من مطبوعات وزارة الشؤون الإسلامية والأوقاف والدعوة والإرشاد

 Muulannze halfinaave fii fiyaake lislaamu e jawle darnaaze e noddugol e tenndin'gol

 الإسلام أصوله ومبادئه

 باللغة الفلانية

Lislaamu on e lasliiji makko e saryaaji makko

e haala pular

wallifike nde deftere

D. Muhammad Abdullaahi bin Saalih Assuhaym

Nantiniinde e haala pular

Omaru Muhammad Bah

Muuli saakiti

 Halfinaave fii fiyaake lislaamu e jawle darnaaze e noddugol e tenndingol

E leydi Sawdii

بـسم الله الرحمن الرحيم

Ko innde Alla yurmeteezo hinnutoozo

 توطئة

Udditorzun

  En yettii Alla on nelirzo nelaazo makko peewal e diina goonga, en yettii Alla on wazuzo'en jokkuveMuhammadu-yo Alla juulu e makko o hisinamo- en yettii Alla onmoxxiizo e men o wazi'en jogitiive peewal noddayve e laawol makko.

    Miseedike reweteezo alaa sinaa Alla kanko tun kafidiizo alanaamo, reweteezo aranve e sakkitiive huvindiizo kammuuli e leyzeele, no yankinaniimo muxxo e bonzo, no seeditii nunzal makko e vural makko giize e faamaamuyee, o fewniri on mo'o yizi vural makko faade e laawol makko focciigol, o suririnunzal makko e laawol makko on hannduzo e lette nyiivuze.

  Miseedike Muhammadu ko jiyaazo Alla e nelaazomakko-yo Alla juulu e makko o hisinamo-, o wazii ngurndan makkofow fii jihaadi e munyal, o noddi e laawol Alla hen fow o ewnii: yaccee aron e malal yaccee aron e jihaa-di, Alla hertiniriimo geve mawze ze moftotaako, o wazi sarya makko'on heddiizo haa nyalaande immu-tal, noddayve e diina makko ven no vanti darapooji makko haa nyannde Alla roni leydindin eko woni e mayri, seerataa fedde e mofte nelaazo on no e goonga,kove wallaave lorrataave on huykinzove maa lunndii-ve sabu hive felliti kove woni e mun, hive tefa batte laawol annabiijo mavve-yo Alla juulu e makko o hisinamo- Alla daali o toowi :

(قُلْ هَذِهِ سبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمن اتَّبَعَنِي) (يوسف/108)

  (Wi'u zun zoo ko laawol annii mizo nodda e dii-na Alla e gandal e faamu min e ven jokkuvelan), hive nodda on majjuzo faade e peewal, hive hajoo tagu-ngun e halakuyee, ka rerzangol baraaji Alla, watave wa'u wanu annasaaraa'en ve'o ahudi'emun ve woppi kove ahodaa kon vaawo mavve)  Alla daali o toowi :

(وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِيلاً فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ) (آل عمران/187)

  (Annditu nde Alla ahodunoo e yinve defte yove van-nginan yinve ven kowoni ka defte hara vesuuzaali fuy ve woppi ahadi mavve ve yeeyi kove ahodaa e coggeloy fanzukoy kaanii nguu coggu mavve).

   Vaawo yettude Alla e juulude e nelaazo:

Kala liggiizo fii muulugol defte lislaamu e nantingolze e haalaji janani annday hizen hatonjini e deftere noddaynde heeferveven e kaa diina lislaamu, sabu defte yewtuze fii lislaamu zen no heewi, kono alaa emajje zefow sartiiji zavvaaazi e deftere noddaynde heeferveven e kaa diina, sabu yoga e majje kowalliforaa kofii julve ven ze faandaaka fii heeferve ven yogae majje no fensiti fii dewezen haa ka tawata zehaanaafii keefeero yoga e majje no mofti piiji hazayze naftor-golze fii noddugol keefeero.

    Wattanii yili fii oo fiyaake gela ko vooyi kippuve fii muulugol defte ka (wizaaratu assu'uunol islaamiiyawalawqaaf wadda'awa walirsaad) kono ve danyaali nden deftere nde ve faalaa weevanaalive kadi hawro-gol e wallifotoozo o wallifanoove nden deftere, ve zavviriizun yinve hertorve fiimun heewuve kono wee-baali, no gasa ko hazive zun ko heewugol bakkatuujie ngaameelo fii ligganagol diina alla kan.

   Sownowoo e saa'i men danyay vataake immorde e silmuzo kesun maa nokkuure kawtital julve no nyaa-goomen tozzanagolve deftere nantinteende e haala janana hawrondiraynde yewtugol mofte heeferve, men xeewa nano e nyaamo men ronka hevugol ndendeftere vittinamen fota komen ronke yottinde sarya Alla on e heeferveven sabu men hevaali deftere ravin-zinaande hawraynde fiizun.

    Vaawo zun mitawi saatingol ko bone mo hattataa tanxinagol sabboo ko woodaaka ko komoyaagal, mi-tawi kadi men maraa nganto ravinzinaare amen, on-tuma mi torii Alla yo'o wallan no mi wallifora deftereoddaynde nden yolndde haysiko fewndozoo nde haqinqinana'en faale men neevuzo, miwi'ataa nde hqinqinii faal men on fow kono mi etike fuzzanagulen laawol fii yo arayve vaawo ven zigginngol mi aa-wii fiiyo yo gozzo goo yarnu.

   Me etike fodde komi waawi weevitogol lislaam on e ndee deftere no hakindori e nder anndingol covvi lislaamu, vanngina kala ko haani vanngineede kota-wata noddayzo e kaa diina no hatonjini.

    Mi huutore fii wallifagol ndee deftere hadiiseeje moftuze wano hadiise Mu'aaju -yo Alla yarlomo - nde o ne-lanoo Yaman nelaazo -yo Alla juulu e makko o hisinamo - o wi'a-nimo:

((إنك تأتي قوما من أهل    الكتاب  فادعهم إلى شهادة أن لا إله إلا الله وأني رسول الله فإن هم أطاعوا لذلك فأعلمهم أن الله افترض عليهم خمس صلوات في كل يوم وليلة فإن هم أطاعوا لذلك فأعلمهم أن الله افترض عليهم صدقة تؤخذ   من  أغنيائهم فترد في فقرائهم))

(Hiza arde e yinve difte nodduve e seedagol rewetee-zo alaa siwanaa Alla Muhammadu ko nelaazo Alla, sive zoftikema e zin zizi andinaave Alla farlii e ma-vve julze jowi jemma e nyalorma sive zoftikema ezun anndinve Alla farlii e mavve zakka).

   E hadiise Umaru ibin alkattab -yo Alla yarlomo - nde o wi'unoo:

((بينما نحن عند رسول الله  صلى الله عليه وسلم  ذات يوم إذ   طلع    علينا    رجل شديد بياض الثياب شديد  سواد الشعر لا يرى عليه أثر السفر ولا يعرفه منا أحد حتى جلس إلى النبي  صلى الله عليه وسلم  فأسند ركبتيه إلى ركبتيه ووضع كفيه على فخذيه وقال يا محمد أخبرني عن الإسلام فقال رسول الله  صلى الله عليه وسلم  الإسلام أن تشهد أن لا إله إلا الله وأن محمدا رسول الله  صلى الله عليه وسلم وتقيم الصلاة وتؤتي الزكاة وتصوم رمضان وتحج البيت إن استطعت إليه سبيلا قال صدقت قال فعجبنا له يسأله ويصدقه قال فأخبرني عن الإيمان قال أن تؤمن بالله وملائكته وكتبه ورسله واليوم الآخر وتؤمن بالقدر خيره وشره قال صدقت قال فأخبرني عن الإحسان قال أن تعبد الله كأنك تراه فإن لم تكن تراه فإنه يراك… إلى أن قال يا عمر! أتدري من السائل قلت الله ورسوله أعلم قال فإنه جبريل أتاكم يعلمكم دينكم))

((Hari men joozii ka nelaazo nyanndegoo, tumande yaltiti e amen gorko rawna conciijo vawla sukunduujo,yi'ataake e makko batte yaadu, gooto amen andaamo, haa o joozii ka nelaazo -yo Alla juulu e makko o hisinamo - otuggi koppi makkozin ka koppi nelaazo, o fawi ne-wemakkozen ka busi makko.

   O wi'i: ko an yo Muhammadu yewtin fii islaamu on?

    Nelaazo wi'i -yo Alla juulu e makko o hisinamo - lislaamu on ko seedagol reweteezo alaa siwanaa Alla, seedoo Muhammadu ko nelaazo Alla, e nyinnugol  julde, etottugol zakka, e hoorugol suumayee e hajjugol ka suudu  kaaba nde wootere wonannde wawzo)).

   O wi'i: a goongii.

   O wi'i: men haawiimo himo lanndaademo o gumzi-namo.

   O wi'i: yeetin fii liimaanu on?

   O wi'i: konde gomzintaa Alla e malaykaave makko ven e defte makko zen e nelaave makko ven e nyalaa-nde sakkitiinde nden gomzinaa koddoruyee Alla'on ko moxxi e makko e ko boni makko.

    Owi'i: a goongii.

    O wi'i yewtin fii muxxere nden?

    O wi'i: konde rewirtaa Alla wasiza sutiimo, si'a sutaakimo kanko homo sutimaa.... haa o wi'i: ko an yo Umaru hiza anndi landiizo'on?  

    Mi wi'i: ko Alla e nelaazo'on anndi.

    O wi'i: ko Jibriilu nii himo ari anndingol on diina mon kan.

    A zii hadiiseeji zizi nelaazo'on -yo Alla juulu e makko o hisinamo - vannginii lasli liimaanu'on e lislaamu'on e dewal-ngal, o yawtaali zinzon o yahi e nyaawooje goo, wu-rin ka hadiise Mu'aaju o jantaaki hay fii korka kan maa hajju'on. cernooveven jantike ko hazi o jantoo fii majji ka hadiise Mu'aaju kono hinaa ndee diftere zoo woni nokku banngingol zun.

   Wano mi etori fodde komi waawi  dallinorgol e ka-la yewtere fii aqiida on aaya, maa vuri aayah e deftereAlla ka jogitagol daalol Alla o toowi:

(وَإِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجَارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ كَلامَ اللَّهِ ) التوبة: 6)

  (Se gooto e serkuveven fattinike ka maaza fattomo haa o nana haala Alla kan)

   No haani ve naniney haala makko kan sabu hika mari mbeleeze poozayzi hakkil xettaki, heewii e ven silmayve nde wi'ata ko aayeeje quraan ze o jangnaa zen woni sabu o silmi.

    Mi etike wozzitagol haalaaji memminayzi lannde e salaare immorde e hakkil janngoowo'on, mi ruttaa-li kadi jivayeeji mi hennyitor jantagol dalilji e lasliijiriiwayzi zin jivayeeji.

   Mi etike nde deftere nden wonata foyqitiinde hawru-nde, nde wa'a wano laanye tinndinayzi, nde wozzitii danmbuzi e keeri ko defte mawnuze anndiraa.

   Zee golle ko tinnaare nezzanke, no feenyi e majje nezzankeyaagal wano: loore e uytagol e palje, goo-nga ko woni emun ko immorde e Alla, mi torike Alla nde wazata zun fii makko kanko tun, o javananmi zun o waza zee golle javaaze, faljere ko woni e mun ko immorde'an e seytaane, Alla no senii e palje e ra-vvinzinaare, mi torike Alla yo'o wattitu palje zen sawaaba, majjerenden peewal.

   Mi yettii ka lannoode bismagol zoo kala etiizo fii yaltingol muula nantina saakita ndee deftere, mitori-ke yo Alla sowanve baraaji mawnina mbarjaari o wa-za zee golle golle moxxe e gandal nafayngal ko kanko woni wawzo zun jogii, sakkitoode du'aa men, en yettii Alla jeyzo winndere. julde e kisiyee wonii e annabiijo men Muhammadu e veygoore makko e wondiive makkoven ve fow.

Wallifiizo

D. Muhammadu bin Abdulaahi bin saalih

Assuhaymi

ص ب 1032 -ـ الرياض 11342

 المقدمة

Ardinde

   Yetoore wonanii Alla En yettiimo en zavviiriimo ballal en insinikemo en mooliriimo boneeji wonkiiji men e bone golliilimen, kala mo Alla fewni majjinoo-womo alaa kala mo o majjini fewnoowo alaa, mi see-dike reweteezo alaa siwana Alla kanko tun kafidiizoalnaamo, mi siidike Muhammadu ko jiyaazo Alla e nelaazo makko -yo Alla juulu e makko o hisinamo  hisinnde -.

      Vaawo yettude Alla e juulude e nelaazo:

   Alla nelii nelaave makkoven e tageefongon fii wata laatano yinveven hujja vaawo nelaaveben, o jippinidefte peewal e yurmeende e annoora e cellal hari ne-laaveven ko fexxi nelete e yinve mavve ven tun, vereeninee defte mavve, kozun wazi size muli saryaajimavvizin kadi wattitaa sabu kozi jippinaa ko e yinve tozzaave e jamano hetiizo.

   Hooti Alla hertini annabiijo makko Muhaamadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - o wazimo timmoode annabaave e nelaave, Alla daali o toowi:

(مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ)(الأحزاب:40)

   (Nelaazo laataaki ben gooto e worvemon ven kono ko'o nelaazo Alla e timmoode annabaave), o teddini-rimo deftere vurnde moxxude quaana'on o fawtii ree-nugol nde o acciraalizun tagu makko o daali o toowi :

 (إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ) (الحجر:9)

   Ko menen jippinii quraana'on ko menen kadi reenimo, o wazi sarya makko'on heddiizo haa dargal da-roo, no jeyaa eko heddini sarya makko'on gomzingolmo e noddugol e makko wondude e munyal, laatikelaawol nelaazo men Muhammad -yo Alla juulu e makko o hisinamo - e laawol jokkuvemo ven ko noddugol e kaa dii-na e huure gandal e faamu Alla daali ka fenyengol laawol mavve:

(قُلْ هَذِهِ سَبِيلِي أَدْعُو إِلَى اللَّهِ عَلَى بَصِيرَةٍ أَنَا وَمَنِ اتَّبَعَنِي وَسُبْحَانَ اللَّهِ وَمَا أَنَا مِنَ الْمُشْرِكِينَ) (يوسف:108)

   (Wi'u: zunzoo ko laawol an nii mizo nodda e diina Alla kan min e ven jokkuvelan sinaade wonanii Alla mi laataaki jeyaazo e sirkuve), o yamirimo munnya-gol lorra noddugol e kaa diina o daali o toowi :

(فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ )(الاحقاف: 35)

   (Munnyu wano munnyuri non nelaave joomiraave pellital), o daali o toowi :

(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ) (آل عمران:200)

   (Ko onon yo gomzinve munnyee tabiton joo on maloyte), ka jokkugol ngol laawol Alla teddungol, mi windi ndee deftere ka noddugol e laawol Alla mi wallitori deftere Alla nden e sunna nelaazo'on -yo Alla juulu e makko o hisinamo - mi vanngini e mayre kabaru tago-gol oo aduna, e tagogol nezzanke teddinamo, e nelu-gol nelaave e makko, e alhaali diinaaji aditiizi lislaam,mi vanngini fii lislaam maanaa makko e covvi makko, mo faalaama peewal haray hinongal yeeso makko, mo faalaama dazude mi vannginaniimo laawol no o dazira, mo faalaama jokkude laawol annabaave e ne-laave e yinve moxxuve ko zunzoo woni laawol mavve mo zuurike laawol mavve haray o zaynitike o jokkiilaawol majjere.

     Kala jon diina o nodday yinve ven e makka o fiva ko kan zun tun woni goonga o nodda yinve ven yove jokkumo e ko wootinzini kon ve mawnina yeesoojo laawol mavve on.

   Amma julzu'on o noddataa e laawol makko sabu o maraa laawol ngol o hertori sabu diina makko kan ko diina Alla ka o yizani hoore makko Alla daali o toowi :

(إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الإسْلامُ )(آل عمران: 19)

   (Anndu diina kan ka Alla ko islaam), O noddataa e mawningol neddanke sabu hive fota ka diina Alla ve sertaa sinaa ka hulugolmo, o noddayve yove jokkulaawol makko, ve gomzina nelaave makkoven ve jokka sarya makko mo'o jippini e timmoode nelaazo makko Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - o yami-rimo yoo yottinka e yinveven fow.

