. و ئه‌گه‌ر ئه‌م حه‌دیسێن پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بخوینین، و هزرا خۆ تێدا بكه‌ین دێ بینین وى گرنگییه‌كا مه‌زن دایه ڤێ چه‌ندێ، و صه‌حابییێن خۆ ب دورستى ل سه‌ر ته‌وحیدێ په‌روه‌رده كرینه، و ڕێك ل به‌ر وان روهن و ئاشكه‌را كرییه، و صه‌حابى ژ بلى كو ئه‌و ب چاڤڕوهنى و دلپاقژى ل سه‌ر وێ ڕێكێ چووبوون، وان ئه‌و تشتێ ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- وه‌رگرتى ب ئه‌مانه‌ت و ڕاستگۆیى بۆ مه ڤه‌گوهاستییه.. و د ڤێ نامه‌یا كورت دا (45) حه‌دیسێن پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- یێن دورست ل دۆر ته‌وحیدێ مه هلبژارتینه و وه‌رگێڕاینه سه‌ر زمانێ كوردى، و هنده‌ك روهنكرنێن كورت داینێ؛ دا تێگه‌هشتنا وان یا ب ساناهى بت، و بۆ زانین پترییا ڤان حه‌دیسان مه ژ (كتاب الخمسین في توحید إله العالمین) یا (أبو مالك الریاشى) وه‌رگرتینه.
هیڤییا مه ژ خودایێ مه‌زن ئه‌وه ئه‌و به‌رێ مه بده‌ته ڕێكا ڕاست، و مه بكه‌ته ژ (ئه‌هلێ ته‌وحیدێ).
ته‌حسین دۆسكى
ده‌سپێكا ذو الحجة 1436
(1) عن عُمَرَ بْنِ الخَطَّابِ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ الله -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- يَقُولُ: } إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّـيَّاتِ، وَإِنَّمَا لِكُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى الله وَرَسُولِهِ، فَهِجْرَتُهُ إِلَى الله وَرَسُولِهِ، وَمَنْ كَانَتْ هِجْرَتُهُ لِدُنْيَا يُصِيبُهَا، أَوْ امْرَأَةٍ يَنْكِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَيْهِ {.
رواه البخاري ومسلم
ژ عومه‌رێ كوڕێ خه‌ططابى -خودێ ژێ رازى بت- دئێته ڤه‌گوهاستن، دبێژت: من گوهـ ل پێغه‌مبه‌رى بوو -سلاڤ لێ بن-، دگۆت: هه‌ما كار ب ئنیه‌تانه، و هه‌ما هه‌ر مرۆڤه‌كى ئه‌و ئنیه‌ت بۆ هه‌یه یا وى كرییه دلێ خۆ، ڤێجا هه‌چیێ مشه‌ختبوونا وى بۆ خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وى بت، ئه‌وى مشه‌ختبوونا وى بۆ خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وییه، و هه‌چیێ مشه‌ختبوونا وى بۆ دنیایه‌كێ بت دا بگه‌هتێ، یان ژنكێ دا ماره بكه‌ت، ئه‌وى مشه‌ختبوونا وى بۆ وى تشتیه یێ ئه‌و بۆ مشه‌ختبووى.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ئـه‌ڤ حـه‌دیـسـه هندێ دگه‌هینت كو چاكى و خرابییا هه‌ر گۆتن و كریاره‌كێ ل دویڤ ئنیه‌تا خودانییه، ئه‌گه‌ر وى ئنیه‌ته‌كا باش پێ هه‌بت، ئه‌و گۆتن و كریار دێ ژ وى ئێته قه‌بویلكرن، و ئه‌گه‌ر ئنیه‌تا وى یا خراب بت ئه‌و ژێ نائێته قه‌بویلكرن، و ژ هنده‌ك حه‌دیسێن دى ئاشكه‌را دبت كو ژ بلى ئیخلاصا د ئنیه‌تێ دا شه‌رته‌كێ دى ژى هه‌یه بۆ قه‌بویلكرنا گۆتن و كریاران ئه‌و ژى (ئتتباعه) یه‌عنى: مرۆڤ د هه‌مى كارێن خۆ دا دویكه‌فتنا قورئان و سوننه‌تێ بكه‌ت، و تشته‌كى د دینى دا ژ نك خۆ ده‌رنه‌ئێخت. ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ یا فه‌ره ل سه‌ر وى كه‌سێ بڤێت ته‌وحید و یه‌كتاپه‌ڕێسییه‌كا دورست ل نك خۆ په‌یدا بكه‌ت كو شه‌رتێ ئیخلاص و ئتتباعێ ل نك خۆ په‌یدا بكه‌ت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ئه‌ڤ حه‌دیسه ده‌لیله كو ئنیه‌ت شه‌رته بۆ هه‌ر كاره‌كى، و ئه‌و كارێ عیباده‌ت بت و بێ ئنیه‌ت بێته‌كرن نائێته قه‌بویلكرن.
2- فه‌ره ل سه‌ر موسلمانى به‌رى كرنا هه‌ر كاره‌كى ئه‌و حوكمێ وى بزانت، كانێ ئه‌و یێ دورسته یان نه، و یێ ڕێككه‌فتییه د گه‌ل شریعه‌تى یان نه، دا پشتى هنگى بزانت كانێ ئه‌و وى بكه‌ت یان نه.
3- ئنیه‌ت ژ باوه‌ریێیه؛ چونكى ئه‌و كارێ دلییه، و كارێ دلى ژى ل نك سوننیان دكه‌فته د بن ڕامانا باوه‌ریێ ڤه.
(2) عَنْ مُعَاذٍ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قَالَ كُنْتُ رِدْفَ النَّبِيِّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- عَلَى حِمَارٍ يُقَالُ لَهُ: عُفَيْرٌ، فَقَالَ: } يَا مُعَاذُ هَلْ تَدْرِي ما حَقُّ الله عَلَى عِبَادِهِ وَمَا حَقُّ الْعِبَادِ عَلَى الله؟ { قُلْتُ: اللهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: } فَإِنَّ حَقَّ الله عَلَى الْعِبَادِ أَنْ يَعْبُدُوهُ وَلَا يُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا، وَحَقَّ الْعِبَادِ عَلَى الله أَنْ لَا يُعَذِّبَ مَنْ لَا يُشْرِكُ بِهِ شَيْئًا { فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ الله، أَفَلَا أُبَشِّرُ بِهِ النَّاسَ؟ قَالَ: } لَا تُبَشِّرْهُمْ فَيَتَّكِلُوا {.
رواه البخاري ومسلم
ژ موعاذى -خودێ ژێ رازى بت- دئێته ڤه‌گوهاستن، دبێژت: ئه‌ز د گه‌ل پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ل سه‌ر كه‌ره‌كى یێ سویاربووم دگۆتنێ: عوفه‌یر، وى گۆت: ئه‌ى موعاذ، تو دزانى حه‌قێ خودێ ل سه‌ر به‌نییان چییه، و حه‌قێ به‌نییان ل سه‌ر خودێ چیه؟ من گۆت: خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وى چـێـتـر دزانـن، وى گـۆت: حـه‌قـێ خودێ ل سه‌ر به‌نییان ئه‌وه ئه‌و په‌ڕستنا وى بكه‌ن و تشته‌كى بۆ وى نه‌كه‌نه شریك، و حه‌قێ به‌نییان ل سه‌ر خودێ ئه‌وه ئه‌و وى عه‌زاب نه‌ده‌ت یێ تشته‌كى بۆ وى نه‌كه‌ته شریك. ئینا من گۆت: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رێ خودێ، ئه‌رێ ئه‌ز مزگینییێ ب ڤێ چه‌ندێ نه‌ده‌مه مرۆڤان؟ وى گۆت: نه، تو مزگینییێ نه‌ده وان دا ئه‌و خۆ نه‌هێلنه ب هیڤییێ ڤه.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو ئێكه‌مین تشتێ فه‌ر ل سه‌ر موسلمانێ موكه‌لله‌ف ئه‌وه ئه‌و ته‌وحیدا خودێ د په‌ڕستنێ دا بكه‌ت، و خۆ ژ شركێ بده‌ته پاش، و ئه‌و ژیانا خۆ هه‌مییێ ل سه‌ر ڤى بناخه‌یى ئاڤا بكه‌ت؛ دا د دنیایێ دا دلرحه‌ت بژیت، و ل ئاخره‌تێ سه‌رفه‌راز ببت، و ده‌مێ حه‌دیس دبێژت: حه‌قێ خودێ ل سه‌ر به‌نییان مه‌خسه‌د پێ ئه‌و تشتێ خودێ ل سه‌ر به‌نییان كرییه واجب، كو دڤێت ئه‌و پێ ڕاببن و بكه‌ن، و هه‌ژى گۆتنێیه كو به‌نییان چو حه‌ق ل سه‌ر خودێ نینن، یه‌عنى: د شیانا وان دا نینه ئه‌و تشته‌كى ل سه‌ر خودێ واجب بكه‌ن، كو ڤێت ئه‌و بكه‌ت.. به‌لێ ده‌مێ حه‌دیس دبێژت: حه‌قێ به‌نییان ل سه‌ر خودێ، ئه‌ڤه قه‌نجییه‌كه خودێ د گه‌ل وان كرى كو تشته‌ك بۆ وان ل سه‌ر خۆ واجب كرى.
و ده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژته موعاذى: مزگینییێ نه‌ده وان دا ئه‌و خۆ نه‌هێلنه ب هیڤییێ ڤه، مه‌خسه‌د پێ ئه‌وه ئه‌گه‌ر وان ئه‌ڤ تشته زانى به‌لكى ئه‌و خۆ بهێلنه ب هیڤییا ڤێ چه‌ندێ ڤه و د كـــرنــا بـاشـیـیـان دا سست ببن، و موعاذى فه‌رمانا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ب جهئینا و ئه‌ڤ گۆتنه بۆ كه‌سێ نه‌گۆت، حه‌تا ده‌مێ كه‌فتییه به‌ر مرنێ ژ نوى وى ئه‌و گۆت ژ ترسێن هندێ دا كو ب ڤه‌شارتنا ڤێ زانینێ ئه‌و گونه‌هكار ببت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ته‌وحیدا خودێ و ئێكتاپه‌ڕێسییا وى واجبه‌كه خودێ ل سه‌ر به‌نییێن خۆ داناى دڤێت ئه‌و پێ ڕاببن.
2- تـه‌وحـیـدا خودێ و خۆ دویركرنا ژ شركێ پێكڤه دگرێداینه، و ته‌وحید ب تمامى ب جهـ نائێت حه‌تا مرۆڤ خۆ ژ شركێ نه‌ده‌ته پاش.
3- چێ نابت مرۆڤ خۆ ژ كرنا كارێ باش سست بكه‌ت، و ب تنێ خۆ بهێلته ب هیڤییا هندێ ڤه كو ئه‌و ژ ئه‌هلێ ته‌وحیدێیه؛ چونكى د گه‌ل باوه‌رییێ كارێ باش ژى تشته‌كێ فه‌ره.
(3) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ-رَضِيَ الله عَنْهُما- أَنَّ رَسُولَ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- لمّا بَعَثَ مُعَاذًا -رَضِيَ الله عَنْهُ- إلى اليَمَنِ، قَالَ: } إِنَّكَ تَأْتِي قَوْمًا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ، فَادْعُهُمْ إِلَى شَهَادَةِ أَنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَأَنِّي رَسُولُ الله، -وفي روايةٍ: فَلْيَكُنْ أَوَّلَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَى أَنْ يُوَحِّدُوا الله تَعَالَى- فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ خَمْسَ صَلَوَاتٍ فِي كُلِّ يَوْمٍ وَلَيْلَةٍ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَأَعْلِمْهُمْ أَنَّ اللهَ افْتَرَضَ عَلَيْهِمْ صَدَقَةً تُؤْخَذُ مِنْ أَغْنِيَائِهِمْ فَتُرَدُّ فِي فُقَرَائِهِمْ، فَإِنْ هُمْ أَطَاعُوا لِذَلِكَ، فَإِيَّاكَ وَكَرَائِمَ أَمْوَالِهِمْ، وَاتَّقِ دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ، فَإِنَّهُ لَيْسَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ اللهِ حِجَابٌ {.
رواه البخاري ومسلم
عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ده‌مێ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- موعاذ هنارتییه یه‌مه‌نێ گۆتێ: تو دێ چییه نك ملله‌ته‌كى خودان كیتابن، ڤێجا تو به‌رێ وان بده شاهده‌ییا كو ژ خودێ پێڤه‌تر چو خودایێن حه‌ق نینن و كو ئه‌ز پێغه‌مبه‌رێ خودێمه، و د ریوایه‌ته‌كێ دا هاتییه: ئێكه‌مین تشتێ تو به‌رێ وان دده‌یێ بلا ئه‌و بت كو ئه‌و ته‌وحیدا خودێ بكه‌ن، ڤێجا ئه‌گه‌ر وان گوهدارى د وێ چه‌ندێ دا كر تو ب وان بده زانین كو خودێ ل هه‌ر شه‌ڤه‌ك و ڕۆژه‌كێ پێنج نڤێژ ل سه‌ر وان فه‌ركرینه، ڤێجا ئه‌گه‌ر وان گوهدارى بۆ وێ چه‌ندێ كر تو ب وان بده زانین كو خودێ خێره‌ك ل سه‌ر وان فه‌ركرییه ژ زه‌نگینێن وان دئێته وه‌رگرتن و ل فه‌قیرێن وان دئێته زڤڕاندن، ڤێجا ئه‌گه‌ر وان گوهدارى بۆ وێ چه‌ندێ كر تو خۆ ژ مالێ وان یێ باشتر بده پاش، و هشیارى دوعایا مرۆڤێ مه‌زلووم بى، چونكى د ناڤبه‌را وێ و خودێ دا چو په‌رده نینن.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ل سالا (10) مشه‌ختى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- صه‌حابییێ خۆ موعاذ هنارته یه‌مه‌نێ؛ دا ئه‌و به‌رێ وان بده‌ته ئیسلامێ، و دینى نیشا وان بده‌ت، و خه‌لكێ یه‌مه‌نێ ب ڕێكا حه‌به‌شییان بووبوونه فه‌له، له‌و پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ئـه‌و ل ڤێ مه‌سه‌لێ هشیاركر دا ئه‌و بزانت دێ چاوا گازییێ گه‌هینته وان، و ئاگه‌هدارییا وى كر كو دڤێت ئه‌و به‌رى هه‌ر تشته‌كى ته‌وحیدا خودێ د په‌ڕستنێ دا نیشا وان بده‌ت، پاشى ستوینێن ئیسلامێ یێن سه‌ره‌كى ژى وه‌كى نڤێژێ و زه‌كاتێ ب وان بده‌ته زانین.. و چونكى موعاذ چووبوو دا ببته مه‌زنێ وان پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ئه‌و ژ زۆردارییێ دا پاش، و گۆتێ: هشیار بى زۆردارییێ ل وان نه‌كه، دا ئه‌و نفرینان ل ته نه‌كه‌ن، چونكى ئه‌و كه‌سێ زۆردارى لێ دئێته‌كرن، دوعایا وى ب نك خودێ ڤه دئێته بلندكرن، و ئه‌و ئێكسه‌ر دئێته قه‌بویلكرن.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ته‌وحیدا خودێ ئێكه‌مین واجبێ شه‌رعییه یێ كو دڤێت ئه‌م به‌رێ خه‌لكى بده‌ینێ، و ئه‌و ئێكه‌مین تشت بوو هه‌مى پێغه‌مبه‌ران ژێ ده‌ست پێ كرى، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى: ) وَلَقَدۡ بَعَثۡنَا فِي كُلِّ أُمَّةٖ رَّسُولًا أَنِ ٱعۡبُدُواْ ٱللَّهَ وَٱجۡتَنِبُواْ ٱلطَّٰغُوتَۖ ( (النحل: 36) یه‌عنى: ب ڕاستى مه د ناڤ هه‌ر ملله‌ته‌كى دا پێغه‌مبه‌ره‌ك هنارتییه كو په‌ڕستنا خودێ بكه‌ن و خۆ ژ هه‌ر تشته‌كى بده‌نه پاش یێ په‌ڕستن بۆ دئێته‌كرن ژ بلى خودێ؟
2- ده‌مێ مرۆڤ خه‌لكى بۆ ڤى دینى داخواز دكه‌ت، دڤێت ئه‌و ب تشتێ گرنگتر ده‌ست پێ بكه‌ت، و تشتێ ژ هه‌مییان گرنگتر ته‌وحیدا خودێ و خۆپاراستنا ژ شركێیه.
3- پشتى ته‌وحیدێ ستوینێن ئیسلامێ یێن سه‌ره‌كى: نڤێژ، زه‌كات، ڕۆژى، و حه‌ج دئێن.
4- مه‌زن و كاربده‌ست دڤێت گه‌له‌ك خۆ ژ زۆردارییێ بده‌نه پاش، دا خه‌لك نفرینان لێ نه‌كه‌ن، چونكى نفرینێن وان یێن زۆردارى لێ دئێته‌كرن زوى قه‌بویل دبن.
(4) عَنْ طارقِ بنِ أشيَمَ الأشجَعي -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- يَقُولُ: } مَنْ قَالَ: لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَكَفَرَ بِمَا يُعْبَدُ مَنْ دُونِ الله، حَرُمَ مَالُهُ، وَدَمُهُ، وَحِسَابُهُ عَلَى الله {.
رواه البخاري ومسلم
طارقێ كوڕێ ئه‌شیه‌مێ ئه‌شجه‌عى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: من گوهـ ل پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بوو گۆت: هه‌چییێ گۆت: (لا إله إلا الله) و كوفر ب وى تشتى كر یێ په‌ڕستن بۆ دئێته‌كرن ژ بلى خودێ مالێ وى و خوینا وى حه‌رام بوو، و حسێبا وى ل سه‌ر خودێیه.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ته‌وحیدا خودێ نه هه‌ما گۆتنه‌كه مرۆڤ ب ده‌ڤى ب تنێ دبێژت، هه‌ر چه‌نده گۆتنا (لا إله إلا الله) كلیلا وێیه، به‌لكى ئه‌و باوه‌رییه‌كه د دلى دا په‌یدا دبت، و گۆتنه‌كه ب ده‌ڤى دئێته گۆتن، و ڕه‌فتاره‌كه د ژیانێ دا كار پێ دئێته‌كرن، و ئه‌و كه‌سێ بێژت: (لا إله إلا الله) یه‌عنى: ژ خودایێ مه‌زن پێڤه‌تر چو تشته‌ك نینه په‌ڕستن ب حه‌قى بۆ بێته‌كرن. ئه‌ڤ گۆتنه ئه‌گه‌ر یا ژ دل و باوه‌رى بت، دڤێت ئه‌و ئێكا هند ژ خودانێ خۆ چێ بكه‌ت كو ئه‌و كوفرێ ب طاغووتى بكه‌ت، و طاغووت هه‌ر تشته‌كه یێ په‌ڕستن بۆ بێته‌كرن ژ بلى خودێ، چ صه‌نه‌مه‌ك بتن یان دار و به‌ره‌ك بت، یان قه‌بر و وه‌لییه‌ك بت، یان حه‌تا هزر و بیره‌ك بت! ئه‌و كه‌سێ ب ده‌ڤى په‌یڤا ته‌وحیدێ بێژت و ب كریار شركێ ب خودێ بكه‌ت، ئه‌و گۆتن چو مفایى ناگه‌هینتێ، نه ل دنیایێ ئه‌و خوینا وى و مالێ وى دپارێزت، و نه ژى ل ئاخره‌تێ ئه‌و وى دبه‌ته به‌حه‌شتێ.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ته‌وحیدا خودێ د په‌ڕستنێ دا هندێ دخوازت كو مرۆڤ كوفرێ ب هه‌ر تشته‌كى بكه‌ت یێ په‌ڕستن بۆ دئێته‌كرن ژ بلى خودێ.
2- گۆتنا په‌یڤا (لا إله إلا الله) ب ده‌ڤى ب تنێ، و تێگه‌هشتنا مه‌عنایا وێ ئه‌گه‌ر د ژیانا مرۆڤى دا نه‌بته تشته‌كێ عه‌مه‌لى، كو به‌رێ مرۆڤى بده‌ته كوفرا ب طاغووتى، ئه‌و چو مفایى ناگه‌هینته خودانێ خــۆ، و وى ناكـه‌تـه ئێك ژ (موه‌ححدان).
3- هه‌ر كه‌سه‌كێ ته‌وحید ل نك خۆ په‌یدا كر، و كوفر ب طاغووتى كر، ئه‌و وى مالێ خۆ و خوینا خۆ پاراست، یه‌عنى: چێ نابت كه‌س ته‌عداییێ ل سه‌ر مالێ وى یان خوینا وى بكه‌ت، و مه‌عنا ڤێ ئه‌و نینه هه‌چییێ ڤێ چه‌ندێ نه‌كه‌ت مالێ وى و خوینا وى حه‌لال دبت.. نه‌خێر! به‌لكى ئه‌و ب مه‌سه‌لا به‌خت و په‌یمانان ڤه دئێته‌گرێدان، وه‌كى د كتێبێن فقهى دا ب فره‌هى به‌حس ژێ دئێته‌كرن.
(5) عَـنْ جَابِرِ بنِ عبدِ الله -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: أَتَى النَّبِيَّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- رَجُلٌ فَقَالَ: يَا رَسُولَ اللهِ، مَا المُوجِبَتَانِ؟ فَقَالَ: } مَنْ مَاتَ لَا يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ الْجَنَّةَ، وَمَنْ مَاتَ يُشْرِكُ بِاللهِ شَيْئًا دَخَلَ النَّارَ {.
