قورئانی پیرۆز ڕێزی له ئافره‌تان ناوه
] kurdish – كوردی – كردي [
شێخ محمد جميل زينو
وەرگێڕانی: ئومێد عمر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
2015 - 1436
القرآن يكرم الإناث
« باللغة الكردية »
محمد بن جميل زينو
ترجمة: أوميد عمر علي
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2015 - 1436
قورئانی پیرۆز ڕێزی له ئافره‌تان ناوه
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان ودروود وصه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر پێشه‌وای مرۆڤایه‌تی محمدی پێغه‌مبه‌ری ئیسلام و ئال وبه‌یت و هاوه‌ڵ وشوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
ئاينی پیرۆزی ئیسلام هات، ڕێزی هێنا بۆ مرۆڤایه‌تی، ڕێزی له ئافره‌تان نا، وڕێگری كرد له ڕق بوونه‌وه له ئافره‌تان، له‌وه‌ی خه‌م وخه‌فت بخورێت كاتێك پیاوێك موژده‌ی هاتنه دونیای كچێكی پێ بدرێت، ئیسلام هات كۆمه‌ڵگه‌ی فێركرد هه‌موو ئه‌وانه له‌ڕه‌ش بینی سه‌رده‌می نه‌فامیه‌وه سه‌رچاوه‌یان گرتووه, به‌ڵگه‌ش له‌سه‌ر ئه‌مه : -
1- خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : {وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ * يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ} [ النحل: 58].
واتا : ئه‌گه‌ر یه‌کێك له‌وانه‌ی موژده‌ی بدرێتێ که کچی بووه، ده‌موچاوی گرژو تاریك ده‌بێت و هه‌روه‌ها دڵی پڕده‌بێت له خه‌م و توڕه‌یی - بێگومان کچیش هه‌روه‌کو کوڕ به‌خششی خودایه‌و، به هه‌ردووکیانه‌وه ژیان به‌رده‌وام ده‌بێت... که‌وا بێت پێویسته به‌یه‌ك چاو سه‌یری کچ و کوڕ بکرێت و جیاوازیی نه‌کرێت له نێوانیاندا.
له‌ڕاستیدا ئه‌م كاره‌یان له لاوازی باوه‌ڕ و بێ دڵنیاییه‌وه سه‌رچاوه‌ی گرتووه، چونكه ئه‌وان ڕازی نین به‌و به‌شه‌ی كه خودا له كچان پێی به‌خشیوون، به‌ڵام ئه‌وه‌ی نامۆیه هه‌ندێك له پیاوان وئافره‌تی موسڵمانیش ڕقیان له‌وه ده‌بێته‌وه كه خوای گه‌وره كچیان پێ ببه‌خشێت، و حه‌زیان به‌وه‌یه كه ته‌نها كوڕیان ببێت، وه‌ك ئه‌وه‌ی هه‌رگیز گوێبیستی ئه‌و ئایه‌ته‌ی قورئانی پیرۆز نه‌بووبن، كاتێك خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : {لِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ يَخْلُقُ مَا يَشَاءُ يَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ الذُّكُورَ * أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْرَانًا وَإِنَاثًا وَيَجْعَلُ مَنْ يَشَاءُ عَقِيمًا إِنَّهُ عَلِيمٌ قَدِيرٌ} [ الشورى: 49-50 ].
واتا : هه‌ر بۆ خوای گه‌وره خاوه‌نی ئاسمانه‌کان و زه‌ویه، هه‌رچی بوێت دروستی ده‌کات وبه‌دی ده‌هێنێت، به‌هه‌رکه‌س که‌خۆی بیه‌وێت ته‌نها کچي پێ ده‌به‌خشێت و به هه‌رکه‌سيش که بیه‌وێت کوڕ ده‌به‌خشێت * یان ئه‌گه‌ر بیه‌وێ كچ و كوڕیان ئه‌داتێ، وه ئاره‌زوویشی له‌هه‌ركه‌سێك ببێ، نه‌زۆكی ده‌كات، وه به‌هه‌ر كه‌سیش كه خۆی ئاره‌زووی ببێ ته‌نها كوڕی ئه‌داتێ .