    Komi winndiri ndee deftere ko noddogol ka diina Alla ka'o yizi, o jippiniri sabu makka timmoode ne-laave makko, eka fewnugol on faalaazo peewal e malal, mi woondirii Alla tagaazo woo hevataa haqii-qa malal siwanaa e kaa diina, o hevataa vuttu siwanaa on gomzinzo Alla e nelaazo e lislaamu, seeditike goluuje naatuve e kaa diina ko neevi e fewndozoo wonde ve anndaali haqiiqa ngurndan aduna sinaa ndeve naatunoo e kaa diina lislaamo, ve meezaali malal siwanaa e nder islaamu'on...sabu kala nezanke no rerzani malal no zavvita vuttu ko goonga mi wallifori ndee deftere, mi torike Alla nde o hertinta zee golle fii makko, o wazaze nodaayze e laawol makko, e nde o wenndantaze javeede, o wazaze gollemoxxe nafayze jonmun adana laahara.

   Minewnanii kala faalaazo muulude ndee deftere maa nantingolnde e kala haala ka ontigi faalaa nantinde nde sitawii o eggay nde e hoore nundal, e nde o neldatanmi deftere e ko'o firikon fii yomi anndu wata etaareejizin fillite.

  Mizo jortii kadi kala marzo ko'o wattani yila maa ko veyditetee e ndee deftere foti ko'e lasli mayre maa eko haalaaji kande firaazon nde o addantanmi zun e ndee nokuure an jantaande zoo.

   En yetii Alla ka arannde eka sakkitoonde e gunndoo e kene no woodanimo yettoore kene e gunndoo, no woodanimo yetoore aduna e laahara, no woodanimo yetoore kammungun tew e leydindin tew e tew kala ko'o yizi emmorde e huunde joomi amen, yo Alla juulu e annabiijo men Mhammadu e wondiive makko e jokkuve laawol makko o hisinamo hisinde haa nya-laande njoddi diina.

Wallifiizo: Muhammadu bin Abdulaahi bin saalih  Assuhaymi

 ص ب 1032 ، أو 6249   ــــ الرياض 11342، أو 11442

 أين الطريق؟

Honto laawol ngol woni?

   Tuma nde nezzanke mawni o haqqili lanndule hee-wuze aray e hakkil makko wano: ko honto mi iwi?ko honzun addinmi? ko honto mi feewi? ko honmbotagimmi tagi oo aduna moggu'an? ko honmbo jey ooaduna? ko honmbo woni fewjude fiimakko? e lanndule goo tanaa zee zoo.

   Nezzanke'on kankotun o waawata anndude jaabaajizee lanndule, ko wanonon kadi gannde kesezen sabu zee lanndule ko yowondirze e fii diina, ko fiizun filla-yeeji e penaale heewi nanaama fee zee lannde,zun zon fow koko veydanta nezzanke wenmbaare e kolol.

   Weevantaa nizzanke hevugol jaabaaji selluzi fii zee lannde siwanaa hara Alla fewnumo e diina selluka,kan diina jogiika jaabaaji taxayzi zee lannde e tanaamajje, sabu kooko lanndaa zoo ko jeyaazun e fiyakuu-ji wirniizi, ko diina sellukakan tun hertori goonga ekongol sellungol, ko kanka tun woni immorde e Allao wahyiniika e annabaave e nelaave makko ven, kozunwazi no fawii kala nezzanke nde o faandotoo diina selluka kan o anndinooka o gomzinaka, fii yo wen-mbaare nden e sikke on iwu e makko o feewa e laawol focciingol.

  E zii zereeli arayzi zoo mi noddiima jokkogol laawol Alla focciingol, mizo weevitane yoga e dalilji e hujjaa-ji fii yaa tenxinzi wattanaa yili e majji ndaariraazi doy.

 وجود الله وربوبيته ووحدانيته وألوهيته سبحانه

Woodeede Alla e tawde kokanko tagi

 e ngootankaaku makko e tawde ko kanko

woni reweteezo o senike

   Ko heewi e yinveven no rewa sanamuuji moxxi-naazi wano lezze e kaaxe e nezzanke, ko zun wazi heeferveven e Alyahuudi'en lanndii nelaazo -yo Alla juulue makko o hisinamo - yoo sifa nove Alla kanko ko e honzuno tagaa, Alla jippini o toowi :

(قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ كُفُواً أَحَدٌ)

   (Wi'u ko kanko woni Alla ko'o gooto, Allaahu tuu-gorteezo, o jibinaali o jibinaaka o mara gooto yero-ndiraazo) O anndini jiyaave makkoven hoore makko o daali o toowi :

(إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثاً وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَالأمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ) (لأعراف:54)

 (No joomi mon Alla taguzo kammuuli e leydi e nder  balze jeegoo hooti o fotondiri ka arsi makko jemmaon no suuma nyalorma'on, himo zavvita nyalormaon e henyaare o haavata, naange ngen e  lewru  ndune koonde zen no eltiraa yamiroore Alla, hey! ko kanko tagi tagungun e yameroore nden hertanii Allaahu tedduzo jeyzo winndere nden) O daali o teddi :

(اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأجَلٍ مُسَمّىً يُدَبِّرُ الأمْرَ يُفَصِّلُ الآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الأرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَاراً وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ (الرعد:2ـ3)

  (Alla on vantuzo kammulizin ko aldaa e tugaali zeye'o ton o fotondiri ka Arsi makko o elti naangengen e lewrundun zefow hizi yaade haa e lajal hettangalhimo fewja fii fiyaake'on o vanngini aayeejezen jooon yanante hawrugol e joomimun, ko kanko fonti ley-dindin o wazi ton pelle e canzi e noone kala dimzeo wazi ton nooneeji zizi jemma'on no suuma nyalor-ma'on) haa o daali o toowi :

(اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنْثَى وَمَا تَغِيضُ الأرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَيْءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدَارٍعَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْكَبِيرُ الْمُتَعَالِ) (الرعد: 8-9)

   (Alla no anndi ko reedata kala deyun eko veydotoo e regaaji eko uytotoo himo evvi kamakko kala huunde annduzo ko wirnii eko feenyi mawnuzo toowuzo) o daali o toowi :

(قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَفَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ لا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَلا ضَرّاً قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ أَمْ جَعَلُوا لِلَّهِ شُرَكَاءَ خَلَقُوا كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ) (الرعد:16)

    (Wi'u ko honmbo tagi kammuulizin e leydindin wi'u ko Alla, wi'u e'on jogiti ko woori Alla yivve ve waawataa nafude hooremun maa lorra, wi'u yarli no fota bunzo e yi'oowo maa nofota annoora e nive, kaa ve wazan Alla kafidaave taguve wako o tagi kontaguulizin nanndanive wi'u ko Alla tagi kala huunde ko'o gooto fooluzu), Alla o senike vannginanive aayeeje makkozen o wazanive maandeeji o daali o toowi :

(وَمِنْ آيَاتِهِ اللَّيْلُ وَالنَّهَارُ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ لا تَسْجُدُوا لِلشَّمْسِ وَلا لِلْقَمَرِ وَاسْجُدُوا لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَهُنَّ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ   فَإِنِ اسْتَكْبَرُوا فَالَّذِينَ عِنْدَ رَبِّكَ يُسَبِّحُونَ لَهُ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَهُمْ لا يَسْأَمُونَ    وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى  الأرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَى إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) (فصلت:37-38-39)

 No e aayeeje makko zen jemma'on e nyalorma'on e nangengen e lewrundun wata'on sujjan nangengen e lewrundun sujjanee Alla on taguzozi sitawii ko kanko rewoton, sive mawnintinike ven wonve ka joomimaa hive subunhinanamo jemma e nyalorma ve haa-vata, No e aayeeje makko zen a yi'ay leydindin no yoori kin simen fusinii ndiyan zan e mayri ndi dilla ndi xura on wurnito ndii leydi o wurnitay mayveven Alla no waawi kala huunde), o daali o senike :

(وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَاخْتِلافُ أَلْسِنَتِكُمْ وَأَلْوَانِكُمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآياتٍ لِلْعَالِمِينَ وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ )(الروم: 22-23)

   (No e aayeeje makko tagugol kammuuli zin e leydi ndin e luutondirgol zenze mon e nooneeji mon woniie kooko jantaa aayeeji wonande annduve, No e aayee-je makko zaanagol mon jemma e nyalorma), o sifuri huure makko sifaaji yoozuzi timmuzi o daali o toowi :

(اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَلا نَوْمٌ لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأرْضِ مَنْ ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلا بِإِذْنِهِ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلا يُحِيطُونَ بِشَيْءٍ مِنْ عِلْمِهِ  إلا بِمَا شَاءَ) (البقرة:255)

     (Alla rewiteezo alaa siwanaa kanko wurzo dartiizo o qoqata o zaanutaako no wonanimo dendaangal kowoni ka kammuuli e ka leydi ko honmbo tefoyta ka makko siwanaa e duqayee makko? himo anndi kove ardini e kove sakkintini ve huvindutaako huunde e gandal makko siwanaa ko'o yizi), O daali o toowi :

(غَافِرِ الذَّنْبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِيدِ الْعِقَابِ ذِي الطَّوْلِ لا إِلَهَ إلا هُوَ إِلَيْهِ الْمَصِيرُ)(غافر:3)

   (Yawtoowo bakkatu javoowo tuubuubuyee sattuzo lette jon doole reweteezo alaa sinaa kanko kaka makko woni ruttorde nden), O daali  o toowi :

 (هُوَ اللَّهُ الَّذِي لا إِلَهَ إلا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يُشْرِكُونَ) (الحشر:23)

      (Ko kanko woni Alla reweteezo alaa sinaa kanko lanzo seniizo jon kesiyee gomzinzo jaalii jon tiddu-ngal e manngo no yankinaniimo kala huunde Alla no senii e konko kove serkantamo).

     Ko'oo woni taguzo reweteezo nyeenyo wawzo anndinzo jiyaave mun ven huuremun o wazanive aayeeje makkozen seedeeji, o sifori huure makko si-faaji timmal, tinndinii woodeede makko e tagogul makko e tawde ko kanko woni reweteezo saryaajiannabiijo'on, e hakkille nezzanke moftezen fow no fotti ezun, mi vannginante yoga e zun e kooko aratazoo, ammaa dalil woodeede makko e tawde ko kanko tagi ko kooko heedizoo:

 1ـ  خلق هذا الكون وما فيه من بديع الصنع

 1-Ko tagugol oo aduna

 e ko woni e makko e golle hawniizi

    No huvindii nezzanke oo aduna mawzo laatiizo immorde e kammuuli e koode e jarraaji e leydi fun-taandi yaajundi no e mayri nokkeeli hikkondirzi ser-tuzi puzateeri mun sabu sertugol majji, no ton kala noone dimze, e noone tageefooji, zi fow a taway nomari gorun e deyun... oo aduna tagaali huure mun feerewoo alaa no woodi taguzomo sabu weevataa nde o taga huure makko, ko honmbo woni ko tagimo e ndii njuzzudi hawniindi o timminirimo no yoozirinii, o wazimo maande wonannde taskotoove siwanaaAlla gooto fooluzo on mo taguzo reweteezo alaa si-naa kanko o daali o toowi :

(أَمْ خُلِقُوا مِنْ غَيْرِ شَيْءٍ أَمْ هُمُ الْخَالِقُونَأَمْ خَلَقُوا السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ بَلْ لا يُوقِنُونَ) (الطور: 35-36)

   (Evee taga e vaawo taguzo kaa ko kamve tagi hooremavve kaa ve tagu kammuuli zin e leydindin ko woni goonga ve gomninaa ngootankaaku Alla e bawgal makko) zee aayeeje no mofti piiji tati:

1- yarli ve taga e meere?

2- yarli ko kanve tagi hoore mavve?

3- yarli ko kanve tagi kammuuli zin e leydi ndin?

     Sive tagaaka e meere, ve tagaa hoore mavve ve ta-gaa kammuuli zin e leydi ndin, haray feerewoo alaa bee ve qirritoo woodeede taguzove on tagi kammuu-lizin e leydindin zun ko Alla gooto fuuluzo.

 2 ـ الفطرة

 2- tagudi ndin

   Tagungun no tagiraa girritagol taguzozun e wonde ko ko kanko vuri mawnude timma kala huunde zunzoo koko tabiti e wonkii kala nizzanke vuri piijizin fow, hatonjinaa vannginaneede dalil zunzoo siwanaa on mo tagumun ngun waylaa, hevimo alhaaleeji ittayzimo eko o javi o gomzini, Alla daali o toowi :

(فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ)(الروم: 30)

   (Diina Alla ka'o tagi yinve e mun wattitoowo diina Alla kan alaa kozun woni diina focciika), nelaazo wi'i -yo Alla juulu e makko o hisinamo -

((ما من مولود إلا يولد على الفطرة فأبواه يهودانه أو ينصرانه أو يمجسانه كما تنتج البهيمة بهيمة جمعاء هل تحسون فيها من جدعاء؟ ثم يقول أبو هريرة واقرؤوا إن شئتم: ((فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ))

    ((Jebinaazo alaa sinaa o jibinte e diina tawhiidi ko mawvi makko ven wattatamo yahuudiyanke maa na-saarayanke maa majuusiyanke wano munmunte hunkun rimirteenon hara kun maraa ayyibewoo kaa on taway kokun seekaakun noppi kaa ko sunnaakun, rifti Abuu hurayra wi'i janngee sizon yizi:

((فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ))

 Diina tawhiidi ka'o tagi yinve e mun wattitoowo dii-na tawhiidi kan alaa)) o wi'i kadi:

((ألا إن ربي أمرني أن أعلمكم ما جهلتم مما علمني يومي هذا كل مال نحلته عبداً حلال وإني خلقت عبادي حنفاء كلهم وإنهم أتتهم الشياطين فاجتالهتم عن دينهم وحرمت عليهم ما أحللت لهم، وأمرتهم أن يشركوا بي ما لم أنزل به سلطاناً))

    ((Hey joomi an yamiriilan nde mi anndinta'on ko majjazon ko'o anndinimmi hannde: kala jawdi ndi miokki jiyaazo an no dagii, mi tagii jiyaave an fow e diina tawhiidi ontuma seytaaneejizin ari ittive e diinamavve zi harminanive ko mi daginanive zi yamiriveyove sirkanan ko mi jippinaali e mun hujja))

 3 ـ إجماع الأمم

3 - fottugol moftezen

  Moftezen fow no fotti ko neevi e fewndozoo wondeoo aduna no mari taguzo ko'on woni Alla jeyzo win-ndere nden ko'o taguzo kammuuli e leydi, o maraa kafidaazo e tago makko e laamu makko o senike.

    Eggaaka e mofte woo fexxuze wonnde reweteezi mavve zin no kafidi e Alla tagugol kammuuli zin e leydi ndin, ko woni goonga hari hive fivi ko Alla ta-give tagi reweteezi mavve zin, tagoowo arsika alaa si-naa kanko Alla, nafa'on e lorra'on ko'e junngu makko wonio senike . O daali o toowi fii qirritagol sirkoveven ko kanko woni taguzo:

وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُونَ ) إلى قوله : ( وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الأرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ) (العنكبوت: 61-63)

   (Si'a landikeve ko honmbo tagi kammuuli zin e leydi ndin o elti naangengen e lewrundun ve wi'ay ko Alla ko honno ve suriraa e wootinzingolmo vaawo ve qrritaade zun? Si'a landikeve ko honmbo jippini immorde ka kammu ndiyan zan o wurnitiri zan leydindin vaawo maygol mayri ve wi'ay ko Alla  wi'u: en yettii Alla ko heewi e mavve ve hakkiltaa), o daali o teddii :

(وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ لَيَقُولُنَّ خَلَقَهُنَّ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ)(الزخرف:9)

  (Si'a landikeve ko honmbo tagi kammuuli zin e leydi ndin ve wi'ay ko Alla tagizi jon teddungal e ganndal).

 4 ـ الضرورة العقلية

Hakkille zen bee qirritoo zun

   Hakkille nezzanke taway feerewoo alaa bee ze qirritanoo oo aduna taguzo mawnuzo, sabu hize sutii oo aduna no hize anndi ko'o fuzzuzo o fuzzaaki hoore makko kala ko fuzzaa feerewoo alaa nomari fuzzuzo.

   No hiva nezzanke tanpere a sateendeeji si'o ronkii ko wallamo o fewtay kisan joomi makko o zavviramofaabo yo ittanmmo himme e sunnu makko, hay si'o yedday Alla e saa'iiji goo o rewa sanamu, o waawataa ittude zun feerewoo alaa bee o qirritoo tagozo mo'on,hay munmunteeji zin si masiibo hiviizi zi tiggitoto ka kammu.