رواه مسلم
جابرێ كوڕێ عه‌بدللاهى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: زه‌لامه‌ك هاته نك پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- و گۆتێ: ئه‌و هه‌ردو سالۆخه‌تێن به‌حه‌شتێ و جه‌هنه‌مێ فه‌ر دكه‌ن چنه؟ وى گۆت: هه‌چییێ مر و چو شریك بۆ خودێ چێ نه‌كربن ئه‌و چوو به‌حه‌شتێ، و هه‌چییێ مر و شریك بۆ خودێ چێ كربن ئه‌و چوو ئاگرى.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
گومان تێدا نینه كو شركا ب خودێ مه‌زنترین گونه‌هه ژ مرۆڤى چێ دبت، وه‌كى د وێ حه‌دیسێ دا هاتى یا بوخارى ڤه‌دگوهێزت، دبێژت: پسیارا مه‌زنترین گونه‌هێ ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- هاته‌كرن، وى گۆت: كو تو هه‌ڤكویفه‌كى بۆ خودێ (د په‌ڕستنێ دا) بدانى و وى تو یێ ئافراندى.
خودێ مرۆڤ یێ ئافراندى دا ئه‌و په‌ڕستنا وى ب تنێ بكه‌ت، و هه‌ر جاره‌كا وى هه‌ڤاله‌ك بۆ خودێ د په‌ڕستنێ دا دانا، و تشته‌كێ دى ئینا ڕێزا خودێ مـه‌عــنــا وى ئــه‌و ئـارمـانج ب جهـ نه‌ئینا یا ئه‌و ژ به‌ر هاتییه چێكرن، و شرك ب هه‌ر ڕه‌نگه‌كێ وێ یێ هه‌بت هندێ دگه‌هینت كو مرۆڤ چێكرییه‌كى دئینته ڕێزا خودێ، و ئه‌ڤه مه‌زنترین زولمه، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى: ) إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ ١٣ ( (لقمان: 13) یه‌عنى: هندى شركه زۆردارییه‌كا مه‌زنه.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- به‌حشه‌ت و جه‌هنه‌م ب ده‌ستێ خودێیه، و ئه‌وه ئێك ژ هه‌ردویان بۆ به‌نییێ خۆ فه‌ر دكه‌ت.
2- ئه‌گه‌را مه‌زنا چوونا به‌حه‌شتێ ته‌وحیده، له‌و هه‌ر كه‌سه‌كێ بمرت و وى خۆ ژ شركێ دابته پاش و ته‌وحید ب جهـ ئینا بت، خودێ دێ وى به‌ته به‌حه‌شتێ، و به‌روڤاژى وێ چه‌ندێ هه‌چییێ ل سه‌ر شركێ مر بت ئه‌و دێ هێژاى چوونا جه‌هنه‌مێ بت.
3- مه‌خسه‌د ب شركێ ل ڤێرێ، و خودێ چێتر دزانت، شركا مه‌زنتره، ئه‌وا خودانى ژ ئیسلامێ ده‌ردئێخت، ژ خۆ ئه‌گه‌ر شركا بچویكتر بت -وه‌كى ڕیمه‌تییێ- خودانێ وێ ل دویڤ حه‌زكرنا خودێ دمینت ئه‌گه‌ر بڤێت دێ به‌ته جه‌هنه‌مێ، به‌لێ ئه‌و هه‌ر و هه‌ر د جه‌هنه‌مێ دا نامینت.. و خودێ زاناتره.
(6) عَنْ عَبْدِ الله بنِ مسعودٍ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قال: قَالََ النَّبِيُّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- كَلِمَةً، وَقُلْتُ أُخْرَى، قَالَ النَّبِيُّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } مَنْ مَاتَ وَهْوَ يَدْعُو مِنْ دُونِ الله نِدًّا دَخَلَ النَّارَ { وَقُلْتُ أَنَا: مَنْ مَاتَ وَهْوَ لَا يَدْعُو لله نِدًّا دَخَلَ الجَنَّةَ.
رواه البخاري
عه‌بدللاهێ كوڕێ مه‌سعوودى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆتنه‌ك گۆت، و من ئێكا دى گۆت، وى گۆت: هه‌چییێ مر و وى ژ بلى خودێ دوعا ژ هه‌ڤكویفه‌كێ دى كربت ئه‌و چوو ئاگرى. و من گۆت: هه‌چییێ مر و وى ژ بلى خودێ دوعا ژ هه‌ڤكویفه‌كێ دى نه‌كربت ئه‌و چوو به‌حه‌شتێ.
بوخارى ڤه‌دگوهێزت
دوعا گازى و داخواز و خۆشكاندنه، و ئه‌و -وه‌كى د ئایه‌ت و حه‌دیسێن دورست دا هاتى- عیباده‌ته، خودایێ مه‌زن دبێژت: ) وَقَالَ رَبُّكُمُ ٱدۡعُونِيٓ أَسۡتَجِبۡ لَكُمۡۚ إِنَّ ٱلَّذِينَ يَسۡتَكۡبِرُونَ عَنۡ عِبَادَتِي سَيَدۡخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ ٦٠ ( (غافر: 60) یه‌عنى: خودایێ هه‌وه گۆتییه: هوین دوعایێ ژ من بكه‌ن، ئه‌ز دێ د به‌رسڤا هه‌وه ئێم، هندى ئه‌ون یێ خۆ ژ په‌ڕستنا من بلندتر لێ دكه‌ن، ئه‌و دێ چنه جه‌هنه‌مێ دره‌زیل و شه‌رمزار. و پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: هه‌ما دوعا عیباده‌ته.. ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ هه‌ر كه‌سه‌كێ دوعایێ ژ ئێكێ دى بكه‌ت ژ بلى خودێ، مه‌عنا وێ ئه‌وه وى ئه‌و بۆ خودێ د په‌ڕستنێ دا كره هه‌ڤكویف و به‌رانبه‌ر، و ئه‌ڤه شركه، ڤێجا چ ئه‌و ئێك صه‌نه‌مه‌ك بت، یان قه‌بر و مه‌زاره‌ك بت، یان كه‌سه‌كێ مرى و نه‌ئاماده بت، ئه‌گه‌ر چ مرۆڤه‌كێ چاك ژى بت، چونكى ئه‌و نه‌شێن د هه‌وارا مـرۆڤـى بـێـن.. و یا ژ ڤێ ژى كرێتتر ئه‌وه ده‌مێ هنده‌ك دبێژن: ئه‌م نه دوعایان ژ وان دكه‌ین، به‌لكى ژ به‌ر چاكییا وان ئه‌م وان دئێخینه د ناڤبه‌را خۆ و خودێ دا؛ دا خودێ سه‌ر خاترا وان مه ئازا كه‌ت. و ئه‌ڤه عه‌ینى گۆتنا موشركانه ده‌مێ قورئان ژێ ڤه‌دگوهێزت كو وان دگۆت: ) مَا نَعۡبُدُهُمۡ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَآ إِلَى ٱللَّهِ زُلۡفَىٰٓ ( (الزمر: 3) هه‌ما ئه‌م بۆ هندێ په‌ڕستنا وان دكه‌ین دا ئه‌و مه نێزیكى خودێ بكه‌ن.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- دوعا عیباده‌ته، و دڤێت عیباده‌ت بۆ خودێ ب تنێ بت، و هه‌ر كه‌سه‌كێ هنده‌ك عیباده‌تى بۆ ئێكێ دى ژ بلى خودێ پێشكێش بكه‌ت، ئه‌و دێ بته موشرك.
2- كرنا دوعایێ ژ ئێكێ دى ژ بلى خودێ، ئه‌گه‌را چوونا جه‌هنه‌مێیه.
3- دوعایا مرۆڤى دڤێت ئێكسه‌ر ژ خودێ بت، و چێ نابت مرۆڤ ئێكێ دی بـێـخـتـه نـاڤـبـه‌را خـۆ و خودێ د دوعایێ دا؛ چونكى خودێ دبێژت: دوعایێ ژ من بكه‌ن ئه‌ز دێ د به‌رسڤا هه‌وه ئێم، و نه‌گۆتییه: دوعایێ ژ ئێكێ باش بكه‌ن دا ئه‌و واسطه‌ییێ د ناڤبه‌را من و هه‌وه دا بكه‌ت.
(7) عَنْ عَبْدِ الله بنِ مسعودٍ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قال: سَأَلْتُ رَسُولَ الله -صلى الله عليه وسلم- أَيُّ الذَّنْبِ أَعْظَمُ عِنْدَ الله؟ قَالَ: } أَنْ تَجْعَلَ لله نِدًّا وَهُوَ خَلَقَكَ { قَـالَ: قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: } أَنْ تَقْتُلَ وَلَدَكَ مَخَافَةَ أَنْ يَطْعَمَ مَعَكَ { قَالَ: قُلْتُ: ثُمَّ أَيُّ؟ قَالَ: } أَنْ تُزَانِيَ حَلِيلَةَ جَارِكَ {.
رواه البخاري و مسلم
عه‌بدللاهێ كوڕێ مه‌سعوودى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: من پسیار ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- كر: چ گونه‌هـ ل نك خودێ ژ هه‌مییان مه‌زنتره؟ وى گۆت: كو تو هه‌ڤكویفه‌كى بۆ خودێ ببینى و وى تو یێ ئافراندى، من گۆتێ: پاشى چ؟ وى گۆت: كو تو زارۆكێ خۆ بكوژى ژ ترسێن هندێ دا كو خوارنێ د گه‌ل ته بخۆت، من گۆتێ: پاشى چ؟ وى گۆت: كو تو خرابییێ د گه‌ل حه‌لالا جیرانێ خۆ بكه‌ى.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
مه‌زنترین گونه‌هـ ل نك خودێ ئه‌وه مرۆڤ ئێكى بینته ڕێزا وى و بۆ وى بكه‌ته هه‌ڤال و هه‌ڤكویف، ژێ بترست، و یێ ژێ ب هیڤى بت، و دوعا و داخواازن بۆ خۆ ژێ بكه‌ت، و مه‌زنى و كرێتییا ڤێ گونه‌هێ ژ هندێ دئێت مرۆڤ دزانـت خـودێـیـه ئه‌و ئافراندى و رزقى دده‌تێ و ژین و مرنا وى ب ده‌ستێ وییه، د سه‌ر هندێ ژى ڕا ئه‌و په‌ڕستنێ بۆ ئێكێ دى ژ بلى خودێ، یان د گه‌ل خودێ پێشكێش دكه‌ت.
و پشتى ڤێ گونه‌هێ كوشتنا زارۆكان ژ ترسێن برسێ دا دئێت، و ئه‌و مرۆڤێ ڤێ چه‌ندی بكه‌ت، وى باوه‌رییه‌كا دورست نینه كو رزق د ده‌ستێ خودێ دایه، و ئه‌و سه‌رێ خودێ دده‌ت رزقێ وى ژى د گه‌ل دده‌ت.
پاشى كرنا فاحیشا زنایێ ب تایبه‌تى د گه‌ل حه‌لالا جیرانى دئێت، چونكى بناخه د جیرانى دا ئه‌وه جـیـران یێ ژێ پشتڕاست و ئه‌مین بت، و ئه‌ڤه خیانه‌تێ ل خودێ دكه‌ت ده‌مێ ئه‌مرێ وى دشكینت، و خیانه‌تێ ل جیرانێ خۆ دكه‌ت ده‌مێ پێ ل نامویسا وى ددانت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- مه‌زنترین گونه‌هـ ل نك خودێ شركه.
2- ژ شركێیه مرۆڤ ئێكى بینته ڕێزا خودێ و پشكه‌كێ ژ په‌ڕستنێ بۆ وى پێشكێش بكه‌ت.
3- ئه‌نجامێ گونه‌هێ چوونا جه‌هنه‌مێیه.
(8) عَنْ أَبِـي هُـرَيْـرَةَ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صلى الله عليه وسلم-: } قَالَ الله تَبَارَكَ وَتَعَالَى: أَنَا أَغْنَى الشُّرَكَاءِ عَنِ الشِّرْكِ، مَنْ عَمِلَ عَمَلاً أَشْرَكَ فِيهِ مَعِي غَيْرِي تَرَكْتُهُ وَشِرْكَهُ {.
رواه مسلم
ئــه‌بــوو هــوره‌یـــره -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: خودایێ پاك و بلند دبێژت: ئه‌ز بێ منه‌ترینێ شریكانم ژ شریكاتییێ، هه‌چییێ كاره‌كى بكه‌ت و ئێكێ دى تێدا د گه‌ل من بكه‌ته شریك، ئه‌ز دێ وى هێلم و شریكاتییا وى.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
(9) عَـنْ مَحْمُودِ بْنِ لَبِيدٍ –رَضِـيَ الله عَنْهُ- أَنَّ رَسُــولَ اللهِ -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- قَالَ : } إِنَّ أَخْوَفَ مَا أَخَافُ عَلَيْكُمُ الشِّرْكُ الأَصْغَرُ { قَالُوا: وَمَا الشِّرْكُ الأَصْغَرُ يَا رَسُولَ الله؟ قَالَ: } الرِّيَاءُ ، يَقُولُ الله عَزَّ وَجَلَّ لَهُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِذَا جُزِيَ النَّاسُ بِأَعْمَالِهِمْ: اذْهَبُوا إِلَى الَّذِينَ كُنْتُمْ تُرَاؤُونَ فِي الدُّنْيَا فَانْظُرُوا هَلْ تَجِدُونَ عِنْدَهُمْ جَزَاءً؟ {.
أخرجه أحمد وابن خزیمة والبغوي
مه‌حموودێ كوڕێ له‌بیدى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: تشتێ ژ هه‌مییێ پتر ئه‌ز ژێ دترسم ل سه‌ر هه‌وه شركا بچویكتره، گۆتن: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رێ خودێ، شركا بچویكتر چییه؟ وى گۆت: ریمه‌تى، ڕۆژا قیامه‌تێ ده‌مێ به‌نى ب كارێن وان دئێنه جزادان، خودێ دبێژته وان: هه‌ڕنه نك وان یێن هه‌وه د دنیایێ دا ڕیمه‌تى بۆ دكر، و به‌رێ خۆ بده‌نێ، هوین دێ جزایه‌كى ل نك وان بینن؟
ئه‌حمه‌د و ئبن خوزه‌یمه و به‌غه‌وى ڤه‌دگوهێزن
ڕیمه‌تى ئه‌وه مرۆڤ عیباده‌ته‌كى ژ وان عیباده‌تان بكه‌ت یێن خودێ داناین بۆ هندێ دا خه‌لك مرۆڤى ببینن و مه‌دحێن مرۆڤى بكه‌ن، یه‌عنى: ب سه‌ر ڤه ئه‌و كاره‌كێ باش دكه‌ت، به‌لێ د دل دا گونه‌هه‌كێ دكه‌ت، و جودایى د ناڤبه‌را وێ و دوڕویاتییێ دا ئه‌وه مرۆڤێ دوڕوى كارێ باش ئاشكه‌را دكه‌ت و د دل دا باوه‌رى پێ نینه، مه‌عنا: ئیسلامێ ئاشكه‌را دكه‌ت و كوفرێ د دل دا ڤه‌دشێرت، به‌لێ مرۆڤێ ڕیمه‌تكار باشییێ ئاشكه‌را دكه‌ت و باوه‌رى ژى پێ هه‌یه، به‌لێ گونه‌هێ د دل دا ڤه‌دشێرت، و شه‌رت نینه ئه‌ڤ كاره خودانێ خۆ ژ ئیسلامێ ده‌ربێخت، به‌لێ چونكى ئه‌و د شكلێ خــۆ یــێ سـه‌رڤه سه‌رڤه دا وه‌كى شركێیه، ژ به‌ر كو ئارمانجا خودانى هند رازیبوونا خودێ نینه هندى مه‌دحێن خه‌لكینه، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ناڤێ وى كره: شركا بچویكتر. و ده‌مێ ئه‌و دبێژت: شركا بچویكتر، مه‌عنا شركا مه‌زنتر ژى هه‌یه، و شركا مه‌زنتر خودانێ خۆ ژ دینى ده‌ردئێخت و كافر دكه‌ت، و ئه‌و ئه‌وه مرۆڤ هه‌ڤكویفه‌كى بۆ خودێ د په‌ڕستنێ دا بدانت، و ئه‌ڤه ژ وان گونه‌هانه یێن نه‌ئێنه غه‌فراندن ئه‌گه‌ر خودان تۆبه نه‌كه‌ت.
و شـركـا بچویكتر كـو ڕیمه‌تییه، ده‌رگـه‌هه بۆ شركا مه‌زنتره، به‌لكى خودان ل سه‌رى چو هزرێ بۆ نه‌كه‌ت، حه‌تا هند خۆ دبینت یێ چوویه د ناڤ شركا مه‌زنتر دا، وه‌كى بۆ نموونه: ده‌مێ ئه‌و كاره‌كێ باش دكه‌ت، و پیچه‌كێ ئارمانجا وى ئه‌و بت خه‌لك وى ببینن و مه‌دحێن وى بكه‌ن، پاشى هێدى هێدى بگه‌هته وێ ده‌ره‌جێ هه‌ما ئنیه‌تا وى ب كارى به‌س ببته ئه‌و خه‌لك وى ببینن، و ئه‌گه‌ر خه‌لك وى نه‌بینن ئه‌و وى كارى نه‌كه‌ت، و دووماهییێ ئارمانجا وى ژ كرنا باشییێ نه‌مینت گوهدان و رازیبوونا خودێ، به‌لكى خه‌لك و رازیبوونا وان.. ئه‌ڤه خودانى به‌ر ب شركا مـه‌زنـتـر ڤه پال دده‌ت.. و خه‌طه‌رییا ڤى ڕه‌نگێ شركێ ژ هندێ دئێت، مرۆڤێن باش پێ دئێنه د سه‌ر دا برن، نه یێن خراب، له‌و تشتێ ژ هه‌مییان پتر پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ژێ دترسییا كو صه‌حابییێن وى تووش ببنێ ئه‌ڤه بوو. و ئه‌گه‌ر ئه‌و ترسییا بت صه‌حابییێن وى تووشى ڤى ڕه‌نگێ شركێ ببن، ئه‌رێ پا حالێ خه‌لكێ د بن وان دا دێ چ بت؟
و ئـه‌و كـه‌سـێ ل ســه‌ر ڕیـمـه‌تییێ بمرت و ژێ تۆبه نه‌كه‌ت، حالێ وى دێ چ بت؟
به‌رسڤ: یا دورستتر ئه‌وه ئه‌و دێ ژ گونه‌هكاران ئێته هژمارتن، و ئاشكه‌رایه كو ڕیمه‌تى ژ گونه‌هێن مه‌زنه، و خودێ یێ ب كه‌یفا خۆیه، ئه‌گه‌ر وى بڤێت دێ وى عه‌فى كه‌ت، و ئه‌گه‌ر بڤێت دێ وى عه‌زاب ده‌ت.
و نه ژ ڕیمه‌تییێیه ده‌مێ مرۆڤ كاره‌كێ باش بۆ خودێ دكه‌ت، خه‌لك مه‌دحێن مرۆڤى ژ به‌ر وى كارى بكه‌ن، ڤێجا كه‌یفا مرۆڤى بێت و بۆ مرۆڤى خۆش بت، ئه‌گه‌ر هات و ئنیه‌تا وى ب كرنا وى كارى د ئه‌صل دا ئه‌و نه‌بت خه‌لك مه‌دحێن وى پێ بكه‌ن.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- خودێ چو منه‌ت ب وى كارى نینه یێ شرك تێكه‌ل بوو، و ئه‌و وى كارى قه‌بویل ناكه‌ت.
2- ڕیمه‌تى شركا بچویكتره، و ئه‌و ده‌رگه‌هه بۆ شركا مه‌زنتر، و دبت هنده‌ك جاران ئه‌و به‌رێ خودانى بده‌ته شركا مه‌زنتر.
3- گونه‌ها ژ هه‌مییان پتر دڤێت مرۆڤێ باش ژێ بترست ڕیمه‌تییه، چونكى شه‌یطان ب وێ ڕێكێ دئێته چاكان.
(10) عَـنِ النُّعْمَانِ بْنِ بَـشِـيـرٍ -رَضِيَ الله عَنْهُ-، عَـنِ النَّبِيِّ -صلى الله عليه وسلم- قَالَ: } الدُّعَاءُ هُوَ الْعِبَادَةُ ثُمَّ قَرَأ: وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِى أَسْتَجِبْ لَكُمْ {.
رواه أبو داود و الترمذي و ابن ماجه
نوعمانێ كوڕێ به‌شیرى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌ما دوعا عیباده‌ته، پاشى ئه‌ڤ ئایه‌ته خواند ئه‌وا دبێژت: خودایێ هه‌وه گۆت: دوعایێ ژ من بكه‌ن، ئه‌ز دێ د به‌رسڤا هه‌وه ئێم.
ئه‌بوو داوود و ترمذى و ئبن ماجه ڤه‌دگوهێزن
د حه‌دیسا شه‌شێ دا به‌حسێ دوعایێ هاته‌كرن، و ب كورتى مه به‌حسێ ڤێ حه‌دیسێ و ڤێ ئایه‌تێ ژى كر، له‌و هه‌وجه‌یى ب دوباره‌كرنێ نینه.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- دوعا عیباده‌ته‌كێ گرنگه، دڤێت ئه‌و بۆ خودێ ب تنێ بێته پێشكێشكرن.
2- هه‌چی كه‌سێ خۆ ژ دوعایێ بێ منه‌ت بكه‌ت، و ژ خۆ نه‌گرت دوعایان ژ خودێ بكه‌ت، جهێ وى جه‌هنه‌مه.
(11) عَـنْ عُـبَـادَةَ بنِ الصامتِ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- عَنِ النَّبِيِّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- قَالَ: } مَنْ شَهِدَ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ وَحْدَهُ لَا شَرِيكَ لَهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ، وَأَنَّ عِيسَى عَبْدُ الله وَرَسُولُهُ وَكَلِمَتُهُ أَلْقَاهَا إِلَى مَرْيَمَ وَرُوحٌ مِنْهُ، وَالجَنَّـةَ حَقٌّ، وَالنَّارَُ حَقٌّ، أَدْخَلَهُ اللهُ الجَنَّـةَ عَلَى مَا كَانَ مِنَ الْعَمَلِ {.
رواه البخاري و مسلم
عوباده‌یێ كوڕێ صامتى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌چییێ شاهده‌ییێ بده‌ت كو ئه‌للاهه خودایێ ب حه‌ق، یێ ب تنێیه و وى چو شریك نینن، و كو موحه‌ممه‌د عه‌بدێ وییه و پێغه‌مبه‌رێ وییه، و كو عیسا عه‌بدێ خودێ و به‌نییێ وییه، و په‌یڤا وییه یا وى دایه مه‌ریه‌مێ و روحه‌كه ژ وى، و كو به‌حه‌شت ڕاسته، و ئاگر ڕاسته، خودێ دێ وى به‌ته به‌حشتێ د سه‌ر وى كارى ڕا یێ وى هه‌ى، (یان: ل دویڤ وى كارى یێ وى هه‌ى).
