الإصابة في فضائل وحقوق الصحابة

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العلمين ، والعاقبة للمتقين ، ولا عدوان إلا على الظالمين ، وأ شهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له ، الملك الحق المبين ، و أشهد ان محمدا عبده ورسوله ، الصادق الأ مين ، والناصح المبين ، المبعوث بالحق بين يدي الساعة بشيرا و نذ يرا للعالمين و رحمة للمؤمنين ، و حجة على الخلق أجمعين . وصلى الله و سلم عليه وعلى آله  وأصحابه الذين آمنوا به وعزروه و نصروه واتبعوا  النور الذي أنزل معه أولئك  هم المفلحون ..

أما بعد:

هغه خصوصيت او فضيلت  چه الله په هغى سره صحابه ئى كرام خاص كؤى ، هغه دا دى چه الله تعالى د محمد صلى الله عليه وسلم ملگكگرى و كگرحگول ، پس دوى د امت بهترينه پيؤة ده ، د دين علامى دي ، د شريعت سند دي ، او په علم او عمل كى د تگول امت امامان  دي ، او د الله په لار كى د تگولو نه لوى مجاهدين دي .

 د دوى په فضيلت او لوى شان باندى بعض دليلونه  :

اْ ــ الله تعالى په خپل محكم قراّن كى د دوى  أ يره ستاينه كؤى ، او د دوى په اسلام ايمان او احسان باندى ئى شاهدى كؤى ، او د توبى د قبلولو رضامندى ، او د مختلفو هغه نعمتونو چه الله تعالى د خپلوتابعدارو  بنده كگانو  لپاره  تيار كؤى  زيرى  وركؤى .

ب ــ د دوى لپاره د رسول الله صلى الله عليه وسلم كگگواهى او زيرى په جنت سره ، او  په تگول امت ئى  د دوى  غوره والى بيان كؤى ، چه دوى غوره امتيان دي ، او همدا راز هغه نور فضيلتونه چه د قراّن په صريحو اياتونو او متواترو احاد يثو سره اثبات لرى .

ج ــ  د مسلمانانو اجماع د دوى په فضيلت اوچت والى او مرتبه باندي په تگول امت كى .

پس د دوى په  شرافت اوچت مقام او مرتبه كى يو عاقل او انصاف كونكى هم شك نه كوى ، پاتى لا يو مومن او مكلف بنده ، لكن په دى زمانه كى داسى  خبرى شروع شوى چه خلك په هغوى كي غلطى خبرى كوى ، او خگوك د هغوى بدى بيانوى ، چه د هغى حاصل  او هدف  په بعض صحابه و باندى طعن لكگول دى ، او يا د تگولو تنقيص دي ،  چه د هغي نتيجه د الله تعالى تكذيب دي ، او د رسول الله صلى الله عليه وسلم په نبوت باندى اعتراض دى ، هغه نبى چه هغه د خپل  خواهش نه خبرى نه كوى ، او همدا رنكگ  د شريعت په سند باندى  جرحه كول ، او د دين په اصولو كي شك پيدا كول  ، او د امت د نو جوانانو كگمراه كول دي ،  زنادقه وو ته جراْت  ور كول ، او د اسلام د دشمنانو خوشحاله كول دي ، او دا كار نه صاد ريرى مكگگر د هغه جاهل مركب نه چه هغه داسى خبرى كوى  چه  پوهيإى  پرى نه ، او يا په نفاق باندى اخته شوى وى ، د بحث او تحقيق دعوه كوى ، دي لپاره چه خپل باطنى خباثت زنديقتوب او منافقت پتگ وساتى ، لكن دا تگول اعتدا او زياتى نه كوي مگكگر په خپل نفس باندى ، كه چيرته توبه ونه باسى الله ته مخكى د مركگ  نه ، او حال دا چه هغه د خپلى بد بختة  خبر وركوى په پليتو ليكلو او كلمو سره هغه چه د ده د فاسد نيت تعبير كوى ،((  والله يعلم المفسد من المصلح ... )) الله تعالى ته فسادى او اصلاحكونكى معلوم دي . البقره : (220 )   او الله تعالى فرمائى :     (( لايصلح عمل المفسدين  ))  يونس : ( 81 ) الله تعالى د فساديانو عمل نه كاميابوى .  او همدا راز الله تعالى فرمائى : ((  ان الذين يلحدون في اّيا تنا لا يخفون علينا اْ فمن يلقي في النار خير اْمن ياْ تي ءامنا يوم القيمه  اعملوا ما شئتم انه بما تعملون بصير ))  سوره فصلت : ( 40 ) ترجمه : يقينا هغه كسان چه الحاد كوى په اياتونو زمونإ كى ، نه شى پتگيدلى زمونإ نه ، اّيا هغه خگوك چه غورحگولى كيإى په اور كى غوره دى ، او كه هغه خگوك چه راحگى په ورحگ د قيامت كى په امن سره ، عمل كوة چه خگنكگ  مو خوشگه و‌ى ، يقينا الله تعالى په هغه عملونو چه كوى ئى تاسو ليدونكى دي .

او دغه بى عقله دى په دي باندى پوه شى چه صحابه ئى كرام د اسمان د ستورو په شان دى ، چه عقلمندان پرى هدايت حاصلوى ، او د سپو غپيدل ورته ضرر نه شى رسولى ، او الله تعالى د هغوى دفاع كوى ، او دوى په تگول امت كى د الله تعالى د دي وينا أير  لايق او برخه دار دى چه الله تعالى فرمائى : (( ان الله يدافع عن الذين ءامنوا ان الله  لا يحب كل خوان كفور )) الحج : ( 38 ) ترجمه: يقينا الله تعالى دفاع كوى د مومنانو  او يقينا  الله تعالى نه خوشگوى هر خاين او ناشكره .

او همدا راز د دى وينا هم : (( ليغيظ بهم الكفار ... )) الفتح :(29) ترجمه : دى لپاره چه كفار پرى غصه شى .

هيخگ خگوك د دغه صحابه و سره بغض او كينه نه ساتى ، او نه د هغوى په عزت باندى تعارض كوى ، په داسى حال كى چه دوى په قبرونو كى دى ، دى لپاره چه خپلى سينى ورباندى يخى كؤى مكگر هغه انسان چه منافق او كافر وى ،  يا ملحد او فاجر وى .

د دى وجى نه مى د رسول الله صلى الله عليه وسلم د صحابه و باره كى دا مختصر كتاب وليكه ، چه د هغوى حق ادا كؤم ، او د امت د  نصيحت په غرض ، او د هغوي د فضيلت د بيانولو لپاره ، او د هغه چا لپاره چه په هغوى باندى اشتباه او اختلاط راغلى وى د صحابه وْ په باره كى  د هدايت سبب وكگرحگى ،  په داسى حال كى چه په دى كتاب كى د صحابه و تعريف ،  د هغوى  مرتبى او مقام  ، فضيلتونه ، سيرت ، او په امت باندى د هغوى حقوق ذكر شوى ، او هم د هغوى متعلق د اهل سنت والجماعت عقيده بيان شوى ، او مقصد زما په دى كتاب سره د نيكانو  خلكو فضيلت  بيانول دى د غافلانو او نا خبرو تنبيه  او  بيدارول دى  ، او د كينه كگرو او دوشمنى كونكو غصه كول او خفه كول .

او الله تعالى په نيتونو پوه دى ، او يواحگى هغه سمى لارى ته هدايت كونكى دي 

ليكونكى : الفقير الي عفو ربه

عبد الله بن صالح  القصير

10/4/1424 هـــــ

 اول : د صحابه و تعريف :

صحابه د صاحب يا د صحابى جمع ده . او صحابى هغه چا ته ويلى كيإى چه نبى صلى الله عليه وسلم ئى  د ايمان په حالت كى ليدلى وى ، او بيا په همدى حالت باندى وفات شوى وى .

او امام بخارى رحمه الله فرمائى : هغه مسلمان چه د نبى صلى الله عليه وسلم سره ئى صحبت شوى وى او يا ئى ليدلى وى هغه ته صحابى وائى  .

مقصد دا دي : چه دغه صحبت كى خصوص او عموم دي ، پس هر هغه خگوك چه نبى صلى الله ئى د ايمان په حالت كى ليدلى وى  په دغه عموم كى داخل دى ، د دى وجه نه ويلى كيإى د يو كال ملگكگرتوب ، د مياشت ، او د يو ساعت ملكگگرتوب ، او داسى نور ، او كوم صحابى چه په كومه موده باندى خاص كؤى شوى وى ، نو په همدغسى صبت باندى هغه موصوفيدلى شى په غير د هغه چا نه چه د ده سره په دغسى صحبت او ملكگگگرتوب كى  شريك شوى نه وى .