    Alla hunpitii fii nezzanke si lorrike ko yaawi suti a yi'ay himo toroo joomi makko yoo ittanmo lorra'on Alla daali o toowi :

وَإِذَا مَسَّ الإنسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُنِيباً إِلَيْهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعْمَةً مِنْهُ نَسِيَ مَا كَانَ يَدْعُو إِلَيْهِ مِنْ قَبْلُ وَجَعَلَ لِلَّهِ أَنْدَاداً )(الزمر: 8)

    (Si nezzanke lorrike o torooto joomi makko ko'o ruttiizo e makko si'o wattitaniimo lorra'on neema o yijjita ko'o wonnoomo toraadekon o wazana Alla kafidaave), Alla daali o toowi ka hunpitugol fii alhaali sirkuveven:

 (هُوَ الَّذِي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِمْ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا جَاءَتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنَا مِنْ هَذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ  فَلَمَّا أَنْجَاهُمْ إِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِي الأرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنْفُسِكُمْ مَتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ) (يونس: 22ــ23)

   Ko kanko woni ardaade'on ka njorndi e ka baharuhaa si'on laatike ka laana ka dogide e mavve e henndudeexundu ve wiltorazun tun arave henndu tiizundumorloozi zin huvindurave kala baqqe ve sikka ve hu-vindaama ve toroo Alla ve lavvinananmo diina ve wi'asi'a danndii men e oo musiiba zoo men laatoto yettayvema, toma nde o danndunoo ve ve bewi ka leydi koaldaa e goonga ko onon yo yinve battane bewremonnden ko e mon yiltotoo dakmitoree neemaaji ngurndanaduna huuti kaka a men ruttotozon men hunpita'on ko laatino zon hi zon huuwa. Alla daali o teddii :

(وَإِذَا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ وَمَا يَجْحَدُ بِآياتِنَا إِلا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ) (لقمان:32)

       (Si morollezen waaze wa nivezen suumiive ve toroo Alla ve lavvinananmo diina si'o danndiive haa ve he-wtii ka njorndi ataway e maavve hakindiizo e golle moxxe no mavve yiddoowo neema'on ronka gollode ko moxxi few. fennataa  aayeeje amen'zen sinaa heewuzo janfa yeddoowo)

    Ko'oo woni reweteezo fuzzuzo adana'on, o tagi nezzanke o labini mbaadi makko ndin, o wazi e ha-kkil makko rewgolmo jebbilnoomo, annda ko kanko woni taguzo, ko kanko woni reweteezo, moftezen fow no fotti e zunzoo feerewoo alaa ko'o gooto, ko o taguzo, ko'o reweteezo gooto, wano wonirinon o maraa kafidaazo ka tagogol o maraa kafidaazo kadi dewal, dalilji tindinzi e zunzoo no heewi no e majji:

  1- Alaa e oo aduna sinaa riweteezo gooto, tagoowo arsika nafa alaa sinaa kanko, si reweteezo goo taguzo no woodunoo hara naa Alla ve puuzu'tirayno gozzo e mavve jabataano kafidode e o'ya vee gozzo   wona fooluzu o'ya wona foolaazu, foolaazo'on waawataa won'de Alla, ko fooluzo'on woni Alla o kafidataa egooto ka dewal wano o kafidiraali'non e gozzo ka tagugol, Alla daali o toowi :

(مَا اتَّخَذَ اللَّهُ مِنْ وَلَدٍ وَمَا كَانَ مَعَهُ مِنْ إِلَهٍ إِذاً لَذَهَبَ كُلُّ إِلَهٍ بِمَا خَلَقَ وَلَعَلا بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ) (المؤمنون:91)

    (Haaju Alla alaa e vezzo aldaa e makko taguzo goo sinaa zun kala yaaday'no  e'ko tagikon gozzo e mavve fuulay'no o'ya Allahu'on senike e'ko ve wonimo siforde)

   2- Han'ndaa e reweede sinaa Alla, no woodanimo laamu kammuuli zin e leydi ndin, nezzanke reway Alla on nafuuwomo ittanamo lurra e fitina, waawataa wadde zunzoo sinaa jon kamuuli zin e leydi ndin eko woni hakkunde majji, sino won'dunoo e Alla re-weteezi wano sirkoveven wiirinon, jeyaaveven za-vvay'no laawol yottinay'ngol ve e rewiteezo on tigi sabu den'daangal zii reweteezi wooruzi Alla ko Allazi woni rewde zi zavva vanniteede ka makko, no haanani kala faalaazo rewde on nafoowo maa lorra nde o rewata Allajo tigi tigiijo on mo fow woni rewdeon, Alla daali o toowi :

(قُلْ لَوْ كَانَ مَعَهُ آلِهَةٌ كَمَا يَقُولُونَ إِذاً لابْتَغَوْا إِلَى ذِي الْعَرْشِ سَبِيلاً) (الاسراء:42)

    (Wi'u: si laatino wonndude e Alla reweteezi wanove wiirinon ze zavvay'no laawol nozi fuuliramo zijatta laamu makko ngun wano lanve aduna vin jatti-ndirta non). kala faalaazo anndude goonga on yo jan-ngu daalol Alla o toowi :

قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ لا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلا فِي الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِنْ شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُمْ مِنْ ظَهِيرٍ  وَلا تَنْفَعُ الشَّفَاعَةُ عِنْدَهُ إِلا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ)(سـبأ:22-23)

   Wi'u noddee zin sanamuuji zi wonzon rewde zi  wiizun ko Alla, yozi nafu'on ,zi maraa yeru ko zarrapiisata e nafa ma lorra ka kammu wanaa ka leydi, zi kafidaa e Alla hay fuy, alanaa Alla ballal immorde e majji tefuurenden nafuytaa ka makko sinaa on mo'o duqanii), zee aayeeje taxirii yowitagol vernde nezzan-ke e tanaa Alla piiji nay zinlle:

Aranunzun: zee wi'aazi ko kafiduzi Alla zi maraayeru ko zarra peesata mo maraa yeruzun o nafataao lorrataa o haana reweede maa kafideede e Alla,ko Alla jeyzi ko kanko tun fewjata fii majji.

Zinmunzun: zi maraa hay fuy ka kammuuli e ka leydi zi kafidaa e Alla tonzi yeru ko zarra piisata.

 Tammunzun: Alla hatonjinaa e ballal tago makkongun ko kanko wallitave ko nafatave ittanave lorrasabu timmugol anngal hatonjingol makko e mavve e hatonjingol mavve e makko.

 Nayavunzun: zee wi'aazi ko kafiduzi Alla zi maraa tefanoygol jokkuvezi ven zi newnantaake zun o newnantaa tefuygol sinaa waliyuuve makko ven ve tefanoytaa sinaa on mo'o yarlii.

    3-Tabitugol njummudi oo adana no tinndini won'de wonzo fewjude fii makko'on ko taguzo gooto rewe-teezo gooto, wano tawirinon weevata nde wonanta ooaduna tagove zizo ko wnonon kadi weevataa nde wonantamo reweteeve zizo Alla daali o toowi :

لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلا اللَّهُ لَفَسَدَتَا )(الانبياء: 22)

 (Si laati no ka kammu e ka leydi reweteezi siwanaa Alla zi bonay'no), sabu gooto fow e mavve haray nohaani nde o widdodata e fewjogol fii aduna'on zun wazay ve puuzondira ve yeddotira ko zun addata bo-nugol majji. Si tay nezzanke weevataa nde wonantamo ruuhuuji zizi fiwjayzi fii makko sabu zun wazay o halkoo ko honnu wiireten wonanay aduna'on rewe-teeve zizo ko kanko vuri mawnode.

   4- Fottugol annabaave ven e nelaave ven Alla ko gooto: muftizin fow no fotti ko anaaveven e nelaaveven vuri timmude hakkil, vuri moxxude jikko, vuri laavande yinvemun, buri anndude faandaare Alla, vurata fewnude a laawol focciingol, sabu ko'e junngoAlla ve woni xettude, ve yottina e yinveven, anaabaa-veven e nelaaveven fow aranu mavve'on ko Aadamasakkitiizo'on ko Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - fottii noddugol yinve mun e gomzingol Alla rewamo kanko tun gomzina ko kanko tun han'ndi e reweede. Alla daali o toowi :

(وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلا أَنَا فَاعْبُدُونِ) (الانبياء:25)

  (Men nelaali aditaadema nelaazo sinaa men sowndi-kemo reweteezo alaa sinaa Alla reweemo) Nuuhu wi'a-ni yinve makko a daalol Alla o toowi :

(أَنْ لا تَعْبُدُوا إِلا اللَّهَ إِنِّي أَخَافُ عَلَيْكُمْ عَذَابَ يَوْمٍ أَلِيمٍ) (هود:26)

 (Wata'on rew sinaa Alla mizo hulani'on lette nyalaa-nde muusuze) nelaazo wi'ani yinve makko a daalol Alla o toowi :

(قُلْ إِنَّمَا يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَهَلْ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ) (الانبياء:108)

   (Wi'u anndu komi sowndaa reweteezo mon'on ko gooto yarli on jebbiloto).

     Ko oo woni reweteezo tagozo aduna'on tagi ne-zzanke teddinimo o wazi e makko qirritagol ko Allawoni taguzo reweteezo o wazi vuttu makko'on ka gomzingol Alla rewamo jokka laawol makko foccii-ngol, ngol annabaave addanive, o okkimo hakkillefiyaake makko on moxxataa yaara no o faaliraa non sinaa si'o gomzinii Alla. o senike.

     Si diina makko kan foccike, ruuhu'on deexii, wonkiikin tabitii, hakkilezen gomzinii, ontigi malee o vuttina aduna e laahara.

    Si neddanke salike zunzoo o wuuray haajuuji ma-kkozin fow no lancitee o wona wenmbiizo e oo adu-na, o jinnda hakkunde reweteezi di waawataamo na-fude zi lorrataamo, fii yo nezzanke tabitu e liimaanu feenyamo bonugol keeferaako, Alla piyani zun misalsabu misezin koko vannata maanaa'on e hakkil nezzan-ke, o evvindire hakkunde jiyaazo mo buy kafi e jiyaa-zo wonanzo nezzo gooto o daali o senike :

(ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلاً فِيهِ شُرَكَاءُ مُتَشَاكِسُونَ وَرَجُلاً سَلَماً لِرَجُلٍ هَلْ يَسْتَوِيَانِ مَثَلاً الْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْلَمُونَ) (الزمر:29)

   (Alla piyi misal fii gorko jiyaazo mo bona jikku'enkafi hive puuzo'ndira'mo fii golleeli mavve oozoo noyamiramo oya no hazamo oo jeyaazo zoo no wenmbiihakkunde vee koohoove makko ko honmbo o zoftotooe gorko wonanzo aaden gooto moxxa jikkuujo yarli alhaaliiji vee no futa kowanonii kadi fotataa gomzin-zo Alla wootinzinimo ka dewal e on sirkazomo rewe sanamooje sertuzi, en yetii Alla hujja'on no van'ngi e mavve kono heewi e mavve ve anndaa goonga).

    Vaawo mi van'nginii dalilji tindinze woodeede Alla taguzo reweteezo haray no muxxi nde an'ndetentagugol makko adna'on e nezzanki zavviten kadi ko honzun e hikma o tagiri zii.

 خلق الكون

Tagugol aduna'on

   Oo aduna e kammuuli mun e leydi mun e koode mun e majarraji mun e canzi mun e lezze mun e ko hedditii munmunteeji mun Alla tagiizi o senike o toowi   hari zi laataaki hay huunde Alla daali o toowi :

(قُلْ أَإِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَتَجْعَلُونَ لَهُ أَنْدَاداً ذَلِكَ رَبُّ الْعَالَمِينَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ مِنْ فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِيهَا وَقَدَّرَ فِيهَا أَقْوَاتَهَا فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَوَاءً لِلسَّائِلِينَ  ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ وَهِيَ دُخَانٌ فَقَالَ لَهَا وَلِلْأَرْضِ ائْتِيَا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً قَالَتَا أَتَيْنَا طَائِعِينَ فَقَضَاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ فِي يَوْمَيْنِ وَأَوْحَى فِي كُلِّ سَمَاءٍ أَمْرَهَا وَزَيَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَحِفْظاً ذَلِكَ تَقْدِيرُ الْعَزِيزِ الْعَلِيمِ) (فصلت:9-12)

 Wi'u e on yedday on taguzo leydindin e nder balze zizi wazanonmo kafidaazi ko kanko woni taguzo kala ko tagaa, o wazi ka dow leydi ton pelle o hebbi-ni muxxere e mayri o evve nguuree yinve mayri'on o tagizun e nder balze nay wonan'de landiive ko e nder balzi jelu zun tagaa. hooti o fewtani tagogol kammu ngun taykogo curki ontuma o wi'ani kammungun e leydi ndin aree ko'on zoftiive maako'on anyu-ve zi wi'i men arii komen zoftiive, o tagizi kammuuli jeezizi e nder balze zizi o wazi e kala kammu kongu hatonjini e malaykaave e piiji zi gooto anndaasinaa kanko, o cuziri kammu hikkiingu e aduna'on koode jalbuze o wazize reenirzun saytaaneeji fii wata zi hezito mbatu dowdowu ngon, kooko jantaa ko evvoore Alla tedduzo ganndu. Odaali o toowi :

(أَوَلَمْ يَرَ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّ السَّمَاوَاتِ وَالارْضَ كَانَتَا رَتْقاً فَفَتَقْنَاهُمَا وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ أَفَلا يُؤْمِنُونَ وَجَعَلْنَا فِي الأرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِهِمْ وَجَعَلْنَا فِيهَا فِجَاجاً سُبُلاً لَعَلَّهُمْ يَهْتَدُونَ وَجَعَلْنَا السَّمَاءَ سَقْفاً مَحْفُوظاً وَهُمْ عَنْ آيَاتِهَا مُعْرِضُونَ) (الانبياء:30-31-32)

    (E vee yedduve anndaa hari kammungon e leydi ndin no notondiri men senndi'ndiri zi men wazi immor-de e ndiyan zan kala ko wuuri, e vee gomzintaa bawgalAlla ngal, men wazi ka leydi pelle fii wata ndi dimmbu-ve, men wazi ton laawi joo ve rewayzi ve hewta kavefaalaa, men wazi kammu ngon zaggal reenaangal, kanve e aayeeje amen zen kove zuuriive ze).

   Oo aduna tagaama fii hikmaaji mawzi zi muftotaa-ko, no e kala gival e makko hikmaaji mawzi e aayee-ji muginzi, si'a taskike aaya gooto a yi'ay ko hawnii.   Ndaarii kaawee golle Alla e zii puzateeriiji waasaaka kakol gootol wanaa zazul wanaa dimzezen nafaaji ze hakkil nezzanke huvindotaako farin fansin mun.

    Ndaarii laawi ndiyan zan e zin zazi cewzi huriizilo'uzi ze nezzanke waawataa yiide sinaa o tenxin fota,ko honno zi waawiri poozude ndiyan zan ka ley navazan ka dow puzol? huuti zan riwa laawi majjan onno zazol ngol javiriwoo maa no yaajiriwoo, ontoma zi sennditoo zi wona sewzi haa hara yiitere yiataazi.

   Ndaarii no leggal ngal (lekki kin) rimirta, ko honno ngal iwrata e alhaali ngal yaha e alhaali wano vin-ngel saawaangel en yi'ay leggal ngal no vuurii laavipoy, hay kaakol alaa e maggal, on toma Alla holti-nagal ko vuri moxxude e koltu, ngal fiina, ngal rima,ngal kaakina kaaki reenayzi ngal reena dimzi maggalnguli e vuuvol e kala bunenji, refti Alla reena zee dimzeze njanzi ze xuxi ze vendi ze weli, ontuma zee dim-ze welze tettee e ngal leggal yuurunoo ngal ken.

    Si'a ndaari leydi'ndin ko honno ndi tagiraa a tawayko kayri woni aaya vurzo mawnude tinndinzo fii ta-guzo'on, o tagiindi o wazindi ndazzudi e hozirde o eltindi fii jiyaave makko ven o wazi tun arsike e nguu-ree mavve, e laawi yottinayzive e haajuuji mavve, o tabintiniri'ndi pelle o wazize peqe reenayze ndi fii wata ndi dillu o yannyi pammeeje mayri'on o fontindi o wexxiti o wazindi muftayndi wurveven dow mayri mayveven leymayri, dow mayri'on ko hozo wurve  ven leymayri'on ko hozo mayve ven.

   Ndaarii zee laazi yiilodayzi e naange mun e lewru mun e koode mun e jipporzi mun ko honno zun fow woni yiilorde e oo aduna yiilannde duumiinde haa e lajal mun heppaangal e ndii njuvvudi e ko woni ton e luutindirgol jemma e nyalorma e keeri setto e dabbunde e ndunngu e ceezu e nguleendi e vuuvol, e ko woni e nderzun e nafaaji wonzi ka hoore leydi e noonemunmunte e puzi.