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤ حه‌دیسه گرنگى و بهایێ ته‌وحیدا خودێ د په‌ڕستنێ دا ئاشكه‌را دكه‌ت، كو مرۆڤ شاهده‌ییێ بده‌ت و بێژت: (لا إله إلا الله) و مه‌عنایا ڤێ په‌یڤێ ئه‌وه مرۆڤ باوه‌رییێ بینت كو خودایێ په‌ڕستن و گوهدارییا وى دئێته‌كرن ب تنێ (ئه‌للاهه)، و چو شریك وى د ڤێ چه‌ندێ دا نینن، نه ژ ملیاكه‌تان و نه ژ پێغه‌مبه‌ران، و نه ژ چاكان. وشه‌رتێن ب جهئینانا ڤێ شاهده‌ییێ ئه‌وه مرۆڤ ب تمامى د مه‌عنایا وێ بگه‌هت، و باوه‌رییێ پێ بینت، و وێ ب ئیخلاص بۆ خـودێ پـێـشـكـێـش بكه‌ت، و یێ ڕاستگۆ بت تێدا، و حه‌ز ژێ بكه‌ت، و كارى ب پێتڤییێن وێ بكه‌ت، و یێ رازى بت ب هه‌ر حوكمه‌كێ ژ نك خودێ ڤه بێت، و ب جهـ بینت.. شاهده‌دانا ب ڤى ڕه‌نگى خودانێ خۆ هێژاى چوونا به‌حه‌شتێ دكه‌ت، ئه‌گه‌ر چ وى هنده‌ك كارێ باش و هنده‌كێ خراب ژى هه‌بت، و ده‌مێ ئه‌و دچته به‌حه‌شتێ جهێ وى ل وێرێ دێ ل دویڤ كارێ وى یێ باش بت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ئه‌ڤ حه‌دیسه بهایێ په‌یڤا شه‌هاده‌تێ (لا إله إلا الله) بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت.
2- باوه‌رى ئینانا دورست ب ڤێ په‌یڤێ خودانێ خۆ هێژاى چوونا به‌حه‌شتێ دكه‌ت.
3- ئه‌و مرۆڤێ ژ ئه‌هلێ ته‌وحیدێ بت، و گونه‌هـ كربن، دبت خودێ ره‌حمێ پێ ببه‌ت و ژ قه‌نجییا خۆ ئێكسه‌ر وى ببه‌ته به‌حه‌شتێ، و دبت هندى گونه‌هێن وى ئه‌و وى ببه‌ته جه‌هنه‌مێ پاشى به‌رێ وى بده‌ته به‌حه‌شتێ. وه‌كى ژ حه‌دیسا بێت ئاشكه‌را دبت.
(12) عَنْ جَابِرِ بنِ عَبْدِ الله-رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } يُعَذَّبُ نَاسٌ مِنْ أَهْلِ التَّوْحِيدِ فِي النَّارِ، حَتَّى يَكُونُوا فِيهَا حُمَمًا ، ثُمَّ تُدْرِكُهُمُ الرَّحْمَةُ، فَيَخْرُجُونَ، وَيُطْرَحوْنَ عَلَى بَابِ الجَنَّةِ { قال: } فَيَرُشُّ عَلَيْهِمْ أَهْلُ الجَنَّةِ المَاءَ ، فَيَنْبُتُونَ كَمَا يَنْبُتُ الْغُثَاءُ فِي حِمَالَةِ السَّيْلِ، ثُمَّ يَدْخُلُونَ الجَنَّةَ {.
رواه أحمد والترمذي
جابرێ كوڕێ عه‌بدللاهى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هنده‌ك مرۆڤ ژ خودانێن ته‌وحیدێ د ئاگرى دا دئێنه عه‌زابدان، حه‌تا ئه‌و تێدا دبنه ڕه‌ژى، پاشى دلۆڤانى ژێ دگرت، ڤێجا ئه‌و دئێنه ده‌رێخستن، و هاڤێتن ل به‌ر ده‌رگـه‌هـێـن به‌حه‌شتێ. گۆت: ڤێجا خه‌لكێ به‌حه‌شتێ ئاڤێ ب وان دا دكه‌ن، و وه‌كى وى تۆڤى یێ له‌هى د گه‌ل خۆ دئینت و دهاڤێته به‌ر لێڤێن نهالان، د گاڤێ دا ئه‌و شین دبن.
ئه‌حمه‌د و ترمذى ڤه‌دگوهێزن
وه‌كى پتر ژ جاره‌كێ د گه‌ل مه بۆرى، ته‌وحیدا خودێ د په‌ڕستنێ دا، ئێك ژ مه‌زنترین ئه‌گه‌رێن چوونا به‌حه‌شتێیه، و ئه‌ڤ حه‌دیسه ئاشكه‌را دكه‌ت كو هنده‌ك مــرۆڤ هـــه‌نــه ژ ئــه‌هــلــێ تـــه‌وحیدێنه، به‌لێ چونكى وان د دنیایێ دا ئیسراف د گونه‌هان دا كربوو، ڕۆژا قیامه‌تێ ئه‌و دچنه جه‌هنه‌مێ و عه‌زابه‌كا دژوار دبینن حه‌تا وه‌كى كولییێ ڕه‌ژییێ لێ دئێن، پاشى دلۆڤانى ژێ دگرت و ئه‌و دچنه به‌حه‌شتێ، ب وى ڕه‌نگى یێ حه‌دیس دبێژت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ته‌وحید ئه‌گه‌را چوونا به‌حه‌شتێیه.
2- گونه‌هكارێن ئه‌هلێ ته‌وحیدێ ئه‌گه‌ر ره‌حم ژێ نه‌گرت دچنه جه‌هنه‌مێ و دئێنه عه‌زابدان.
3- ئه‌هلێ ته‌وحیدێ هه‌ر و هه‌ر د جه‌هنه‌مێ دا نامینن، ده‌مه‌ك دئێت ره‌حم ژێ دگرت و دچنه به‌حه‌شتێ.
(13) عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُما- قَالَ: كُنْتُ خَلْفَ رَسُولِ الله -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- يَوْمًا فَقَالَ: } يَا غُلاَمُ، إِنِّي أُعَلِّمُكَ كَلِمَاتٍ: احْفَظِ الله يَحْفَظْكَ، احْفَظِ الله تَجِدْهُ تُجَاهَكَ، إِذَا سَأَلْتَ فَاسْأَلِ الله، وَإِذَا اسْتَعَنْتَ فَاسْتَعِنْ بالله، وَاعْلَمْ أَنَّ الأُمَّةَ لَوِ اجْتَمَعَتْ عَلَى أَنْ يَنْفَعُوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَنْفَعُوكَ إِلاَّ بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ الله لَكَ، وَلَوِ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَضُرُّوكَ بِشَيْءٍ لَمْ يَضُرُّوكَ إِلاَّ بِشَيْءٍ قَدْ كَتَبَهُ الله عَلَيْكَ، رُفِعَتِ الأَقْلاَمُ وَجَفَّتِ الصُّحُفُ {.
رواه الترمذي، وقَالَ: هَذَا حَدِيثٌ حَسَنٌ صَحِيحٌ.
عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ڕۆژه‌كێ ئه‌ز ل پشت پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بووم، وى گۆت: خۆرتۆ! ئه‌ز دێ هنده‌ك گۆتنان نیشا ته ده‌م، تو خودێ بپارێزه ئه‌و ژى دێ ته پارێزت، تو خودێ بپارێزه دێ وى ل به‌را خۆ بینى، ئه‌گه‌ر ته پسیاره‌ك هه‌بت پسیارا خۆ ژ خودێ بكه، و ئه‌گه‌ر ته داخوازا هاریكارییێ كر وێ ژ خودێ بخوازه، و تو بزانه ئه‌گه‌ر ئـومـمـه‌ت كـۆم بـبـت دا ب تـشـتـه‌كـى مـفـایــى بگه‌هینته ته ئه‌و ب تشته‌كى مفایى ناگه‌هینته ته ب وى تشتى نه‌بت یێ خودێ بۆ ته نـڤـیـسـى، و ئـه‌گـه‌ر ئه‌و كۆم ببت دا زیانه‌كێ بگه‌هینته ته ئه‌و نه‌شێت زیانێ ب تشته‌كى بگه‌هینته ته ب وى تشتى نه‌بت یێ خودێ ل سه‌ر ته نڤیسى، قه‌له‌م هاتنه ڕاكرن و كاغه‌ز هشك بوون.
ترمذى ڤه‌دگوهێزت، ودبێژت: حه‌دیسه‌كا دورسته
ئه‌ڤه ئێك ژ وان حه‌دیسێن مه‌زنه یێن پێپكێن سه‌ره‌كى یێن دینى، و شیره‌تێن مه‌زن د ناڤ خۆ دا هل دگرت، و ئه‌گه‌ر مرۆڤ هزرا خۆ تێدا بكه‌ت دێ بینت هژماره‌كا ده‌رسێن گرنگ تێدا هه‌نه، وه‌كى: (تو خودێ بپارێزه، ئه‌و ژى دێ ته پارێزت) ، (تـو خـودێ بپارێزه، ئه‌و دێ د گه‌ل ته بت)، (دوعا و پسیارا ته بلا ژ خودێ ب تنێ بت)، (هاریكارى د وان كاران دا یێن به‌س خودی دشێت بكه‌ت ژ خودێ ب تنێ دئێته داخوازكرن)، (دڤێت مرۆڤى باوه‌رى ب قه‌ده‌را خودێ هه‌بت).
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- دڤێت هه‌ر ژ بچویكاتى ئه‌م عه‌قیده و بیر و باوه‌رێن دورست نیشا زارۆكان بده‌ین، ووان فـێـرى وى تـشـتـى بكه‌ین یـێ ئه‌و مفایى بۆ خۆ ژێ ببینن د ژیانا خۆ دا.
2- دوعا و پسیار، و داخوازا هاریكارییێ د وان تشتان دا یێن به‌س خودێ دشێت بكه‌ت، دڤێت ژ خودێ ب تنێ بێته‌كرن.
3- خواستنا ئستعانه‌یێ و هیڤى و دوعایێ ژ ئێكێ دى ژ بلى خودێ شركه، دڤێت ئه‌هلێ ته‌وحیدێ خۆ ژێ بده‌نه پاش.
(14) عَنْ زَيْدِ بْنِ خَالِدٍ الجُهَنِيِّ -رَضِيَ الله عَنْهُ- أَنَّهُ قَالَ: صَلَّى لَنَا رَسُولُ الله -صلى الله عليه وسلم- صَلاَةَ الصُّبْحِ بِالحُدَيْبِيَةِ عَلَى إِثْرِ سَمَاءٍ كَانَتْ مِنَ اللَّيْلَةِ، فَلَمَّا انْصَرَفَ أَقْبَلَ عَلَى النَّاسِ، فَقَالَ: } هَلْ تَدْرُونَ مَاذَا قَالَ رَبُّكُمْ؟ { قَالُوا الله وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ قال: } قَالَ أَصْبَحَ مِنْ عِبَادِي مُؤْمِنٌ بِي وَكَافِرٌ، فَأَمَّا مَنْ قَالَ: مُطِرْنَا بِفَضْلِ الله وَرَحْمَتِهِ، فَذَلِكَ مُؤْمِنٌ بِي وَكَافِرٌ بِالْكَوْكَبِ، وَأَمَّـا مَـنْ قَـالَ: بِـنَـوْءِ كَذَا وَكَذَا، فَذَلِكَ كَافِرٌ بِي وَمُؤْمِنٌ بِالْكَوْكَبِ {.
رواه البخاري و مسلم
زه‌یدێ كوڕێ خالدێ جوهه‌نى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- نڤێژا سپێدێ ل حوده‌یبییێ ل به‌را مه كر، پشتى كو وێ شه‌ڤێ هنده‌ك باران هاتى، و ده‌مێ ئه‌و ژ نڤێژێ خلاص بووى ئه‌و ل مرۆڤان زڤڕى و گۆت: هوین دزانن خودایێ هه‌وه چ گۆت؟ وان گۆت: خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وى زاناترن، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: وى گۆت: ژ به‌نییێن من هــنــده‌ك بــوونـه خودان باوه‌ر ب من و هنده‌ك كافر، ئه‌وێ گۆتى: ژ قه‌نجى و دلۆڤانییا خودێ باران ل مه بارى، ئه‌و ئه‌وه یێ باوه‌رى ب من ئیناى، و كوفر ب ستێرێ كرى، و ئه‌وێ گۆتى: باران ب فـلان سـتـێـرێ و فـلانـێ ل مه بارى، ئه‌و ئه‌وه یێ كوفر ب من كرى و باوه‌رى ب ستێرێ ئیناى.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
باران كه‌ره‌مه‌كه خودێ د گه‌ل به‌نییێن خۆ دكه‌ت، و ژ وى پێڤه‌تر كه‌س نه‌شێت بارانێ ببارینت، و هه‌ر كه‌سه‌كێ ڤى كارى بۆ ئێكێ دى پالده‌ت و بێژت: فلان (تشتى) باران ل مه باراند. ئه‌و هنگى وى ئه‌و تشت كره شریك بۆ خودێ؛ چونكى وى كاره‌كێ ب تنێ خودێ دشێت بكه‌ت بۆ ئێكێ دى پالدا.. و پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا ئیشاره‌ت دا ستێران؛ چونكى هنده‌ك كه‌سێن خۆ ب ستێرناسییێ دئیننه‌ده‌ر هه‌نه هزر دكه‌ن ئه‌گه‌ر ستێر ب فلان ڕه‌نگى بوون دێ باران ئێت، وه‌كى وان یێن تالعێ باش و خراب ب ستێران ڤه گرێدده‌ن، یان پاشه‌ڕۆژا خۆ ب لڤین و هاتن و چوونا ستێران ڤه د بورجان دا گرێدده‌ن.
هه‌چى مرۆڤه‌كێ هزر بكه‌ت كو ستێر ب لڤینێن خۆ تالعێ وى دورست دكه‌ن، و ئه‌ون بارانێ دده‌ن نه كو خودێ، ئه‌و كافر دبت و ژ ئیسلامێ ده‌ردكه‌ڤت، و هه‌چییێ هزر بكه‌ت خودێیه بارانێ دده‌ت، به‌لێ ستێر ب خۆیه بارانێ دده‌ت (یه‌عنى بێژت: ئه‌گه‌ر فلان ستێر چوو فلان بورجى سه‌داسه‌د باران دێ ئێت) ئه‌ڤه كافر دبت كوفرا بچویكتر، یه‌عنى: ئه‌و ژ ئیسلامێ ده‌رناكه‌ڤت، به‌لێ دڤێت ژ بیر نه‌كه‌ین كوفرا بچویكتر گه‌له‌ك جاران دبته ئه‌و ده‌رگه‌هـ یێ كوفرا مه‌زنتر تێڕا ده‌رباس دبت.
له‌و یا دورستر ئه‌وه مرۆڤ هاتنا بارانێ بۆ خودێ پال بده‌ت، و باوه‌ر بكه‌ت كو ئه‌وه ڤێ نعمه‌تێ د گه‌ل به‌نییێن خۆ دكه‌ت، چى گاڤا وى ڤیا و ب چى ڕه‌نگێ وى ڤیا.. ڕاسته خودێ بۆ هه‌ر تشته‌كى ئه‌گه‌ره‌كێ ددانت، به‌لێ ئینان و برنا ئه‌گه‌ران هه‌ر ب ده‌ستێ وییه، و ده‌مێ وى دڤێت تشته‌كى بكه‌ت ئه‌گه‌ره‌كێ بۆ په‌یدا دكه‌ت.. چه‌ند جاران هه‌وه دیتییه ل چلێ هاڤینێ ده‌مێ عه‌سمانێ ساهى، د ناڤبه‌را چاڤ و بروییان دا خودێ هنده‌ك عه‌وران دهاژۆت و بارانه‌كا وه‌سا ژێ دبارینت به‌لكى خۆ ل زڤستانان ژى چو بارانێن هند بۆش نه‌ئێن؟
ڤێجا دڤێت هه‌رده‌م دوعایا مه ژ خودێ بت و به‌رێ مه ل ده‌رگه‌هێ ره‌حما وى بت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- هـه‌ر كـه‌سـه‌كـێ كـاره‌كێ به‌س خودێ دشێت بكه‌ت بۆ ئێكێ دى ژ بلى وى پال بده‌ت ئه‌و كافره.
2- پالدانا هاتنا بارانێ بۆ ستێران هنده‌ك جاران دبته كوفرا مه‌زنتر، یا كو خودانى ژ دینى بێ بار دكه‌ت، و هنده‌ك جاران ژى دبته كوفرا بچویكتر، یا كو خودانى تووشى گونه‌هه‌كا مه‌زن دكه‌ت.
3- دڤێت مه باوه‌رى هه‌بت كو خودێیه بارانێ دبارینت، و ئه‌وه وان ئه‌گه‌ران په‌یدا دكه‌ت یێن د پشت هاتنا بارانێ ڕا هــه‌یــن، له‌و دڤێت هیڤى و دوعایا مــه ژ وی ب تنی بت.
(15) عَنْ عَبْدِ الله بْنِ عَبَّاسٍ -رَضِيَ الله عَنْهُما- قَالَ: قالَ رَسُولُ الله -صلى الله عليه وسلم-: } عُرِضَتْ عَلَيَّ الْأُمَمُ، فَرَأَيْتُ النَّبِيَّ وَمَعَهُ الرَّهْطُ، وَالنَّبِيَّ وَمَعَهُ الرَّجُلُ وَالرَّجُلَانِ، وَالنَّبِيَّ لَيْسَ مَعَهُ أَحَدٌ، إِذْ رُفِعَ لِي سَوَادٌ عَظِيمٌ، فَظَنَنْتُ أَنَّهُمْ أُمَّتِي، فَقِيلَ لِي: هَذَا مُوسَى وَقَوْمُهُ، فَنَظَرْتُ فَإِذَا سَوَادٌ عَظِيمٌ، فَقِيلَ لِي: هَذِهِ أُمَّتُكَ وَمَعَهُمْ سَبْعُونَ أَلْفًا يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَلَا عَذَابٍ {، ثُمَّ نَهَضَ فَدَخَلَ مَنْزِلَهُ فَخَاضَ النَّاسُ فِي أُولَئِكَ الَّذِينَ يَدْخُلُونَ الجَنَّةَ بِغَيْرِ حِسَابٍ وَلَا عَذَابٍ، فَقَالَ بَعْضُهُمْ: فَلَعَلَّهُمُ الَّذِينَ صَحِبُوا رَسُولَ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-، وَقَالَ بَعْضُهُمْ: فَلَعَلَّهُمُ الَّذِينَ وُلِدُوا فِي الْإِسْلَامِ وَلَمْ يُشْرِكُوا بِاللهِ، وَذَكَرُوا أَشْيَاءَ فَخَرَجَ عَلَيْهِمْ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-، فَقَالَ: } مَا الَّذِي تَخُوضُونَ فِيهِ؟ { فَأَخْبَرُوهُ، فَقَالَ: } هُمُ الَّذِينَ لَا يَسْتَرْقُونَ، وَلَا يَتَطَيَّرُونَ، وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ {، فَقَامَ عُكَّاشَةُ بْنُ مِحْصَنٍ، فَقَالَ: ادْعُ اللهَ أَنْ يَجْعَلَنِي مِنْهُمْ، فَقَالَ: } أَنْتَ مِنْهُمْ؟ { ثُمَّ قَامَ رَجُلٌ آخَرُ، فَقَالَ: ادْعُ اللهَ أَنْ يَجْعَلَنِي مِنْهُمْ، فَقَالَ: } سَبَقَكَ بِهَا عُكَّاشَةُ {.