او أيرو اهل علمو ويلى دى :  هر هغه  خگوك چه  د رسول الله صلى الله عليه وسلم سره  ئى صحبت  شوى وى ،  د هغه چا نه  بهتر او غوره دي چه د رسول الله صلى الله عليه وسلم سره ئى صحبت نه وى كؤى ، حگكه چه هغوى ته د صحبت په وجه هغه مقام او مرتبه حاصله شوى ده ، چه د هغى سره هغه مقا م او مرتبه نه شى برابريدى كومه چه نورو ته د علم او عمل په وجه حاصله شوى ده ، او هيخگ خگوك د هغوى مرتبى او درجى ته  نه شى رسيدلى كومه چه صحابه و د رسول الله صلى الله عليه وسلم د ملگكگرتوب  په وجه  حاصله كؤگآ ده  .

فائده : ويلى شوى چه د صحابه و شمير يو لك او خگلرويشت زره دي ، او هغه صحابى  چه د تگولو نه روسته وفات شوى هغه ابو طفيل عامر بن واثله الليثى دي ، لكه خگرنكگ چه امام مسلم رحمه الله په يقين سره فرمايلى دى ، چه هغه سلم كال د هجرت باندى وفات شوى،او چا ويلى چه په يوسلولسم كال باندى وفات شوى  .

 دوهم : د صحابه وو  د فضيلت او حقونو د  ذكر كولو مقصد ، د اهل سنت والجماعت په عقيده كى :

   هر كله چه د خوارجو بدعت او فتنه پيدا شوه ، هغه خوارج چه علي معاويه او عمرو بن العاص رضي الله عنهم اويا نورو  باندى ئى   د كفر فتوى وكؤه ، د صلح او تحكيم په مسئله  كى ، او ورسره د رافضيانو د ((  غُلُو )) او د خپل حد نه د تجاوز كولو  بدعت د حضرت علي  او د هغه د كورنة  ، او د رسول الله صلى الله عليه وسلم  د كورنة په بعض افرادو كى او د خگه محدودو صحابه  و باره كى پيدا شوه ، او د نورو صحابه و نه د براءت  فتنه ، او د عامو خوارجو او روافضو ، او د ناصبه و او غلو كونكو  فتنه شگكاره شوه ، نو د صحابه و تنقيص ، هغوى ته  كنحگلى او رد بد ويل شروع شوه ، او د هغوى په دين دار‌‌ة باند ى عيب لكگول ، او د هغوى په ثابت قدمة كى شك پيدا كول په هغه دين باندى ، په كوم باندى چه رسول الله صلى الله عليه وسلم پريخى وو  ، نو  په نتيجه كى د هغوى د فضيلتونو نه  انكار شروع شوه .

 او د ا دعوه ئى وكؤه چه مونإ سره داسى دلايل شته چه د هغوى د فضيلتنونو سره تناقض او تگكراو لرى ، او هغه باطلوى ، حتى چه خبره دى حد ته ورسيده چه دغه مبتد عينو صحابه و ته د كفر نسبت وكؤه ، او د هغوى قتال وينه او مالونه ئى حلال وكگنگل ، نو د اهل سنت والجماعت امامانو د الله د دين د نصرت په خاطر د دوه و خبرو د  بيان شروع و كؤه :       

اول : د رسول الله صلي الله عليه وسلم د صحابه وْ بهترى ، فضيلتونه ، په دين كى د هغوى مقام ، او په امت كى  د هغوى مرتبه او منزله ، او د هغوى صفائى د هغه قباحتونو نه چه كوم ورته خوارجو رافضيانو ( شيعكگانو ) مبتدعينو او خواهش پرستانو منسوب كؤى دي .   

دوهم : د صحابه و متعلق د ضرورى خبرو بيانول ، او هغه اجتهادى اختلاف چه د هغوى په منحگ كى واقع شوى ، او په دغه مسئله كى په   تگولو اهل بدعو او اهل هوا باندى  رد .

 دريم : په امت كى د صحابه وو مقام او مرتبه  .

د نبوت نه روسته د صحابه و د مقام نه بل لوى او اشرف مقام نشته ، حگكه چه الله تعالى دغه قوم د محمد صلى الله عليه وسلم چه هغه اشرف الانبياء او خاتم الرسل دي ، د هغه د صحبت ملكگرتوب ، او د دين د نصرت لپاره غوره كؤى دي .

پس دغه قوم الله تعالى دى د هغوى نه راضى شى ، د انبياء او پيغمبرانو عليهم السلام  بهترين ملكگرى دى مطلقا ، رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمائلى : (( بهترين په خلكو كى زما پيؤة ده  )) .

د دى وجه نه تگول امت په دى خبره باندى اتفاق كؤى چه صحابه ئى كرام رضى الله عنهم په علم عمل تصديق ، د رسول الله صلى الله عليه وسلم په ملكگر توب كى ، او په مخكى والى كى هر يو نيك خصلت او عمل ته ، د روستنى امت نه أير زيات بهتر او غوره قوم دى ، او په دى كى هيخگ شك نشته چه هغوى اوچتى درجى حاصلى كؤى ، او هم  ئى هدف ته حگان رسولى دي ، او فضل نيكى ، علم ، او د خير په تگولو خصلتونو كى هغى حد ته رسيدلى دى ، چه خگوك ورته رسيدلى نه شى .

يقينا هغه مرتبه چه صحابه ئى كرامو ورته مخكى والى كؤى دي ، چه هغه ايمان دي په الله او د هغه په پيغمبر صلى الله عليه وسلم باندى ، هجرت او د دين نصرت كول دى ، الله ته رابلل او د هغه په لار كى جهاد دي . او د زمكى د اوسيدونكو سره دشمنآ كول ، او د الله تعالى د پيغمبر  صلى الله عليه وسلم سره د وستى كول ، او په داسى زمانه كى د هغآ تصديق او طاعت كول چه د پيغمبرة علامى ئى لا خورآ شوآ نه وى ، او نه ئى دعوت شگكاره شوآ و ، او نه ئى ملكگرآ او نصرت كونكى قوى وو ، سره د كموالآ د موگْمنانو نه ، او د أير والآ د تكذ يب كونكو مشركانو او كتابيانو نه ، او په دغه حالت كى د دوى د مالونو خرچ كول او د نفسونو صرفول د الله تعالى د رضا د لتگولو لپاره ، دا يو داسى عظيم الشان كار دي چه هيخگ امكان نه لرى ، چه چاته په نصيب شى ، او نه دهغى په مقدار ثواب  يو امتآ ته حاصليدلآ شى .

او په صحيح حديث كى راغلى چه رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمائى :     (( تاسو زما صحابه وو ته كنحگل مه كوة ، زما دى په هغه ذات باندى قسم وى چه زما روح د هغه په لاس كى دي كه يو كس په  تاسو كى  د احد د غره قدرى سره زر مصرف كؤى ، نو د هغوى د  يوى پيمانى ثواب ته هم نشى رسيدلى او نه نيمى پيمانى ته )) .

پس نيك بخته  انسان  هغه دى چه د هغوآ د لارى تابعدارى وكؤى ، او د هغوى په قدمونو با ندى روان شى .

 زما دى په الله تعالى باند آ قسم وى چه هغوآ د الله تعالى د دين نصرت كؤى ، او الله تعالى په هغوى باندى د دين اسلام اساس او بنياد مظبوط كؤآ دي . او د خلكو زؤونه او وطنو نه ئى فتح كؤه ، او د الله تعالى په لار كى ئى حق جهاد ته ادامه وركؤآ وه ، نو الله تعالى دآ د هغوآ نه راضآ شي ، او هغوآ دآ خوشحاله كؤي .         

 حگگلورم : د صحابه ئى كرامو فضيلت او منا قب

صحابه ئى كرامو ته د امت  په تگولو پيؤيو دا امتياز حاصل دي ، چه هغوآ اسلام د راتلو سره سمد ست قبول كؤه  ، او د اسلام د غلبآ لپاره ئى جهاد او د هغي تبليغ او دعوت ته ادامه وركؤه ، پس هغوى اولنآ خلك وو چه په الله او د هغه په رسول صلى الله عليه وسلم باندآ ئى د ناشنائآ په وخت كى  ايمان راوؤه ، او د تكليف په وخت كآ ئگآ جهاد وكؤه ، او په أير حكمت سره ئى خلك الله طرف ته راوبلل ، او خپل حگانونه او قيمتى مالونه ئى د الله لپاره مصرف كؤه ، د خپلوانو او پرد و په دشمنة باندآ ئآ صبر وكؤه ، د دى وجه نه هغوى ته  أير فضيلتونه او شگه صفتونه په لاس ورغله :

( 1 ) اسلام ته مخكى والى .

( 2 ) د تكليف په وخت كى صبر .

( 3 ) د نبى صلى الله عليه وسلم ملكگرتوب .

( 4 ) هجرت او حگاى وركول .

( 5 ) نصرت او جهاد .

( 6 ) په علم او عمل كى امامت .

( 7 ) د دين رسول ( او تبليغ ) .