      Hooti taskozaa taguudi kammu ngun tenxinaangu laawi buy a taway ko ngu aayeeji vurze mawnude,tooweendi maggu yannji maggu nyiivugul maggu ngumaraa tugaale ley maggu wanaa yowirze dow maggu,ko bawzi Alla zen jogitiingo, jogitii leydindin fii    tazi dillu.

     Si'a ndaarii oo aduna e njuvvudi makko labaandi (yoozundi) zun tindinte timmugol bawgal taguzo mo'on e timmugol gandal makko e hikkma makko e newagol makko, ataway hindi wa'i wano suudu ma-haandu heblaa e mayru kala ko nezzanke hatonjini, ko kammu ngun woni keppoodi mayruleydindin wonindazzudi mayru, naange ngen e lewru ndun woni yonnorzi mayru, ko koodezen woni cuzaari mayru, hize tinndina wonzo yiilaade e mayru laawi mayru, ngaluuji mayru'on no maraa e mayru, kala huunde e mayru no wazaa ka hawrondirta zon, nooneeji puza-teeriiji zin fow no hebliraa kanafata zun ko wanononkadi munmunteeji zin no e majji wazzetee zi, e viretee zi, no hevoo e majji kadi ngooree e kultu no e majji kadi reenayzi. Alla wazi nezzanke'on e oo aduna wa lanzo newnanaazo fewjogol ton golla yamira.

    Si'a taskike oo aduna o fow makko maa yoga e makko a taway e makko kaawee, si'a tenxinii mo ten-xinde a nunzii a vuurike e beleezi e jenbingol a ya-nante oo aduna ko tagaazo, tagiimo nyeenyo wawzoannduzo o evviimo evvoode moxxere, o njuvvimo njuvvoodi moxxundi newotaako nde laatotoo taguve zizo. Alla ko gooto reweteezo alaa sinaa kanko, si laatino ka kammu e ka leydi reweteezo hara naa Alla zi bonayno njuvvodi e nafaaji majji'on kadi bona.

     Si'a salike sinna nde danmbataa tagungun e tanaa taguzongo'on haray hiza wa'iwa yiido marirzun piiji e takko caangol, moxxinaa zun haa moxxi hara ayyibeyi'ataake emun naa ko muxxiraakon naa mbaadi mun ndin, hara zun jozzinaa e naakoo njano, hara no e makko kala noone dimzi, hara himo mari aynuuwokeppuzo fii makko xewtotoozomo sownowoo e saa'i keppa dimzizen, hara hay fuy bonataa, si'o sonyitee o jonnay mu kala ko haani henndaade kon enmbere haaju mavve'on e nove hatonjirinon, hara nde o sunyi-tiwoo konii o gerdata.

    hiza yi'i wonde zunzoo ko nii hevuri, maraa yan-ngiizo fii mun, maa fiwjoowo yo wonirnii? hara haw-rondirtun yo oo wazirzun piiji e oo naakoo yo woodeko aldaa e wonnuzo zun, yeetin ko hakkile maazen wi'ay maa fii zunzoo sizun laatike, ko hunzun ki yeetotomaa ki fewne e mun?

 الحكمة  من ذلك

 Hikma zun

 Vaawo en yiilaade taskozen fii tagogol oo aduna no moxxi nde jantotozen yoga e hikmaaji zi oo aduna e zee aayeeje mawze tagiraa fii mun, no e zun:

     1- Eltugolmo fii nezzanke: nde Alla nyaawonoo wazogol e ndii leydi lontiizo rewoowomo wurnita leydi ndin, o tagiri fiizun, zunzon fow, fii yo ngorndanmakko newo nguuree makko  e ruttorde makko moxxa Alla daali o toowi :

(وَسَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأرْضِ جَمِيعاً مِنْهُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ) (الجاثـية:13)

   (O eltani'on ko woni ka kammuuli e ka leydi wonii e kooko jantaa tasakuyeeji wonande taskotoobe) o    daali o toowi :

(اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضَ وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الأنْهَارَ وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنِ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ وَآتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوهَا إِنَّ الإِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ) (ابراهيم:32-34)

    (Allaahu on taguzo kammuulizin e leydi ndin o jippini immorde ka kammu ndiyam o yaltiniri zan noone dimze arsike wonande'on o eltani'on laaze zenfii yoze dogu ka maayo e yamiroore makko o eltani'oncanzi zin o eltani'on naange ngen e lewru ndun hizi yaara e njuvvudi zi haavataa zi tultataa nafa wonan-de'on o eltani'on jemma'on e nyalorma'on o okki'on kala ko torizonmo si'on lintii neemaaji alla zin onmuftataazi nezzanke no heewi toonyugul yedda)

   2- Aduna'on seedee ko Alla woni taguzo ko'o gooto: sabu ko vuri mawnude e oo aduna ko qirritagol ko Alla woni tagozo, gomzina ngootankaaku makko, nde tawnoo kozun vuri mawnude o wazani zun see-deeji vurzi mawnude e maandeeji vurzi mawnude e hujjaaji vurzi timmude, o wazi o senike kammuulizin e leydindin e woodaazi hedditiizi zin seedee zun ko-zun wazi no heewi nde arata ka quraan -no e aayeeje makko- wano woniri e zee aayeeje aruuje zoo:

(وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ) ( وَمِنْ آيَاتِهِ مَنَامُكُمْ بِاللَّيْلِ وَالنَّهَارِ) (وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَطَمَعاً) (وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ تَقُومَ السَّمَاءُ وَالأرْضُ بِأَمْرِهِ)(الروم:22-25)

(No e aayeeje makko tagogol kammuuli e leydi).

(No e aayeeje makko zaanagol mun jemma e nyalorma).

(No e aayeeje makko hollugol on maxezin ka kulol e njortagol)

(No e aayeeje makko tabitugol kammu ngun e leydi ndin e bawgal makko)

    3-Aduna'on ko seedee immutal: nde tawnoo ngur-ndan zan ko zizi: ngurndan aduna, e ngurndan laahara, tay ko ngurndan laakira zan woni ngurndan tigi tigijanzan Alla daali o toowi :

(وَمَا هَذِهِ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا إِلا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ لَوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ) (العنكبوت:64)

     (Zan ngorndan aduna wonaali sinaa welsindaare e fijindaaru e hodo ko ngurndan laakira zan woni ngurndan tigi tigijanzan hanno hive anndunoo) sabu ko ngurndan laakira zan heddotoo hedduda e neema duumiizu fii yinve aljanna ven, e luttugol e lette poo-maa wonande yinve yiite ven.

    Nde tawnoo zee galle nezzanke hewtataazi sinaa si'o maayee o immitinaama yeddize kala yedduzo immutal, taxi yottondiral mun e taguzo zun, junniti diina mun, bunni hakkille mun, ko zun wazi si Alla wazi hujjaji e baraahiinooji no wonkiiji zin e fonndoojizin (verzezen) gomzin yananee immutal no woodi, sabu ruttugol tagungun no niwii vuri fuzzugol ngu ko woni ngoonga tagugol kammuuli zin e leydi ndinno mawni buri ruttugol nizzanke Alla daali o toowi :

(وَهُوَ الَّذِي يَبْدأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ )(الروم:27)

  Ko kanko woni fuzzuzo tagungun huuti o ruttayngu ko zun vurimo newaanaade) o daali o toowi :

(لَخَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ أَكْبَرُ مِنْ خَلْقِ النَّاسِ )(غافر:57)

  Ko tagugol kammuuli zin e leydi ndin buri mawnude dii tagogol yinveven) o daali o toowi :

(اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لأجَلٍ مُسَمّىً يُدَبِّرُ الأمْرَ يُفَصِّلُ الآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ) (الرعد:2)

    (Ko Allaa woni vantuzo kammuuli zin ko aldaa e tugaale ze yi'o ton hooti o fotondiri ka Arsi o elti naangengen e lewrundun zi fow hizi yeeloo haa elajal happaangal himo fewja o vanngina aayeejezin joo on yanante hawroygol e joomi mon)

 وبعد يا أيها الإنسان

Vaawo kooko jantaa ko'an yo nezzanke

     Si tawii aduna'on fow (fof) eltaama fii maaza aayeeje e maandeeji makko wonii seedee yeesumaa seedo reweteezo alaa sinna Alla kanko tun kafidiizo alanaamo, si'a an'ndii immintingolma no newii vuri tagugol kammuuli zin e leydi ndin a an'ndii a hawray e joomimaa o hasve gollemaa zin, si'a an'ndii adunaon fow ko Alla woni rewde tagu makko ngun fow nosubunhin'de yetta joomi mun Alla daali o toowi :

(يُسَبِّحُ لِلَّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأرْضِ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ) (الجمعة:1)

     (No subunhinana Alla ko woni ka kammuuli e ka leyndi lanzo seniizo tedduzo nyeenyo) sujjana man-ngo makko, o daali o toowi :

(أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يَسْجُدُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَمَنْ فِي الأرْضِ وَالشَّمْسُ وَالْقَمَرُ وَالنُّجُومُ وَالْجِبَالُ وَالشَّجَرُ وَالدَّوُابُّ وَكَثِيرٌ مِنَ النَّاسِ وَكَثِيرٌ حَقَّ عَلَيْهِ الْعَذَابُ) (الحج:18)

   (E'a yi'aali no sujjana Alla ko woni ka kammuuli eka leydi e naange ngen e lewrundun e kuude zen epelle zen e lezze zen e daabeeji zin e ko heewi e yinveko heewi e mavve kadi jojjidii e lette), kooko jantaazoo fow no juulande joomi mun, no hawrini zun non Alla daali O toowi :

(أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُسَبِّحُ لَهُ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأرْضِ وَالطَّيْرُ صَافَّاتٍ كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَتَسْبِيحَهُ ) (النور:41)

   (E'a yi'aali no subunhinana Alla ven wonve ka ka-mmuuli e ka leydi e cullizin hara hizi fonti gabutanji majji kala no an'ndi no subun'hinirta'non e no juulirtanon)

   Si tawii van'ndomaa ndun no yaarude e koddoruyee Alla e evvuudi makko vernde'nden e jope zen e heyrenden e tere hedditiize zen fow no jebbilanii joomimun, an nezzanke'on non ko hunzun suvotozaa hakku-nde konko suvidinazaa gomzigol joomimaa e yeddugolmo, hara a suvuto yeddugol xagga yalta e laawol barkinaagol ngol tire vanndumaa e oo aduna wonzo moggumaa suvii?

  Kala nezzanke jon hakkille timmuzi javantaa hooremun yaltugol e laawol ngol oo aduna yaajuzu woni e mun.  

 خلق الإنسان وتكريمه

Tagugol nezzanke teddinamo

  Alla hoddirii nde o tagata tageefo han'nduzo e wur-nitugol oo aduna, on tageefo laatii nezzanke, o huddi-ri kade ko'o tageteekon e mun wonata ko ndii leydi,o fozziimo tagode immorde e loope, o mbaadinimo e ndii mbaai ndi o woni e mun, nde mbaadi makko ndin timmunoo fotondiri, o wutti e makko ruuhu makko'on, o woni nezzanke yoozuzo fotondirzo tagu nanoowo yi'a mimminoo wowla (kaala) o honnimo ka aljanna makko, o an'ndinimo kala ko'o hatunjini an'ndineede, o daginanimo kala ko woni e oo aljanna, o sinaa dimze leggal (lekki) gootal ka jaribagolmondaaramo.

    Alla faalaa fen'nyinde darja makko'on o yamiri malaykaave ven sujjangolmo, ve fow ve sujjanimo sinaa Ibliisa o salii sujjude ka xaggugol e mawninti-nagol, joomi makko tikkanimo sabu ko'o lunndii  koo yamirimo kon, o huzimo sabu o mawnin'tinani'kemo, Ibliisa torii joomi mun yo'o junnammo balze makko o nennanamo haa nyannde darngal, o nenna-nimo o junni balze makko haa nyannde darngal, sey-taane haasii Aadama -yo kisiyee won e makko - ko Alla vurnimo kon kanko e jurriiya e dow Ibliisa, o woondiri Alla o majjinay jurriiya Aadama on fow o ardanayveyeesu e vaawo nyaamo e nano sinaa ven nunzuve la-vvini diina mun rentee e bone, Alla no reeni venzon e janfa seytaane e hodo makko, Alla hajike Aadama -yo kisiyee won e makko - e janfa seytaane, seytaane sowonsini Aadama -yo kisiyee won e makko - e sonna makko Hawwaa'u fii yoo yaltinve ka aljanna o wirtave, o woondiranive o wiive mi laavanay on joomi mon haziraali'on e ngal leggal ( kin lekki) sinaa wata'on wonu malaykaavejeyezon e luttayve ka aljanna.

     Ve nyaami dimze ngal leggal ngal Alla hadive, kove adaa lettireede sabu kove lun'ndii Alla kon ko feenyugul awraaji mavve zin, Alla an'ndintinive ko'o hajiinoove kon e janfa seytaane'on, Aaadama insinii ozavvi yaafuyee Alla yaafiimo o javinimo tuubuuyee'ono suviimo o fewnimo o ittimo ka aljanna mo'o hozu-noo e mun o jippinimo ka leydi sabu kaka leydi ton woni nyiivirde makko, ko ton arsike makko'on woni haa e saa'i o hunpitimo wonde koton o tagaa koton owuurata koton o maayata koton o immintintee.

    Aadama jippii -yo kisiyee won e makko - ka leydi kanko e sunna makko Hawwaa'u jurriiyaaji mavve zin layi ve rewi Alla no'o yamiririvi non, sabu Aadama -yo kisiyee won e makko - laatike annabaajo.

    Alla hunpitii en oo kabaaru o daali o senike :

(وَلَقَدْ خَلَقْنَاكُمْ ثُمَّ صَوَّرْنَاكُمْ ثُمَّ قُلْنَا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلا إِبْلِيسَ لَمْ يَكُنْ مِنَ السَّاجِدِينَ   قَالَ مَا مَنَعَكَ أَلا تَسْجُدَ إِذْ أَمَرْتُكَ قَالَ أَنَا خَيْرٌ مِنْهُ خَلَقْتَنِي مِنْ نَارٍ وَخَلَقْتَهُ مِنْ طِينٍ  قَالَ فَاهْبِطْ مِنْهَا فَمَا يَكُونُ لَكَ أَنْ تَتَكَبَّرَ فِيهَا فَاخْرُجْ إِنَّكَ مِنَ الصَّاغِرِينَ  قَالَ أَنْظِرْنِي إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ   قَالَ إِنَّكَ مِنَ الْمُنْظَرِينَ) (لأعراف:11-15)

  (Gmzii men tagii'on rifti men mbaadinii'on rifti menwi'ani Malaykaaveven sujjanee Aadama ve sujji sinaaIbliisa o salii sujjude. O wi'i ko hazu maa sujjugol o wi'i ko min vurimo moxxude a tagiilan e yiite a tagiimo e loope. O wi'i yaltu ka aljanna haananaama nde mawnin'tintozaa ton yaltu ko'a jeyaazo e hoyve. O wi'i nennanan haa nyalaande immutal. O wi'i ko'a jeyaazo e nennanaave).

(قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لأقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ  ثُمَّ لآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ   قَالَ اخْرُجْ مِنْهَا مَذْءُوماً مَدْحُوراً لَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ لأمْلأنَّ جَهَنَّمَ مِنْكُمْ أَجْمَعِينَ   وَيَا آدَمُ اسْكُنْ أَنْتَ وَزَوْجُكَ الْجَنَّةَ فَكُلا مِنْ حَيْثُ شِئْتُمَا وَلا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ الظَّالِمِينَ) (لأعراف:16- 19)

  O wi'i sabu kumajjizaalan kon mi sakkotove e laawol maa feewungol mi ardanayve yeesu e vaawo nyaamo e nano a tawataa ko heewi mavve yettayve, O wi'i yaltu ka Aljanna ko'a qinyaazo razaa e yurmeende an kala jokkozoma e mavve mi hebbiniray'on fow jahannama, ko an yo Aadama hozu an e sonna maa ka aljanna nyaamon kala ka yizirzon hara on vattaaki dimze ngal leggal sakko laatozon jeyaave e toonyuve.