رواه البخاري و مسلم
عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژ هه‌ردویان رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ملله‌ت بۆ من هاتنه به‌رچاڤكرن، من پێغه‌مبه‌ره‌ك دیت چه‌ند مرۆڤه‌ك د گه‌ل دا بوون، و پێغه‌مبه‌ره‌كێ دى زه‌لامه‌ك دو د گه‌ل دا بوون، و پێغه‌مبه‌ره‌ك كه‌س د گه‌ل دا نه‌بوو، هنگى ڕه‌شاتییه‌كا مه‌زن بۆ من هاته نیشادان، من هزر كر ئه‌و ئوممه‌تا منه، بۆ من هاته گۆتن: ئه‌ڤه مووسا و ملله‌تێ وینه، من به‌رێ خۆ دایێ ڕه‌شاتییه‌كا مه‌زن من دیت، بۆ من هاته گۆتن: ئه‌ڤه ئوممه‌تا ته‌نه، و حه‌فتێ هزار د گه‌ل وان دا هه‌نه بێ حسیاب و بێ عه‌زاب دچنه به‌حه‌شتێ. پاشى ئه‌و ڕابوو و چوو مالا خۆ، ئینا خه‌لكى دان و ستاندن د وان دا كر ئه‌وێن بێ حیساب و عه‌زاب دچنه به‌حه‌شتێ، هنده‌ك ژ وان گۆت: به‌لكى ئه‌و ئه‌و بن یێن هه‌ڤالینییا پێغه‌مبه‌رێ خودێ -سلاڤ لێ بن- كرى، و هنده‌كان گۆت: به‌لكى ئه‌و بن یێن ل سه‌ر ده‌مێ ئیسلامێ بووین، و چو شریك بۆ خودێ چێ نه‌كرین، و هنده‌ك تشتێن ودى وان گۆتن، ئینا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ب سه‌ر وان ڤه هات و گۆت: ئه‌و هوین به‌حسێ چ دكه‌ن؟ وان سوحبه‌تا خۆ بۆ گۆت، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ئه‌و ئه‌ون یێن داخوازێ ژ كه‌سێ ناكه‌ن كو ب وان ڤه بخوینت، و بێ ئیفله‌حى و ڕه‌شبینییێ د چو تشتان دا نابینن، و خۆ دهێلنه ب هیڤییا خودێ ڤه. عوكاشه‌یێ كوڕێ موحصنى ڕابووڤه و گۆتێ: دوعا بۆ من بكه ئه‌ز ژ وان بم، وى گۆتێ: تو ژ وانى. پاشى زه‌لامه‌كێ دى ڕابووڤه و گۆتێ: دوعا بۆ من بكه ئه‌ز ژ وان بم، وى گۆتێ: عوكاشه‌ى به‌ر ته ڕاكر.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤه خه‌ونه‌ك بوو پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- دیتى، و خه‌ونێن پێغه‌مبه‌ران وه‌حینه، وى ئه‌و پێغه‌مبه‌ر دیتن یێن د گه‌ل ملله‌تێن خۆ دچنه به‌حه‌شتێ، و وه‌سا دیاره كو ئوممه‌تا موحه‌ممه‌دى و یا مووساى -سلاڤ لێ بن- ژ هه‌مى ئوممه‌تان پترن، و د ناڤ ئوممه‌تا موحه‌ممه‌دى دا -سلاڤ لێ بن- حه‌فتێ هزار كه‌س هه‌نه بێى كو حسێب د گه‌ل بێته‌كرن یان بێنه عه‌زابدان دچنه به‌حه‌شتێ، و ئه‌ڤ كه‌سه وه‌كـى پـێـغـه‌مـبـه‌رى ب خــۆ -سلاڤ لێ بن- بۆ مه ئاشكه‌را كرى ئه‌ون یێن كو ب دورستى خۆ دهێلنه ب هیڤییا خودێ ڤه، و ئه‌ڤه تمامییا ته‌وحیدێیه، و پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا سالۆخه‌ته‌كێ سه‌ره‌كى و دو یێن تـمـامـكـه‌ر بـۆ ڤان كه‌سان ده‌سنیشانكرن، سالۆخه‌تێ سه‌ره‌كى ئه‌وه باوه‌رییا وان ب خودێ و قه‌ده‌را وى هند یا موكمه ئه‌و د هه‌مى كار و بارێن خۆ دا خۆ دهێلنه ب هیڤییا خودێ ڤه، و وان قه‌ناعه‌ت هه‌یه كو هه‌ر تشته‌كێ ژ لایێ خودێ ڤه بگه‌هته وان باشییا وان تێدا هه‌یه، و هه‌چییێ ب دورستى خۆ بهێلته ب هیڤییا خـودێ ڤـه خـودێ تێرا وى هه‌یه، پشتى هنگى: ئه‌و داخوازێ ژ كه‌سێ ناكه‌ن كو ب وان ڤه بخوینن، چونكى دبت ئه‌ڤ داخوازه ب ڕه‌نگه‌كێ نه یێ ئێكسه‌ر نیشانا هندێ بت كو وان ب تمامى خۆ نه‌هێلایه ب هیڤییا خودێ ڤه، (و قه‌یدى ناكه‌ت ئێك ب مرۆڤى ڤه بخوینت ئه‌گه‌ر مرۆڤ وێ چه‌ندێ ژێ نه‌خوازت، وه‌كى عائیشایێ ب پێغه‌مبه‌رى ڤه خواندى)، هه‌ر وه‌سا ئه‌و ڕه‌شبینى (و ته‌شائومێ) ب چو تشتان ناكه‌ن، و نابێژن: ئه‌گه‌ر مه فلان تشت دیت مه‌عنا وێ ئه‌وه دێ بێ ئیفله‌حى ئێته ڕێكا مه، یان فلان جهـ و فلان كه‌س تشته‌كێ كوڕ و بێ ئیفله‌حه؛ چونكى ئه‌و دزانن باشى و خرابى، و خێر و شه‌ڕ د ده‌ستێ خودێ ب تنێ دایه.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- هنده‌ك مرۆڤ هه‌نه ژ ئوممه‌تا ئیسلامێ بێ حیساب و عه‌زا دچنه به‌حه‌شتێ.
2- ئه‌و كه‌سێن بێ حیساب و عه‌زاب دچنه به‌حه‌شتێ ئه‌ون یێن تمامییا ته‌وحیدێ ل نك خۆ په‌یدا كرى.
3- ژ تمامییا ته‌وحیدێیه مرۆڤ ب دورستى خۆ بهێلته ب هیڤییا خودێ ڤه، و باوه‌ر بكه‌ت كو باشى و خرابى ب تنێ د ده‌ستێ وى دانه.
(16) عَنْ عَبْدِ الله بن مسعود -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ ، شَقَّ ذَلِكَ عَلَى أَصْحَابِ رَسُولِ الله -صلى الله عليه وسلم- وَقَالُوا: أَيُّنَا لاَ يَظْلِمُ نَفْسَهُ؟ فَقَالَ رَسُولُ الله -صلى الله عليه وسلم-: } لَيْسَ هُوَ كَمَا تَظُنُّونَ، إِنَّمَا هُوَ كَمَا قَالَ لُقْمَانُ لاِبْنِهِ: يَٰبُنَيَّ لَا تُشۡرِكۡ بِٱللَّهِۖ إِنَّ ٱلشِّرۡكَ لَظُلۡمٌ عَظِيمٞ {.
رواه البخاري و مسلم
عه‌بدللاهێ كوڕێ مه‌سعوودى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ده‌مێ ئه‌و ئایه‌ت هاتییه خوارێ ئه‌وا دبێژت: ئه‌وێن باوه‌رى ئیناى و زۆردارى تێكه‌لى باوه‌رییا خۆ نه‌كرى، ئه‌وان ته‌ناهى بۆ وانه و ئه‌و ئه‌ون یێن ب هیدایه‌ت هاتین. ئه‌ڤه ل سه‌ر صه‌حابییێن پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- یا ب زه‌حمه‌ت بوو، و وان گۆت: كى ژ مه هه‌یه زۆردارییێ ل خۆ نه‌كه‌ت؟! ئینا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ئه‌و یا وه‌سا نینه وه‌كى هوین هزر دكه‌ن، به‌لكى ئه‌و ئه‌وه یا لوقمانى گۆتییه كوڕێ خۆ: ئه‌ى كوڕێ من شركێ ب خودێ نه‌كه هندى شركه زۆردارییه‌كا مه‌زنه.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
دادى و عه‌داله‌تا ژ هه‌مییێ مه‌زنتر ئه‌وه مرۆڤ ته‌وحیدا خودێ د په‌رستنێ دا بكه‌ت، و به‌رانبه‌رى وێ زۆردارییا ژ هه‌مییێ مه‌زنتر ئه‌وه مرۆڤ شریكه‌كى بۆ خودێ د په‌رستنێ دا بدانت، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ خودایێ مه‌زن د ئایه‌تا (82)یێ دا ژ سووره‌تا (الأنعام) ئاگه‌هدارییا مه دكه‌ت و دبێژت: } ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمۡ يَلۡبِسُوٓاْ إِيمَٰنَهُم بِظُلۡمٍ أُوْلَٰٓئِكَ لَهُمُ ٱلۡأَمۡنُ وَهُم مُّهۡتَدُونَ {، یه‌عنى: ئه‌وێن باوه‌رییه‌كا دورست ب خودی ئیناى، و ئه‌ڤ باوه‌رییا خۆ ب چو ڕه‌نگێن شركێ خراب نه‌كرى، ئه‌وان ته‌ناهییا ژ عه‌زابێ و هیدایه‌ت بارا وانه.. و ئه‌ڤه بناخه‌یه‌كێ سه‌ره‌كى د باوه‌رییا ئیسلامى دا بنه‌جهـ دكه‌ت ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌یه: ته‌وحید ڕێكا به‌حه‌شتێیه، و شرك ڕێكا جه‌هنه‌مێیه.
و ده‌مێ صه‌حابى خه‌له‌ت د ڤێ ئایه‌تێ گه‌هشتین، و هزركرى كو مه‌خسه‌د ب زۆردارییێ هه‌ر زۆردارییه‌كه یا هه‌بت، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- مه‌عنایا ئایه‌تێ یا دورست بۆ وان دیار كر.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ته‌وحید هیدایه‌تێ و چوونا به‌حه‌شتێ ب ده‌ست خودانى ڤه دئینت.
2- شرك هیدایه‌ت و ته‌ناهییێ ژ ده‌ست خودانى ده‌ردئێخت.
3- ئه‌و باوه‌رییا شرك تێكه‌ل دبت چو مفایى ناگه‌هینته خودانێ خۆ.
(17) عَنْ عَائِشَةَ - رضى الله عنها -، عَنِ النَّبِيِّ -صلى الله عليه وسلم – قَالَ: } مَنْ نَذَرَ أَنْ يُطِيعَ الله فَلْيُطِعْهُ ، وَمَنْ نَذَرَ أَنْ يَعْصِيَهُ فَلاَ يَعْصِهِ {.
رواه البخاري
عائيشا -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌چییێ نه‌زر كربت كو گوهدارییا خودێ بكه‌ت، بلا گوهدارییا وى بكه‌ت، و هه‌چییێ نه‌زر كربت بێ ئه‌مرییا وى بكه‌ت، بلا بێ ئه‌مرییا وى نه‌كه‌ت.
بوخارى ڤه‌دگوهێزت
نه‌زر (النذر) د زاراڤێ شه‌رعى دا ئه‌وه مرۆڤێ موكه‌لله‌ف خۆ مه‌جبوور بكه‌ت كو تشته‌كێ نه یێ واجب ل سه‌ر وى ئه‌و بۆ خودێ بكه‌ت، وه‌كى كو بێژت: نه‌زر بت ل سه‌ر من ئه‌ز ده‌هـ ڕۆژییێن سوننه‌ت بۆ خودێ بگرم. و ئه‌ڤه ڕه‌نگه‌كێ طاعه‌ت و عیباده‌تییه، له‌وا دڤێت ئه‌و بۆ خودێ ب تنێ بێته پێشكێشكرن، و هه‌چییێ نه‌زره‌كێ نه بۆ خودێ بده‌ت دێ كه‌فته د شركێ دا، وه‌كى كو بێژت: نه‌زر بت ل سه‌ر من قوربانه‌كى بۆ فلان مه‌زارى بده‌م.. و ژ ڤێ حه‌دیسا بۆرى ئاشكه‌را دبت كو هه‌چییێ ل سه‌ر خۆ نه‌زر كربت كو ئه‌و تشته‌كێ وه‌سا بكه‌ت طاعه‌تێ خودێ تێدا بت، وه‌كى نڤێژ و ڕۆژییێن سوننه‌ت بلا ئه‌و نه‌زرا خۆ ب جهـ بینت، و هه‌چییێ تشته‌كێ وه‌سا ل سه‌ر خۆ نه‌زر كربت كو بێ ئه‌مرییا خودێ و گونه‌هـ تێدا بت بلا ئه‌و وێ نه‌زرێ ب جهـ نه‌ئینت.
و هه‌ر چاوا بت نه‌زر چو خێرێ د گه‌ل خۆ نائینت، وه‌كى د حه‌دیسه‌كێ دا هاتى، و ئه‌و تشتێ خودێ ل سه‌ر عه‌بدێ خۆ لازم نه‌كربت، یا باشتر ئه‌وه ئه‌و وى ل سه‌ر خۆ لازم نه‌كه‌ت، و ئه‌گه‌ر دلێ وى چوو كرنا باشییه‌كێ هه‌ما بلا ئه‌و وێ بكه‌ت بێى ل سه‌ر خۆ لازم بكه‌ت.
و ئه‌وێ تشته‌كێ باش ل سه‌ر خۆ بكه‌ته نه‌زر و ب جهـ نه‌ئینت، دڤێت ئه‌و كفاره‌تا سویندێ بده‌ت، ژ خۆ ئه‌گه‌ر وى نه‌زرا خۆ ب شه‌رته‌كى ڤه گرێدا، وه‌كى كو بێژت: ئه‌گه‌ر فلان تشت بۆ من چێبوو ئه‌ز دێ فلان خێرێ ده‌م.. ئه‌گه‌ر هات و ئه‌و تشت بۆ وى چێبوو دڤێت ئه‌و نه‌زرا خۆ ب جهـ بینت، یان كفاره‌تا سویندێ بده‌ت، و ئه‌گه‌ر ئه‌و تشت بۆ وى ب جهـ نه‌هات، ئه‌و نه وێ دكه‌ت نه وێ.. و دڤێت ئه‌و بزانت كو ده‌مێ ئه‌و تشت بۆ وى چێ دبت ئه‌و نه ژ به‌ر وێ نه‌زرێ چێ دبت یا ئه‌و دێ ده‌ت، و چ وى ئه‌و نه‌زر دابا یان نه‌دابا ئه‌و تشت دا چێ بت؛ چونكى قه‌ده‌را خودێ ل سه‌ر بوویه.. له‌و ئه‌م دبێژین: چو خێر ب نه‌زرێ ڤه نائێت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ئه‌گه‌ر مرۆڤى ل سه‌ر خۆ نه‌زر كر عیباده‌ته‌كى بۆ خودێ بكه‌ت، بلا ئه‌و نه‌زرا خۆ ب جهـ بینت.
2- و ئه‌گه‌ر وى ل سه‌ر خۆ نه‌زركر بێ ئه‌مرییا وى بكه‌ت بلا وه نه‌كه‌ت.
(18) عَنْ ثابِتِ بْنِ الضَّحَّاكِ الأشهليِّ الأنصاريِّ -رضي الله عنه- قَالَ: نَذَرَ رَجُلٌ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- أَنْ يَنْحَرَ إِبِلًا بِبُوَانَةَ، فَأَتَى النَّبِيَّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-، فَقَالَ: إِنِّي نَذَرْتُ أَنْ أَنْحَرَ إِبِلًا بِبُوَانَةَ، فَقَالَ النَّبِيُّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ-: } هَلْ كَانَ فِيهَا وَثَنٌ مِنْ أَوْثَانِ الجَاهِلِيَّةِ يُعْبَدُ؟ { قَالُوا: لَا، قَالَ: } هَلْ كَانَ فِيهَا عِيدٌ مِنْ أَعْيَادِهِمْ؟ {، قَـالُوا: لَا، قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } أَوْفِ بِنَذْرِكَ، فَإِنَّهُ لَا وَفَاءَ لِنَذْرٍ فِي مَعْصِيَةِ الله، وَلَا فِيمَا لَا يَمْلِكُ ابْنُ آدَمَ {.
رواه أبو داوود
ثابتێ كوڕێ ضه‌ححاكێ ئه‌شهه‌لى یێ ئه‌نصارى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: زه‌لامه‌كى ل سه‌ر ده‌مێ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- نه‌زر كربوو كو ئه‌و هنده‌ك حێشتران ل (بوانه‌یێ) سه‌رژێ كه‌ت، ڤێجا ئه‌و هاته نك پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- و گۆتێ: من نه‌زر كرییه كو هنده‌ك حێشتران ل بوانه‌یێ سه‌رژێ كه‌م، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆتێ: صه‌نه‌مه‌ك ژ صه‌نه‌مێن جاهلییه‌تێ ل وێرێ هه‌بوو عیباده‌ت بۆ بێته‌كرن؟ گۆتن: نه‌خێر، وى گۆت: جه‌ژنه‌ك ژ جه‌ژنێن وان ل وێرێ دهاته گێڕان؟ گۆتن: نه‌خێر، پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆتێ: نه‌زرا خۆ ب جهـ بینه، و ئه‌و نه‌زرا بێ ئه‌مرییا خودێ تێدا بت نائێته ب جهـ ئینان، و نه‌زركرنا وى تشتى ژى یێ كو نه یێ مرۆڤى بت.
ئه‌بوو داوود ڤه‌دگوهێزت
بوانه جهه‌كه دكه‌فته نێزیكى باژێڕێ (یه‌نبوعێ) ئه‌وێ دكه‌فته سه‌ر ده‌ریایا سۆر د ناڤبه‌را مه‌دینێ و مه‌كه‌هێ دا، و زه‌لامه‌كى ل سه‌ر خۆ نه‌زر كربوو ئه‌و هنده‌ك حێشتران بۆ خودێ ل وى جهى بكه‌ته قوربان، و گاڤا وى پسیارا ڤێ نه‌زرا خۆ ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- كرى، كانێ ئه‌و چ بكه‌ت؟ پێغه‌مبه‌ر ترسیا ئه‌و جهـ د جاهلییه‌تێ دا جهێ صه‌نه‌مه‌كى بت خه‌لكى قوربان ل وێرێ بۆ وى صه‌نه‌مى سه‌رژێ كربن، یان ژى ئه‌و جهێ جه‌ژنه‌كا خه‌لكێ جاهلییه‌تێ بت، هه‌ر جار ئه‌و ل وێرێ گه‌هشتبنه ئێك و حه‌یوان سه‌رژێ كربن، له‌و ئه‌ڤ پسیاره ژێ كر.. و ژ ڤێ پسیارا وى دئێته زانین كو ڤه‌كوشتنا قوربانى بۆ خودێ ل وى جهێ موشرك قوربانا بۆ صه‌نه‌مێن خۆ یان جه‌ژنێن خۆ یێن جاهلى سه‌رژێ دكه‌ن، كاره‌كێ دورست نینه؛ چونكى ئه‌و دبته ڕێك بۆ خودان باوه‌رى كو ئه‌و هێدى هێدى به‌ر ب شركێ ڤه بچت.
ژ لایه‌كێ دى ڤه ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو چاڤلێكرنا كافران -وه‌له‌و ب ئنیه‌ته‌كا باش ژى بت- چێ نابت، و چاڤلێكرنا كافران ب هندێ دبت مرۆڤ چاڤ ل وان بكه‌ت د عه‌یدێن وان دا، چ جلكێن وه‌كى یێن وان بكه‌ته به‌ر خۆ، یان سه‌ر و به‌رێ خۆ وه‌كى یێ وان لێ بكه‌ت، یان وه‌كى وان ڕێ و ره‌سمێن جه‌ژنێ بگێڕت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ئه‌و ڕێكێن به‌رێ مرۆڤى دده‌نه شركێ دڤێت مرۆڤ خۆ ژێ بده‌ته پاش، ئه‌گه‌ر خۆ په‌ڕستنا خودێ ژى بت ل وى جهى یێ موشرك صه‌نه‌مێن خۆ لێ دپه‌ڕێسن.
2- حه‌رامه بۆ موسلمانى وى تشتى بكه‌ت یێ چاڤلێكرنا كافران تێدا بت.
3- دورسته مرۆڤ جهه‌كى بۆ دانا نه‌زرا خۆ ده‌سنیشان بكه‌ت، ئه‌گه‌ر خۆ وى جهى چو تایبه‌تمه‌ندییێن خۆ نه‌بن ژى.
(19) عَنْ أميرِ المؤمِنينَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ -رضى الله عنه-، قَالَ:سمِعْتُ رسولَ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- يَقولُ: } لَعَنَ اللهُ مَنْ ذَبَحَ لِغَيْرِ الله، وَلَعَنَ اللهُ مَنْ آوَى مُحْدِثًا، وَلَعَنَ اللهُ مَنْ لَعَنَ وَالِدَيْهِ، وَلَعَنَ اللهُ مَنْ غَيَّرَ مَنَارَ الْأَرْضِ {.
رواه مسلم
ئه‌میرێ خودان باوه‌ران عه‌لییێ كوڕێ ئه‌بوو طالبى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: من گوهـ ل پێغه‌مبه‌رى بوو -سلاڤ لێ بن- گۆت: خودێ له‌عنه‌ت ل وى كرینه یێ قوربانان نه بۆ خودێ ڤه‌كوژت، و خودێ له‌عنه‌ت ل وى كرینه یێ وى كه‌سى بحه‌وینت یێ تشته‌كى ل دینى زێده كه‌ت، یان كاره‌كێ خراب د ناڤ ئوممه‌تێ دا په‌یدا كه‌ت، و خودێ له‌عنه‌ت ل وى كرینه یێ له‌عنه‌تان ل ده‌یك و بابێن خۆ بكه‌ت، و خودێ له‌عنه‌ت ل وى كرینه یێ توخویب و نیشانێن عه‌ردى بگوهۆڕت.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
ڤه‌كوشتنا حه‌یوانى و دانا وى وه‌ك قوربان، ڕه‌نگه‌كێ عیباده‌تییه، مرۆڤ خـۆ پـێ نـێـزیـكـى خودێ دكه‌ت، و هه‌چییێ قوربانه‌كى بده‌ت نه بۆ خودێ، ڤێجا چ بۆ صه‌نه‌مه‌كى بت، یان ژى بۆ مه‌زاره‌كى بت، یان بۆ مه‌زنه‌كى بت.. ئه‌ڤه شركه و خودان پێ ژ دینى ده‌ردكه‌ڤت، و ئه‌و ته‌عداییه ل سه‌ر حه‌قه‌كى ژ حه‌قێن خودێ، له‌و خودێ له‌عنه‌ت ل وى كه‌سى كرینه یێ ب ڤێ چه‌ندێ ڕاببت.
هه‌ر وه‌سا حه‌دیس ئیشاره‌تێ دده‌ته هنده‌ك گونه‌هێن دى ژى یێن خودانى هێژاى له‌عنه‌تا خودێ دكه‌ن، ئه‌و ژى ئه‌ڤه‌نه: حه‌واندن و پشته‌ڤانییا بیده‌عه‌چى و تاوانباران و هاریكارییا وان ل سه‌ر خرابییا وان، و گه‌هاندنا نه‌خۆشییێ بۆ ده‌یبابان ب ڕێكا گۆتنا ئاخفتنێن كرێت و سه‌قه‌ت، و گوهاڕتنا توخویب و نیشانێن عه‌ردى د ناڤبه‌را ملكێ خه‌لكى دا.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ئه‌ڤ حه‌دیسه چار ڕه‌نگێن گونه‌هێن مه‌زن به‌رچاڤ دكه‌ت یێن خودانێ خۆ هێژاى له‌عنه‌تا خودێ دكه‌ن.
2- دانا قوربانى عیباده‌ته و ئه‌گه‌ر ئه‌و بۆ خودێ نه‌بت ئه‌و دبته شرك.
3- ئه‌وێ قوربانى بۆ ئێكێ دى ژ بلى خودێ بده‌ت، ئه‌و كه‌سه‌كێ مه‌لعوونه و مه‌لعوون ئه‌وه یێ ژ ره‌حما خودێ بێبار دبت.