او د هغوآ په لويو فضيلتونو باندآ أير زيات دليلونه شته چه بعض  د هغى نه په لاندآ أول دي :

اْ : هغه اّياتونه چه په قراّ ن پاك كآ نازل شوآ ، چه په كومو كآ د هغوآ په بهترين عمل او خايسته صفاتو باند آ  ثنا ويلآ شوى ، او د هغوآ سره ئآ د كاميا‌بة او رضامندة وعده كؤى ، لكه خگنكگ چه الله تعالى فرمائآ : (( محمد رسول الله والذين معه ‌اْ شداّء علي الكفار رحماّ ء بينهم تراهم ركعا سجدا يبتغون فضلا من الله و رضوانا سيماهم في وجوههم من اْثر السجود ذالك مثلهم في التورات و مثلهم في الانجيل كزرع اْ خرج شطئه فگئازره فاستغلظ فاستوى على سوقه يعجب الزراع ليغيظ بهم الكفار وعد الله الذين اّمنوا وعملوا الصالحات منهم مغفرة  و اْجرا عظيما  )) الفتح ( 29 )

ترجمه : محمد صلى الله عليه وسلم پيغمبر د الله تعالى دي ، هغه كسان چه د ده سره  دي ( صحابه ) سخت دي په مقابله د كافرانو كآ ، رحم كونكآ دي په خپل منحگ كآ ، وينآ ته دوآ ركوع كونكآ سجده كونكى لتگوآ دوآ  فضل د الله  او رضا د هغه ، نخشگآ د دوآ په مخونو د دوآ كى د ي ، د وجگآ د نخشگو د سجدو كولو نه ، او دا د دوآ حال دي په تورات كآ ، او حال د دوآ  په انجيل كآ ، په شان د كروندآ چه را اوباسآ تيغ خپل ، نو كلك شآ  هغه ، نو غتگ شى ، بيا برابر او دريإآ په پنگأ‌ة خپلآ باندآ ، خوشحالوى زميندارو لره ( عاقبت دا ) چه غصه شى په سبب د دآ سره كافران  ، وعده كؤآ ده الله تعالى د هغه كسانو سره چه ايمان ئآ راوؤآ دي ، او عملونه ئآ كؤآ دي دسنت برابر د دوآ نه ،  بخشگنه او ثواب لوگگآ .

   او همدا رنكگ الله فرمائآ : (( والذين تبوءو الدار والايمان من قبلهم يحبون من هاجر اليهم ولا يجدون في صدورهم حاجه مما اْوتوا  و يوْ ثرون علي  اْ نفسهم ولو كان بهم خصاصة ومن يوق شح نفسه فاْولئك هم المفلحون )) الحشر ( 9 ) ترجمه : او هغه كسان چه اوسيدلى دآ په كورونو كآ او حاصل كؤآ ئى دي ايمان مخكآ د راتللو د مهاجرينو نه مينه كوآ د هغه چا سره چه هجرت كوآ دوآ ته ،  او دوآ نه مومآ په خپلو سينو كآ خفكگان د هغه خگيز نه چه وركؤى شوآ ( مهاجرينو ته )  ، او غوره كوآ په خپلو حگانونو باندآ ( مهاجرين ) اكگر چه وآ په دوآ باندآ لوإه ، او خگوك چه بچ وساتلآ شى د حرص د نفس نه ، نو دغه كسان دوآ دي كامياب . 

او همداراز الله تعالى فرمائى : (( والسابقون الاْ ولون من المهاجرين والاْ نصار والذين اتبعوهم باحسان رضي الله عنهم ورضوا عنه و اْعد لهم جنت تجري تحتها الاْنهار خالدين فيهاّ اْبدا ذلك الفوز العظيم ))  ( التوبه : 100)  ترجمه : او مخكآ كيدونكآ( ايمان ته )  او اولنى د مهاجرينو او انصارو نه ، او هغه كسان چه تابعدارآ كوى د دوآ ، په شگه وينا كولو سره  ، رضا دآ الله تعالى د دوآ نه او دوآ رضا دي د هغه نه ، او تيار كؤى دي الله تعالى دوآ لره جنتونه چه بهيإآ به لاندآ د هغآ نه  ولآ ، هميشه به وى دوآ په هغآ كآ هميشه ، او دا كاميابآ لويه ده .                 

پس خاوندان د دآ عزتمند بشارت الله تعالى د دوآ په حال باندآ شگه پوهه وو چه چيرته هم دين پريشگودلو ته تيار نه دى بلكه په دغه دين به مرى ، او هغه كگناهونه چه د دوآ نه صادريإآ دوآ په هغآ باندآ هميشوالآ نه كوى ، بلكه الله تعالى ورته هغآ نه  د توبآ توفيق وركوآ ، او الله پرآ مهربانآ كوى ، د وجآ د رشگتنآ توبآ ، او د محوه كونكآ نيكيانو ، او د اوچت مقام د دوى نه .

ب : هغه احا ديث چه د صحابه ئآ كرامو د فضيلتونو په حق كآ وارد شوى ، لكه خگنكگ چه رسول الله صلى عليه وسلم فرمائآ :

(( زما صحابه وْ ته كنحگل مه كو‌ة ، پس يقينا كه خگوك د احد د غره قدرى سره زر خرچ كؤى نو هغه د صحابه و يو آ پيمانآ  ته هم نه شى رسيدلى ، بلكه نيمآ  پيمانى ته هم نه رسيإى )) او همدا راز هغه فرمائآ : (( بهترينه أله زما پيؤة ده  ، هغه كسان چه زه په كآ راليإلى شوآ يم )) .

ج : او عموما هغه ثنا او صفت چه الله تعالى په قراّن كريم كآ ذكر كؤى  ، د متقيانو مومنانو او نيكانو خلكو په وصف كآ ، او يا ئآ ورسره  د خير وعده كؤى په عاجله توكگه وى او كه غير عاجله وى ،  نو د رسول الله صلى الله عليه وسلم صحابه ئآ كرام رضى الله عنهم ، په كى د تگولو نه مخكى داخل دى ، او د دوى لپاره په كشگى پوره او كامله حصه ده .

د : د صحابه وْ  هغه متواتر فضيلتونه او خايسته صفات چه په قراّن او سنت كى ذكر شوى ، او د دوآ په اوچتو درجو ، او كامله  صفتونو باندآ شهادت ، دا د دين يوه شگكاره خبره ده، چه د دى معارضه او مقابله په هغه وينا باندآ نه شآ كيدلى كومه چه هغه كگمراه او افترا كونكآ شيعكگان ( رافضيان ) خوارج ، معتزله او د هغوآ كگمراه او دروغجن ملكگرى ، او  وارثان كوى .

 پنحگم : په فضيلت كآ د صحابه ئآ كرامو تفاوت  او مرتبآ  :

د عالمانو او مومنانو په نزد دا خبره ثابته ده چه صحابه ئآ كرام په فضيلت كى يو شان نه دى ، بلكه د يو كس يا د يوآ ألآ لپاره چه كوم فضيلتونه او مرتبآ دي ، هغه اسلام ته  د مخكآ والآ په اعتبار سره دي  ، او همدا راز په اعتبار د هجرت حگاآ وركولو ، د د ين نصرت كول او جهاد سره دي ، او په اعتبار د هغه عمل سره چه دوآ د اسلام او نبآ صلى الله عليه وسلم په حق كي پيش كؤآ دي .

اْ : پس په تگولو كآ غوره صحابه هغه دي چه هغوآ د صلح حد يبآ نه مخكآ انفاق كؤى ، كومآ ته چه الله تعالى  د فتح لقب وركؤآ دي ، او ورسره ئآ جهاد هم كؤآ دي ، پس دوآ د هغه كسانو نه غوره دي چه د دغآ صلح نه ئآ روسته انفاق او جهاد كؤآ دي ، او په دغآ بهتر والآ باندآ د ليل دا قول د الله دي : (( لا يستوي منكم من اْنفق من قبل الفتح و قاتل اْولئك اْعظم درجة من الذين اْنفقوا من بعد وقاتلوا و كلا وعد الله الحسني )) سوره الحديد ( 10 )  ترجمه : برابر نه دي ستاسو نه هغه كسان چه هغوآ انفاق كؤآ دي مخكآ د فتح ( صلح حديبآ ) نه او جهاد ئآ كؤآ دي ، همد غه كسان لويو درجو والا دي د هغه كسانو نه چه هغوآ انفاق كؤآ دي روسته د فتح نه او جهاد ئآ كؤآ دي او د تگولو سره الله تعالى ، وعده د جنت كؤآ ده . پس دا كسان هغه سابقه دار او اولنآ مهاجرين او انصار دي .