فَوَسْوَسَ لَهُمَا الشَّيْطَانُ لِيُبْدِيَ لَهُمَا مَا وُورِيَ عَنْهُمَا مِنْ سَوْآتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَاكُمَا رَبُّكُمَا عَنْ هَذِهِ الشَّجَرَةِ إِلا أَنْ تَكُونَا مَلَكَيْنِ أَوْ تَكُونَا مِنَ الْخَالِدِينَ   وَقَاسَمَهُمَا إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ النَّاصِحِينَ  فَدَلاهُمَا بِغُرُورٍ فَلَمَّا ذَاقَا الشَّجَرَةَ بَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَنَادَاهُمَا رَبُّهُمَا أَلَمْ أَنْهَكُمَا عَنْ تِلْكُمَا الشَّجَرَةِ وَأَقُلْ لَكُمَا إِنَّ الشَّيْطَانَ لَكُمَا عَدُوٌّ مُبِينٌ  قَالا رَبَّنَا ظَلَمْنَا أَنْفُسَنَا وَإِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنَا وَتَرْحَمْنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ  قَالَ اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الأرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَمَتَاعٌ إِلَى حِينٍ  )قَالَ فِيهَا تَحْيَوْنَ وَفِيهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ) (لأعراف:20-25)

  (Seytaane sowonsinive fii yo'o wirtuve o wi'i joomi mon hazaali'on e dimze ngal leggal sinaa fii wata'on wono malaykaave maa jeyezon e luttayve ka Aljanna, o woondiranive ko'o jeyaazo e laavanzove, o jafiive tuma nde ve nyaamunoo dimze leggal ngal awraaji mavve zin feenyanive ve suumirizi kisan kaaki lezzeAljanna'on, joomi mavve noddive o wi'ive mi hazaa-no'on e ngal leggal mi wi'ani'on seytaane ko ganyo mon valeejo, ve wi'i joomi amen men toonyi hoore amen si'a yawtanaali men yurmezaa men men laatoto sanne jeyaave e hayruve, o wi'i jippee ka leydi yoga e moozon e yoga no ayri no woodani'on ka leydi tonnyiivirde e nafa haa e saa'i, o wi'i koton wuuroton koton maayoton koton immin'tinte'zon)

     Tuma nde taskizaa golle Alla mawnuze e tagugol oo nezzanke nde'o tagunoomo e ko vuri moxxude e mbaadi o teddinirimo hakkil e gan'ndal e wowlugul lavvina e mbbaadi labaandi e alhaali tedduzo, e van-ndu fotondir'ndu e zavvirgol gannde dalil e miijitagoltaskoo, e waanyugol (zavvugol) jikkuuji moxxi e moxxagol e zoftagol e gomzingol, no wozzondiri fota non alhaali makko fiwndu o wonnoo tovvere   ka rennge yumma makko e alhaali makko hara malaykaajono naati ka makko ka aljanna toowuzo.

( فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ)(المؤمنون:14)

     (Alla teddi vurzo moxxude e tagoove).

     Aduna'on ko ca'on ko nezzanke hozi e makkun fow ko kanko woni yanganaade, etoo fii nafa makko,fow ko kanko woni kurkanaade golla fii haajuuji makko, malaykaave kippuvemo ven no reenimo jemma e nyalorma, kippuve fii ndiyan zan (tovo'on) e puza-teeriiji zin no gollude fii nguuree makko, laaze eltaa-zi yiilotooze ka weeyo fow ko fii nafa makko, naangengen e lewru ndun e kooze zen no eltaa no yaade haae waqtumun happaazo, zon fow ko fii no nguurii makkomoxxira, weeyongon e henndu mun e duulemun e culli mun e kala ko ngo mofti, e leydi ndin e kala kondi mofti wono pelle mayri e maaje mayri e canzi mayri e lezze mayri e dimze mayri e puzateeri mayrie munmunte mayri fow ko tagiraa ko fii nafa nizzan-ke, Alla daali o toowi :

(الله  الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالارْضَ وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقاً لَكُمْ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهَارَ   وَسَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ دَائِبَيْنِ وَسَخَّرَ لَكُمُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ  وَآتَاكُمْ مِنْ كُلِّ مَا سَأَلْتُمُوهُ وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوهَا إِنَّ الْأِنْسَانَ لَظَلُومٌ كَفَّارٌ) (ابراهيم:32ـــ34)

   (Allaahu on taguzo kammuuli zin e leydi ndin o jippini immorde ka kammu ndiyam o yaltiniri zandimze arsike wonande'on o eltani'on laaze zen fii yoze dogu ka maayo e yamiroore makko o eltani'on canzizin o eltani'on naange ngen e lewru ndun hizi yaara e njuvvudi zi haavataa zi tultataa nafa wonan-de'on o eltani'on jemma'on e nyalorma'on o okki'on kala ko torizonmo si'on lintii neemaaji alla zin on muftataazi nezzanke no heewi toonyugul yedda).

    No e timmoode teddingol Alla nezzanke tagangolmo dendaangal ko'o hatonjini e ngorndan aduna, e laawi zi'o hatonjini hewtinyzimo darja toowuzo ka saarelaakira oneli e makko nilaave o jippini e maavve diftehive bannginanamo sarya Alla ve noddamo e makko

    Rfti o tagani Aadama immorde e makko sonnaajo fowtinoowomo, nootoo faaleeji makko fow, himoheviramo vuttu e deexere e nyeeval, ve heva kanvezizo sive fottii vuttu e hen'nyitaare e giggol e yormee-nde, sabu nove tagiraanon kono mo bee e mavve noo-toranta oya faaleeji mun, e woowondiral mavve fii fuzzugol yirde heyre, no wazaa e mavve ngol giggol e on miijo, wazaa e ngal yottondiral mavve vuttu wonkii e hakkil e vanndu e vernde e nyiival ngurndan e nguuree, e ittay zun sawteende ruuhuuji e fowtere mavve vefow.

    Alla hertini gomzinvevevn hakkunde nezzanke, owazi ve yivvi makko zofto'toovemo gollira saryamakko fii yove han'ndu kawtirgol e makko ka aljannamakko.

      O suvi e gomzinveven annadaave ven e nelaave ven e waliyuuve ven e yanve sahiidi ven, o okkive e oo aduna neema vurzo mawnude mo wonkiiji neemi-norta zunlle: ko rewgol Alla zoftoomo gun'ndondirae makko, o hertinirive neemaaji mawze hivataazi si-naa kanve no e zin: hoolaare e vuttu e malal, wurinko vurizun mawnude hive anndi on goonga mo anna-baave ven addi hive gomzinimo, Alla no maranive ka saari laakira ton immorde e neemaaji duumiizi e malal mawngal ko hawrondirta e dokkal Alla,o yovayve liimaanu mavve e laaval mavve, wurin o veydanay-ve e vural makko.

 مكانة المرأة

darja suddiizo (debbo)

    Ka lislaamu suddiizo no mari darja toowuzu hew-tinaalimo e on darja diina fexxuka hewtitotaakomo emakko mofte arayde, sabu teddingol lislaamu'on ne-zzanke no kafi zun suddiizo e gorko hive fota e mun tek, yeeso nyaawooji Alla zin e oo aduna hive fota wano ve fotirta e njoddi makko e baraaji makko ka sare laakira Alla daali o toowi :

(وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ )(الاسراء: 70)

  (Gomzii men teddini vivve Aadama) O daali o toowi :

(لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأقْرَبُونَ (النساء:7)

   (Worveven no mari geval ko neene e baaba e sivvevadondiraave ven acci kon rewve ven kadi no marigeval ko neene e baaba e sivve vadondiraave ven acci kon)

( وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ )(البقرة:228)

  (No wazzii ve e haqqeeji fii worvevevn yero ko wazzii worveven e haqqeeji fii mavve no an'ndiraanon) o daali o senike :

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ )(التوبة: 71)

  Gomzinve worve e gomzinve rewve yoga e mavve e yoga no weldi ( no yizinziri wallinzirar)

(وَقَضَى رَبُّكَ أَلا تَعْبُدُوا إِلا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاهُمَا فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَرِيماً   وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً)(الاسراء:23ــ 24)

  (Joomi maa nyaawi wata'on rew sinaa kanko muxxozon e jibinve'on sive nawyidii e maa vefow, maa go-zzo e mavve wata wiive uf, wata a wikkove, yewtubeno newori, yankinanozaave wi'aa Alla yurmeve wanove ne'irnoo lan komi fanzi) Alla daali o toowi :

(فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى )(آل عمران:195)

    Joomi mavve jaabii ve mi yeebata golle golluzu e mon foti ko gorko maa debbo) Alla daali o toowo :

(مَنْ عَمِلَ صَالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ) (النحل:97)

    (Kala golluzo ko moxxi foti ko gorko maa debbohara ko gomzinzo men wornaymo ngorndan moxxanmen yovuyave njudiiji mavve ko vuri e moxxude kovelaatinoo hive golla) Alla daali o toowi :

(وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلا يُظْلَمُونَ نَقِيراً) (النساء:124)

    (Kala golluzo ko muxxi foti ko gorko maa debbo hara ko'o gomzinzo venzon ve naatoyay aljanna ve

toonyataake ko fanziwoo)

   Ngal teddungal ngal debbo hevi e nder Islaam ngalmaraa yiru e nder diina woo maa sarya woo, pinalRoomanve ven qirrike wonde debbo ko korzo jokkuzogorko mun on o maraa haqqee woo,  jamaa Roomanveven wannoo moovondiral mawngal ve zavviti fii fiyaake debbo ve qirriitii wonnde ko'o huunde nde maraa qiima kozun wazi o ronata, kadi ko'o suvuzo.

     Ndii leydi wi'eteendi Aten hari debbo no xettiraa ton wahuunde jaasunde o yeeyete o soodiree wa mi-ranhun, himo kontaa sove e golle seytaane.

    Saryaaji kizzi ndii leydi wi'eteendi In'ndiya qirritike wonde nyabbeeli e mayde e jahiimi e puson bolle e yiite no moxxi vuri debbo, hari ngurndan makko zan lanniday e ngurndan moodi makko, on tawzo kokoohoo makko si'o yi'ii foree makko'on no sunne o naatay ka yiiteton o sumida e makko, sinna zun kuddi jokkaymo kaddi ngurndan makko.

     Ammaa debbo ka diina alyahuudi en arii e deftere mavve hinnde nden ko heedi zoo:

  ((mi yiilike min e vernde annden fii yomi anndu mi zavvita mi zavva hakkil e gandal, mi tawi bone'on komajjere e komo yaagal e feetere, mitawi ko vuri zun bonde: ko debbo'on, on tawzo no wa'iwa voggi yunngirzi lexxi hakee ko'o boni, vernde makko ndinko pircol, (ngantarru) juuzi makko zin ko jolkirzi)).

     Ko zun zoo woni alhaali debbo on ka jamanuuji neevuzi, ammaa alhaali makko ka januuji hakkondeeji e fewndiizi vannginay zon koo ko heedizoo:

  Winndoowo Danmarkiijo wi'eteezo Wi'eth Kordisten van'nginii miijo kaniisa katolik on fii debbo o wi'i:

   ((E nder jamanuuji hakkundeeji zin hari wattangolyili fii debbo Uroopiyenjo'on no fanzi fota, sabu kovejokki ko laawol katolikiiveven fii makko, ngol laawolxettirnoogol debbo wa tagaazo wonzo e daraja zimmo))  E ndii leydi wi'eteendi Faransi ve wanno moovondi-ral hitaande 586 ndaarugol fii debbo sitay ko'o nezzan-ke maa naa'o nezzanke? vaawo ve wizondirii fota ve futti ko'o nezzanke kono ko'o tagiraa ko fii korkana-gol gorko, winndannde teemezze zizi e sappoo e jeezizi (217) sarya faransi'on tozzike koo ko heedizoo: ((debbo resaazo haysi laatike resugolmo ngol no senndindiri ko'o jeykon e ko moodi makko jeykondokkal makko dagotaako eggugol jeyal makko dago-taako o tiginta o jeyaataa foti ko coggu maa naa coggu sinaa hara o kafido e moodi makko maa o newniranamo zun binndol)).

E ndii leydi wi'eteendi Engele lanzo mavve jeetatavo'onwi'eteezo Hendiriy harminannu rewve enngeleeve venjanngugol baybul'on, haa hitaande 1850 hari ve jettaa-ka anngeleeve ve woniri non haa hitaande1882 ve maraa haqqeeji zive hertori.

   Amma debbo Eroop e Amerik e ko hidditii e leyzeheeferve fewndo zoo, ko tagaazo hoyzo njulorteezohuutortee fii yeevugol ko soodetee (marsadiisi) rerzi-na suudoove fii mun, worin nokkeeli goo alhaali ma-kko'on hewti nde o vooretee haa laava o wazee yeevirzun ko yeeyetee ka yeeyirze njane, vanndu makkondun daginaama yo yeeve hen fow worveven dakmi-toramo no faaliraawo.

   Hive wattani yela e debbo'on fannii himo waawanihoore makko, himo waawi okkirde jon'ngo makko maa hakkil makko maa vanndo makko, si'o nawyii oronkii tawii o waawataa okkude hay fuy jamaa'on fowbugoomo ve seliramo hoore makko, o wuura ko'o weddiizo ka suudu makko maa ka nokkeeli aynirzi feetove.

     Peesindir zun zoo a taway fotataa e ko arikon ka quraan ka daalol Alla o toowi :

وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ )(التوبة: 71)

    Gonzinve worve ven e gomzinve rewve ven yoga e mavve e yoga no weldi ( no yizinziri wallinzirar)

( وَلَهُنَّ مِثْلُ الَّذِي عَلَيْهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ )(البقرة:228)

  (No wazzii ve e haqqeeji fii worvevevn yero ko wazzii worveven e haqqeeji fii mavve no an'ndiraanon).

(وَقَضَى رَبُّكَ أَلا تَعْبُدُوا إِلا إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاهُمَا فَلا تَقُلْ لَهُمَا أُفٍّ وَلا تَنْهَرْهُمَا وَقُلْ لَهُمَا قَوْلاً كَرِيماً   وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيراً)(الاسراء:23ــ 24)

  (Joomi maa nyaawi wata'on rew sinaa kanko muxxozon e jibinve'on sive nawyidii e maa vefow, maa go-zzo e mavve wata wiive uf, wata a wikkove, yewtubeno newori, yankinanozaave wi'aa Alla yurmeve wanove ne'irnoolan komi fanzi).

    Toma nde joomi makko teddinnoomo ngal teddu-ngal o vannginani nezzanke fow wonde o tagii oodebbo fii yoo wonu neniraawo e sunnajo e jiwo e ban-ndiraawo, o addi saryaaji zi'o hertori kanko tun o ka-fidaazi o gorko.

 حكمة خلق الإنسان

Hikma fii tagogol nezzanke

   Yewtere nden attike e ndee lowre fexxunde wonde Alla tagii Aadama o taganimo sunna makko hwwaa'uo honnive ka Aljanna, refti Aadama yeddi joomimun, ozavvirimo tuubuubuyee o javanimo o fewnimo o ya-mirimo yoo yaltu ka Aljanna o jippoo ka leydi, nowoodani Alla o senike fii jippagol Aadama ka leydi hik-maaji zi hakkil waawataa anndude, zenze waawataa sifaade, mi vannginay zoo seeza e zin hikmaaji no e majji:

  1-Alla o senike ko'o faandii fii tagugol nezzanke ko fii yove rewmo,  Alla daali o toowi :

(وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الإنسَ إِلا لِيَعْبُدُونِ) (الذريات:56)

   (Mitagiraali yinve e jinna sinaa fii yove rewan).

No anndaa ngal dewal ngal ve tagiraa fii mun timmataaka saare aljanna, zun ko timmata ko saare aduna, amma aljanna'on ko saare neeminagol dakmitoo naa saare dewal.

   2- Ko'o faandii kadi o senike ko wadde ton annabaave e nelaave e waliyuuve e yanve sahiidi o yizave ve yizamo, o accidive e ayve mavve o jarriburive ve, toma nde ve suvinoomo ve okki wonkiiji mavve e jawle mavve fii yarluyee Alla e yezugolmo ve hevi giggol Alla e yarluyee makko e vattagolmo kove hevirtaanosinaa zun, darja ndulu e annabaako e yande sahiidi koko vuri moxxude e darjaaji ka Alla, nezzanke hevirtaa ze sinaa e ngol laawol ngol Alla hoddiri o senike  yo Aadama e vivve makko ven jippu ka leydi.

  3- Alla o seneke ko kanko woni lanzo tigi, ko lanzo ya-mirta haza yova letta, o hoyna o teddina, laamu makkongun lanndii o senike nde Aadama e gezalve mun ven jippotoo ka leydi fii yo nyaawooje Alla zen dogo emavve, refti o navi e saare nde o yovatave e mun go-lleeli mavve moxxi.

  4- Alla tagii Aadama -yo kisiyee wonu e makko - e tamanndejunngo immorde e noone leydi ndin fow, leydi ndinnon no e mayri ko boni e ko muxxi e ko satti e ko zaati Alla o seneke no anndi no e gezalve Aadama ven ve handaa e aljanna'on o jippinive ka leydi o wazive pecce zizi moxxuve e bonve moxxuveven woni yinve aljanna'on bonveven woni yinve yiite e lorra e satteende.