(20) عَنْ أَبي بَشِيرٍ الْأَنْصَارِيِّ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- أَنَّهُ كَانَ مَعَ رَسُولِ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- فِي بَعْضِ أَسْفَارِهِ قَالَ: فَأَرْسَلَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- رَسُولًا أَنْ لَا يَبْقَيَنَّ (لَا تَبْقَيَنَّ) فِي رَقَبَةِ بَعِيرٍ قِلَادَةٌ مِنْ وَتَرٍ، أَوْ قِلَادَةٌ إِلَّا قُطِعَتْ.
وفي رواية لمسلم: قال مالك: أرى ذلك من العين.
رواه البخاري و مسلم
ئه‌بوو به‌شیرێ ئه‌نصارى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت كو جاره‌كێ ئه‌و د گه‌ل پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ل سه‌فه‌ره‌كێ بوو، ئینا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- قاصده‌ك هنارت كو ئه‌و ڕسته‌كه‌كێ یان ڕسته‌كا ژ داڤان هاتییه چێكرن د ستویێ حێشتره‌كێ دا نه‌هێلت ئه‌گه‌ر قه‌ت نه‌كه‌ت.
د ریوایه‌ته‌كێ دا ل نك مـوسـلـمـى هـاتییه: مالك دبێژت: یا ژ من ڤه ئه‌و به‌حسێ وان ڕستكانه یێن ژ به‌ر چاڤان دكه‌نه ستویێ حێشتران.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو ژ خودێ پێڤه‌تر تشته‌ك نینه بشێت خرابییێ ژ مرۆڤى بده‌ته پاش، و چو مه‌عنا بۆ وێ نینه ده‌مێ هنده‌ك نه‌زان ڕستكه‌كێ یان نڤشتییه‌كێ یان وێنه‌یێ چاڤه‌كى ب حه‌یوانه‌تێ خۆ یان خانییێ خۆ یان ب زارۆكه‌كێ خۆ ڤه دهلاویسن ب ئنیه‌تا هندێ كو ئه‌ڤ تشته چاڤان و حه‌سویدییێ و خرابییێ بپارێزت؛ چونكى مرۆڤێ خودان باوه‌ر باش دزانت كو باشى و خرابى ب ده‌ستێ خودێ ب تنێیه، خودایێ مه‌زن د ئایه‌ته‌كێ دا دبێژت: } قُلۡ أَفَرَءَيۡتُم مَّا تَدۡعُونَ مِن دُونِ ٱللَّهِ إِنۡ أَرَادَنِيَ ٱللَّهُ بِضُرٍّ هَلۡ هُنَّ كَٰشِفَٰتُ ضُرِّهِۦٓ أَوۡ أَرَادَنِي بِرَحۡمَةٍ هَلۡ هُنَّ مُمۡسِكَٰتُ رَحۡمَتِهِۦۚ قُلۡ حَسۡبِيَ ٱللَّهُۖ عَلَيۡهِ يَتَوَكَّلُ ٱلۡمُتَوَكِّلُونَ ٣٨ { (الزمر: 38) یه‌عنى: تو بێژه وان: ئه‌رێ ئه‌وێن هوين دوعایان ژێ دكه‌ن و هوارێن خۆ دگه‌هیننی ژ بلى خودێ دێ شێن وێ نه‌خۆشییێ ژ من دويركه‌ن يا خودێ بۆ من حه‌زكرى، يان وێ ته‌نگاڤییێ ژ سه‌ر من ڕاكه‌ن يا ب سه‌ر من دا هاتى؟ يان ئه‌رێ ئه‌و دێ شێن مفايه‌كێ خــودێ بـۆ من حه‌زكرى و گه‌هاندییه من ژ من دوير كه‌ن، يان ڕه‌حـما خودێ ژ من گرن؟ (ئه‌و دێ بێژن: نه) تو بێژه وان: خودێ تێرا من هه‌يه و ئه‌و به‌سى منه، بۆ ب ده‌ستڤه‌ئينانا مفاى و دويركرنا زيانێ، هيڤيكار خۆ دهێلنه ب هيڤییا وى ڤه.
و هه‌چییێ تشته‌كى ب خۆ ڤه یان ب مرۆڤه‌كێ خۆ یان حه‌یوان و ماله‌كێ خۆ ڤه بهلاویست و هزر بكه‌ت ئه‌و -نه كو خودێ- دێ خرابییێ ژێ ده‌ته پاش، ئه‌و دێ بته موشرك شركه‌كا مه‌زن و دێ ژ دینى ده‌ركه‌ڤت، و ئه‌گه‌ر هزر بكه‌ت ئه‌و تشت ئه‌گه‌ره بۆ پالدانا خرابییێ ئه‌ڤه دێ بته ژ شركا بچویكتر یا خودانى تووشى گونه‌هه‌كا مه‌زن دكه‌ت، و مرۆڤێ موسلمان و خودان باوه‌ر دڤێت هیڤییا وى ب خودێ ب تنێ ڤه یا گرێداى بت، و بزانت به‌س ئه‌وه دشێت باشییێ بگه‌هینتێ و خرابییێ ژێ بده‌ته پاش.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- حه‌رامه مرۆڤ ڕستكه‌كێ ب حه‌یوانه‌تى ڤه بكه‌ت ب وێ ئنیه‌تێ كو ئه‌و ڕستك دێ وى ژ چاڤان و خرابییێ پاریزت؛ چونكى ئه‌و شركه.
2- ئه‌گه‌ر هلاویستنا ڕستكێ نه ب ڤێ ئنیه‌تێ بت ئه‌و ناكه‌فته د بن كارێ حه‌رام ڤه.
3- وه‌كى ڤێیه ئه‌وێن چاڤكان ب خانییێن خۆ ڤه دهلاویسن، بۆ پاڕاستنا ژ چاڤان.
4- باشى و خرابى ب تنێ د ده‌ست خودێ دانه، و ئه‌وه دشێت باشییێ بگه‌هینته مرۆڤى یان خرابییێ ژێ بده‌ته پاش.
(21) عَنْ عُقْبَةَ بْنِ عَامِرٍ الجُهَنِيِّ -رَضِيَ الله عَنْهُ- أَنَّ رَسُولَ الله -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- أَقْبَلَ إِلَيْهِ رَهْطٌ، فَبَايَعَ تِسْعَةً وَأَمْسَكَ عَنْ وَاحِدٍ ، فَقَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ ، بَايَعْتَ تِسْعَةً وَ تَرَكْتَ هَذَا؟ قَالَ : } إِنَّ عَلَيْهِ تَمِيمَةً { فَأَدْخَلَ يَدَهُ فَقَطَعَهَا، فَبَايَعَهُ، وَقَالَ: } مَنْ عَلَّقَ تَمِيمَةً فَقَدْ أَشْرَكَ {.
أخرجه أحمد
عوقبه‌یێ كوڕێ عامرێ جوهه‌نى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ده‌هـ زه‌لام هاتنه نك پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن-، وى به‌یعه دا نه‌هان، و ئێك هێلا، ئینا صه‌حابییان گۆته پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ته به‌یعه دا نه‌هان و ئێك هێلا؟ وى گۆت: ئه‌ڤى نڤشتیه‌كا پێڤه هه‌ى، ئینا وى ده‌ستێ خۆ ب نك ڤه بر و قه‌تاند، و گۆت: هه‌چییێ نڤشتییه‌كێ بهلاویست ئه‌و وى شرك كر.
ئه‌حمه‌د ڤه‌دگوهێزت
(22) عَنْ قَيْسِ بْنِ السَّكَنِ الْأَسَدِيِّ، قَالَ: دَخَلَ عَبْدُ الله بْنُ مَسْعُودٍ -رَضِيَ الله عَنْهُ- عَلَى امْرَأَةٍ، فَرَأَى عَلَيْهَا حِرْزًا مِنَ الحُمْرَةِ، فَقَطَعَهُ قَطْعًا عَنِيفًا ثُمَّ قَالَ: إِنَّ آلَ عَبْدِ الله عَنِ الشِّرْكِ أَغْنِيَاءُ، وَقَالَ: كَانَ مِمَّا حَفِظْنَا عَنِ النَّبِيِّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } أَنَّ الرُّقَى وَالتَّمَائِمَ وَالتِّوَلَةَ مِنَ الشِّرْكِ {.
أخرجه أحمد والحاكم
قه‌یسێ كوڕێ سه‌كه‌نێ ئه‌سه‌دى دبێژت: عه‌بدللاهێ كوڕێ مه‌سعوودى -خودێ ژێ رازى بت- چوو نك ژنه‌كێ دیت بازبه‌نده‌ك ژ به‌ر ئێشه‌كا دبێژنێ: (حومره) ل به‌ر بوو ئینا وى ئه‌و ب دژوارى ژێ ڤه‌كر و گۆت: بنه‌مالا عه‌بدللاهى چو مننه‌ت ب شركێ نینه، و گۆت: ژ وى تشتێ مه ژ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ژبه‌ر كرى ئه‌ڤه بوو: هندى عه‌زماندن و نڤشتى و بازبه‌ندن شركه.
ئه‌حمه‌د و حاكم ڤه‌دگوهێزن
(23) عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ الأشجعي -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: كُنَّا نَرْقِي فِي الجَاهِلِيَّةِ، فَقُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ، كَيْفَ تَرَى فِي ذَلِكَ؟ فَقَالَ: } اعْرِضُوا عَلَيَّ رُقَاكُمْ لاَ بَأْسَ بِالرُّقَى مَا لَمْ تَكُنْ شِرْكًا {.
أخرجه مسلم و أبو داود
عه‌وفێ كوڕێ مالكێ ئه‌شجه‌عى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: مه ل جاهلییه‌تێ عه‌زماندن (پێڤه خواندن) دكر، مه گۆته پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- تو چاوا ڤێ چه‌ندێ دبینى؟ وى گۆت: عه‌زماندن و پێڤه‌خواندنێن خۆ بۆ من بێژن، پێڤه‌خواندن قه‌یدى ناكه‌ت ئه‌گه‌ر شرك نه‌بت.
موسلم و ئه‌بوو داوود ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤ هه‌ر سێ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینن كو عه‌زماندن و ل به‌رخۆ كرنا نڤشتى و بازبــه‌ندان؛ چ بۆ پالدانا خرابییێ و چاڤان بت، یان ژى بۆ شرینكرنا كه‌سه‌كى ل به‌ر ئێكێ دى بت، ئه‌ڤه ژ شركا ب خودێیه؛ چونكى ئه‌و هندێ دگه‌هینت كو خودانى باوه‌رى هه‌یه كو ژ بلى خودێ تشته‌كێ دى یان كه‌سه‌كێ دى هه‌یه دشێت باشى و خرابییێ بگه‌هینته مرۆڤى.
و عه‌زماندن و پێڤه‌خواندن ئه‌گه‌ر ب ئایه‌تێن قورئانێ بت یان ب وان دوعایان بت یــێــن د حــه‌دیــســێـن دورســت دا هــاتــى دورسته، به‌لێ ئه‌گه‌ر ئه‌و ب هنده‌ك گۆتنێن خه‌له‌ت يان ته‌وه‌سسولا نه‌دورست بت ئه‌و چێ نابت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ل به‌رخۆكرنا نڤشتى و بازبه‌ندان ب ئنیه‌تا هندێ كو ئه‌و دێ مرۆڤى پارێزن كاره‌كێ حه‌رامه دڤێت موسلمان خۆ ژێ بده‌ته پاش.
2- عه‌زماندن و پێڤه‌خواندن ئه‌گه‌ر ب ئایه‌ت و دوعایێن دورست بت دورسته، و ئه‌گه‌ر ب هنده‌ك ئاخفتنێن نه‌دورست بت چێ نابت.
3- (تیوه‌له) ڕه‌نگه‌كێ بازبه‌ندانه بۆ ژن و مێران دئێنه چێكرن دا ل به‌رێك شرین ببن، ئه‌ڤه ژى كاره‌كێ حه‌رامه.
(24) عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قَالَ: جَاءَ رَجُلٌ إِلَى النَّبِيِّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- فَقَالَ: يَا رَسُولَ الله، مَا لَقِيتُ مِنْ عَقْرَبٍ لَدَغَتْنِي الْبَارِحَةَ، قَالَ: } أَمَا لَوْ قُلْتَ حِينَ أَمْسَيْتَ: أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ الله التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ، لَمْ تَضُرُّكَ {.
رواه مسلم
ئه‌بوو هوره‌یره -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: زه‌لامه‌ك هاته نك پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- و گۆتێ: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رێ خودێ، ئه‌وا شڤێدى من ژ دویپشكه‌كێ ب من ڤه‌داى دیتى.. وى گۆت: ئه‌گه‌ر ده‌مێ ل ته بوویه ئێڤار ته گۆتبا: ئه‌ز خۆ ب په‌یڤێن خودێ یێن تمام ژ خرابییا تشتێ وى ئافراندى دپارێزم، وى دویپشكى چو زیان نه‌دگه‌هانده ته.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
(25) عَنْ خَوْلَةَ بِنْتِ حَكِيمٍ السُّلَمِيَّة -رَضِيَ اللهُ عَنْها- قالت: سَمِعْتُ رَسُولَ الله -صلى الله عليه وسلم- يَقُولُ: } مَنْ نَزَلَ مَنْزِلاً ثُمَّ قَالَ: أَعُوذُ بِكَلِمَاتِ الله التَّامَّاتِ مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ. لَمْ يَضُرُّهُ شَىْءٌ حَتَّى يَرْتَحِلَ مِنْ مَنْزِلِهِ ذَلِكَ {.
رواه مسلم
خه‌ولایا كچا حه‌كیمێ سولله‌مى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: من گوهـ ل پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بوو وى دگۆت: هه‌چییێ ل جهه‌كى بدانت و بێژت: ئه‌ز خۆ ب په‌یڤێن خودێ یێن تمام ژ خرابییا تشتێ وى ئافراندى دپارێزم. تشته‌ك زیانێ ناگه‌هینته وى حه‌تا ئه‌و ژ وى جهى بار دكه‌ت.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
مه‌به‌ست ب خۆپاراستنێ ئه‌وا ب عه‌ره‌بى دبێژنێ: (الاستعاذة) په‌نابرنه بۆ نك ئێكى؛ دا ئه‌و مرۆڤى ژ نه‌خۆشییه‌كێ بپارێزت، و مرۆڤێ خودان باوه‌ر دڤێت بزانت كو ب تنێ خودێیه دشێت وى ژ خرابییان بپارێزت؛ چونكى گه‌هاندنا باشی و خرابییێ ب تنێ د ده‌ستێ خودێ دایه، و ئه‌و دشێت باشییێ بگه‌هینته مرۆڤى و خرابییێ ژێ بده‌ته پاش.. و ئه‌ڤه به‌حسێ وان خرابییانه یێن پالدان و پاشڤه‌برنا وان ب چو مرۆڤان ڤه نه‌ئێت، ژ خۆ ئه‌گه‌ر د شیانا مرۆڤه‌كى دا هه‌بت وان خرابییان پاشڤه ببه‌ت، دورسته مرۆڤ هه‌وارێن خۆ بگه‌هینتێ و خۆ پێ بده‌ته پاراستن، وه‌كى مرۆڤه‌كێ بكه‌فته ئاڤێ و ژ خنداقاندنێ بترست، ڤێجا هه‌وارێن خۆ بگه‌هینته مه‌له‌ڤانى و خۆ پێ بپارێزت. یان كه‌سه‌ك زۆردارییه‌كێ ل مرۆڤى بكه‌ت ڤێجا مرۆڤ بچته نك مرۆڤه‌كێ خودان ده‌سهه‌لات و بێژتێ: من ژ سته‌ما فلان كه‌سى بپارێزه.
و خۆپاراستنا ژ وێ خرابییا ب كه‌سێ ڤه نه‌ئێت مرۆڤى ژێ بپارێزت ژ بلى خودێ، دڤێت ب خودێ ب تنێ بت، ئه‌گه‌ر نه.. خودان دێ كه‌فته د شركێ دا، وه‌كى كو مرۆڤ هه‌وارێن خۆ بگه‌هینته كه‌سه‌كى كو ئه‌و مرۆڤى ژ جه‌هنه‌مێ بپارێزت، یان ژ خرابییا د پاشه‌ڕۆژێ دا ڤه‌شارتى.
خودایێ مه‌زن د ئایه‌ته‌كێ دا به‌حسێ هنده‌ك مرۆڤان دكه‌ت خۆپاراستنا وان ژ خرابییێ ب هنده‌ك ئه‌جنان بوویه، و دبێژت: } وَأَنَّهُۥ كَانَ رِجَالٞ مِّنَ ٱلۡإِنسِ يَعُوذُونَ بِرِجَالٖ مِّنَ ٱلۡجِنِّ فَزَادُوهُمۡ رَهَقٗا ٦ { (الجن: 6) یه‌عنى: هنده‌ك زه‌لامان ژ مرۆڤان هه‌بوون خۆ ب هنده‌ك زه‌لامان ژ ئه‌جنان دپاراستن، ڤێجا وان ب ڤى كارێ خۆ پتر ئه‌و دسه‌ردابرن.
و ئه‌ڤ هه‌ردو حه‌دیسه گرنگییا ڤى زكرى بۆ خۆپاراستنا ب خودێ بۆ مه ئاشكه‌را دكه‌ت: (أعوذ بكلمات الله التامات من شر ما خلق) له‌و دڤێت مرۆڤ هه‌رده‌م بێژت؛ دا ژ خرابییێ بێته پاراستن.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- خۆپاراستنا ژ وێ خرابییا به‌س ب خودێ ڤه بێت وێ ژ مرۆڤى بده‌ته پاش، ئه‌گه‌ر ب ئێكێ دى بت ژ بلى خودێ شركه.
2- خرابى د ده‌ستێ خودێ دایه و به‌س ئه‌وه دشێت وێ ژ مرۆڤى بده‌ته پاش، له‌و خۆپاراستنا ب ئێكێ دى ژ بلى وى چو مفایى ناگه‌هینته خودانى.
3- گه‌له‌ك یا گرنگه مرۆڤ هه‌رده‌م ڤى زكرى بێژت: (أعوذ بكلمات الله التامات من شر ما خلق) دا مرۆڤ بێته پاراستن.
(26) عَنْ أَبِـي هُرَيْرَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قَالَ: قَامَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- حِينَ أَنْزَلَ الله عَزَّ وَجَلَّ ] وَأَنذِرۡ عَشِيرَتَكَ ٱلۡأَقۡرَبِينَ ٢١٤ [ قَالَ: } يَا مَعْشَرَ قُرَيْشٍ -أَوْ كَلِمَةً نَحْوَهَا- اشْتَرُوا أَنْفُسَكُمْ، لاَ أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ الله شَيْئًا، يَا بَنِي عَبْدِ مَنَافٍ لاَ أُغْنِي عَنْكُمْ مِنَ الله شَيْئًا، يَا عَبَّاسُ بْنَ عَبْدِ المُطَّلِبِ لاَ أُغْنِي عَنْكَ مِنَ الله شَيْئًا، وَيَا صَفِيَّةُ عَمَّةَ رَسُولِ الله لاَ أُغْنِي عَنْكِ مِنَ الله شَيْئًا، وَيَا فَاطِمَةُ بِنْتَ مُحَمَّدٍ سَلِينِي مَا شِئْتِ مِنْ مَالِي لاَ أُغْنِي عَنْكِ مِنَ الله شَيْئًا {.
رواه البخاري و مسلم
ئه‌بوو هوره‌یره -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ده‌مێ خودێ ئه‌ڤ ئایـه‌تــه ئـیـنـایــه خـــوارێ: ] وَأَنذِرۡ عَشِيرَتَكَ ٱلۡأَقۡرَبِينَ ٢١٤ [ پـێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- ڕابوو ڤه و گۆت: گه‌لى قوره‌یشییان -یان په‌یڤه‌كا نێزیكى وێ- خۆ بكڕن ئه‌ز مفایى ب تشته‌كى ژ خودێ ناگه‌هینمه هه‌وه، گه‌لى مالباتا عه‌بدمه‌نافى ئه‌ز مفایى ب تشته‌كى ژ خودێ ناگه‌هینمه هه‌وه، ئه‌ى عه‌بباسێ كوڕێ عه‌بدلموططه‌لبى ئه‌ز مفایى ب تشته‌كى ژ خودێ ناگه‌هینمه ته، ئه‌ى صه‌فییایا مه‌تا پێغه‌مبه‌رێ خودێ ئه‌ز مفایى ب تشته‌كى ژ خودێ ناگه‌هینمه ته، ئه‌ى فاطمایا كچا موحه‌ممه‌دى ته چه‌ند ژ مالێ من بڤێت ژ من بخوازه، ئه‌ز مفایى ب تشته‌كى ژ خودێ ناگه‌هیننمه ته.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
مفا و زیان د ده‌ستێ خودێ ب تنی دایه، و به‌س ئه‌وه دشێت باشییێ بگه‌هینته مرۆڤى یان خرابییێ ژ مـرۆڤـى بـده‌تـه پـاش، ئه‌ڤه كالكلكا باوه‌رییێیه د عــه‌قـیــده‌یــا ئـیـسـلامى دا، ژ به‌ر ڤێ چه‌ندێ دڤێت هیڤییا مرۆڤى ب خودێ ب تنێ بت، و ترسا وى ژى ژ خودێ ب تنێ بت، دا ته‌وحیدا وى یا دورست و تمام بت، و دڤێت مه باوه‌رى هه‌بت كو ژ خودێ پێڤه‌تر كه‌س نه‌شێت مفایى یان زیانێ بگه‌هینته مرۆڤى، ئه‌گه‌ر خۆ ئه‌و كه‌س پێغه‌مبه‌ر ب خۆ ژى بت -سلاڤ لێ بن- د گه‌ل بهایێ وى یێ مه‌زن ل نك خودێ، ژ به‌ر هندێ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆته مرۆڤێن خۆ یێن نێزیك و ئویجاخا خۆ: ئه‌گه‌ر خودێ باشییه‌ك بۆ هه‌وه ڤیا ئه‌ز نه‌شێم وێ ژ هه‌وه بده‌مه پاش، و ئه‌گه‌ر وى خرابییه‌ك ژى بۆ هه‌وه ڤیا ئه‌ز نه‌شێم وێ ژ هه‌وه پال بده‌م، له‌و دڤێت هوین كارى بۆ خۆ بكه‌ن، و خۆ نه‌هێلنه ب هیڤییا من ڤه.