له‌م ئایه‌ته پیرۆزه‌دا خوای گه‌وره له‌دایك بوونی كچانی به به‌خشینی خوایی ناوهێناوه، هه‌روه‌ك چۆن پێدانی كوڕیش به‌خشیشی خواییه، ئه‌وه‌یشی به‌خششی خوای گه‌وره ومیهره‌بان بێت شایسته‌ی شوكر وسوپاس گوزارییه، واثله‌ی كوڕی ئه‌سقه‌ع ده‌ڵێت : ئه‌و كه‌سه‌ی خوای گه‌وره منه‌تی به‌سه‌ردا بكات له‌پێش كوڕ كچی پێ ده‌به‌خشێت، چونكه خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی : {يَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ الذُّكُورَ} [ته‌ماشای په‌رتووكی - الجامع لأحكام القرآن – بكه ].
له‌ڕاستیدا دایك زیاتر سوودمه‌نده له بوونی كچان تا بوونی كوڕان، چــونكه كچ چرا وكه‌یبانووی ماڵو یارمه‌تیده‌ری دایكیه‌تی .
2- وعن ابن عمر رضي الله عنهما: « أن رجلاً كان عنده، وله بنات، فتمنى موتهن، فغضب ابن عمر، فقال أنت ترزقهن؟ » [ رواه البخاري في الأدب المفرد ] .
واتا : پیاوێك كه چه‌ند كچێكی هه‌بوو لای عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ری دانیشت بوو ( خوای لێ رازی بێت ) ، زۆر ئاخ وئۆفی بوو به‌ده‌ستیانه‌وه و ئاواتی مردنی بۆ ده‌خواستن، عه‌بدوڵڵای كوڕی عومه‌ریش زۆر لێی تووڕه بوو، وه پێی ووت : ئایا تۆ ڕزق وڕۆزییان ده‌ده‌یت .
3- ابن القیمی الجوزی ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ده‌ڵێت : خوای گه‌وره حاڵی ژن وپیاوانی دابه‌ش كردووه بۆ چوار به‌ش، كه پێك هاتووه له بوون، وه هه‌واڵی داوه به‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه پێیان ده‌به‌خشێت له مناڵ، به‌سه بۆ عه‌بدێك له عه‌بده‌كانی خوایش كه په‌روه‌ردگاریان لێیان زویر ببێت به‌وه‌ی كه ڕازی نه‌بن به‌وه‌ی خوای گه‌وره پێی به‌خشیوون، په‌روه‌ردگار سه‌ره‌تا به باسی كچان ده‌ستی پێكردوووه، ووتوویانه : له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره به كچان ده‌ستی پێكردووه چونكه خوای گه‌وره ده‌زانێت دایكان وباوكان له‌سه‌ر دڵیان قورسه، ووتویشیانه : له‌به‌ر ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره به‌كچان ده‌ستی پێكردووه چونكه كچان باشترن، وه بۆیه‌ش په‌روه‌ردگارپێشی خستوون له‌به‌ر سیاقی بابه‌ته‌كه، سیاقی باسه‌كه‌ش وایه ئه‌وه‌ی خوای گه‌وره ده‌یه‌وێت نه‌ك ئه‌وه‌ی كه باوكان ودایكان ده‌یانه‌وێت، چونكه زۆربه‌ی دایكان وباوكان حه‌زیان له كوڕه تا كچ، په‌روه‌ردگاریش هه‌واڵی داوه به‌وه‌ی كه هه‌رچیه‌كی بوێت دروستی ده‌كات وبه‌دی ده‌هێنێت، سه‌ره‌تاش به باسی ئه‌و نیوه ده‌ستی پێكردووه كه ده‌یه‌وێت، نه‌ك ئه‌وه‌ی دایكان وباوكان ده‌یانه‌وێت.