ب : او د شرعآ نصوصو نه معلوميإآ چه مهاجرين صحابه ئآ كرام تگول په انصارو باندي مخكيوالآ لري ،  بعض د هغآ نه دا قول د الله تعالى دي : (( لقد تاب الله علي النبي والمهاجرين والاْنصار ))  ( التوبة : 117)  ترجمه : يقينا مهربانى وكؤه الله تعالى په خپل نبى صلي الله عليه وسلم (  په اسانتيا راوستو  سره ) او په مهاجرو او انصارو باندآ ... )) او همدا راز دا قول د الله تعالى دي په مال فى ( غنيمت ) كآ :

(( والذين تبوءو الدار والايمان من قبلهم يحبون من هاجر اليهم ولا يجدون في صدورهم حاجة مما اْوتوا و يوْثرون علي انفسهم ولو كان بهم خصاصة ومن يوق شح نفسه فاْولئك هم المفلحون )) ، سورة  الحشر : ( 9 ) ترجمه :  او هغه كسان چه اوسيدلى دي په كورونو كآ ( او حاصل كؤآ ئآ دي ) ايمان مخكآ د راتللو د مهاجرينو نه مينه كوى دوى د هغه چا سره چه دوى ته هجرت كوى ، او دوآ نه مومى په خپلو سينو كى خفكگان د هغه خگيز نه چه وركؤآ شوآ مهاجرينو ته ، او غوره كوآ په خپلو حگانونو باندآ  (  مهاجرين ) اكگركه وآ په دوآ باندآ لوإه او خگوك چه بچ وساتلآ شى د حرص  د نفس نه نو دغه كسان دوآ دي كامياب .

پس الله تعاى د تگولو صحابه ئآ كرامو صفت بيان كؤآ ، لكن مهاجرين ئآ د انصارو نه مخكآ ذكر كؤه ، او مخكآ والآ په ذكر كآ دلالت كوى د دوآ په مخكآ والآ باندآ په فضيلت او مرتبه كى ، پس دا  د دوآ په مخكآ والآ باندآ  دليل دي ،  الله تعالي دآ د دوآ نه راضآ شى ، او دا حگكه چه دوآ ته د وطن مال  كورنة او د بچو  د پريخود لو خصوصيت حاصل دي ، اوبل دا  چه  دوآ الله او رسول صلى الله عليه وسلم ته هجرت كؤى دي د خپل دين د بچ كولو په خاطر ، او د الله او د پيغمبر صلى الله عليه وسلم د نصرت لپاره ، او د الله په لار كآ ئى جهاد  كؤى دي ،  دى لپاره چه د الله تعالى دين او كلمه اوچته كؤى  .

 د بدريانو صحابه وو فضيلت په نور عامو صحابه وو باندآ :

يقينا بدرآ مهاجر او انصار صحابه ئآ كرام په دآ فضيلت باندآ خاص كؤآ شوآ چه الله تعالي ورته دا اطلاع وركؤى چه فرمائآ : ( كوة چه خگه غواؤة يقينا ما  درته بخشگنه كؤى ) او د دوآ شمير درآ سوه او خگه د پاسه لس تنه وو لكه خگنكگ چه په بخارى او مسلم كى راغلآ .

او شيخ الاسلام بن تيميه رحمه الله  فرمائآ : (( دا د دآ وجآ نه چه الله په دوآ باندآ پوهه وه  چه دوى خپل دين نه پريإدى بلكه دوآ به په اسلام باندآ وفات كيإآ ، او هغه كگناهونه چه دوآ كؤآ دي ، لكه خگنكگ چه د نورو خلكو نه هم صادريإآ نو الله تعالى ورته د مخلصآ توبآ او رشگتينآ استغفار او د محوه كونكآ  نيكيو  تو فيق وركوى ، هغه نيكيانآ چه الله ورته د هغآ په وجه مغفرت كوى .

ج : او د اْحد احزاب والا وو لپاره هغه صحابه چه هغوآ ته تكليف رسيدلآ وو ،  جهاد او صبر ئآ كؤآ وو پس د هغآ په وجه دوآ په هغه صحابه وْ باندآ اوچت والآ لرى چه په دغه حگايونو كآ  شريك شوآ نه دي ، او د الله تعالى  مهربانآ أ يره لويه ده .           

 د بيعت رضوان والاوو فضيلت او بهترآ :

بعض د هغآ فضيلتونو نه چه الله تعالى پرآ  د بيعت رضوان والا خاص كؤآ دي  هغه بيعت  دى چه د حديبآ په مقام كآ شوگآ وو ، د مهاجرو او انصارو صحابه وْ له خوا نه ، پس الله د هغوآ نه راضآ شوآ دي او الله تعالى به هغه كس چه د ونآ لاندى ئى د رسول الله صلى الله عليه وسلم سره بيعت كؤى جهنم ته نه داخلوآ ، او حال دا چه هغوآ د يو زرو خگلور سوو نه زيات وو ، او د ا خبره په قراّن كآ په أير صراحت سره بيان شوآ ده لكه خگنكگ چه الله تعالى فرمائآ: (( لقد رضي الله عن الموْ منين اذ يبايعونك تحت الشجرة  )) ( الفتح : 18 )

  ترجمه : يقينا راضآ دي  الله تعالى د موْمنانو نه كله چه ئآ بيعت كولو له تاسره لاندآ د ونآ نه . او په صحيح مسلم كى حديث نقل شوآ ، د حضرت جابر رضى الله عنه نه ، چه نبى صلى الله عليه وسلم فرمائلآ دي :

(( اور ته به هغه خگوك نه ننوحگآ چه د ونآ لاندآ ئآ بيعت كؤآ دي )) پس د اهل سنت والجماعت د ا مذ هب دي چه بدريانو او د بيعت رضوان والا لپاره چه كومه  كگواهآ كيدلآ شآ  په جنت سره ، يا په نجات باندآ د جهنم نه نو دا كگواهآ او شهادت د هغآ شهادت نه خاص دي چه كوم د تگولو صحابه وو لپاره شوآ هغه كسان چه د الله تعالى دا وينا ورته شامليإى :    (( و كلا وعد الله الحسني )) او تگولو سره الله تعالى د جنت وعده كؤى .

 د هغگآ لسو صحابه ئآ كرامو فضيلت چه زيرآ د جنت ورته وركؤآ شوى :

د هغآ لويو فضيلتونو نه چه عشره مبشره پرآ خاص كؤآ شوآ ، هغه د رسو ل الله صلى الله عليه وسلم خاص كگواهآ ده د دوآ لپاره په جنت سره او هغه لس صحابه ئآ كرام : ابوبكر ، عمر ، عثمان ، على ، طلحه بن عبيد الله ، زبير بن العوام ، سعد بن ابى وقاص ، سعيد بن زيد ، عبد الرحمن بن عوف ، ابو عبيده بن الجراح رضي الله عنهم دي .

 په صحابه وو كآ د بعض اشخاصو فضيلت روسته  د عشره وو مبشره و نه :

او همدا راز په غير د دغآ صحابه وو نه چه رسول الله صلى عليه وسلم ورله د جنت كگواهآ كؤآ ده ، هغه ثابت بن قيس بن شماس ، عكاشه بن محصن ، عبد الله بن سلام ، حسن ، حسين ، او امهات الموْ منين رضى الله عنهم دي ،پس د د وآ لپاره د رسول الله صلى الله عليه وسلم په جنت سره كگواهآ او زيرآ دا هغه فضيلت دي چه دوآ پرآ خاص كؤآ شوآ دي ، او په تگولو كآ دا لوآ فضيلت دي .

او د دآ معينو او خاصو  كسانو لپاره كگواهآ او شهادت د رسول الله صلى الله عليه وسلم د رسالت لوى حجت او برهان دي ، حگكه چه تگول هغه صحابه ئآ كرام چه رسول الله عليه وسلم د جنت په زيرآ سره معين او خاص كؤآ دي ، هميشه وو دوآ چه په ايمان باندآ كلك او مضبوط ولاؤ وو ، تردآ چه دوآ هغآ نعمتونو ته ورسيدل چه دوآ سره ئآ وعده شوآ وه ، پس اهل سنت والجماعت د دغآ كسانو لپاره د جنت شاهدآ كوى ، حگكه چه رسول الله صلى الله عليه وسلم ورله په هغآ باندآ  په معينه او مشخصه طريقه  كگواهآ كؤآ ده ، حگكه چه د يو چا لپاره د جنت يا د جهنم شاهدآ كول دا  هغه مسئله ده  چه د عقل په كآ هيخگ دخل نشته ، بلكآ  په شريعت پورآ  موقوف خبره ده .  او شريعت د هغوآ لپاره په جنت باندآ كگواهآ او شهادت نقل كؤآ دآ ، نو د دوآ لپاره به په هغه خگه كگواهآ كيدلآ شآ چه شريعت پرآ كگواهآ كوي . او هغه خگوك چه رسول الله صلى الله عليه وسلم ورله د جنت كگواهآ نه وآ كؤآ نو هغه ته به جنتآ نه ويلآ كيإآ ، حگكه چه په هغآ كآ دروغ ويل دآ  په الله تعالى باندآ ، لكن د نيكانو مسلمانانو لپاره به د ثواب اميد كيدلآ شآ ، او په كگناهكگارانو به د عذاب ويره كيدلآ شى .