و ئه‌ڤ حه‌دیسه هندێ دگه‌هینت كو هه‌چییێ خۆ بهێلته ب هیڤییا كه‌سه‌كى ڤه، ئه‌گه‌ر خۆ ئه‌و كه‌س پێغه‌مبه‌ر بت یان مرۆڤه‌كێ چاك و وه‌لى بت، و هزر بكه‌ت ئه‌و ل دنیایێ دێ مفایى گه‌هینتێ و زیانێ ژێ ده‌ته پاش، یان ل ڕۆژا قیامه‌تێ دێ وى به‌ته به‌حه‌شتێ و ژ ئاگرى پارێزت، ئه‌و دێ كه‌فته د خانه‌یا شركێ دا؛ چونكى ئه‌ڤ كاره ب خودێ ب تنێ دبت، نه ب كه‌سێ دى.
ئیمامێ بوخارى ژ عه‌بدللاهێ كوڕێ عومه‌رى ڤه‌دگوهێزت، دبێژت: پشتى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- سه‌رێ خۆ ژ روكووعێ ڕاكرییه ڤه د ركاعه‌تا دووماهییێ دا ژ نڤێژا سپێدێ، گۆت: یا ره‌بى له‌عنه‌تان ل فلان و فلان و فلانى بكه.. نفرین ل صه‌فوانێ كوڕێ ئومه‌ییه‌ى و سوهه‌یلێ كوڕێ عه‌مرى و حارثێ كوڕێ هیشامى كرن.. ئینا ئه‌ڤ ئایه‌ت هاته خوارێ: ] لَيۡسَ لَكَ مِنَ ٱلۡأَمۡرِ شَيۡءٌ أَوۡ يَتُوبَ عَلَيۡهِمۡ أَوۡ يُعَذِّبَهُمۡ فَإِنَّهُمۡ ظَٰلِمُونَ ١٢٨ [ یه‌عنى: ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر د كارێ به‌نییان دا چو تشته‌ك د ده‌ستێ ته دا نينه، و به‌لكى هنده‌ك ژ ڤان يێن شه‌ڕێ ته كرى دلێ وان بۆ ئيسلامێ ڤه‌ببت وموسلمان ببن، ڤێجا خودێ تۆبێ بدانته سه‌ر وان. و ئه‌وی عه‌زاب بده‌ت یێ بمينته ل سه‌ر كوفرا خۆ.
و ئاشكه‌رایه كو ئه‌ڤ هه‌ر سێ مرۆڤه ل ڕۆژا ڤه‌كرنا مه‌كه‌هێ موسلمان بوون.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- مفا و زیان د ده‌ستێ خودێ ب تنێ دانه.
2- د مه‌سه‌لا گه‌هاندنا مفایى و زیانێ دا چو ب ده‌ستێ پێغه‌مبه‌رى ب خۆ ژى -سلاڤ لێ بن- نینه، و چو كێماسى بۆ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- د ڤێ چه‌ندێ دا نینه، چونكى ئه‌ڤه كاره‌كێ تایبه‌تێ خودێیه.
3- ژ شركێیه مرۆڤى باوه‌رى هه‌بت كو ژ بلى خودێ و بێى ده‌ستویرییا وى ئێكێ دى هه‌یه بشێت مفایى و زیانێ بگه‌هینت.
(27) عَنْ عُمَرَ بنِ الخطابِ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قالَ: سَمِعْتُ النَّبِيَّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- يَقُولُ: } لاَ تُطْرُونِي كَمَا أَطْرَتِ النَّصَارَى ابْنَ مَرْيَمَ، فَإِنَّمَا أَنَا عَبْدُهُ، فَقُولُوا: عَبْدُ الله وَرَسُولُهُ {.
رواه البخاري
عومه‌رێ كوڕێ خه‌ططابى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: من گوهـ ل پێغه‌مبه‌رى بوو -سلاڤ لێ بن- دگۆت: زێده مه‌دحێن من نه‌كه‌ن وه‌كى فه‌له‌یان زێده مه‌دحێن كوڕێ مه‌ریه‌مێ كرین، هه‌ما ئه‌ز به‌نییێ ویمه، ڤێجا هوین بێژن: به‌نییێ خودێ و پێغه‌مبه‌رێ وى.
بوخارى ڤه‌دگوهێزت
(28) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُما-، قَالَ : قَالَ لِي رَسُولُ الله -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- غَدَاةَ جَمْعٍ : } هَلُمَّ الْقُطْ لِي { فَلَقَطْتُ لَهُ حَصَيَاتٍ هُنَّ حَصَى الخَذْفِ ، فَلَمَّا وَضَعَهُنَّ فِي يَدِهِ ، قَالَ : } نَعَمْ بِأَمْثَالِ هَؤُلاءِ، وَإِيَّاكُمْ وَالْغُلُوَّ فِي الدِّينِ، فَإِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ بِالْغُلُوِّ فِي الدِّينِ {.
رواه أحمد
عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: سپێده‌یا ره‌جمێ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆته من: وه‌ره به‌ركان بۆ من ڤێده، من هنده‌ك به‌ركێن هویر (وه‌كى وان یێن بۆ به‌رتفكێ دئێنه ب كارئینان) بۆ وى ڤێدان، گاڤا وى ئه‌و كرینه د ده‌ستێ خۆ دا وى گۆت: به‌لێ، ره‌جمێ ب به‌ركێن هۆسا بكه‌ن، و هشیار بن شــدانـدنــێ د دیـنــى دا نــه‌كــه‌ن، چونكى ئه‌وێن به‌رى هه‌وه هه‌ما ب شداندنا د دینى دا چوونه هیلاكێ.
ئه‌حمه‌د ڤه‌دگوهێزت
(غولوو) پـه‌یـڤـه‌كـا عـه‌ره‌بییه مه‌خسه‌د پێ ده‌رباسكرنا توخویبانه، و زێده ب ناڤدا چوونه چ ژ لایێ مه‌زنكرنا كه‌سه‌كى ڤه بت، یان شداندنا د مه‌سه‌له‌كێ دا ب باوه‌رییه‌كێ یان گۆتنكێ یان كریاره‌كێ.. و (غولوو) د هه‌ر تشته‌كى دا یا باش نینه، و ئه‌گه‌ر ئه‌و د دینى دا بت ئه‌و هێشتا دێ یا خرابتر بت؛ چونكى شداندنا د دینى دا ب ڕه‌نگه‌كێ نه‌ڕێككه‌فتى د گه‌ل شریعه‌تى سه‌رى دكێشته ئنحیراف و لادانا ژ ڕێكا دورست، كو ڕێكا ناڤنجییێیه، و د حه‌دیسا ئێكێ دا پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- مه ژ وێ چه‌ندێ دده‌ته پاش كو ئه‌م مرۆڤه‌كى ژ حه‌ددێ وى یێ دورست بلندتر لێ بكه‌ین، و گۆت: هوین هند زێده موباله‌غێ د مه‌دحێن من دا نه‌كه‌ن وه‌كى فه‌له‌یان موباله‌غه د مه‌دحێن عیسایێ كوڕێ مه‌ریه‌مێ دا كرین حه‌تا ئه‌و ژ توخویبێن دورست ده‌رێخستى و دووماهییێ پشكه‌كا خوداینییێ دایێ، و گۆتین: ئه‌و كوڕێ خودێیه.. پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌ما ئه‌ز عه‌بدێ خودێ و پێغه‌مبه‌رێ ویمه، له‌و دڤێت ئه‌م چویێ ژ سالۆخه‌تێن خوداینییێ بۆ پێغه‌مبه‌رى ده‌سنیشان نه‌كه‌ین، وه‌كى كو بێژین: ئه‌و غه‌یبێ دزانت یان دشێت مـرۆڤــى بـبـه‌تــه به‌حه‌شتێ، یان خرابییێ ژ مه بده‌ته پاش.. و ئه‌گه‌ر ئه‌ڤ چه‌نده د گه‌ل پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- چێ نه‌بت و ئه‌و سه‌روه‌رێ پێغه‌مبه‌رانه و باشترینێ مرۆڤانه، پا ئه‌و د گه‌ل ئێكێ ژ وى كێمتر ئێكجار چێ نابت.
و حه‌دیسا دویێ مه ژ هندێ دده‌ته پاش كو ئه‌م وان كاران یێن شه‌ریعه‌تى ل به‌ر مه ب ساناهی كرین، ل سه‌ر خۆ ب زه‌حمه‌ت بێخین و شداندنێ تێدا بكه‌ین، وه‌كى ده‌مێ ئه‌م ب كارێن حه‌جێ ڕادبین ئه‌م ره‌جمێ ب به‌رێن مه‌زن بكه‌ین ل شوینا به‌ركێن بچویك.. و ئه‌ڤ هه‌ردو حه‌دیسه دو نموونه‌یان بۆ مه به‌رچاڤ دكه‌ن ئێك یا عه‌قائدییه و یا دى یا كریارانه، و ئه‌ڤ هه‌ردو ڕه‌نگێن غولووێ سه‌رى دكێشنه توندییێ، و توندى به‌رێ خودانى دده‌ته سه‌رداچوونێ، و سه‌رداچوون ده‌رگه‌هێ هیلاكێیه. خودێ مه بپارێزت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- غولوو چ د بیر و باوه‌ران دا بت، چ د كار و كریارێن دینى دا بت، تشته‌كێ دورست نینه دڤێت موسلمان خۆ ژێ بده‌ته پاش.
2- دڤێت مرۆڤ چو كه‌سان ژ حه‌ددێ وان بلندتر لێ نه‌كه‌ت، و چو سالۆخه‌تێن خودێ نه‌ده‌تێ، ئه‌گه‌ر خۆ ئه‌و كه‌س پێغه‌مبه‌ر ژى بت.
3- غولوو و شداندنا د دینى دا ڕێكا هیلاك و سه‌رداچوونێیه.
(29) عَنْ عَائِشَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- أَنَّ أُمَّ حَبِيبَةَ وَأُمَّ سَلَمَةَ ذَكَرَتَا كَنِيسَةً رَأَيْنَهَا بِالحَبَشَةِ فِيهَا تَصَاوِيرُ، فَذَكَرَتَا لِلنَّبِيِّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- فَقَالَ: } إِنَّ أُولَئِكَ إِذَا كَانَ فِيهِمُ الرَّجُلُ الصَّالِحُ فَمَاتَ، بَنَوْا عَلَى قَبْرِهِ مَسْجِدًا، وَصَوَّرُوا فِيهِ تِلْكَ الصُّوَرَ، فَأُولَئِكَ شِرَارُ الخَلْقِ عِنْدَ اللهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ {.
رواه البخاري و مسلم
عائیشا -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ئوم حه‌بیبه و ئوم سه‌له‌مه‌یێ به‌حسێ دێره‌كێ كر وان ئه‌و ل حه‌به‌شه دیتبوو هنده‌ك په‌یكه‌ر لێ بوون، وان ئه‌و بۆ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت، وى گۆت: ئه‌وان، ئه‌گه‌ر زه‌لامه‌كێ چاك د ناڤ دا هه‌بوو و مر، ئه‌و مزگه‌فته‌كێ ل سه‌ر قه‌برێ وى ئاڤا دكه‌ن، و وان په‌یكه‌ران لێ ددانن، ئه‌و خرابترین مرۆڤن ل نك خودێ ڕۆژا قیامه‌تێ.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
(30) عَـنْ عَـائِشَةَ -رَضِيَ الله عَنْهَا- قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- فِي مَرَضِهِ الَّذِي لَمْ يَقُمْ مِنْهُ: } لَعَنَ الله الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى، اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ { لقالت: فلَوْلاَ ذَلِكَ أُبْرِزَ قَبْرُهُ، غَيْرَ أَنَّهُ خَشِيَ ، أَوْ خُشِيَ أَنَّ يُتَّخَذَ مَسْجِدًا.
رواه البخاري و مسلم
عائیشا -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- د وێ نساخییا خۆ دا یا ژێ ڕانه‌بوویه ڤه گۆت: له‌عنه‌تا خودێ ل جوهى و فه‌له‌یان بن، وان قه‌برێن پێغه‌مبه‌رێن خۆ كرنه مزگه‌فت. عائیشا دبێژت: ئه‌گه‌ر ژ به‌ر هندێ نه‌با، دا قه‌برێ وى ئێته بلندكرن، به‌لێ ترس ئه‌وه قه‌برێ وى ببته مزگه‌فت.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
(31) عَنْ عَائِشَةَ وَعَبْدِ الله بْنِ عَبَّاسٍ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُما- قَالاَ: لمَّا نَزَلَ بِرَسُولِ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- طَفِقَ يَطْرَحُ خَمِيصَةً لَهُ عَلَى وَجْهِهِ، فَإِذَا اغْتَمَّ بِهَا كَشَفَهَا عَنْ وَجْهِهِ، فَقَالَ وَهْوَ كَذَلِكَ: } لَعْنَةُ اللهِ عَلَى الْيَهُودِ وَالنَّصَارَى اتَّخَذُوا قُبُورَ أَنْبِيَائِهِمْ مَسَاجِدَ { يُحَذِّرُ مَا صَنَعُوا.
رواه البخاري و مسلم
عائیشا و عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژ هه‌ردویان رازى بت- دبێژن: ده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- كه‌فتییه سه‌كه‌راتێ وى پاته‌ك ب سه‌ر دێمێ خۆ داددا، و گاڤا بێنا وى ته‌نگ ببا وى ئه‌و ڕادكر، ده‌مێ ئه‌وێ وه‌سا وى گۆت: له‌عنه‌تا خودێ ل سه‌ر جوهى و فه‌له‌یان بن، وان قه‌برێن پێغه‌مبه‌رێن خۆ كرنه مزگه‌فت. وى ترساندن ژ كارێ وان دكر.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
(32) عَنْ أَبِي مَرْثَدٍ الْغَنَوِيِّ كَنَّازِ بنِ الحُصينِ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } لاَ تَجْلِسُوا عَلَى الْقُبُورِ، وَلاَ تُصَلُّوا إِلَيْهَا {.
رواه مسلم
ئه‌بوو مه‌رثه‌دێ غه‌نه‌وى كه‌ننازێ كوڕێ حوصه‌ینى -خودێ ژ ێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: ل سه‌ر قه‌بران نه‌ڕوینن، و نڤێژان ژى ل سه‌ر نه‌كه‌ن.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
ئه‌ڤ هه‌ر چار حه‌دیسه هندێ دگه‌هینن كو ئاڤاكرنا مزگه‌فتان ل سه‌ر قه‌بران، بۆ هندێ دا په‌ڕستن ل وێرێ بێته‌كرن كاره‌كێ دژى ته‌وحیدێیه؛ چونكى ئه‌و نیشانا مـه‌زنـكـرنـا خــودانــێ وى قه‌برییه.. و ده‌مێ پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- له‌عنه‌تان ل جوهى و فه‌له‌یان دكه‌ت ئه‌وێن مزگه‌فت ل سه‌ر قه‌برێن پێغه‌مبه‌رێن خۆ ئاڤاكرین و په‌یكه‌ر بۆ چێكرین، ئه‌ڤه هندێ دگه‌هینت ئه‌ڤ كاره دژى بیر و باوه‌رێن ئیسلامێنه، و ئه‌گه‌ر مرۆڤه‌ك ل جهه‌كێ هۆسا عیباده‌تى خوڕى بۆ خودێ بكه‌ت، ئه‌و دێ كه‌فته گونه‌هه‌كا مه‌زن، ڤێجا پا چاوایه ئه‌گه‌ر ئه‌و ل وێرێ عیباده‌تى بۆ خودانێ قه‌برى بكه‌ت؟ وه‌كى كو دوعایان ژێ بكه‌ت و هه‌وارێن خۆ بگه‌هینتێ، یان به‌رێ خۆ بده‌ته قه‌برى د كرنا نڤێژێ دا ئه‌گه‌ر خۆ پشتا وى ل قیبلێ ژى بت، ئه‌ڤه شركا دورسته، خودێ مه ژێ بپارێزت.
ئه‌ڤه ژى -وه‌كى حه‌دیسه‌كا بۆرى- هندێ دگه‌هینت كو چێ نابت مرۆڤ (غولووێ) د كه‌سه‌كى دا بكه‌ت، و وى ژ حه‌ددێ وى یێ دورست بلندتر لێ بكه‌ت، ئه‌گه‌ر خۆ ئه‌و كه‌س پێغه‌مبه‌ر ژى بت، چونكى ئه‌و دبته ڕێك بۆ شركێ، و ژ به‌ر گرنگییا ڤێ مه‌سه‌لێ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- د نساخییا مرنێ دا ئه‌و گۆت، و ئوممه‌تا خۆ ژ هندێ دا پاش ئه‌و ل سه‌ر قه‌برێ وى ئاڤا كه‌ن، و قه‌برێ وى بۆ خۆ بكه‌نه جهێ كۆمبوون و په‌ڕستنێ، وه‌كـى كـو جـوهـى و فه‌له‌یان د گه‌ل پێغه‌مبه‌ر و چاكێن خۆ كرى.
و دڤێت ئه‌م ژ بیر نه‌كه‌ین كو فه‌رقه قه‌بر د ئاڤاهییه‌كى ڤه بێته چێكرن، و ئاڤاهییه‌ك ل سه‌ر قه‌بره‌كى بێته چێكرن، یا ئێكێ دورسته به‌لێ یا دویێ دورست نینه، و زیاره‌تێ پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- ژ یا ئێكێیه، ده‌مێ وى وه‌فات كرى ئه‌و ل وى جهى هاته ڤه‌شارتن یێ لێ مرى، كو مه‌زه‌لكا عائیشایێ بوو ئه‌وا دكه‌فته ته‌نشتا مزگه‌فتا وى، و پشتى مزگه‌فت هاتییه مه‌زنكرن، مه‌زه‌لكا عائیشایێ ب سه‌ر مزگه‌فتێ ڤه نه‌هاته به‌ردان، دا قه‌بر نه‌كه‌فته د مزگه‌فتێ ڤه، به‌لكى مه‌زه‌ل وه‌كى خۆ ما، و مزگه‌فت ل ته‌نشت و پشت مه‌زه‌لێ هاته فره‌هكرن، و نوكه سێ دیوار د ناڤبه‌را قه‌برى و مزگه‌فتێ دا هه‌نه.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- كرنا عیباده‌تێ خودێ ل سه‌ر قه‌برێ هه‌ر كه‌سه‌كێ هه‌بت، ژ به‌ر چاكییا وى كه‌سى گونه‌هه‌كا مه‌زنه، و دژى ته‌وحیدا دورسته، ژ خۆ ئه‌گه‌ر عیباده‌ت بۆ قه‌برى ب خۆ بێته‌كرن، هنگى ئه‌و دبته شركا مه‌زنتر.
2- ئاڤاكرنا مزگه‌فت و مه‌زارگه‌هان ل سه‌ر قه‌بران كاره‌كێ حه‌رامه، و چێ نابت بێته‌كرن.
3- ئه‌گه‌ر مرییه‌ك د مزگه‌فته‌كێ ڤه بێته ڤه‌شارتن، ئه‌و مزگه‌فت نائێته هه‌ڕفاندن و خرابكرن ژ به‌ر قه‌برى، به‌لكى قه‌بر ب ئحترام ڤه دێ ئێته ڤه‌كرن، و ئه‌و جه‌نازه بۆ گۆڕستانێ دێ ئێته ڤه‌گوهاستن، دا چو قه‌بر د مزگه‌فتێ دا نه‌مینن، و كرنا نڤێژێ ل مه‌قبه‌رێ یان وى جهێ قه‌بره‌ك لێ هه‌بت یا دورست نینه، وه‌كى فقهزانێن موسلمان دبێژن.
4- ڕوینشتنا ل سه‌ر قه‌برى ڕه‌نگه‌كێ بێ ڕێزییێیه د گه‌ل خودانێ قه‌برى، له‌و ئه‌و كاره‌كێ نه یێ دورسته، و وه‌كى ڕوینشتنی پێلێدان ژى چێ نابت.
(33) عَنْ عَبْدِ الله بنِ مسعودٍ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } إِنَّ مِنْ شِرَارِ النَّاسِ مَنْ تُدْرِكُهُمُ السَّاعَةُ وَهُمٌ أَحْيَاءٌ، وَمَنْ يَتَّخِذُ الْقُبُورَ مَسَاجِدَ {.
رواه أحمد و ابن أبي شیبة و ابن خزیمة
عه‌بدللاهێ كوڕێ مه‌سعوودى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: خرابترین مرۆڤ ئه‌ون یێن زێندى ده‌مێ قیامه‌ت ڕادبت، و ئه‌وێن قه‌بران دكه‌نه مزگه‌فت.
ئه‌حمه‌د و ئبن ئه‌بى شیبه و ئبن خوزه‌یمه ڤه‌دگوهێزن
ئه‌ڤ حه‌دیسه ژى وه‌كى هه‌ر چار حه‌دیسێن بۆرین هندێ دگه‌هینت كو چێ نابت قه‌بر ببنه مزگه‌فت، و په‌ڕستن ل نك بێته‌كرن، وه‌كى طه‌وافێ یان نڤێژان یان كرنا دوعایان یان دانا نه‌زر و قوربانان.. و هه‌ر كه‌سه‌كێ ڤێ چه‌ندێ بكه‌ت ئه‌و خرابترین مرۆڤه ل نك خودێ.