   5- Alla o senike no hertaniimo inze moxxe no e inze makko: hafroowo, hinnotoozo, accoowo, munnyotoozo,..feere alaa bee batte zee inze feenya, kozun wazisi'o jippini Aadama e gezalve makko ven ka leydi fiiyo batte inze makko zen feenyu e mavve, o hafrana ohinnoo o accana o munnyoo on mo'o muuyani zun.

   6- Alla o seneke  o tagii Aadama e gezalve makko veno wazi e mavve loko (sahawu) o wazive kadi nooto-toove sahawuuji mavve fii yo manngo makko e hikmamakko e yurmeende makko e moxxere makko e newa-gol laamu makko feenyan jiyaave makko ven, o nyaa-wi kadi nde Aadama e gezalve makko ven jippintee ka leydi fii yo jarrabuyee'on timmu, fii yo feenyu heblagol nezzanke nootagol faale wonkii mun, e teddingolmo maa hoynamo no'o nootori faale'on woo maa no'o salori zun woo.

  7-Gomzingol ko wirnii kon ko zun nafata, si Aada-ma e gezalve makko ven luttuno ka aljanna ve heva-taano darja gomzingol ko wirnii kon, ngol gomzingol ngol battane mun woni mbeleeze e teddungal, ko zunwazi si'o jippinive ka aduna ka tawata ve naftoray gomzingol ko wirnii kon.

   8- Ko Alla faandii e jippingol Aadama ka aduna ko anndingol jeyaave makko ve'o neemini ven huuvugol neema makko e mavve e enmbere makko, fii yovelaato vurve yidde Alla e vurvemo yettude e vurve neeminaade ko'o okkive e neemaaji, o hollive o senike ko'o huuwi ayve makko e ko'o hebulanive e lette, o hollive neemaaji zi'o hertinanive, fii yo weltaare mavve nden veydo, welowelo ngon timma, ko zun woni timminangol ve neema'on e geggol ngol, tay feere alaa bee o jippinave ka leydi o jarriboove o su-voo o hawrindina on mo'o muuyi suvaade e mavve sabu yurmeende e vural makko, o hoykina on mo'o muuyi hoykinde e mavve hikma immorde e makko enunzal, ko kanko woni ganndo nyeenyozo.

    9-Alla ko faandii fii jippingol Aadama e gezalve makko ven ka leydi ve meeza satteende aduna one sunnuuji mun ko fii yove anndu enmbere neemaajiko'o neeminive sive naatoyee aljanna'on janngo, kalahuunde ko liddumayre'on anndirtee.

   Vaawo mi van'nginii fuzzoode tagugol nezzanke no moxxi nde van'nginten haaju makko kadi e diina selluka kan.

 حاجة البشر إلى الدين

    Haaju nezzanke e diina

  Haaju nezzanke e diina no mawni vuri haaju mavve e ko woorika e nguuree aduna, sabu nezzanke feere alanaamo bee o annda ko welata Alla eko mittatamoeko poozantamo nafa itta lorra, ko sarya Alla'on tun waawi sen'ndi'ndirde hakkunde golle nafayze e lorrayze, ko kanka woni nunzal Alla e tagu makko ngun e annoora makko'on hakkunde jiyaave makko ven, yinveven waawataa wouurude e vaawo sarya move senndindirta hakkunde kove huuwata eko ve accata.

   Si tawii nezzanke no mari faale bee o annda onfaale makko yarli o nafaymo kaa o lorraymo? yarli omoxxinaymo kaa o bonnaymo? yinve goo no waawianndirde zunzoo hakkille mavve wovve goo anndirazun dalilji wovve goo non waawata anndude zunsinaa nelaave ven anndinive vannginanive fewnive emun.

     Ko laawi lonndiizi diinaa vannginaa cuzaa woo, ko pehe e miijooji zuuziwoo zun fow lontantaako nezzanke diina selluka kan, nootoo faale ruuhu ma-kko'on e faale van'ndu ndun, wurin si nezzo taskii zin laawi mijitii fota o yanante zi waawataamo jonnu-de hoolaare zi ittataamo zonka o maraa fattorde sinaa e diina selluka kan.

  Aransit Riinaan wi'i: ((kala ko yizzen kon no waawiiwde few, huutorgol hakkile e gan'ndal e moxxingolbona few, kono julzankaako on waawataa iwde bunafew, diina kan heddoto ka wona dalil tin'ndinoowo bunugol zii laawi mahiizi e jawle faalaazi vixude nezzanke e ngurndan aduna jaasuzan)).

    Muhammad Fariid wajdii wi'i: ((julzankaaku'on  waawataa iwde e miijo nezzanke, sabu ko zun vuri futode ko tawata hakkille makko zen no yizi, tentiniinon giggol vantaygol nezzanke, wurin ngol ko veydotoo ngol no ganndal e hakkille makko zen veydortanon.

    Si nezzanke wozzitike taguzo zun ko yeru no hakkille e miijo makko'on yaajiri'woo o anndirta ko'o majjaa joomi makko kon e ko honzun wazziimo fii makko, e ko'o majjaa hoore makko, e ko honzun moxxintamo maa bonnamo, malnamo maa malkisamo, e ko'o majjaa kon gannde jewze e geve mun,wano ganndal laaze yiilotooze ka weeyo e piiji vur-zi zin fanzude, e ganndal limoore, e peccitoy mun vurkoy fanzude, e tanaa zun, on'toma ganndo'on ru-ttoto e bewre e mawnintinaare makkom o yankinoo o jebbiloo o fiva no vaawo zee gannde ganndo nyee-nyo, no vaawo oo aduna taguzo wawzo, no wazziikala wizotoozo nunzuzo gomzigol ko wirnii konyankinanoo diina focciika kan, jaaboo nodaandu hakkille makko zen, si nezzanke voorike e zun zoohakkille makko zen jonnitoto o halkoo o wa'awa munmunte.

   En lannitoray yewte men nden wi'en: diina selluka yowitiika e wootinzingol Alla rewamo no'o sar'iniri'non kohuunde nde ngorndan zan timmataa e vaawo mun fii yo nezzanke waawu e nder zun rewgol Alla jeyzo wenndere, o malee o hisa o daza tanpere aduna e laahara. faale hakkil makko kin timma, ko'e diina kan tun ke hevata ko haaratake ke haqinqina faaleji makke.

   Diina kan ko huunde nde wonotaako e vaawo munfii lavvingol ruuhu'on, moxxina faale'on sabu faale wonkiiji zin kaka diina tawata neweende, e xoogirde nde veevata ko ton ze hevata faale majji'on.

  Diina kan ko huunde nde wonotaako e vaawo mun,fii timmingol faale'on kaka diina ton nezzanke hevata laawi zi o dartorta taxagol e kala moxxere.

    Si en mahii e kooko jantaa sino woodi wi'oowo nezzanke ko saareyanke haray no haani nde wi'eten nezzanke ko diinayanke, sabu nezzanke no mari dooleeji zizi: doole ganndal faggitaangal e dooleganndal faale, timmoode malal makko kosi zin doo-leeji makko zizi timmii, doole ganndal makko faggi-taangal timmataa sinaa si'o anndii kooko heedi zoo:

1- O annda reweteezo tagoowo arsika on, ko on taguzo nezzanke neeminimo neema huuvuzu.

 2- O annda inze Alla e sifaaji makko e'ko wazzaniimo o senike e batte zee inze, e ko wazzanii jiyaave makko ven.

 3- O annda laawol yottinayngolmo ka Alla o senike.

 4- O annda buneeji sakkotoozi heeda hakkunde ne-zzanke e ngol laawol, e'ko ngol laawol yottinta e mun e neemaaji mawzi.

  5-Anndaa wonkii maa kin ganndal timmungal, anndaa koki  hatonjine e'ko moxxin taki e'ko bonnataki, e'ko ki mofti e moxxereeji e ayyibeeji.

  Ko zee gannde zoo jowi nezzanke timminirta gan-ndalmun, kono ngal ganndal e on faale hevotaako sinaa o reena haqeeje Alla o senike e dow jeyaave makko,o daranoozi e laaval e goonga e nyentingole e seedi-tagol ko Alla moxxii e makko, laawol no zii zizi ti-mmira alaa sinaa ballal Alla, himo hatojini e fewneede e laawol focciingol ngol laawol ngol o fewni yivvemakko e mun.

   Baawo en anndii ko diina selluka kan Alla faabori wonkiiji nezzanke ko kanka kadi wonanimo dolekke njandi danndayzo moftezen, ko addi zun non ko tawde ngurndan nezzanke timmata sinaa ve wallindir ve waawata wallindirde sinaa e ley njuvvudi yuvvindi-rayndi jokkondiral mavve evvana mobee ko wazziizun, fawtanoo mobee haqqeemun on, ndii njuvvudi wonataa e vaawo lanzo huleteezo wawzo surude nezzanke hazamo jaggitugol, rerzinazimo rentagol reenoo e hormanteeji, ko honmbo non woni on lanzo?

    Mi wi'i: alaa ka hoore leydi doole fotayzi e doole diina fii fawtagol teddingol laamu, e jogindirgol ja-maa'on e nyeevugol laamu makko futtina sabuuji fowtere e vuttu.

    Gun'ndoo'on e zun zoo ko tawde nezzanke'on no hertori ko hedditee e tageefooji wurzi tawde gollemakko zen no zowudeze ko'en yi'ataa en nanataazulle ko finnde liimaanu eltay'nde ruuhu'on lavvinaterezen, nezzanke'on poomaa ko'o zowirteezo fin'ndesellunde maa finnde bon'nde, si fin'nde makko nden moxxii kala huunde e makko moxxay si nde buniikala huunde e makko bunay.

    Fin'nde nden e liimaanu'on ko zin zizi reenata nezzanke hizi feccii e nezzanke fow pecci zizi:

   Gomzingol vural e teddingol nezzanke e ko nanndi e zun, ko nezzanke feewuzo hersata lun'ndaade haysi o zavviraaka zun maa o hevataa njoddi e mun.

   Gomzingol Alla o senike  an'nda himo reeni gonndoojizin, himo anndi ko mumaa eko suuzaa, ko sarya'onhevirtaa doole yamirgol haza,fonndooji fow no hersiAlla immaa ka yizugolmo maa ka hulugolmo maa kanji zizi, sikke alaa ko oo noone gomzingol zoo vurijogaade doole e nezzanke, ko kanko kadi vurata dartaade mbeleeze wonkii makko, ko kanko kadivurata yaawude hewtude e verze jamma'on fow.

   Ko sabu zun wazi ko diina kan vurata fawtaade gollondiral hakkunde yinve e dosze nunzal e laaval, haaju jamaa'on fow no'e e diina, hawnaaki sika wa'iie motezin wano vernde nden wa'i e vanndu nezzanke

   Si tay diina kan no mari wano oo darja, hizen sutii fewndo zoo diinaaji heewuzi e oo aduna, a tawaykala jondiina no jogitii diina mun no weltorika ko honka e diinaajizinnon woni diina selluka addanayka nezzanke ko'o faalaa? ko honzun woni sartiiji kandiina?.  

 ضوابط الدين الحق

Sartiiji diina goonga

    Kala jon diina no felliti ko diina mun kan selli, ko kanka vuri moxxude jogoo laawol focciingol, si'alanndikeve dalil ve wi'a: konii men tawri mawve amen ko kanve men jokki, ontuma ve fuzzoo hiitanaadema penaale mahiize e difte runaaze zeve anndaa alhaali mun e iwdi mun.

   Zii kiiti e zee defte e oo jenmbingol wonataa hujjae diina e wootinzingol, yarli zii diinaaji nezzankefow no selli kaa zifow kozi meere?

     Zi waawataa wonde goonga zi fow sabu goonga on ko gooto, zi waawataa iwrude e Alla zi wona goonga sizi zuuzii, goonga'on ko gooto, ko honka e zin woni goonga, feere alaa bee sartiiji anndinayzi diina selluka kan hevoo sizi woodaama e diina anndee ko kan zon selle sizi waasaama maa gooto e majji waasaama anndee ko kan zon woni meere.

   Mizo jantanaadema Sartiiji  diina selluka kan ekoo ko heedizoo:

 Sarti arano'on: ko nde diina kan laatotoo immorde e Alla, o jipiniraka malaykaajo e nelaazo immorde e nelaave makko ven yo'o yottinka e jiyaave makko ven, sabu diina goonga'on woni diina Alla, ko Alla lannditotoo, o lannditoyto tagongun nyande darngal fii diina ko'o jippini e mavve kan, Alla daali o toowi :

    (إِنَّا أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ كَمَا أَوْحَيْنَا إِلَى نُوحٍ وَالنَّبِيِّينَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَوْحَيْنَا إِلَى إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ وَإِسْحَاقَ وَيَعْقُوبَ وَالأسْبَاطِ وَعِيسَى وَأَيُّوبَ وَيُونُسَ وَهَارُونَ وَسُلَيْمَانَ وَآتَيْنَا دَاوُدَ زَبُوراً) (النساء:163)

    Men sowndikema nomen sowndornoo Nuuhu eannabaaveven vaawo makko men sowndii Ibraahiima e Ismaa'iila e Ishaaqa e Yaaquuba e taaniraaveven e Iisaa e Ayyuuba e Yuunusa e Haaruuna e Sulaymaana men okki Daawuuda zabuura on. o daali o senike:

(وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاّ أَنَا فَاعْبُدُونِ) (الانبياء:25)

  (Men nelaali aditaadema nelaazo sinaa men sowndikemo reweteezo alaa sinna min reweelan).

    Si mahaama e zun zoo kala diina ka nezzo addi odanmbika e hoore makko haray feere woo alaa kodiina meere.

    Sarti dimmo'on: ko nde diina kan noddata e rewgolAlla kanko tun, e harmingol sirku e kala ko yottintae mun, sabu noddugol e wootinzingol ko zun wonilasli noddaandu annabaaveven e nelaave ven ve fow vewi'ii yinve mavve ven adaalol Alla o toowi :

(اعْبُدُوا اللَّهَ مَا لَكُمْ مِنْ إِلَهٍ غَيْرُهُ )(لأعراف: 73)

     (Rewee Alla, on maraa reweteezo sinaa kanko).

    En anndii kala diina moftuka sirko kafidayka Alladewalgal annabiijo maa lanzo maa waliyuujo haray  ko diina meere, hay yinve makka'on danmbitii e annabiijo immorde e annabaave ven.

   Sarti tammu'on: ko nde diina kan noddata e rewgol Alla kanko tun, nodda e laawol makko, harmina sirko e xaggangol yumma e ben, ewargol ko aldaa e goonga, ka harmina buneeji feenyuzi e suuziizi, Alla daali o toowi :

 (وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ إِلا نُوحِي إِلَيْهِ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلا أَنَا فَاعْبُدُونِ)(الانبياء:25)

      (Men nelaali aditaadema nelaazo sinaa men sowndikemo reweteezo alaa sinna min reweelan). Alladaali o toowi :

        (قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلاَّ تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَاناً وَلا تَقْتُلُوا أَوْلادَكُمْ مِنْ إِمْلاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُكُمْ وَإِيَّاهُمْ وَلا تَقْرَبُوا الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَلا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلا بِالْحَقِّ ذَلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ) (الأنعام:151)

    Wi'u: aree me yewta'on ko Alla harminani'on wata'on sirkanmo hay huunde moxxee e jibinve'on wata'on waru vivve mon fii kolol baasal men arsikay on wondude e mavve wata'on vado ko feenyi e bone e ko suuzii wata'on waru wonkiiki Alla har-mini wargol sinaa e hoore goonga o wasiyike'on zunzoo joo on hakkilay, o daali o toowii :

      (وَاسْأَلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رُسُلِنَا أَجَعَلْنَا مِنْ دُونِ الرَّحْمَنِ آلِهَةً يُعْبَدُونَ) (الزخرف:45)

     (Lan'ndo ven nelaave amen ve men neli aditaadema  simen wazii sinaa Alla reweteezi).

    Sarti nayavo'on: ko yotaw diina kan luutondira ka liddondira ka yamirtaa huunde ka bonnitira zun yamiroore goo, ka harmintaa huunde ka dagina ko nan'ndi e mayre, ka harminantaa fedde goo huunde ka dagi-nana nden huunde fii fedde goo, Alla daali o toowi :

(أَفَلا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ وَلَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلافاً كَثِيراً)(النساء:82)

  (E ve taskotaako quraana'on sinaa no ka Alla o iwri ve tawayno e makko lurral heewugal).

   Sarti jowavo'on: ko nde sarya diina kan  eko ka yamirtakon ka haza moftata ko reenanta yinve makkaon diina mavvee e teddungal mavve e jawle mavve ewonkiiji mavve e gedalve mavve, e jikkuuji moxxi, e reenayzi zii piiji jowi.