 *د راشده خليفه كگانو فضيلت او د هغوى ترتيب :

د تگولو اهل سنت والجماعت په دى خبره باندى اتفاق دي ، چه په تگولو مهاجرينو صحابه ئى كرامو كى غوره كسان خگلور راشده خليفه كگان دى كوم چه په هدايت باندى دي ، هغوى د رسول الله صلي الله عليه وسلم نه روسته بهترين امتيان دى ، او د رسول الله صلي الله عليه وسلم وزيران دى ، او د رسول الله صلى عليه وسلم سخركگنة ده ، او د هر يو لپاره داسى يو خصوصى  فضيلت ثابت دي چه د بل لپاره نه شته ، او نور ورسره په هغى كى حصه دار  نه دي ، الله تعالى دى د تگولو نه راضى او خوشحاله شي .

او  اهل سنت والجماعت اجماع كؤى په هغه خبره باندى چه كومه په متواتر نقلى دليل باندى ثابته ده ، چه د حضرت علي رضى الله عنه او د نورو نه روايت شوى ، چه په تگول امت كى بهترين شخص حضرت ابو بكر رضى الله عنه دي ، بيا ورپسى عمر دي ، او په عثمان او علي رضى الله عنهما كى اختلاف   دى چه كوم پكشگى غوره دى ؟ چا حضرت عثمان رضى الله عنه مخكى كؤى او حضرت علي رضى الله عنه ته ئى خگلورمه درجه وركؤى ، او چا حضرت علي رضى الله عنه مخكى كؤى ، او چا پكشگى توقف كؤى دي ، او شيخ الاسلام بن تيميه رحمه الله اولى راى ته ترجيح وركؤى ، چه هغه د حضرت عثمان رضى الله عنه مخكى والى دى په علي رضى الله عنه باندى د خگو وجوهاتو نه :

( 1 ) په دغه راى باندى هغه اثار او احاديث دلالت كوى كوم چه د عثمان رضى الله عنه په باره كى وارد  شوى دي .

( 2 ) د صحابه وو اجماع د عثمان رضى الله عنه په مخكي كولو باندى په بيعت سره په خلافت كى ، او د هغى بل سبب نه وو  مكگر دا چه د صحابه ئى كرامو په نزد باندى هغه غوره او افضل وو ، پس ترتيب د دوى  په فضيلت كى په شان د ترتيب د دوى دى په خلافت كى ، امام بخاري رحمه الله د عبد الله بن عمر نه روايت كؤى : (( چه مونإ به د نبى صلى الله عليه وسلم په ژوند كى د صحابه ئى كرامو په منحگ كى غوره والى بيانوو  )) او ابو داود روايت كوى :  مونإ به ويل په داسى حال كى چه رسول الله صلى الله عليه وسلم ژوندى وو : (( چه په تگول امت كى غوره شخصيت ابوبكر دي بيا عمر رضى الله عنه دي او بيا ورپسى حضرت عثمان رضى الله عنه دي )) .

( 3 ) د حضرت عثمان رضى الله عنه په مخكى والي باندى د صحابه وو فيصلى استقرار كؤى ، لكه خگنكگ چه ئى په بيعت كولو كى مخكى كؤى وو . عبد الرحمن بن عوف رضى الله عنه فرمائى : (( ما د خلكو په كار كى نظر وكؤه ما ونه ليدل چه د عثمان رضى الله عنه نه ميلان وكؤى )) .

 د أيرو سلفو صالحينو دا وينا ده : چه خگوك عثمان رضى الله عنه په حضرت علي باندى مخكى نه كگنگى نو هغه په مهاجرينو او انصارو باندى عيب ولكگوو . نو دا دليل دى په غوره والى د حضرت عثمان رضى الله عنه په حضرت علي رضى الله عنه باندى ، حگكه چه صحابه ئى كرامو په خپل اختيار باندى حضرت عثمان رضى الله عنه مخكى كؤى وو روسته د خپلى مشورى نه او حضرت علي رضى الله عنه هم په هغى صحابه وو كى دى چه د عثمان رضى الله عنه سره ئى بيعت كؤى وو ، او د عثمان رضي الله عنه په مخكى به ئى حدود نافذ ول .

* او د هغوى اتفاق د عثمان رضى الله عنه په مخكى والى باندى دليل دى چه علي رضى الله عنه روسته د عثمان رضى الله عنه نه غوره صحابى دى او د هغى نه روسته د خلافت حقدار دى ، او هغه په خپله زمانه او عصر كى تر تگولو بهترين صحابى وو او همد غسى وو ،  او تگول د كمال صفتونه صرف د الله تعالى لپاره دي .

* او د اهل سنت والجماعت د مذ هب او عقيدى حاصل او خلاصه د صحابه وو د تفاضل  او غوره والي باره كى دا ده  روسته د اعتراف نه په فضيلت د تگولو صحابه وو باندى  چه په تگولو كى بهتر ابوبكر رضى الله عنه دي ، بيا عمر فاروق رضي الله عنه  ، بيا عثمان ذو النورين رضي الله عنه او  بيا ورپسي علي  رضى الله عنه دي ، او بيا ورپسى هغه لس صحابه چه د جنت زيري ورته شوى ، او بيا ورپسى بدريان دي ، او بيا ورپسى د بيعت رضوان والا دى او بيا ورپسى هغه صحابه غوره دى چه د فتح نه ئى مخكى اسلام راوؤى ، او بيا هغه دى چه د فتح نه ئى روسته اسلام قبول كؤى او بيا ئى جهاد كؤى .  

 شپإم په امت باندى د صحابه ئى كرامو حقونه :

د صحابه ئى كرامو حقونه په امت باندى د لويو او ضرورى حقوقو خگخه دى بعض د هغى نه :

اول : د هغوى په بهتر والى او فضيلتونو باندى اعتراف كول ، او د هغوى د بغض كينى او حسد نه  زؤونه صفا ساتل .

دوهم : په زؤونو كى د هغوى سره محبت ساتل ، او په ژبه باندى د هغوى ثنا او صفت بيانول ، د هغوى د مخكى والى او فضيلت د وجه نه ، او حگكه چه هغوى نيكان او احسان والا دى  ، او د دغى صفاتو د وجى نه د هغوى سره  د امت مينه او  محبت پيدا كول  .

دريم : او د هغوى نه زده كؤه كول ، او په علم عمل امر نهى د عام امت سره په معاملاتو او تعامل كى  ، او د دين دشمنانو سره په سختى كولو كى ، د هغوى خايسته تابعدارى كول .

حگكه چه هغوى د الله تعالى د كلام او د رسول الله صلى الله عليه وسلم د سنت په مراد او مقصد باندى د تگول امت نه شگه پوه او عالمان وو ، او  قراّن او سنت باندى د عمل كولو په لحاظ سره أير موفق وو ، او د امت لپاره أير زيات خير خواه وو ، او په تگول امت كى  د خواهشاتو  او بد عاتو نه أير جدا وو .

خگلورم : په هغوى رحم كول ، او استغفار ورله غوشگتل دى لپاره چه د الله تعالى دا وينا عملى شى  : (( والذين جاءوا من بعدهم يقولون  ربنا اغفرلنا ولاخواننا الذين سبقونا بالايمان ولا تجعل في قلوبنا غلا للذين ءامنوا ربنا انك رءوف رحيم )) الحشر:10 )  ترجمه : اوهغه كسان چه راغلى  روسته د دوى نه ، دوى وائى اي ربه زمونإ بخنه وكؤى مونإ ته او ورونو زمونإ ته هغه كسان چه مخكى والى ئى كؤى دى په مونإ باندى په ايمان كى ، او مه كگرحگوه په زؤونو زمونإ كى خفكگان د هغه چا نه چه ايمان ئى راوؤى دى اى ربه زمونإ يقينا ته شفقت كونكى او مهربان ئى .

پنحگم :   د هغه اختلافاتو نه خپلى خولى بندول چه د دوى په منحگ كى واقع شوى ، او په هغى كى د ننوتلو نه اجتناب كول ، او دا عقيده ساتل چه د هغوى اختلاف اجتهادى وو او دوى لره پكى اجر شته ، كه حق ته رسيدلى وى  دوه اجره دى ورله ، او كه خطا شوى وى  نو يو اجر دى  ورله ، او دغه خطا ورله د اجتهاد په وجه معاف ده .   

 شپإم : د هغه ناكاره صفتونو د نشرولو نه حگان ساتل چه هغوگى ته منسوب شوى ، حگكه چه هغه تگول دروغ دى چه خواهش پرستو غاليانو ( مبالغه كونكو ) خلكو ، او متعصبينو د حگانه جوؤ كؤى دى .

او هغه چه ظاهرى  ثبوت خو لرى لكن د حقيقت پته ئى نه لكگيإى ، او د هغى نشرول د زؤه د توروالى لپاره سبب دى  په كينه او خفكگان سره ، او همدا راز د هغوى د غيبت ، بغض او مذمت لپاره ، او دغه د لويو كگناهونو د جملى نه دى اود علام الغيوب ذات  د غضب او قهر لپاره لوى سبب دي .