و حه‌دیس ئاشكه‌را دكه‌ت كو ئه‌وێن قیامه‌ت ل سه‌ر ڕادبت ئه‌و ژى خرابترین مرۆڤن، چونكى د حه‌دیسه‌كا دى دا هاتییه كو به‌رى قیامه‌ت ڕاببت خودێ بایه‌كێ نه‌رمتر ژ ئاڤرمیشى ژ لایێ یه‌مه‌نێ ڤه دهنێرت، و هه‌ر كه‌سه‌كێ دندكه‌كا باوه‌رییێ د دلى دا هه‌بت ب وى بایى دمرت، پاشى قیامه‌ت ڕادبت، مه‌عنا ده‌مێ قیامه‌ت ڕادبت ب تنێ مرۆڤێن كافر دزێندینه.. مه‌عنا: حه‌دیس ملێ وان یێن مزگه‌فت و ئاڤاهییان ل سه‌ر قه‌بران چێ دكه‌ن دده‌ته ملێ وان كافران یێن قیامه‌ت ل سه‌ر سه‌رێ وان ڕادبت.
مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین:
هه‌ر مفایێن حه‌دیسێن بۆرینه، له‌و پێ نه‌ڤێت دوباره بكه‌ین.
(34) عَنْ ثَوْبَانَ -رَضِيَ الله عَنْهُ- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَلْحَقَ قَبَائِلُ مِنْ أُمَّتِي بِالمُشْرِكِينَ، وَحَتَّى تَعْبُدَ قَبَائِلُ مِنْ أُمَّتِي الأَوْثَانَ {.
رواه أبو داود و ابن ماجه
ثه‌وبان -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: قیامه‌ت ڕانابت حه‌تا هنده‌ك ئویجاخ ژ ئوممه‌تا من دگه‌هنه موشركان، و حه‌تا هنده‌ك ئویجاخ ژ ئوممه‌تا من صه‌نه‌مان دپه‌ڕێسن.
ئه‌بوو داوود و ئبن ماجه ڤه‌دگوهێزن
(35) عَنْ أبي هُرَيْرَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- أَنَّ رَسُولَ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- قَالَ: } لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَضْطَرِبَ أَلَيَاتُ نِسَاءِ دَوْسٍ عَلَى ذِي الخَلَصَةِ {وَذُو الْخَلَصَةِ طَاغِيَةُ دَوْسٍ الَّتِي كَانُوا يَعْبُدُونَ فِي الجَاهِلِيَّةِ.
رواه البخاري و مسلم
ئــه‌بــوو هــوره‌یـــره -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: قیامه‌ت ڕانابت حه‌تا پاشییێن ژنێن ده‌وسییان ل دۆر ذولخه‌له‌صه‌یى دهژییێن. و ذولخه‌له‌صه ئه‌و صه‌نه‌م بوو یێ ده‌وسییان ل جاهلییه‌تێ په‌ڕستن بۆ دكر.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ژ ڤان هه‌ردو حه‌دیسان ئاشكه‌را دبت كو زه‌مانه‌ك دێ ب سه‌ر ئوممه‌تا ئیسلامێ دا ئێت هنده‌ك كه‌س ئه‌وێن ب ناڤى موسلمان دێ جاره‌كا دى ل شركێ زڤـڕنـه‌ڤــه، و كـانــێ وان ل زه‌مـانـێ جاهلییه‌تێ و به‌رى هاتنا ئیسلامێ په‌ڕستنا چ دكر جاره‌كا دى ئه‌و دێ په‌ڕستنا وى كه‌نه ڤه.. و صه‌نه‌م په‌رستنا وان جاره‌كا دى دێ د ناڤ خه‌لكى دا به‌لاڤ بت، و ئویجاخه‌كا وه‌كى ده‌وسییان -كو ئویجاخه‌كا عه‌ره‌بانه- دوباره صه‌نه‌مێ خۆ (ذولخه‌صه‌صه)یى دێ دانن و په‌ڕستنا وى دێ كه‌ن. و ئاشكه‌رایه كو په‌یدابوونا شركێ و صه‌نه‌مپه‌ڕێسییێ ب ڕۆژه‌كێ په‌یدا نابت، به‌لكى ئه‌و هێدى هێدى په‌یدا بت، و ل سه‌رى ئه‌و شركه‌كا ئاشكه‌را نابت، به‌لكى دێ یا تێكه‌ل بت د گه‌ل ئیسلامێ، پاشى پیچ پیچه دێ مه‌زن بت حه‌تا چو ئیسلام د گه‌ل نه‌مینت.
و ده‌مێ حه‌دیس ئیشاره‌تێ دده‌ته ژنێن ده‌وسییان و زڤڕینا وان ل دۆر صه‌نه‌مى، به‌لكى ئه‌ڤه ئیشاره‌ت بت كو ژن زویتر و پتر ژ زه‌لامان قه‌ستا ڤى ڕه‌نگێ شركێ دكه‌ن.. و نوكه ژى ئه‌و سه‌رپه‌شكێن شركێ یێن ئه‌م دبینین هنده‌ك جاران د ناڤ ئوممه‌تێ دا به‌لاڤ دبن، وه‌كى: چوونا سه‌ر مه‌زاران، و كرنا دوعایان و دانا نه‌زران ل وان جهان، و باوه‌ركرنا ژ سێره‌به‌ند و خێڤزانكان ئه‌ڤه پتر د ناڤ ژنان دا یا به‌لاڤه.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- شرك د ناڤ ئوممه‌تێ دا تشته‌كێ ڤه‌شارتییه و ئه‌و ب گه‌له‌ك ڕه‌نگان په‌یدا دبت، دڤێت مرۆڤ یێ لێ هشیار بت.
2- هه‌ر ڕێكه‌كا جهێ گومانێ بت كو شرك پێ بزڤڕته‌ڤه، وه‌كى مه‌زنكرنا قه‌بران و چێكرنا په‌یكه‌ران و چكلاندنا وان ل سه‌رێن ڕێكان، ئیسلامێ حه‌رام كرییه، دا ته‌وحید پاراستى بمینت.
3- ژن دڤێت گه‌له‌ك هشیارى خۆ بن؛ چونكى ئه‌و زویتر و ب ساناهیتر به‌ر ب شركێ ڤه دچن.
(36) عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- عَنِ النَّبِيِّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- قَالَ: } اجْتَنِبُوا السَّبْعَ المُوبِقَاتِ { قَالُوا: يَا رَسُولَ اللهِ وَمَا هُنَّ؟ قَالَ: } الشِّرْكُ بِالله، وَالسِّحْرُ، وَقَتْلُ النَّفْسِ الَّتِي حَرَّمَ اللهُ إِلَّا بِالحَقِّ، وَأَكْلُ الرِّبَا، وَأَكْلُ مَالِ الْيَتِيمِ، وَالتَّوَلِّي يَوْمَ الزَّحْفِ، وَقَذْفُ المُحْصَنَاتِ الْمؤْمِنَاتِ الْغَافِلَاتِ {.
رواه البخاری و مسلم
ئـه‌بــوو هـوره‌یره -خودێ ژێ رازى بت- دبـێـژت: پـێـغـه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: خۆ ژ وان حه‌فت تشتان بده‌نه پاش یێن مرۆڤى دبه‌نه هیلاكێ، گۆتن: ئه‌و چنه ئه‌ى پێغه‌مبه‌رێ خودێ؟ وى گۆت: شركا ب خودێ، و سێره‌به‌ندى، و كوشتنا وێ نه‌فسا خودێ حه‌رامكرى ب حه‌قى نه‌بت، و خوارنا ریبایێ، و خوارما مالێ ئێتیمى، و ڕه‌ڤینا ژ مه‌یدانا شه‌ڕى، و گونه‌هباركرنا ژنێن پاقژ و خودان باوه‌ر و بێ ئاگه‌هـ ب كرنا زنایێ.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
(37) عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُما- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } مَنِ اقْتَبَسَ عِلْمًا مِنَ النُّجُومِ، اقْتَبَسَ شُعْبَةً مِنْ سِحْرٍ، زَادَ مَا زَادَ {.
رواه أحمد وأبو داود
عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌بباسى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌چییێ هنده‌كێ ژ ستێرناسییێ وه‌رگرت، ئه‌و وى هنده‌ك ژ سێره‌به‌ندییێ وه‌رگرت، چه‌ند ئه‌و وێ (ستێرناسییێ) زێده كه‌ت دێ (سێره‌به‌ندیێ) زێده كه‌ت.
ئه‌حمه‌د و ئه‌بوو داوود ڤه‌دگوهێزن
سێره‌به‌ندى هنده‌ك پێڤه‌خواندن و عه‌زیمه و گرێكن ب ڕێكا وان سێره‌به‌ند و ب هاریكارییا شه‌یطانان كارى ل وى كه‌سى دكه‌ن یێ سێره‌به‌ندى لێ دئێته كرن، و ئه‌و ئێك ژ وان گونه‌هانه یێن ته‌وحیدێ دشكێنن، و هه‌چییێ سێره‌به‌ندییێ بكه‌ت كافر دبت و حوكمێ وى یێ شه‌رعى -وه‌كى د حه‌دیسێن دورست دا هاتى- كوشتنه، ژ به‌ر كو شه‌یطان هاریكارییا سێره‌به‌ندى ناكه‌ت حه‌تا ئه‌و هنده‌ك كارێن وه‌سا نه‌كه‌ت یێن وى ژ ئیسلامێ ده‌ردئێخن.
و سێره‌به‌ندى ب دورستى كارى ل وى كه‌سى دكه‌ت یێ ئه‌و د گه‌ل دئێته‌كرن ژ به‌ر هندێ ئایه‌تێن پێڤه‌خواندنێ هه‌نه، و خودێ فه‌رمان ل مه كرییه كو ئه‌م خۆ ب وى بپارێزن ژ خرابییا سێره‌به‌ندان ده‌مێ گۆتى: ] وَمِن شَرِّ ٱلنَّفَّٰثَٰتِ فِي ٱلۡعُقَدِ [، و گـه‌لـه‌ك ڕه‌نـگـێـن سێـره‌به‌ندییێ هه‌نه، و كارلێكرنا وێ ژى ل سه‌ر مرۆڤان یا ب گه‌له‌ك ڕه‌نگانه، و پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- مه ژ ڤێ گونه‌ها مه‌زن دده‌ته پاش و وێ حـسـێـب دكــه‌ت ئــێـك ژ حـه‌فـت گونه‌هێن خودانى دبه‌نه هیلاكێ، و د حه‌دیسا دویێ دا ئیشاره‌ت بۆ ڕه‌نگه‌ك ژ ڕه‌نگێن سێره‌به‌ندییێ دئێته‌دان ئه‌و ڕه‌نگێ په‌یوه‌ندى ب ستێران ڤه هه‌ى، و مه‌خسه‌د پێ ئه‌وه سێره‌به‌ند ب ڕێكا ستێران وان حال و ڕویدانان بزانت یێن ل عه‌ردى چێ دبن، و هه‌چییێ باوه‌رى هه‌بت كو ستێر ب خۆ كارى د مه‌خلووقاتان دا دكه‌ن، ژ لایێ باشى و خرابى و تالعى ڤه، ئه‌و كافر دبت، و ئه‌ڤ (علمێ) هه ئه‌وێ دبێژنێ: ته‌نجیم، یان ستێرناسى، پشكه‌كه ژ سێره‌به‌ندییێ وه‌كى حه‌دیس دبێژت، و مرۆڤ چه‌ند ڤى ڕه‌نگێ ستێرناسییێ ل خۆ زێده كه‌ت، ئه‌و پتر سێره‌به‌ندییێ ل خۆ زێده دكه‌ت. و مه‌خسه‌د ب ستێرناسییێ (علمێ فه‌له‌كێ) نینه، ئه‌وێ ب ڕێكا وى حالێ ستێران و لڤین و هاتن و چوونا وان دئێته زانین، ئه‌ڤ علمه یێ دورسته.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- كرنا سێره‌به‌ندییێ، و فێربوون و فێركرنا وێ ژى حه‌رامه، و ئه‌و پشكه‌كه ژ شركێ، و دژى ته‌وحیدێیه.
2- سێره‌به‌ندى ئێك ژ وان گونه‌هێن مه‌زنه یێن خودانێ خۆ دبه‌نه هیلاكێ.
3- ستێرناسى، كو مرۆڤى باوه‌رى هه‌بت ستێر ب خۆ كارى ل تالع و ئێغبال و ڕویدانێن ژیانا مرۆڤى دكه‌ن، و خۆشى و نه‌خۆشییێ دگه‌هینن، ئه‌ڤه پشكه‌كه ژ سێره‌به‌ندییێ، و ئه‌و ژى حه‌رامه.
(38) عَنْ بَعْضِ أَزْوَاجِ النَّبِيِّ -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- عَنِ النَّبِيِّ -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- قَالَ: } مَنْ أَتَى عَرَّافًا فَسَأَلَهُ عَنْ شَيْءٍ، لَمْ تُقْبَلْ لَهُ صَلاَةٌ أَرْبَعِينَ لَيْلَةً {.
رواه مسلم
ژ هنده‌ك ژنكێن پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- دبـێـژن: پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هه‌چییێ هاته نك خێڤزانكه‌كى و پسیارا تشته‌كى ژێ كر، نڤێژێن چل ڕۆژان ژێ نائێنه قه‌بویلكرن.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
(39) عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ الحَكَمِ السُّلَمِيِّ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قَالَ: قُلْتُ يَا رَسُولَ الله، أُمُورًا كُنَّا نَصْنَعُهَا فِى الجَاهِلِيَّةِ، كُنَّا نَأْتِي الْكُهَّانَ. قَالَ: } فَلاَ تَأْتُوا الْكُهَّانَ { قَـالَ: قُلْتُ: كُنَّا نَتَطَيَّرُ، قَالَ: } ذَاكَ شَىْءٌ يَجِدُهُ أَحَدُكُمْ فِى نَفْسِهِ، فَلاَ يَصُدَّنَّكُمْ {.
رواه مسلم
موعاویه‌یێ كوڕێ حه‌كه‌مێ سولله‌مى -خودێ ژێ رازى بت- دبــێــژت: مــن گــۆت: ئــه‌ى پــێــغـه‌مـبـه‌رێ خودێ، هنده‌ك كار مه ل جاهلییه‌تێ دكرن، ئه‌م دهاتینه نك خێڤزانكان، وى گۆت: نه‌ئێنه نك خێڤزانكان، من گۆت: مه ڕه‌شبینى و بێ ئێفله‌حى ب هنده‌ك تشتان دكر، وى گۆت: ئه‌و تشته‌كه ئێك ژ هه‌وه د نه‌فسا خۆ دا دبینت، ڤێجا بلا ئه‌و هه‌وه نه‌ده‌ته پاش.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
خێڤزانك ئه‌و كه‌سه یێ خۆ ب زانینا غه‌یبێ و تشتێ نه‌به‌رچاڤ دئینته‌ده‌ر، وه‌كى وان یێن جهێ تشتێ به‌رزه ئاشكه‌را دكه‌ن، یان وى تشتى بۆ مرۆڤى دبێژن یێ ل پاشه‌ڕۆژێ دێ چێ بت، و ئه‌و ب خۆ ژ خودێ پێڤه‌تر كه‌س غه‌یبێ نزانت، خودایێ مه‌زن دبێژت: ] قُل لَّا يَعۡلَمُ مَن فِي ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ ٱلۡغَيۡبَ إِلَّا ٱللَّهُۚ [ (النمل: 65) یه‌عنى: تو -ئه‌ى پێغه‌مبه‌ر- بێژه وان: كه‌سه‌ك نه ل عه‌سمانان و نه ل عه‌ردى غه‌يبێ نزانت، ڤێجا هه‌ر كه‌سه‌كێ خۆ ب هندێ بینته‌ده‌ر كو ئه‌و وى تشتى دزانت یێ نه‌به‌رچاڤ بت، مه‌عنا ئه‌و دره‌وێ ب گۆتنا خودی دكه‌ت، و ئاشكه‌رایه كو هه‌چییێ دره‌وی ب گۆتنا خودی بكه‌ت دێ كافر بت.
ل سه‌ر ڤى بناخه‌یى هه‌چییێ باوه‌ر ژ ئێكى بكه‌ت كو ئه‌و غه‌یبێ دزانت، ئه‌و ژى وه‌كى وى كافر دبت، پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د گۆتنه‌كا خۆ یا دى دا ئه‌وا ئه‌حمه‌د و ترمذى و ئبن ماجه ژ ئه‌بوو هوره‌یره‌ى ڤه‌دگوهێزن دبێژت: } مَنْ أَتَى عَرَّافًا أَوْ كَاهِنًا فَصَدَّقَهُ فِيمَا يَقُولُ، فَقَدْ كَفَرَ بِمَا أُنْزِلَ عَلَى مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم { یه‌عنى: هه‌چییێ هاته نك خێڤزانكه‌كى و باوه‌ر ژ وێ كر یا ئه‌و دبێژت، ئه‌و وى كوفر ب وێ كر یا بۆ موحه‌ممه‌دى -سلاڤ لێ بن- هاتییه خوارێ.
و ده‌مێ حه‌دیس دبێژت: هه‌چییێ هاته نك خێڤزانكه‌كى و پسیارا تشته‌كى ژێ كر، نڤێژێن چل ڕۆژان ژێ نائێنه قه‌بویلكرن.. ئه‌ڤه به‌حسێ وییه یێ دچته نك و پسیارێ ژێ دكه‌ت و دزانت ئه‌و هه‌ڤالێ شه‌یطانانه، و دبت ئه‌و باوه‌ر ژى ژێ نه‌كه‌ت، ژ خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و باوه‌ر ژێ بكه‌ت و ل وێ باوه‌رێ بت كو ئه‌و غه‌یبێ دزانت ئه‌و دێ كافر بت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- هه‌چییێ خۆ ب زانینا غه‌یبێ بینته‌ده‌ر، دێ كافر بت، و یێ باوه‌رییێ ژى ب گۆتنا وى بینت وه‌كى وییه.
2- چوونا نك خێڤزانكان بۆ پسیارا تشتێ غه‌یب بت، ئه‌گه‌ر خۆ هه‌ما بـه‌س بـۆ پسیارێ ژى بت، گونه‌هه‌كا مه‌زنه، دبته ئه‌گه‌را هندێ نڤیژێن چل ڕۆژان ژ خودانى نه‌ئێنه قه‌بویلكرن.
3- ڕه‌شبینى و ته‌شائوم، یان باوه‌رى ئینانا ب بێ ئیفله‌حییا تشته‌كى، كاره‌كێ دورست نینه، و دڤێت ئه‌و مرۆڤى ژ كرنا كارى نه‌ده‌ته پاش، ودڤێت مرۆڤ بزانت كو باشى و خرابى ب تنێ ب ده‌ستێ خودێیه.
(40) عَـنْ أَبِي هُرَيْرَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُ- قَالَ: قَالَ رَسُولُ الله -صلى الله عليه وسلم-: } لاَ تَحْلِفُوا بِآبَائِكُمْ، وَلاَ بِأُمَّهَاتِكُمْ، وَلاَ بِالأَنْدَادِ، وَلاَ تَحْلِفُوا إِلاَّ بِالله، وَلاَ تَحْلِفُوا بِالله إِلاَّ وَأَنْـتُـمْ صَـادِقُـونَ {.
رواه أبو داود والنسائي
ئه‌بوو هوره‌یره -خودێ ژێ رازى بت- دبــێــژت: پــێـغــه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: سویندێ ب بابێن و ده‌یكێن خۆ، و صه‌نه‌مان نه‌خۆن، سویندێ ب تنێ ب خودێ بخۆن، و ئه‌گه‌ر هوین دڕاستگۆ نه‌بن هوین سویندێ ب خودێ نه‌خۆن.
ئه‌بوو داوود و نه‌سائى ڤه‌دگوهێزن
(41) عَنِ ابْنِ عُمَرَ -رَضِيَ اللهُ عَنْهُمَا- أَنَّهُ أَدْرَكَ عُمَرَ بْنَ الخَطَّابِ فِي رَكْبٍ وَهُوَ يَحْلِفُ بِأَبِيهِ، فَنَادَاهُمْ رَسُولُ اللهِ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } أَلَا إِنَّ اللهَ يَنْهَاكُمْ أَنْ تَحْلِفُوا بِآبَائِكُمْ، فَمَنْ كَانَ حَالِفًا فَلْيَحْلِفْ بِاللهِ أَوْ لِيَصْمُتْ {.
رواه البخاري و مسلم
عه‌بدللاهێ كوڕێ عومه‌رى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: كو ئه‌و گه‌هشته عومه‌رى د كاروانه‌كى دا و وى سویند ب بابێ خۆ دخوار، ئینا پێغه‌مبه‌رێ خودێ -سلاڤ لێ بن- گازى كرێ و گۆتێ: هندى خودێیه هه‌وه ژ هندێ دده‌ته پاش كو هوین سوبندێ ب بابێن خۆ بخۆن، ڤێجا هه‌چییێ سویندێ بخۆت بلا ب خودێ بخۆت یان خۆ بێ ده‌نگ بكه‌ت.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
ده‌مێ مرۆڤ سویندێ ب تشته‌كى دخۆت، مرۆڤى دڤێت ژ به‌ر مه‌زنى و پیرۆزییا وى تشتى ئاخفتنا خۆ ب هێز بێخت، دا یێ به‌رانبه‌ر باوه‌ر ژێ بكه‌ت، مه‌عنا سویندخوارن ب تشته‌كى نیشانا (ته‌عظیم) و مه‌زنكرنا مرۆڤییه بۆ وى تشتى، و ته‌وحیدا خودێ هندێ دخوازت مرۆڤێ موسلمان كه‌سێ د مه‌زنییێ دا نه‌ئینته ڕێزا خودێ، و ل سه‌ر ڤى بناخه‌یى د عه‌قیدا ئیسلامى دا حه‌رامه مرۆڤ ژ بلى خودێ سویندێ ب تشته‌كێ دى بخۆت، ئه‌گه‌ر خۆ ئه‌و تشت یێ ب قه‌در و بها ژى بت، وه‌كى پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- یان كه‌عبێ، یان ده‌یك و بابان.. سویند ب تنێ ب خودێ (ب ذاتێ وى، و ناڤ و سالۆخه‌تێن وى) چێ دبت.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- حه‌رامه مرۆڤ ب تشته‌كى ژ بلى خودێ سویند بخۆت.
2- حه‌رامه مرۆڤ ژ دره‌و ب خودێ سویند بخۆت.