منیش شتێكی تر ده‌ڵێم : خوای گه‌وره ئه‌وه‌ی كه به‌لای نه‌فامی سه‌رده‌می نه‌فامیه‌وه جێگای نه‌نگی و زشت بووه، خوای گه‌وره له‌به‌ر ڕیز وپله‌وپایه‌یان لای خۆی پێشی خستوون، چونكه له‌سه‌رده‌می نه‌فامییدا كچان زینده به‌چاڵ ده‌كران، به‌مه‌ش ماناكه‌ی وای لێدێت : ئه‌ی نه‌فامه‌كان ئه‌وه‌ی ئێوه به‌لاتانه‌وه بێ نرخه وناتانه‌وێت من پێشی ده‌خه‌م وڕێزی لێده‌گرم، بیربكه‌نه‌وه وتێرامێنن چۆن خوای گه‌وره به ( نه‌كیره ) باسی كچانی كردووه، به (مه‌عریفه) یش باسی كوڕانی كردووه، په‌روه‌ردگار ئه‌و به‌كه‌م ته‌ماشاكردنه‌ی كچانی به پێش خستنیان به‌سه‌ر كوڕاندا قه‌ره‌بوو كردونه‌ته‌وه .
4- ابن القیم ی جه‌وزی ده‌ڵێت : خوای گه‌وره له هه‌قی ئافره‌تاندا فه‌رموویه‌تی : {وَعَاشِرُوهُنَّ بالمَعرُوفِ فَإِنْ كَرِهْتُمُوهُنَّ فَعَسَى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَيَجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيْرًا كَثِيرًا} [النساء: 19].
واتا : به‌جوانی هاوژینی له‌گه‌ڵ ئافره‌تاندا به‌رنه‌سه‌ر، خۆ ئه‌گه‌ر خۆشتان نه‌ویستن و لێیان بێزار بوون، ئه‌وه دوور نیه و ده‌شێت حه‌زتان له شتێک نه‌بێت و خوا بیکات به‌مایه‌ی خێرو بێری زۆرو بێ سنوور بۆتان .
هه‌وره‌ها كچانیش هه‌ر به‌و شێوه‌یه‌ن، پێده‌چێت بوونی كچان ببن به‌خێر وبێر بۆ باوكان ودایكانیان له دونیا ودواڕۆژدا، هێنده‌ش به‌سه مرۆڤ به‌وه خراپ ببێت كه خوای گه‌وره پێی ڕازیه وپێی به‌خشییوه، كه‌چی ئه‌و به‌لایه‌وه خرا بێت و پێی ڕازی نه‌بێت [ سه‌رنجی په‌رتووكی تحفة المودود لاپه‌ڕه 26 بكه ] .
پێده‌چیت هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش بێت كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕێگری كردبێت له‌وه‌ی به‌و كه‌سه‌ی تازه ژنی هێناوه بڵێیت : « بالرفاء والبنين » واتا : به‌ئومێدی خۆشگوزهرانی وهێنانی كوڕم بۆتان، چونكه نزای تێدایه به به‌خشینی كوڕان به‌بێ كچان، حه‌سه‌ن ده‌گێڕێته‌وه كه عوقه‌یلی كوڕی ئه‌بوطالب ژنێكی له هۆزی ( جوشم ) هێنا، خه‌ڵكی چوون بۆلای و پێان ووت : به ئومێدی خۆشگوزهرانی و هێنانی كوڕین بۆتان، ئه‌ویش ووتی پێیان : وا مه‌ڵێن و وا مه‌كه‌ن ، چونكه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ڕیگری كردووه له‌ووتنی وه‌ها ووته‌یه‌ك، ئه‌وانیش ووتیان : ئه‌ی چی بڵێین ئه‌ی ئه‌بو زه‌ید . له‌وه‌ڵامیاندا ووتی : بڵێین : خوای گه‌وره به‌ره‌كه‌ت بخاته نێوانتانه‌وه، به‌ره‌كه‌ت بڕژێت به‌سه‌رتاندا، چونكه ئێمه به‌مه فه‌رمانمان پێكرابوو [ ئیمامی ئه‌حمه‌د ڕیوایه‌تی كردووه، وبه‌هه‌موو ڕیگاكانیه‌وه ڕیوایه‌تێكی به‌هێزه ] .
بۆ زیاتر شاره‌زا بوون له‌م بابه‌ته ده‌توانن بگه‌رێنه‌وه بۆ په‌رتووكی (آداب الزفاف) ی شێخ ئه‌لبانی لاپه‌ڕه 176 .
سه‌رچاوه : په‌رتووكی : ( تكریم الاسلام للمرأة )
نووسینی : محمد جمیل زینۆ