اوم : دا عقيده ساتل چه صحابه وْ ته يا يو شخص ته د هغوى نه كنحگلى كول حرامى  او ناروا دى ، او خاصكر  په هغوى باندى لعنت ويل أير زيات نارورا دى ، حگكه چه په دغه ناوؤه عمل كى د الله تعالى تكذ يب دى ، د هغوى په تزكيه او ثنا او د الله تعالى په هغه وعده كى چه هغوى سره ئى د جنت په داخلولو سره كؤى ده  ، او همدا راز په هغى كى د نبى صلى الله عليه وسلم بى ادبى ده هغه پيغمبر صلى الله عليه وسلم چه د هغوى د كنحگلو نه ئى منع كؤى ده . او بل د دى وجى نه چه په دغى عمل كى په هغوى باندى ظلم او زياتى دى ، او حال دا چه  هغوى د الله تعالى  خاص دوستان دى د انبياء او پيغمبرانو عليهم السلام نه روسته ، الله تعالي فرمائى :        ((  والذين يوْذون الموْمنين والموْ منات بغير ما اكتسبوا فقد احتملوا بهتانا و اثما مبينا )) الاحزاب ( 58 ) : ترجمه : او هغه كسان چه خفه كوى مومنان سؤى او مومنى زنانه په غير د كوم جرم نه چه دوى كؤى وى ، نو يقينا دوى بار كؤه ( په حگان باندى ) بدنامه او كگناه گگشگكاره .

او حديث قدسىكى چه صحيح حديث دى  راغلى چه الله تعالى  فرمائى :    (( خگوك چه زما د دوست سره دوشمنى كوى  نو ما ورته د جنكگ اعلان وركؤى )) .

 اوم : د صحابه ئى كرامو عدالت :

صحابه ئى كرام همدوى د الله تعالى په دى قول باندى مخاطب دي : (( كنتم خير اْمة اْخرجت للناس )) (  العمران : 110) ترجمه : تاسو بهترين امت ئى چه د خلكو د فائدى لپاره ويستلى شوى ئى . او په دى قول د الله باندى :      (( وكذلك جعلناكم اْمه وسطا لتكونوا شهداء على الناس )) ( البقره : 143 ) او همد غه راز مونإ وكگرحگولة تاسو يو بهترين  امت دى لپاره چه شة كگواهان په خلكو باندى . پس دوى اول افضل او أير حقدا ر دى په هغه خلكو كى چه په دى خطاب كى داخليإى  . او د نبى صلى الله عليه وسلم نه په صحيح حديث سره نقل شوى چه دوى په تگول امت كى بهترينه پيؤة ده ، او دوى غوره خلك دى ، او دوى ته به په ورحگ د قيامت كى د اويا امتونو اجر وركولى كيإى ، او په هغى تگولو كى به دوى أير غوره او د  الله تعالى په نزد به أير  عزت مند وى .

او په قراّ ن او سنت كى د صحابه ئى كرامو د غوره والى فضيلتونو خايسته صفتونو او د دوى د ستاينى ، او د دوى سره د اجر عظيم د وعدى په برخه كى دومره نصوص وارد شوى  چه حصر ئى نه شى كيداى .

او كه خگوك د دوى په سيرت كى نظر وكؤى ، او د دوى حالاتو كى او يا په هغه نصوصو كى سوچ وكؤى چه د دوى په حق كى وارد شوى ، او د دوى په دعوت كى الله طرف ته ، او د الله په لار كى د دوى جهاد ، او د الله په لار كى  د نفس او د قيمتى خگيزونو خرچ كول ،  د كلمى د اچتولو لپاره ، او د رسول الله صلي الله عليه وسلم د نصرت ، او د دين د غالبه كولو لپاره ، سره د هغه ايمان نه چه دوى په الله باندى لره ، او د الله سره صداقت ، او د دوى مخكي كيدل خير ، علم نافع ، او نيكو عملونو او داسى نورو خايسته وو صفاتو ته ، نو يقينى به پوهه شى چه د وى د انبياء عليهم السلام نه روسته بهترين مخلوق دى  ، او دوى په علم عقل دين كى په تگول امت كى أير غوره قوم وو ، او دوى په مسقيم هدايت باندى وو ، او د دوى په شان خلك نه مخكى تيرشوى ، او نه به روسته راشى الله تعالى دى د دوى نه راضى او خوشحاله شى .

د دى وجى نه تگول اهل سنت والجماعت په دى متفق دى چه صحابه ئى كرام عادلان او ثقه دى ، په دوى كى به د هيخگ يو كس د عدالت تلاش نه شى كيداى ، او دا د هغى اياتونو او احاديثو د وجى نه چه د دوى په صفائى  كى وارد شوى ، او د دوى ستاينه ئى كؤى ، په غوره والى وسطيت صداقت او نورو خايسته صفاتو باندى ئى دوى موصوف كؤى دى ، پس دا يقينى  موْكد او ثابت علم به د يوى  مشكوكى خبرى د وجى نه نه پريشگو دلى كيإى ، او خاصكر هغه خبره چه يقينى دروغ وى ، د هغى نه چه اهل هوى       ( خواش پرستو ) ، جاهلانو ، او د دين اسلام دشمنانو د حگانه جوؤى كؤى .

 د د وى په حق كى چه كوم ناكاره صفتونه نقل شوى :

( 1 ) يا خو شگكاره دروغ دى .

( 2 ) او يا به محرف وى ، داسى زيادت او نقصان به پكشگى شوى وى ، چه مذمت او طعن ته ئى رسوى .

( 3 ) كوم چه صحيح روايات دى ، هغه د اجتهاد حگايونه دى  كه مجتهد په كى حق ته رسيدلى  وى هغه لپاره دوه اجره دى او كه خطا شوى وى هغه لپاره يو اجر دى ، او خطا ئى معاف كؤى شوى ده .

 او هغه خطا چه د هغوى نه واقع شوى وى او ثابته وى هغه به اجتهاد ى وى دوى په دواؤو حالاتو كى معذور او اجر والا دى .

د دي وجى نه تگولو هغه حق پرستو خلكو  چه د هغوى اجماع معتمده او معتبره ده ، په دى خبره اتفاق كؤى ، چه د صحابه وو ، شهادت او روايت مقبول دى ، او عدالت ئى ثابت دى  ، او د تگولو تزكيه كول او صفائى بيانول  واجب دى ، او په هغوى باندى طعن لكگول حرام دى ، او دا عقيده واجب ده چه د نبى صلى الله عليه وسلم نه روسته دوى غوره او افضل امتيان دى .

او امام ابوزرعه رحمه الله  فرمائى : چه كله دى داسى سؤى وليده چه د رسول الله صلى الله عليه وسلم په صحابه وو كى ئى د يو تن تنقيص بيانوو نو ته پوهه شه چه هغه زنديق دى . او دا حگكه چه قراّن حق دى رسول حق دى او په كوم خگه باندى چه قراّن او پيغمبر صلي الله عليه وسلم راغلى  هغه حق دى ، او دغه واقعات او خبرونه تگول َصحابه وْ نقل كؤى ، خگوك چه په صحابه وو جرحه كوى نو هغه د قراّن او سنت د باطلولو اراده لرى .

 صحابه و ته د كنحگلو قسمونه او د هر قسم حكم :

*  صحابه و ته كنحگلى  أير قسمونه لرى :

اول : په دوى كى  يو معين شخص ته كنحگلى كول ، پس هغه صحابى چه د هغه په صفائى كى قراّن نازل شوى وى ، او يا د هغه په فضيلت او خصوصيت كى متواتر حديثونه  وارد شوى وى ، د نبى صلى الله عليه وسلم نه ، نودا  قسم كنحگلى كفر تكذيب دى ، چه كونكى ئى د اسلام نه  مرتد دى ، والعياذ بالله ، او كه توبه ونه باسى او د خپلى وينا نه  ونه كگرحگى نو قتليإى به .

دوهم : هغوى ته داسى كنحگلى كول چه تقاضى كوى د كفر د اكثرو ، او يا دا سى ويل چه دوى تگول فاسقان دى لكه خگنكگ چه روافض وائى نو دا كفر دى ، حگكه چه په دى كى د الله او پيغمبر صلى الله عليه وسلم تكذيب دى  په هغه ستاينه او رضامندة كى چه د دوى نه ئى كؤى ده ، بلكه كه خگوك د دغسى خلكو په كفر كى شك كوى نو هغه په خپله كافر كيإى ، حگكه چه د دى وينا مقصد او مطلب دا دى چه د قراّن او سنت راويان او نقل كونكى كافر او يا منافقان دى .

دريم : هغوى ته كنحگلى كول په لعنت ويلو او يا په قباحت ويلو سره ، د داسى خلكو په كفر كى د عالمانو دوه قوله دى  . او بنا په هغه قول باندى چه كافر نه دى ، نو هغه ته ادب وركول ، او يائى بندى كول واجب او ضرورى دى ، تر هغه وخت پورى چه مؤشى ، او يا د خپلى وينا نه رجوع وكؤى ، او په خپل حگان د دروغجن او د مجرم كگواهى وكؤى .