(42) عَنْ قُتَيْلَةَ بنتِ صَيْفيِّ الجُهَيْنَةِ -رَضِيَ اللهُ عَنْها- أَنَّ يَهُودِيًّا أَتَى النَّبِيَّ -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- فَقَالَ: إِنَّكُمْ تُنَدِّدُونَ، وَإِنَّكُمْ تُشْرِكُونَ، تَقُولُونَ: مَا شَاءَ الله وَشِئْتَ، وَتَقُولُونَ: وَالْكَعْبَةِ، فَأَمَرَهُمْ النَّبِيُّ -صَلَّى الله عَلَيْهِ وَسَلَّمَ- إِذَا أَرَادُوا أَنْ يَحْلِفُوا أَنْ يَقُولُوا: وَرَبِّ الْكَعْبَةِ، وَيَقُولُونَ: مَا شَاءَ الله ثُمَّ شِئْتَ.
رواه أحمد والنسائي
قوته‌یله‌یا كچا صه‌یفییێ جوهه‌نى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: جوهییه‌ك هاته نك پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: هوین شریكان بۆ خودێ ددانن، هوین دبێژن: یا خودێ دڤێت و ته دڤێت، و هوین دبێژن: سویند ب كه‌عبێ، ئینا پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- فه‌رمان ل وان كر كو ئه‌گه‌ر وان ڤیا سویند بخۆن ئه‌و بێژن: سویند ب خودایێ كه‌عبێ، و بێژن: یا ته دڤێت پاشى یا خودێ دڤێت.
ئه‌حمه‌د و نه‌سائى ڤه‌دگوهێزن
هنده‌ك په‌یڤ هه‌نه ده‌مێ مرۆڤ دبێژت، شوبهه‌یا شركێ دكه‌فته تێدا، یه‌عنى: سه‌رڤه‌یا وێ په‌یڤێ هندێ دگه‌هینت كو هه‌ر وه‌كى مرۆڤ ئێكێ دى دئینته ڕێزا خودێ، و د تشته‌كى دا وى بۆ خودێ دكه‌ته شریك و هه‌ڤكویڤ، وه‌كى سویندێ بۆ نموونه، ده‌مێ مرۆڤ ب ئێكى سویند دخۆت، هه‌ر وه‌كى مرۆڤ د مه‌زنییێ دا وى دئینته ڕیزا خودێ، بلا ئنیه‌تا مرۆڤى ئه‌و نه‌بت ژى، یان ده‌مێ مرۆڤ دبێژته ئێكى: تشتێ خودێ بڤێت و ته بڤێت، یان مه خودێ یێ هه‌ى و تو یێ هه‌ى.. وهتد. ئه‌ڤ گۆتنێن ب ڤى ڕه‌نگى بن، ئه‌گه‌ر خۆ ئنیه‌تا مرۆڤى یا خراب نه‌بت ژى، دڤێت مرۆڤ خۆ ژێ بده‌ته پاش؛ دا چو خه‌له‌ل و زیان نه‌گه‌هته ته‌وحید و باوه‌رییێ.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- ئه‌و گۆتن و په‌یڤێن سه‌رڤه‌ییا وان هندێ دگه‌هینت كو مرۆڤ ئێكى دئینته ڕێزا خودێ دڤێت مرۆڤ خۆ ژێ بده‌ته پاش.
2- سویندا نه ب خودێ بت، ئه‌گه‌ر خۆ ب كه‌عبێ ژى بت، چێ نابت، و ئه‌ڤه به‌رى نوكه مه به‌حس ژێ كرییه.
3- گۆتنا (یا خودێ بڤێت و ته بڤێت) یا دورست نینه، و حه‌تا ئه‌و دورســت بـبـت دڤـێـت د ناڤ ڕا بـێـژین: پاشى.. دا ئه‌وێ دى د مه‌رته‌به‌یا خۆ دا ژ خودێ نزمتر لێ بێت.
(43) عَنْ عَدِىِّ بْنِ حَاتِمٍ -رَضِيَ اللهُ عَنْه- قَالَ: أَتَيْتُ النَّبِيَّ -صلى الله عليه وسلم- وَفِى عُنُقِي صَلِيبٌ مِنْ ذَهَبٍ. فَقَالَ: } يَا عَدِيُّ اطْرَحْ عَنْكَ هَذَا الْوَثَنَ { وَسَمِعْتُهُ يَقْرَأُ فـِي سُـورَةِ بَـرَاءَةَ: ] ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ [ قَالَ: } أَمَا إِنَّهُمْ لَمْ يَكُونُوا يَعْبُدُونَهُمْ وَلَكِنَّهُمْ كَانُوا إِذَا أَحَلُّوا لَهُمْ شَيْئًا اسْتَحَلُّوهُ وَإِذَا حَرَّمُوا عَلَيْهِمْ شَيْئًا حَرَّمُوهُ {.
رواه أحمد والترمذي
عه‌دییێ كوڕێ حاته‌مى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ئه‌ز هاتمه نك پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- و خاچه‌كا زێڕى د ستویێ من دا بوو، وى گۆت: ڤى صه‌نه‌مى ژ خۆ ڤه‌كه، و من گوهـ ل وى بوو وى ئه‌ڤ ئایه‌ته ژ سووره‌تا (به‌رائه‌تێ) دخواند: ] ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ [ یه‌عنى: جوهى و فه‌له‌یان زانا و عیباده‌تكه‌رێن خۆ بۆ خۆ كربوونه خودا ژ بلى خودێ. و گۆت: هندى ئه‌ون وان عیباده‌ت بۆ وان نه‌دكر، به‌لێ ئه‌گه‌ر وان تشته‌ك بۆ وان حه‌لال كربا وان ئه‌و حه‌لال ددیت، و ئه‌گه‌ر تشته‌ك ل سه‌ر وان حه‌رام كربا وان ئه‌و حه‌رام ددیت.
ئه‌حمه‌د و ترمذى ڤه‌دگوهێزن
خــودایـــێ مــه‌زن د ئــایــه‌تا (31)ێــدا ژ سـووره‌تا (التوبة) به‌حسێ ئێك ژ سالۆخه‌تێن ملله‌تێ ئسرائیلییان دكه‌ت و دبێژت: ] ٱتَّخَذُوٓاْ أَحۡبَارَهُمۡ وَرُهۡبَٰنَهُمۡ أَرۡبَابٗا مِّن دُونِ ٱللَّهِ [ یه‌عنى: وان په‌ڕستنا مه‌زنێن خۆ یێن دینى و عباده‌تكه‌رێن خۆ دكر، و ده‌مێ عه‌دییێ كــوڕێ حــاتــه‌مــى ب ڕه‌نـگـه‌كێ سه‌رڤه سه‌رڤه و ساده د په‌یڤا په‌ڕستنێ گه‌هشتى و گۆتییێ: ئه‌ى پێغه‌مبه‌رێ خودێ مه په‌ڕستنا وان نه‌دكر! پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بۆ وى ئاشكه‌را كر كو ڕه‌نگه‌كێ دى یێ پــه‌ڕسـتـنـێ هــه‌یــه دبــت گــه‌لــه‌ك كــه‌س خــۆ لێ هشیار نه‌كه‌ن، ئه‌و ژى گوهدانا د حه‌لالكرن و حه‌رامكرنێ دایه، حه‌لالكرن و حه‌رامكرن، یان دانانا شریعه‌ت و قانوونانه ب تنێ مافێ خودێیه، و هه‌ر كه‌سه‌كێ ڤى مافى بده‌ته خۆ یان كه‌سه‌كێ دى، ئه‌و وى شرك ب خودێ كر، و ته‌وحیدا وى د په‌ڕستنێ دا شكانـد، و ئێك ژ بناخه‌یێن عه‌قیده و باوه‌رییا ئیسلامى ئه‌وه حوكمدارى دڤێت بۆ خودێ ب تنێ بت، وه‌كى د ئایه‌ته‌كێ دا هاتى: ] إِنِ ٱلۡحُكۡمُ إِلَّا لِلَّهِ أَمَرَ أَلَّا تَعۡبُدُوٓاْ إِلَّآ إِيَّاهُۚ ذَٰلِكَ ٱلدِّينُ ٱلۡقَيِّمُ وَلَٰكِنَّ أَكۡثَرَ ٱلنَّاسِ لَا يَعۡلَمُونَ ٤٠ [ یه‌عنى: حوكمێ ڕاســت و حه‌ق يێ خودێ ب تنێیه، وى چو هه‌ڤپشك نينن، و وى فه‌رمان دايه كو ژ وى پێڤه‌تر هوين خۆ نه‌ئێخنه بن فه‌رمانا كه‌سێ دى، و په‌رستنا وى ب تنێ بكه‌ن، و ئه‌ڤه‌يه دينێ ڕاست يێ چو خوارى تێدا نه، به‌لێ پترییا مرۆڤان ڤێ چه‌ندێ نزانن.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- حوكمدارى ب تنی دڤێت بۆ خودێ بت، چونكى وى ب تنێ مافێ دانانا شریعه‌تى و حه‌لالكرن و حه‌رامكرنێ هه‌یه.
2- هه‌چییێ گوهدارییا كه‌سه‌كێ دى ژ بلى خودێ بكه‌ت، د وى تشتى دا یێ خودێ فه‌رمان پێ نه‌كربت، و باوه‌ر بكه‌ت كو وى كه‌سى ژى ژ بلى خودێ یان د گه‌ل خودێ مافێ فه‌رمانان هه‌یه، ئه‌و هنگى دكه‌فته د شركێ دا.
3- هنده‌ك مرۆڤ هه‌نه عه‌قلێ خۆ گه‌له‌ك دبینن، و دخوازن عه‌قلێ وان ژێده‌رێ ئێكێ یێ دانانا شریعه‌ت و قانونان بت، له‌و هه‌ر (نه‌صصه‌كا شه‌رعى) یا هه‌بت ئه‌گه‌ر ل دویڤ عه‌قلێ وان نه‌بت، ئه‌و وێ (ته‌ئویل) دكه‌ن، یان دهاڤێژن، و ئه‌ڤه سه‌رداچوون و به‌رزه‌بوونه‌كا ئاشكه‌رایه.. و د عه‌قیده‌یا ئیسلامى دا ئه‌صل و بناخه كیتاب و سوننه‌ته، هه‌ر چه‌نده ئه‌م ل وێ باوه‌رێینه كو نه‌صصێن شه‌رعى یێن دورست و عه‌قلێ مرۆڤى یێ ساخله‌م دژى ئێك نینن.
(44) عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ -رَضِيَ اللهُ عَنْه- قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ -صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ-: } قَالَ اللهُ تَعَالَى: يُؤْذِينِي ابْنُ آدَمَ، يَسُبُّ الدَّهْرَ، وَأَنَا الدَّهْرُ، بِيَدِي الْأَمْرُ، أُقَلِّبُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ { وفي روايةٍ: } لاَ تَسُبُّوا الدَّهْرَ فَإِنَّ الله هُوَ الدَّهْرُ {.
رواه البخاري و مسلم
ئـه‌بوو هوره‌یره -خودێ ژێ رازى بت- دبـێـژت: پـێــغــه‌مـبـه‌رى -سلاڤ لێ بن- گۆت: خودایێ پاك و بلند گۆتییه: كوڕێ ئاده‌مى من دئێشینت خه‌به‌ران دبێژته زه‌مانى، و ئه‌زم زه‌مان، كار د ده‌ستێ من دایه، ئه‌ز شه‌ڤ و ڕۆژان وه‌ردگێڕم. و د ریوایه‌ته‌كا دى دا هاتییه: خه‌به‌ران نه‌بێژنه زه‌مانى، هندى خودێیه ئه‌وه زه‌مان.
بوخارى و موسلم ڤه‌دگوهێزن
زه‌مان زڤڕینا شه‌ڤ و ڕۆژانه، و ئاشكه‌رایه كو د چارچووڤه‌یێ شه‌ڤ و ڕۆژان دا ڕویدان چێ دبن، چ دخۆش بن چ دنه‌خۆش بن، و ژ بناخه‌یێن باوه‌رییێ د ئیسلامێ دا ئه‌وه مرۆڤێ موسلمان بـزانـت و بـاوه‌رى هـه‌بـت كـو هـه‌ر تشته‌كێ د ژینا وى دا ڕوى بده‌ت یێ خۆش بت بۆ وى یان یێ نه‌خۆش بت، ب قه‌ده‌را خـودێ چـێ دبــت، و تـشـتـه‌ك ئـه‌گـه‌ر خودێ حه‌ز نه‌كربت چێ نابت، و ئه‌ڤه ئێك ژ شه‌ش ستوینێن باوه‌رییێنه د ئیسلامێ دا، و گه‌له‌ك جاران ئه‌م دبینین ده‌مێ كه‌سه‌ك ژ حالێ خۆ بێزار دبت، یان ڕویدانێن ژیانا وى وى بێنته‌نگ دكه‌ن، ئه‌و تیرێن كه‌ربا خۆ دوه‌شینته زه‌مانى، و چى گۆتنه‌كا كرێت بت بۆ شه‌ڤ و ڕۆژان پال دده‌ت، و پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- د ڤێ گۆتنا خۆ دا مه ل هندێ هشیار دكه‌ت كو ئه‌م خه‌به‌ران نه‌بێژینه زه‌مانى؛ چونكى ئه‌ڤ كاره ئێشاندنه بۆ خودێ، و ده‌مێ حه‌دیس دبێژت: ئێشاندنه.. مه‌خسه‌د پێ ئه‌و نینه زیان -حاشا- دگه‌هته خودێ، یان ئه‌و پێ كێم دبت، نه‌خێر، به‌لكى مه‌خسه‌د پێ ئه‌وه ئه‌ڤه كاره‌كه خودێ پێ خۆش نینه و ئه‌و یێ ژێ رازى نینه.
و كرنا به‌حسێ زه‌مانى ب خرابى سێ ڕه‌نگه:
ئێك: هه‌چییێ هزر كه‌ت كو زه‌مان ب خۆ خرابییێ دگه‌هینته وى، و بۆ وى نه‌خۆش دكه‌ت، ئه‌ڤه كافر دبت، چونكى ئه‌و ئافراندنا كارى بۆ ئێكێ ژ بلى خودێ پال دده‌ت، وه‌كى وان موشركان ئه‌وێن گۆت: خودایێ باشییێ هه‌یه و خودایێ خرابییێ هه‌یه.
دو: هه‌چییێ هزر بكه‌ت خودێیه كارێ باش و خراب دئینته ڕێكا وى، به‌لێ زه‌مان ئه‌گه‌ر و وه‌سیله‌یا گه‌هشتنا خرابییێیه بۆ وى، و ئه‌و چارچووڤه‌یه یێ نه‌خۆشى تێدا دگه‌هتێ، له‌و ئه‌و خه‌به‌ران دبێژته زه‌مانى، ئه‌ڤه ئه‌و كارێ حه‌رامه یێ حه‌دیس به‌حس ژێ دكه‌ت.
سێ: ئه‌گه‌ر مرۆڤ ده‌مه‌كى ژ زه‌مانى ب هنده‌ك سالۆخه‌تێن كرێت و بۆ مرۆڤى نه‌دخۆش سالۆخ بده‌ت، نه بۆ كێمكرن و هاڤێتنێ، به‌لكى بۆ دیاركرنا واقعى، وه‌كى كو ل ڕۆژه‌كێ مرۆڤ بكه‌فته ته‌نگاڤى و دژوارییێ، ڤێجا بێژت: فلان ڕۆژ یان فلان شه‌ڤ یا نه‌خۆش بوو، یان یا دژوار بوو، یان ئه‌ڤ ڕۆژه نه‌ئێته ڤه.. وهتد، ئه‌ڤه دورسته هه‌ر چه‌نده یا باشتر ئــه‌وه مـرۆڤ وێ ژى نه‌كه‌ت.
و ده‌مێ خودێ دبێژت: ئه‌زم زه‌مان، و پێغه‌مبه‌ر -سلاڤ لێ بن- دبێژت: خودێیه زه‌مان.. مه‌خسه‌د پێ، وه‌كى هه‌ر ژ حه‌دیسێ ب خۆ ئاشكه‌را دبت، ئه‌وه ئه‌ز زه‌مانى ب ڕێڤه دبه‌م، و قه‌ده‌ر د ده‌ست من دایه.
ژ وان مفایێن د ڤێ حه‌دیسێ دا هه‌ین ب كورتى:
1- هه‌ر تشته‌كێ د زه‌مانى دا بێته سه‌رێ مرۆڤى ب قه‌ده‌را خودێیه، یێ خۆش بت یان یێ نه‌خۆش، و زه‌مان ب خۆ نه‌شێت تشته‌كى بكه‌ت.
2- چێ نابت مرۆڤ گۆتنێن سه‌قه‌ت یان خه‌به‌ران بێژته زه‌مانى، چونكى ئه‌وێ زه‌مانى ب ڕێڤه دبه‌ت خودێیه، و ئه‌گه‌ر مه باوه‌رى هه‌بت كو ئه‌وا د زه‌مانى دا دئێته سه‌رێ مه ب خودێیه و د گه‌ل هندێ ژى ئه‌م بهاڤیژینه زه‌مانى، مه‌عنا ئه‌م یێ دهاڤێژینه قه‌ده‌را خودێ، و ئه‌ڤه كاره‌كێ حه‌رامه.
3- گه‌له‌ك جاران تشته‌كێ بۆ مرۆڤى نه‌خۆش دئێته سه‌رى، به‌لێ فایدێ وى تێدا هه‌یه، وه‌كى پشتى هنگى بۆ وى دیار دبت، ڤێجا شه‌رت نینه بۆ مرۆڤى خراب بت ده‌مێ نه‌خۆشییه‌ك ژ زه‌مانى دگه‌هتێ!
(45) عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ شُمَاسَةَ المَهْرِيِّ: قَالَ كُنْتُ عِنْدَ مَسْلَمَةَ بْنِ مُخَلَّدٍ وَعِنْدَهُ عَبْدُ الله بْنُ عَمْرِو بْنِ الْعَاصِ، فَقَالَ عَبْدُ الله: لاَ تَقُومُ السَّاعَةُ إِلاَّ عَلَى شِرَارِ الخَلْقِ، هُمْ شَرٌّ مِنْ أَهْلِ الجَاهِلِيَّةِ، لاَ يَدْعُونَ الله بِشَىْءٍ إِلاَّ رَدَّهُ عَلَيْهِمْ. فَبَيْنَمَا هُمْ عَلَى ذَلِكَ أَقْبَلَ عُقْبَةُ بْنُ عَامِرٍ، فَقَالَ لَهُ مَسْلَمَةُ: يَا عُقْبَةُ اسْمَعْ مَا يَقُولُ عَبْدُ الله. فَقَالَ عُقْبَةُ: هُوَ أَعْلَمُ، وَأَمَّا أَنَا فَسَمِعْتُ رَسُولَ الله -صلى الله عليه وسلم- يَقُولُ: } لاَ تَزَالُ عِصَابَةٌ مِنْ أُمَّتِي يُقَاتِلُونَ عَلَى أَمْرِ الله، قَاهِرِينَ لِعَدُوِّهِمْ، لاَ يَضُرُّهُمْ مَنْ خَالَفَهُمْ حَتَّى تَأْتِيَهُمُ السَّاعَةُ وَهُمْ عَلَى ذَلِكَ { فَقَالَ: عَبْدُ الله أَجَلْ، ثُمَّ يَبْعَثُ الله رِيحًا كَرِيحِ الْمِسْكِ، مَسُّهَا مَسُّ الحَرِيرِ، فَلاَ تَتْرُكُ نَفْسًا فِى قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنَ الإِيمَانِ إِلاَّ قَبَضَتْهُ، ثُمَّ يَبْقَى شِرَارُ النَّاسِ عَلَيْهِمْ تَقُومُ السَّاعَةُ.
رواه مسلم
عه‌بدرره‌حمانێ كوڕێ شوماسه‌یێ مه‌هرى -خودێ ژێ رازى بت- دبێژت: ئه‌ز ل نك مه‌سله‌مه‌یێ كوڕێ موخه‌لله‌دى بووم، و عه‌بدللاهێ كوڕێ عه‌مرى ل نك بوو، عه‌بدللاهى گۆت: قیامه‌ت ل سه‌ر خرابترین مرۆڤان ڕادبت، ئه‌و خرابترن ژ خه‌لكێ جاهلییه‌تێ، ئه‌و داخوازا تشته‌كێ ژ خودی ناكه‌ن ئه‌گه‌ر ل وان نه‌زڤڕینت، و ده‌مێ ئه‌و دوه‌سا عوقبه‌یێ كوڕێ عامرى هات، ئینا مه‌سله‌مه‌ى گۆتێ: گوهێ خۆ بدێ عه‌بدللاهـ یێ چ دبێژت، وى گۆت: ئه‌و زاناتره، و من ب خۆ گوهـ ل پێغه‌مبه‌رى -سلاڤ لێ بن- بــوویــه دگــۆت: ده‌سـتــه‌كـه‌ك ژ ئوممه‌تا من دێ مینن شه‌ڕى ل سه‌ر دینێ خودێ كه‌ن، و دوژمنێن خۆ بێزار كه‌ن، ئه‌وێن دژاتییا وان دكه‌ن چو زیانێ ناگه‌هیننێ، حه‌تا قیامه‌ت دگه‌هته وان و ئه‌و دوه‌سا. عه‌بدللاهى گۆت: وه‌یه، پاشى خودێ بایه‌كى دهنێرت وه‌كى بێهنا مسكێیه، و وه‌كى ئاڤرمیشى یێ نازكه، ئه‌و نه‌فسه‌كا هندى دندكه‌كێ باوه‌رى د دلى دا هه‌بت ناهێلت ئه‌گه‌ر نه‌ستینت، پاشى خرابێن مرۆڤان دمینن، قیامه‌ت ل سه‌ر وان ڕادبت.
موسلم ڤه‌دگوهێزت
هیڤییا مه ژ خودایێ مه‌زن ئه‌وه ئه‌و مه بكه‌ته ژ ئه‌هلێ ته‌وحیدێ، دویكه‌فتییێن كیتاب و سوننه‌تێ ل سه‌ر ڕێبازا پێشییێن ڤێ ئوممه‌تێ، ئه‌وێن خۆڕاگرتى ل سه‌ر حه‌قییێ دمینن.
و حه‌مد ل به‌راهییێ و دووماهییێ بۆ خودایێ مه‌زن بت.