  Sarti jeegavo'on: ko nde diina kan wonata yurmeende ko tagungun toonyitotoo e toonye yoga mavve e yoga. foti toonyexen ko jaggitogol haqqeeji maa weddorgol e moxxereeji, maa nde mawveven hoynata sewveven Alla daali ka hunpitugol fii yurmeende nde Tawreeta jippinaazo e Muusaa on mofti e mun  -yo jan  e  kisiyee wonu  e  makko -:

 (وَلَمَّا سَكَتَ عَنْ مُوسَى الْغَضَبُ أَخَذَ الألوَاحَ وَفِي نُسْخَتِهَا هُدىً وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ هُمْ لِرَبِّهِمْ يَرْهَبُونَ) (لأعراف:154)

  (Tuma nde tikkere nden deexunoo e Muusaa o xettialluujezen tay no e majje piiwal e yurmeende fii venhulayve joomi mavve) O daali fii annabi Iisaa:

      (وَلِنَجْعَلَهُ آيَةً لِلنَّاسِ وَرَحْمَةً )(مريم:21)

   (Men wazaymo maande fii yinve e yurmeende) o daali fii Saalihu -yo jan  e  kisiyee wonu  e  makko -:

      (قَالَ يَا قَوْمِ أَرَأَيْتُمْ إِنْ كُنْتُ عَلَى بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّي وَآتَانِي مِنْهُ رَحْمَةً )(هود:63)

   (O wi'i ko'o non yo yinve yeeteelan simi laatike e hujja immorde e joomi'an o okkiilan annabaako immorde e makko). O daali fii quraana'on:

    (وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ )(الاسراء:82)

    (Me zen jippina ka quraana lekki e yurmeende fii gomzinve ven)

    Sarti jezzavo'on: ko nde diina kan moftata peewal e sarya Alla, e tin'ndigol nezzanke e faandaare Alla e sarya'on,e hunpitugolmo ko honto o iwi ko honto o feewi? Alla daali fii tawreeta'on:

       (إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدىً وَنُورٌ )(المائدة:44)

    (Men jippinii tawreeta'on no e makko peewal e annoora) o daali fii Injiila'on:

      (وَآتَيْنَاهُ الأنْجِيلَ فِيهِ هُدىً وَنُورٌ )(المائدة:46)

    (Men okkiimo Injiila'on no e makko peewal e annoora) O daali fii quraana'on:

 (هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ) (التوبة:33)

  (Ko kanko neliri nelaazo makko'on peewal e diina goonga).

     Ko diina goonga kan mofti peewal faade e sarya  Alla'on hika haqinqinana wonkii kin hoolaare e vuttu,ka ittana ki kala ko sowonsinta ki, ka jaaboo kala lanndal ka vanngina kala ko jilvi.

 Sarti jettavo'on: ko nde diina kan noddata e jekkuuji moxxi wano goongogol e nunzugol e hoolaare e hersugol e nantagol e okkugol, ka haza e bone wano jaggangol yumma e ben e ittugol wonkii e boneeji efenugol e toonyugol e jaggitugol e nguddan.

   Sati jeenayavo'on: ko nde diina kan addanta malal kala gomzinzo ka, Alla daali o toowi :

(طه مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى) (طـه:2)

    (Taa Haa) ko Alla anndi muuyi e zee karfe zizi e anndaali kono en gomzini, Men jippinaali e maaza quraana'on fii yaa lorro).e nde ka hawrondirta e diina Alla feewuka kan:

(فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْهَا )(الروم:30)

   (Diina Alla, kan diina ko'o tagi yinve e mun) kahawrondira e hakkille selluze sabu diina selluka kan ko kan woni sarya Alla'on hakkille selluze zen kotago Alla sarya Alla'on e tago makko ngun liddondirta.

   Sarti sappavo'on: ko nde diina kan tinndinta e goonga ka rentina e meere, ka tinndina e peewal ka itta emajjere ka nodda yinveven e laawol focciingol ngol turaaki wonyaaki, Alla daali fii jinnajizin toma nde zi nanunoo quraana'on yoga e majji wi'ani yoga:

 (قَالُوا يَا قَوْمَنَا إِنَّا سَمِعْنَا كِتَاباً أُنْزِلَ مِنْ بَعْدِ مُوسَى مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ وَإِلَى طَرِيقٍ مُسْتَقِيمٍ) (الاحقاف:30)

   (Zi wi'i ko'o non yo yinve amen men nanii deftere jippinaande vaawo Muusaa hinde gomzini ko aditiinde hinde fewna e goonga e laawol focciingol).

   Ka noddataave e satteende Alla daali o toowi :

(طه مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى) (طـه:2)

   Men jippinaali e maaza quraana'on fii yaa lorro),kayamirtaave ko tawata bonnay fii mavve Alla daali o toowi :

(وَلا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيماً)(النساء:29)

 (Wata'on warto Alla laatike ko'o yurmeteezo'on), ka sinndindirta jokkuve ka on sabu noone e mbaadi maa lenyol Alla daali o toowi :

(يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوباً وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ) (الحجرات:13)

    (Ko onon yo yinve men tagii'on immorde e gorko e debbo men wazi'on yinve e lexxi fii yo'on anndindir anndee vurzo'on teddude ka Alla ko'on vurzohulde, Alla ko annduzo hunpitiizo), vurundiral woo taskataake hakkunde yenve sinaa vurundiral kulol Alla.

  Vaawo en vannginde sartiiji diina selluka kan en dallinorii quraana'on huuvugol sartiijizin kala nelaave Alla ven, no moxxi nde vannginten sennditogol diinaaji zin.

 أقسام الديانات

                     noone diinaaji zin

   Nezzanki no sennditori e diinaaji mun pecce zizi:

ficcere goo no mari deftere jippinaande immorde e Alla, wano Alyahuudi en e Annasaaraa en e julve ven.

  Amma Alyahuudi en e Aannasaaraa en defte ze Allajippini e mavve zen majjiriive sabu juutude ahadihakkunde mavve e annabaave mavve, ko cernoovemavve ven winndanive zefte zin, ve wi'i koze immordee Alla, ze wanaa immorde e makko, ko fenaazefefindaa, waylaa.

  Amma deftere julveven quraana'on, ko kanko sakkitaa jippineede e defte Alla zen fow, Alla no fawtii reenugolmo o acciraali zun nezzanke, o daali o toowi :

(إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ) (الحجر:9)

(Ko menen jippine quraana'on ko menen reenata-mo), himo reenaa ka verze e ka binndi sabu ko kayrewoni sakiitiinde moftunde peewal fii nezzanke e hu-jja mavve haa darngal droo, o huddiraninde heddagolo weevinaninde e kala jamaanu janngoove nde gollirasarya mayre gomzina nde, yewtere fii mayre vurinii aray yeeso.

  Ficcere goo maraa diftere jippinaande immorde e Alla ko defte runindiraaze danmbaaze e jon diinaa-ji mavve wano Hinnduuve ven e Majuusu'en e Buu-siiveven e kunfuusi'en e aarabuuve ven adi nelaazo -yoAlla juulu e makko o hisinamo -

Kala mofte no mari ganndal yeru no wuurirta nonko Alla wazani zon kala nezzanke, wurin hay munmunteejizin no anndi no zavvirta nyaamitee mune njaran mun e no dunyirta ko lorrata zun, Alla nowazi e mun yizugol nafa mun anya ko lorrata zun o daali o toowi :

(سَبِّحِ اسْمَ رَبِّكَ الأعْلَى  الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى) (الأعلى:1ـ3)

   (Subunhinor innde joomi maa toowuzo on taguzo o fonndi'ndiri o evvi o fewni) Alla daalani firawna e kon'ngol Muusaa:

(رَبُّنَا الَّذِي أَعْطَى كُلَّ شَيْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى) (طـه:50)

  (Ko joomi amen woni okkuzo kala huunde tagu mayri on hooti o fewninde e ko nde hatunjini kun fii mun).

Alla daali e zenngal kaliil:

(الَّذِي خَلَقَنِي فَهُوَ يَهْدِينِ) (الشعراء:78)

(On taguzo lan ko kanko fewnatammi)

   No anndiraa kala jon hakkil e tasakuyee wonde ko jon diina'en vuri timmude ka gannde nafayze e kagolle moxxe dii ve maraa diina ven, moxxere alaa e junngo veya sinaa no e jonngo julveven ko vuri zun timmude, jon diina'en no jogii kove maraa diina venalaa, ko addi zun golleeli zin ko noone zizi:

  Noone arano'on: no hevura hakkille no e kon kohevorta hakkille: limugol e nyawndugol e moxxingol zun zoo marve diina e ve maraa no fota e mun, ammako hevurtaa hakkille kun tun ko wano anndugol Allae diinaaji zun zon no hertore yinve diinaaji ven no ezun zoo ko anndirtee hakkile nelaaveven tinndinii tagungun e zin dalilji hakkilyankeeji, zin zun ko hakkilyakeeji sariayankeeji.

    Noone zimmo'on: koko anndirtaake sinaa nelaaveven, zun zon hevurtaa hakkille, wano anndugol Alla e inze makko zen e sifaaji makko zin e ko woni ka laakira e neemaaji fii zoftiivemo, e lette fii yedduvemo e vanngingol sarya makko'on, e kabaru anaabaave aditiive wondude e mofteeji mavve e ko nanndi e zun.

 حال الديانات القديمة

                Alhaali diinaaji fewndiizi ( neevuzi)

 Diinaaji mawzizin, e zereeli mun kizzi, e saryaajimun neevuzi wonii fijitirzun fijoove, acciraama bonve bonnuuve a gereeji mawzi hakkunde mavve,  haa zi fow zi gaynii yeebaade si yinve majji aranve ven immitinaama annabaave e nelaave mavve ve ye-ddayzi ve wi'a ve andaazi.

  Diina alyahuudiyanke hannde wonii moovondire e jenbingol nafawoo alaa e mun, si iwii e zun kadi koka diina hertorka lenyol, ka maranaa aduna'on e yinveven hay fuy, ka maranaa nezzanke yurmeende.

    Kaa diinaa ka hivike e aqiida makka lasliiji'on, onaqiida tawnoozo ko maande makka hakkunde diinaa-jizen ko e aqiida'on gunndoo tiddugal makka'on wonnoo on aqiida mo annabi Ibraahiima wasiyii gezalve makko yaaquuba -yo kisiyee wono e mavve - alyahuu-di'en xettii ko heewi e aqiidaaji mavve e jonngo moftebonze zive kawtirinoo maa zive wonnoo e leymun eko heewi jikkuuji rewayve sanamu e majjiyanke, qirritike zun zoo winndove taariika alyahuudiyanke nunzuve, arii e deftere (Daa'iratul ma'aarif) alyahuu-diyanke en ko maanaa mun woni:

    ((Tikkere annabaave ven e monanagol rewayvesanamuven no tinndini wonde hari rewgol sanamu'onnaatii e wonkiiji israaili'yankoove ven ve javii aqiidasirkoveven e penaali mavve, diftere mavve wi'eteendeTalmuud[1] no seeditii hari alyahuudu'en no yizi rew-gol sanamu moxxa.

    Telmuudu e Biibul mo yahuud en fixxintini fiiteddingol hive vurni nde Tawreeta'on hari hi ndewoodaa haakayirde jeegavere hitaande annasaaraa, noe mayre piiji hawniizi kirzi, tinndi'nayzi e borre nee-di e suusugol Alla e fijirgol goongaaji e diina e hakkil,zun fow no tinndini kojamaa alyahuud hewti e on ja-maanu e fukkagol hakkil bona jikko e diina.   

 Ammaa diina annasaara kan ka jarriboraama waylee-de e fero majjuve, e sirku roomaanve naatuve e makkagila ka fuzzoode makka kawoni e ley konngol Almasiihka lanniri annoora dewal e wootinzingol Alla.

  Winndoowo annasaara'yankeejo banngini ko honnofivugol allaave tato naatiri e jamaa masiihi'yankoove gila ka yirde nayavere hitaande jibineede Iisaa, o wi'i: fivugol reweteezo'on ko Allaave tato naatii ewonkii e miijo masiihiyankoove ven ka nayaval sakki-toral yirde nayavere hitaande jibineede Iisaa, zun woni aqiida qirritaazo hooloraazo e aduna masiihiyanke fow, ko non zun jokkondiri yaari yeeso, gunndoo mavve on feenyaali sinaa ka feccere zimmere e yirdesappoo e jeenayavere hitaande jibineede Iisaa.

Winndoowo taariika annasaara'yankeejo yewti e deftere ((tariika masiihiyankoove e nder ganndal fewndiigal)) fiifeenyogol rewgol sanamu e jamaa annasaarayankoove e nokkeeli heewuzi e noone sertuzo,ve zuzzini xettugol jikkuuji mufte rewayze sanamu neevuzi e sirku ka jenmbingol maa ka yizugol maaka majjere.

 O wi'i: rewugol sanamu lanni kono re'aali few kowoni goonga wasaniyanke'on naatu e nder masiihiyanke'on xetti innde mun konii rewaynoove sanamu venxettire yanzo sahiidi e mavve ve jammimo Alla ve wazanimo nanndolla, konii sirku'on e rewgol sanamoon hewtiri vee yanve sahiidi, nden yerdezon lannaalitay oo noone sirku zoo huuvi, ve hevi aqiida keso onaqiida ko fivugol wonde yivve Alla teddinaaveven nomari sifaaji makko, kove tefoove hakkunde Alla enezzanke, ve wayli inze iidiije wasaniyankooje zen e inzee kese, e hitaande 400 jibineede Iisaa ve wayli innde iidi naange kizzo'on e iidi jibineede Iisaa.

Ammaa majuusiyan'koove ven ve anndiraama ko neevi rewgol ko tagaa wano yiitengen, ka sakkiturunzoo ko kannge tun ve woni rewde hive mahaningesuluuji hen fow, ve maraa diina woo jooni sinaa rew-golnge mawnina naangengen, diina mavve kan wontaniive movondire zeve fottata e mun e nokkeeli hertiizi.

 Wallifiizo deftere ((Iiraan fii ahadi assaasaaniiyiin)) Danmarkiyankeejo ((Aartahaar kiristan siin)) sifii yirde hooreeve diina ven e golleeli mavve o wi'i:  ((hari no wazzii vee golloove nde ve reweta naangengen laabinay nyallalngal no veydii e zun rewgollewrundun yiitengen e ndiyanzan, hive yamiraa watave accu yiitengen xifa maa ndiyanzan meema ngemaa njanzezen korna sabu njanndi ko huunde teddinaa nde)).

   Ve yankinanike wasaniyanke e jamanuuji zin fow,zun woni maande mavve ve gomzini reweteeve zizo moxxo e bonzo, moxxu'on ko annoora'on ve innimo ((Ahuur majdaa, maa yajdaan)) bonzo'on koniwrenden ve innimo ((Aharman)) gere no hakkunde mavve poomaa.

  Ammaa buuziyankoove ven diina saakitiika kan Inndiya e hakkunde Aasiyaa ko diina wasaniyanke haray hive ronndii sanamuuji zin kala kave yaari, vemaha nanndollaaji, ve darna ((buuzaa)) kala kave hewti ve jippii.

  Ammaa Buraahimiyanke'on ko diina indiyanve venhika lollirii zuuzugol reweteezi e allaaji, ka yirdejeegavere jibineede Iisaa wasaniyanke'on hewtuno e darja toowuzo, reweteezi mavve zin hewtuno miliyon teemezzetati e cappanze tati, ve wattuno rewde kala ko labaa, e kala ko njanzi, e kala ko nafata, vefoolotiri lesugol nanndonlaaji e on zamaanu.

Oo wi'eteezo "sii way waydi' hinnduusiijo wi'i e deftere makko "taariik alhind al wustaa" himo yewtu-de fewndo oo lanzo wi'eteezo Haraas "606-648" jibi-neede Iisaa ko'on zamaanu zon hikkundiri e feenyugol lislaamu on ka suriire aarabuuve ven: ((hari diina hin-nduusiive ven e diina buuziive ven ko wasaniyanke wurin ko diinaa buuziive ven vurnoo wonde wasani-yanke, diina buuziive ven ko fuzzori ko riiwogol Alla konon ve yaari seeza seeza haa ve wazi "buuzaa"Allaajo mawzo'on, ve veyditi e makko reweteezi goo wano "budhistawas", wasaniiya'on hewtuno darja  toowuzo Indiya haa "buuzaa" woni kon'ngol lontiingol sanamu e yoga e haalaaji funnaange'yankoove)).

 Sikke alaa hari wasaniiya'on no saakitii e aduna few-ndiizo'on fow gila e baharu hevi e baharu fow no muti e wasaniiya'on a wi'ay hari masiihiiya'on e diinaaji saamiyankoove ven e buuziiya'on fow no adondirde fii mawningol teddina wasaniiya'on, fow ko nokkun gootu woni yiilaade.