خگلورم : داسى كنحگلى كول چه د هغوى په دين كى قدحه نه وى ، لكه هغوى ته بزدله او يا بخيلان ويل په داسى وينا باندى كافر كيإى نه لكن زورنه به ورته وركول كيإى په هغه طريقى سره چه د دغسى وينا نه منع شى . او شيخ الاسلام بن تيميه رحمه الله داسى مضمون په خپل كتاب الصارم المسلول كى ذكر كؤى . او د امام اْحمد بن حنبل رحمه الله نه دا وينا نقل شوى : (( د چا لپاره دا جايز نه دى چه د صحابه وو  بدى ذكر كؤى ، او نه به په هغوى كى په چا باندى په عيب او نقصان سره  طعن لكگوى ، چا چه دغه كار وكؤه هغى ته به ادب وركولى كيإى كه بيا د هغى نه توبه اوباسى نو پرى به گشگودى شى او كه منع نه شى نو بيا به په جيل كى واچولى شى تر هغى پورى چه د خپلى وينا نه رجوع وكؤى .                                       

 اتم : د اهل سنت والجماعت د عقيدى  او مذهب خلاصه د صحابه و په باره كى :

( اْ ) د رسول الله صلى الله عليه وسلم د صحابه و سره مينه او محبت كول ، حگكه چه د هغوى سره مينه كول ايمان دى ، او د هغوى سره بغض كول  منافقت دى ، په صحيح حديث كى د رسول الله صلي الله عليه وسلم نه روايت شوى چه هغه فرمائى :

(( د ايمان نشگه او علامه د انصارو سره مينه كول دى ، او د منافقت نشگه د انصارو  سره بغض كول دي  )) . او د انصارو په حق كى ئى فرمائلى :      (( چه د دوى سره مينه نه كوى مكگر مومن سؤى او بغض ورسره نه كوى مكگر منافق )) . هر كله چه دا د انصارو صحابه و شان دى ، نو مهاجرين صحابه ئى كرام أير حقدار دى چه محبت ورسره وكؤى شى ، حگكه چه دوى فى الجمله د انصارو نه غوره دى ، حگكه چه دوى اسلام ته مخكى والى كؤى ، هجرت او د رسول الله صلى الله عليه وسلم  نصرت ئى كؤى ، او  په أيرو  شرعى نصوصو كى د دوى  مخكى والى بيان شوى په انصارو باندى  ، هغه چه د تگولو بهتروالى ئى بيان كؤى دى ، او په دوى دى د الله تعالى رضا مندى وى ، او الله دى ورله هغه عزت مند  ثوابونه او لوى اجرونه نصيب كؤى چه دوى سره ئى وعده كؤى .

 ( ب )  اهل سنت والجماعت خپل زؤونه  د صحابه وو د خفكگان او كينى نه پاك ساتى  ،دى لپاره چه د  الله تعالى په دى قول باندى عمل وشى : (( والذين جاءوا من بعد هم يقولون ربنا اغفرلنا ولاخواننا الذين سبقونا بالايمان ولا تجعل في قلوبنا  غلا للذين ءامنوا ربنا انك رءوف رحيم )) الحشر : ( 10) ترجمه : او هغه كسان چه د دوي نه روسته راغلى وائى دوى اى ربه بشگنه   ( مغفرت )  وكؤى مونإ ته او ورونو زمونإ ته هغه چه مخكى شوى دى زمونإ نه په ايمان كى ، او مه كگرحگوه په زؤونو زمونإ كى خفكگان د هغه كسانو نه چه مومنان دى يقينا ته شفقت كونكى او مهربان ئى .

( ج ) د ژبو حفاظت او سلامتيا د صحابه و په باره كى ، پس دوى نه يادوى د هغوى نه يو تن لره مكگر په طريقه د خير او صفت سره ، او د هغوى په بهتروالى كگواهى او شهادت كوى ، حگكه چه نبى صلي الله عليه وسلم د هغوى د كرامت او عزت حمايت كؤى  لكه خگنكگ چه فرمائى : (( كنحگلي مه كوة زما صحابه و ته ، زما دى په هغه ذات قسم وى چه د هغه په لاس كى زما روح دي ، كه په تاسى كى يو كس د احد د غره برابر سره زر خرچ كؤى د هغوى يو مُدٌ ( پيمانى )  ته هم نه شى رسيدى او نه نيمى  پيمانى ته )) .

پس دا حديث صريح او واضح دي  د كنحگلو په حراموالى كى ، او لعنت ويل خو د كنحگلو نه لويه كگناه ده نو حراموالى ئى د كنحگلو نه أير اولى او لايق دى ، او دواؤه د لويو او كبيره كگناهونو له جملى خگخه دي . او په صحيح بخارى كى  د رسول الله صلى الله عليه وسلم نه حديث  نقل شوى  چه هغه  فرمائلى : (( په مومن باندى لعنت ويل په شان د قتل د هغه دي )) او همدا راز رسول الله صلى الله عليه وسلم فرمائلى : (( د الله نه ويره وكؤة زما د صحابه و په باره كى ، هغوى لره مه په نشگه كوة ، چا چه هغوى ته ضرر ورسوو نو هغوى ماته ضرر ورسوو او خگوك چه ماته ضرر رسوى هغه الله ته ضرر ورسوو او خگوك چه الله ته ضرر رسول غواؤى نو أيره نإدى ده چه الله ئى ونيسى )) پس د صحابه و حقونه په امت باندى د لويو حقونو خگخه دى ، حگكه چه هغوى بهترين امتيان دى ، بلكه د انبياء عليهم السلام نه روسته بهترين خلك دي ، الله دى د تگولو صحابه و نه راضى شى .

( د ) اهل سنت والجماعت صحابه ئى كرام معصوم نه كگنگى ، هغه كه د رسول الله صلى الله عليه وسلم خپلوان دى ، او كه نور سابقه دار صحابه دى ، او كه نور عام صحابه دى ، بلكه د اهل سنت والجماعت په نزد باندى د صحابه ئى كرامو نه فى الجمله د لويو او وؤو كگناهونو  واقع كيدل جايز دي ،  لكن الله تعالي ورته د هغى اسبابو په وجه مغفرت كوى چه هغوى له ئى مقرر كؤى دى چه بعض د هغى نه په لاندى أول دي :

( 1) د توبى په وجه چه الله ورله په هغى سره مرتبى اوچتوى .

( 2 ) الله تعالى  ورته د محوه كونكو نيكيانو په وجه مغفرت كوى ، الله تعالى فرمائى : (( والذي جاء بالصدق وصدق به اْولئك هم المتقون * لهم ما يشاءون عند ربهم ذلك جزاء المحسنين )) الزمر : ( 33-34 ) ترجمه : او هغه خگوك چه رشتيائى راوؤى وى او تصديق ئى كؤى د هغى نو همدغه كسان دى متقيان ، د دوى لپاره هغه خگه دى چه دوى ئى غواؤى  په نزد د رب د دوى دغه بدله ده د نيكانو خلكو )) .

او صحابه ئى كرام د تگول امت نه زيات رشگتينى وو په ايمان كى ، او زيات تصديق كونكى وو د رسول الله صلى الله عليه وسلم ، او د هغوى لپاره هغه سابقه او فضيلتونه دى چه د دوىد كگناهونود مغفرت لپاره سبب او كفاره ده .

( 3 ) دوى ته هغه كگناهونه اوسيئات معاف كيإى چه روستنو ته نه معاف كيإى . او د نبى صلي الله عليه وسلم په حديث باندى ثابته ده ، چه صحابه ئى كرام بهترينه پيؤة ده ، او چه د يوى پيمانى په اندازه په هغوى كى چا انفاق كؤى وى هغه د احد د غره په اندازه د سرو زرو د انفاق نه أير بهتر دى چه د هغوى نه روسته چا كؤى وى .

( 4 )  او كه په هغوى كى د چا نه كگناه شوى وى كيداى شى چه د هغى نه ئى توبه ويستلى وى ، حگكه چه هغوى په تگول امت كى د الله نه أير ويريدونكى وو ، توبى او د مغفرت اسبابو ته أير مخكى كيدونكى وو ، او په كگناه باندى د هميشوالى نه أير لرى و .

( 5 ) او يقينا د دوى لپاره  فضيلت د مخكى والى دى ، او داسى لوى محوه كونكى نيكيانى ورله شته، او داسى نور هغه ابتلاكگانى او مصيبتونه چه هغه دكگناهونو لپاره كفاره كيدلى شى . 

 ( 6 ) او بيا دوى د رسول الله صلى الله عليه وسلم د شفاعت أير حقدار دى ، او ورسره داسى نور اسباب د مغفرت .

هر كله چه د هغوى حال په ثابت شوى كگناهونو داسى دى نو ، په هغه كارونو او خبرو كى چه دوى په كشگى اجتهاد كؤى په طريق اولى سره معاف دى ، او اجر والا دى ، چه حق ته رسيدلى وى هغه لپاره دوه اجره دى يو اجر ورله د اجتهاد دى ، او بل اجر ورله حق ته د رسيد لو دى ، او كه خطا شوى وى نو هغه لپاره يو اجر دى  په اجتهاد باندى او خطا ئى معاف كؤى شوى ده .

( هـ ) د دى وجى نه اهل سنت والجماعت اجماع كؤى ، چه سكوت كول د ننوتلو نه په هغه فتنو كى چه د صحابه ئى كرامو په منحگ كى واقع شوي واجب دى ، روسته د قتل د عثمان رضى الله عنه ، او په دغه مصيبتونو باندى  انا لله ويل ، او د دواؤو طرفونو نه چه كوم مؤى شوى هغى لپاره استغفار غوشگتل ، او د هغوى لپاره د رحمت سوال كول هم واجب دى .

بعض سلفو فرمائلى هر كله چه ترى د صحابه ئى كرامو د خپل منحگى جنكگونو باره كى تپوس وشه : دغه داسى وينى او د بدن تكؤى دى چه الله ترى زمونإ لاسونه پاك ساتلى ، نو خپلى ژبى به په هغى باندى نه ملوث كوو ، او بيا ئى دا  ايت ولوسته :  (( تلك اْمة قد خلت لها ما كسبت و لكم ما كسبتم ولا تسئلون عما كانوا يعملون )) البقره ) 134 ) ترجمه : هغه يو أله ده چه هغى لپاره هغه خگه دى چه هغوي كؤى دى او ستاسو لپاره هغه خگه دى چه تاسو كؤى دى او ستاسو نه به تپوس نه كيإى د هغه خگه چه هغوىكول .

پس  زمونإ مسئوليت او فرض  د صحابه و فضيلتونه يادول او د هغوى په اسلامى سابقه باندى اعتراف كول ، او د هغوى خايسته صفتونه او مناقب نشرول دى ، او دا عقيده ساتل چه هر مجتهد لپاره د دوى نه چه قصد د خطا ئى نه وى كؤى ، كه حق ته رسيدلى وى دوه اجره دى او كه خطا شوى نو يو اجر دى ورله او خطا ئى معاف كؤى شوى .

او هغه احاديث  چه د دوى په بدة او قدحه كي نقل شوى ،  نو أير د هغى نه باطل او د روغ دي ، او بعض داسى دي چه زيادت او نقصان پكشگى شوى اود حقيقت نه په كشگى تغير شوى ، او كوم چه صحيح احاديث دى نو دوى پكشگى معذور دي حگكه چه دوى قصدا نه دى كؤى ، او بيا د صحابه و هغه عملونه او خطا كگانى  چه  رد شوى ، هغه  أير لإ او معمولى دى  چه د هغوى د فضيلتونو او  نيكيو  مقابل كى لكه ايمان شوه  په الله تعالى باندى  ، هجرت او نصرت  شوه ، جهاد فى سبيل الله ، علم نافع ، او عمل صالح شوه   ورك دى .

يقينا خگوك چه د صحابه و په سيرت او هغه فضيلتونو كى چه الله  دوى ته  ور كؤى  په علم او بصيرت  سره نظر وكؤى ، نو يقينى به پوهه شى چه دوى د انبياء عليهم السلام نه روسته بهترين مخلوق دي ، د دوى په شان مخكى هم خگوك نه دى تير شوى او نه به روسته خگوك راشى ، او يقينا دوى په دى امت كى چه په تگولو امتونو كى بهترين امت دى او د الله تعالى په نزد أير عزت مند امت دى  چنگ كؤى شوى پيؤة او غوره قوم دي .

 انتباه او بيدارى :

د هغه خلكو په رد كى او د هغوى د خطاكگانو او غلطيو په كگوته كولو كى دا مطلب او مقصد نه شته ، چه مونإ د هغوى بدى او عيبونه شگكاره كؤو ، كوم  چه د صحابه و  غلطى بيانوى   ، بلكه دا  هغه حق دى چه زمونإ مسئوليت په مونإ باندى لازم كؤى ، او د امت نصيحت او خير خواهى هغى لره واجب كگنگى ، پس د علم او ايمان والا نه هغوى معصوم كگنگى او نه ورته د كگناهونو نسبت كوى .

لكن مبتدعينو او كگمراهانو خطا كگانى او كگناهونه لازم او ملزوم كگرحگولى ، او د دى نه معلومه شوه چه اهل سنت والجماعت وسط دى د (( صحابه و په باره كى )) په منحگ د هغه كسانو كى چه د هغوى په حق كى غُلُو او د خپل حد نه تجاوز كوى او وائى چه صحابه ئى كرام معصوم دى ، او په منحگ د هغه كسانو كى چه د هغوى په حق كى جفا او ظلم كوى او وائى چه صحابه د خطا كگانو په وجه كگناهكگار او باغيان دى .

 فائده :د چا لپاره په جنت او جهنم سره كگواهى او شاهدى كول .

لكه خگرنكگ چه اهل سنت والجماعت د معينو او خاصو صحابه ئى كرامو ، او يا په هغوى كى د بعض جماعتونو ، او په نورو خلكو باندى د تگولو صحابه ئى كرامو  په فضيلت قائل دى ،  د هغى اياتونو او احاديثو د وجى نه چه د دوى په شان كى ثابت شوى ، لكن دوى  د يو معين شخص لپاره د جنت او جهنم كگواهى او شهادت نه كوى ، مكگر هغه خگوك چه الله او يا رسول الله صلى الله عليه وسلم ورله د جنت يا د جهنم كگواهى كؤى وى ، حگكه چه چا ته جنتى او يا جهنمى ويل يوه داسى مسئله ده چه عقل لره پكشگى هيخگ دخل نشته ، حگكه چه دا غيبى خبرى دي ،  پس دا خبره په معصومى او پاكى وحى باندى موقوفه ده  ، چا لپاره چه وحى ( قراّن او سنت )  په خگه باندى  كگواهى كؤى وى نو مسلمانان ورله په هغى باندى كگواهى كوى ، او كه وحى او شريعت  ورله كگواهى نه وى كؤى نو مسلمانان ورله هم كگواهى نه كوى ، حگكه چه د نبى صلى الله عليه وسلم كگواهى د چا لپاره او يا په چا باندى ، د الله د طرف نه تبليغ او رسول د مسئلى دى ، الله تعالى فرمائي : (( وما ينطق عن الهوي * ان هو الا وحي يوحي * )) النجم : (  3-4 ) ترجمه :   

او خبرى نه كوى ( دا پيغمبر ) د خپل خواهش نه ، نه دى هغه مكگر وحى چه ده ته ئى وحى كيدلآ شى .

لكن اهل سنت والجماعت د نيك عمله لپاره د جنت اميد لرى ، او په

ناهكگار باندى د عذاب نه  ويريإى  .

 په جنت او جهنم باندى شهادت دوه قسمه دى :

( 1 ) خاص شهادت : د هغى تعلق د يو معين شخص سره دى ، چه هغه په جنت كى دى او يا په جهنم كى دى ، او په دغه شهادت باندى خگوك نه شى معين كيدلى مكگرگ هغه خگوك چه الله اود هغه پيغمبرصلىالله عليه وسلم د هغه تعيين كؤى وى .

( 2) عام شهادت : د دى تعلق د صفت سره دى ، لكه داسى كگواهى او شاهدى كول ، چه هر مومن جنتى دى ، او هر كافر جهنمى دي ، او داسى نور صفتونه چه الله تعالى د جنت دننوتلو لپاره سبب كگرحگولآ دى .

او دا د رافضيانو او د هغوى د ملكگرو د حماقت او بى وقوفة دليل دى ،  هغه كسان چه خبره ئى برعكس كؤى ، پس هغوى هغه چاته جهنمى وائى چه الله او پيغمبر صلى الله عليه وسلم ورله د جنت زيرى وركؤى ، او د بعض خاصو او معينو كسانو لپاره ئى د جنت دعوه  كؤى ،  هغه چه الله او رسول الله صلى الله عليه وسلم ورله د جنت زيرى نه دى وركؤى ، دا حگكه چه   د دوى  نيتونه پليت او نجس دى ، او په خپله هم  كگمراه دى ، او يقينا دوى د الله او پيغمبر صلى الله عليه وسلم تكذيب كوى د هغه چا په حق كى چه دوى ورسره دشمنى كوى ، او الله او پيغمبر باندى دروغ وائى د هغه چا په حق كى چه دوى په كى د خپل حد نه تجاوز كوى ، د دى وجى نه دوى په هغه صحابه وْ باندى چه په مسلمانانو كى أير غوره دى ، او په تگولو مخلوقاتو كى د بهترين پيغمبر صلى الله عليه وسلم ملكگرى دي ، د شريانو حكم كؤى ، او وائى چه دوى  په تگول امت كى أير ناكاره خلك دى ، أيره لويه خبره ده چه د دوي د وؤو خولو نه را اوحگى دوى نه وائى مكگر دروغ .

وصلى الله على نبينا محمد و على اّله وصحبه اْجمعين .

د دى كتاب ليكل په 10/ 4/ 1424هـ تاريخ باندى پاى ته ورسيده .         الفقير الى عفو ربه القدير

الشيخ  : عبد الله بن صالح القصير .  د ترجمى پاى :  20/2/1425 هــ