  Hinnduusiijo goo kadi wi'i: e deftere mun ((alhinduusii-ya assaa'idah)) moxxingol reweteezi hattiraali nii soonowoo e saa'i ve veyditay reweteezo tosooko e nden limoore mawnde reweteezi zive mari haa ve heve reweteezi zi limoore huvindotaako, ko zun zoo woni fiyaake jogiive diinaaji ven.

Amma leyzeele wiive ven no fini no yaari yeeso heve mari laamu tabitongu e gannde heewuze, kaka mavve pinal e tafugol e neediiji iwri, ve maraa diina ve maraa wurtoove ve maraa jannoove ko moxxi, kolunndagol e boneeji jaalii ka mavve, faamuuji zin nowaylitaa nezzanke no hoyni wonkii mun, ko zun wazi si wartagol heewi ka mavve, en zan no taxi hakkunde veynguuree mavve, nokkeeli nyawndirzi feetuveven no heewitew, mbileyaagal noheewi, ne-zzanke meezi tun kala ko'o sikki no weli o jokki kalanoddaandu ka sikkugol zun haaray wonkii makko maa malnayki maa vuttinay vernde makko zun fowhaqinqinanaalimo ko'o faalaakon, konii o luttirta e satteende e lette wonkii haa nde o ruttii e joomi makko o rewimo no'o yiziri non o yamiri nelaavemakko Alla daali o toowi fii vanngingol alhaali on zuuriizomo o zavviri gozzo goo piiwal:

(وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى)(طـه:124)

  (On zuuriizo quraana an on o wuuray ngurndan vittuzan men immintinoyaymo nyannde darngal ko'obunzo) O daali o toowi fii hoolaare julveven e maleede mavve ka aduna zoo:

(الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الأمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ) (الأنعام:82)

      (Ven gomzinve hara ve jillindiraali iimaanu mavve'on e toonye, no woodanive hoolaare, ko kanve woni feewuve). o daali o toowi :

(وَأَمَّا الَّذِينَ سُعِدُوا فَفِي الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا مَا دَامَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأرْضُ إِلاَّ مَا شَاءَ رَبُّكَ عَطَاءً غَيْرَ مَجْذُوذٍ) (هود:108)

(Ammaa ven malaave kaka aljanna ve luttintee fanaamaa leydindin e kammungun no duumii sinaa joomi maa haaji dokkal ngal taxata).

   Zii diinaaji zi wanaa islaam si'en jarribike e majji sartiiji diina selluka kan en taway ko heewi e zin sartiiji alaa e majji wano zun feenyiri e kooko van-nginzen.

   Ko vuri mawnude kozin diinaaji waasaa ko wootin-zingol Alla (tawhiidi), yinve majji'on ko sirkuve, zi moxxanaa kala nokku e kala zamaanu ze wazanaali nezzanke hay foy sabu lurre e liddondirgol kozi mofti.

   Ammaa lislaamu'on aray e yewtereeji yeeso ko vannginta wonde ko kanka woni diina goonga, heddo-tooka, ka Alla yarlii yarlanii nezzanke.

  Ka hom'mbugol ndee yewtere no hawri nde an'ndinten haqiiqa annabaako e maande mun, e haaju nezzankee mun, vannginen lasliiji noddaandu nelaave e hqiiqanelal lutaayngal hom'mbiraa ngal nulezen.

 حقيقة النبوة

                 Haqiiqa annabaako ngun

Ko vuri mawnude ko wazzii nezzanke e oo aduna konde o anndata joomi makko on taguzomo hari naa o fuyo neeminimo o tagirimo fii yo'o rewmo kanko tun.

  Kono ko honno o anndirta joomi makko, e haqqeejiwazzaniizimo, ko honno o rewirtamo? o hevay ko wallitoomo fii yoga e haajuuji makko aduna...  kono o hevataa ko wallamo no'o anndira Alla, vannginanamo ko honno o rewirtamo, sabu hakkil nezzanke tunwawataa anndude ko Alla faalaa, wurin o waawataa anndude hay ko zimmo makko'on miijii zoo e'o yewtudemo, ko honnonon o anndirta faandaare Alla.zen golle zon ko acciraa ko annabaave ven e nelaave  ve Alla suvii ven fii yottingol nelal ngal, e ven cernoovepiiwal runuve annabaave arayve vaawo mavve jogitiive laawi mavve zavvitoove batte mavve yottinayve nelalmavve, sabu nezzanke weevantaamo xettugol e   Alla zon e zon, Alladaali o toowi :

(وَمَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُكَلِّمَهُ اللَّهُ إِلاَّ وَحْياً أَوْ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ أَوْ يُرْسِلَ رَسُولاً فَيُوحِيَ بِإِذْنِهِ مَا يَشَاءُ إِنَّهُ عَلِيٌّ حَكِيمٌ) (الشورى:51)

 Haananaa nezzanke nde Alla yewtatamo sinaa e cowndol (wahayu) maa e vaawo wirngallo maa o nela nelaazo o sowndoomo ko'o muuyikon kanko ko'otoowuzo nyeenyo),bee tefoowo wona hakkunde ko yottina immorde e Alla sarya makko'on e jiyaave makko ven, vee tefoove ko kanve woni nelaave ven e annabaave ven, malaykaajo'on no xettude nelal ngalhaa e annbiijo'on nelaazo'on yottina e yinve ven, malaykaajo'on navataa nelalngl e yinve ven sabu malykaaveven e yinveven no serti tagudi Alla daali o toowi :

(اللَّهُ يَصْطَفِي مِنَ الْمَلائِكَةِ رُسُلاً وَمِنَ النَّاسِ )(الحج:75).

(Allaahu no suva e malaykaave ven nelaave himo suva kadi e yinveven).

   Nyaawoore Alla nden hoddiri nde nelaazo'on laatotoo e noone ve o nelaaven fii yove faamotir ve yewtida, si'o wonno malaykaajo ve waawataanomo tuzaade ve xetta e makko, Alla daali o toowi :

(وَقَالُوا لَوْلا أُنْزِلَ عَلَيْهِ مَلَكٌ وَلَوْ أَنْزَلْنَا مَلَكاً لَقُضِيَ الأمْرُ ثُمَّ لا يُنْظَرُونَ وَلَوْ جَعَلْنَاهُ مَلَكاً لَجَعَلْنَاهُ رَجُلاً وَلَلَبَسْنَا عَلَيْهِمْ مَا يَلْبِسُونَ) (الأنعام:8ـ9)

(Ve wi'i hanno jippinee e makko malaykaajo siko malaykaajo men jippinoo, ve yeddimo ve halketeno refti ve nennantaake, simen wannomo malaykaajomen wazaynomo gorko men okkaynove e givilive) Alla daali o toowi :

(وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلاَّ إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الأسْوَاقِ  وَقَالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقَاءَنَا لَوْلا أُنْزِلَ عَلَيْنَا الْمَلائِكَةُ أَوْ نَرَى رَبَّنَا لَقَدِ اسْتَكْبَرُوا فِي أَنْفُسِهِمْ وَعَتَوْا عُتُوّاً كَبِيراً) (الفرقان:20ـ21)

Men nelaali aditaadema nelaave sinaa nyaamove nyaametee yaha ka luumooji, ven ve tannxinaaki hawrudee amen wi'i hanno jippinee e amen malaykaave maa men yi'a joomi amen ve mawnintinii ve townitii townitaare mawnde). Alla daali o toowi :

(وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ إِلاَّ رِجَالاً نُوحِي إِلَيْهِمْ )(النحل:43)

Men nelaali aditaadema sinaa worve men suwndiive (wahyini e mavve) o daali o toowi :

وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلاَّ بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ) (إبراهيم:4)

   (Men nelaali nelaazo sinaa e zinngal yinve makko on fii yo'o vannginanve).

    Vee annabaave e nelaave no sifori timmugol hakkille e sellugol diina e nunzal, e hoolaare, e yottingol kove nelaa kon, e reeneede e kala ayyibe ka tagu e kambaadi e ka jikku, hive vuri nezzanke fow timmudee moxxude, Alla okkiive kala jikkuuji moxxi wanomunyale e ganndal, e cuucal e nunzal hive hertori zii jikkuuji hakkunde yinve mavve, veezoo ko yinveannabi Saalihu Alla daali e zenngal yinve makko:

(قَالُوا يَا صَالِحُ قَدْ كُنْتَ فِينَا مَرْجُوّاً قَبْلَ هَذَا أَتَنْهَانَا أَنْ نَعْبُدَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا)(هود: من الآية62)

  (Ve wi'i ko an yo Saalihu hari a laatike tanxinoraa-zu moxxere ka a men adi zun zoo, a hazay men rewgol konko baabiraave a men rewaynoo) Alla daalie zinngal yinve annabi Su'aybu:

(قَالُوا يَا شُعَيْبُ أَصَلاتُكَ تَأْمُرُكَ أَنْ نَتْرُكَ مَا يَعْبُدُ آبَاؤُنَا أَوْ أَنْ نَفْعَلَ فِي أَمْوَالِنَا مَا نَشَاءُ إِنَّكَ لأنْتَ الْحَلِيمُ الرَّشِيدُ) (هود:87)

  Ve wi'i ko'an yo Su'aybu ko julde maa nden wommaa yamirde yo men selu ko mawve a men rewaynoo maamen waza e jawle a men ko men faalaa, an ko'a heewu-zo munyal feewuzo) nelaazo   Muhmaad -yo Alla juulu e makko o hisinamo - lollirii hakkunde yinve makko hoolaareadi o neleede maa o siforeede zun immorde e Alla o toowi :

(وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ) (القلم:4)

(A wonii e jikku moxxo).

   Ko kanve woni suvaave tago Alla ngun ve suvaama fii nelal ngal e yottingol ngal Alla daali o toowi :

(اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ )(الأنعام:124)

  (Alla no anndi ka'o wazata nelal makko nagl zon) Alla daali o toowi :

 (إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحاً وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ) (آل عمران:33)

   (Alla suvike Aadama e Nuuhu e veyngoore annabiIbraahiima e veyngoore annabi Imraana e dow win-ndere nden).

Vee annabaave e nelaave -yo jan e kisiyee wonu e mavve - e dow zii sifaaji moxxi zive sifuraa fow e kove lolliri e sifaaji mawze kove nezzanke no hevave ko hevatanezzanke ve nawnay ve weelete ve maayay.... Alla daali o toowi :

(إِنَّكَ مَيِّتٌ وَإِنَّهُمْ مَيِّتُونَ) (الزمر:30)

  (An ko'a maayoowo kanve kadi ve maayay) o daali o toowi :

(وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِنْ قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجاً وَذُرِّيَّةً )(الرعد:38)

(Men nelii aditaadema nelaave men wazanive sunnave e gezalve) wurin wovve e mavve lorrototanpa yaltinee e hozo mun, maa ve etoo fii wargol zun. Alla daali o toowi :

(وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ) (لأنفال:30)

  (Annditu tuma nde heeferve ven fewjaynoo fii maa fii yove kulmbe (hume) maa ve ware maa ve yaltinee hozo maa, heve fewjode Alla kadi no fewjude koAlla vuri moxxude fewjoore), kono battane moxxo e foolugol e weevinaneede ko nelaave ven e annabaave ven woodani aduna e laakara Alla daali o toowi :

(وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ )(الحج:40)

   Alla wallay sanne on walloowomo), o daali o toowi :

(كَتَبَ اللَّهُ لأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِي إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ) (المجادلة:21)

Alla hoddiri o foolay kanko e nelaave makko ven Alla ko jon dooli e tiddungal).

 آيات النبوة

                     Maande annabaako

Nde laatinoo annabaako ngun ko laawol fii anndugol ganndal vurngal teddude e golle vurze mawnude, yormee nde Alla nden laatii nde o wazanta annabaaveven maandeeji kove anndirtee, -haysi laatike non kalanodditii annabiijo hara ko fenaande, fenaande makkonden feenyay, nde anndee o wirtoo- zin maandeeji noheewi no e vurzi zin himmude majji zii heeduzi zoo:

1- Ko nde o noddata e rewgol Alla kanko tun, o riiwa kala ko rewetee sinaa Alla sabu kozun nezzanke tagiraa.

2- ko nde o nodda yinveven e gomzingol Alla gollira diina makko kan Alla daali e zenngal nelaazo makko Muhammadu -yo Alla jaalu e makko o hisinamo -:

(قُلْ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعاً )(لأعراف: من الآية158)

 (Wi'u ko'o non yo yinve komi nelaazo Alla e mon on fow).

3- ko nde Alla senmbindirtamo dalilji annabaako sertuzi no e zin dalilji: nde o addata ko gooto e yinvemakko waawataa addude, sifa tuggordu annabi Muusaatuma ndendu wontunoo mboddi, maa aaayaannabi Iisaa'on tuma nde o wurnitunoo mayzo'ono wontini bunve o ndikkini zamajan e duqayee Alla,maa aaya nelaazo men Mohammadu quraana' on e ko nanndi ezun e aayeejeannabaave.

No e zin dalilji goonga feenyuzo mo annabaave vene nelaaveven addi'on tay ayve mavve ven waawataamo yeddude maa reewamo, vayra hive anndi ko'egoonga ve woni.

 No e zin dalilji ko Alla hertiniri annabaave makko timmugol alhaali mavve e mbaadi e jikku.

No e zin dalilji wallugolve e dow ayve mavve e fenyingol noddaandu mavve.

4- Ko nde lasli noddaandu makko ndun hawrondirta e lasli ko nelaave e annabaave noddi e mun kon.

5- Ko nde o zavvataa reweede maa wazaneede seezae dewalngal, maa mawningol lenyol makko, maajamaa makko Alla yamirii nelaazo men Muhammadu-yo Alla jaalu e makko o hisinamo- nde o wi'anta yinveven:

(قُلْ لا أَقُولُ لَكُمْ عِنْدِي خَزَائِنُ اللَّهِ وَلا أَعْلَمُ الْغَيْبَ وَلا أَقُولُ لَكُمْ إِنِّي مَلَكٌ إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ )(الأنعام:50)

Wi'u mi wi'ataa'on noka'an ngalu Alla ngun mi anndaa ko wirnii mi wi'ataa'on komi malaaikaajo mi jokkataa sinaa komi suwndaakon (yeetaa kon).

6 - Ko nde o zavvirtaa yinveven njoddi fii e ko'o noddatave kon Alla daali fii annabaave makko Hudi e Nuuhu e Saalihu e luut e Su'aybu -yo kisiyee wonue mavve - wonde veefow ve wi'anii yinve mavve:

(وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى رَبِّ الْعَالَمِينَ) (الشعراء:109)

(Mi lanndotaako'on njoddi, njoddi an alaa sinaa e jonngo taguzo winndere nden).

Vee nelaave e annabaave vemi jantanimaa seeza e sifaaji mavve e maandeeji annabaako mavve noheewi Alla daali o toowi :

(وَلَقَدْ بَعَثْنَا فِي كُلِّ أُمَّةٍ رَسُولاً أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ )(النحل: 36).

(Men nilii e kala mofte nelaave rewee Alla wozzitozon zin reweteezi ziwanaa Alla).

Nezzanke weltorii vee nelaave e annabaave taariikaaji mavve winndaa saryaaji zive addizin eggaa kozi goonga e nunzal, ko Alla wallive e dow ayve mavvekon eggaa wano: yoolugol yinve Noohu e Firawna e lettugol yinve luut, e foolugul nelaazo men Mhammadu iyve diina, e saakitagol diina makko...mo anndii zune haqiiqa annaday wonde kove addikon ko peewal e moxxere, e tiddingol tagungun ko nafatave hajoove ko lorratave, arano mavve on ko Nuuhu sakkitoro'on ko Muhammadu -yo Alla jaalu e mavve o hisinave-

 حاجة الناس إلى الرسل

                    Haaju yinve e nelaave

 Ko annabaave ven woni nelaave Alla e jiyaave makkoven hive yottina yamirooje makko, ve wewlinirave ko'o maranive e neemaaji sive zoftike ko'o yamirikon ve hajoove lette doomiize sive lunndi kemo, veqissanoove kabaruuji yinve fexxuzi e lette e satteendekove fixxini ka aduna sabu geddi mavve.

Zii yamiraazi e hazaazi Alla, hakkil nezzanke tun waawataazi faamude zi, kozun wazi si Alla addi sarya'on o farli yamiraazi zin e hazaazi zin,kateddingol nezzanke reena nafaaji mavvezin, sabunezzanke dogay kenen baawo beleeze wonkii mun,ve jaggita ve townitanoo nezzanke ve vooramo ha-qqeeji makko, ko zon wazi si hikma Alla on noddi nde o nelata e mavve sownowoo e saa'i nelaave anndintinayveve yamirooje Alla hajoove e'ko boni, waajoove annditinave kabaruuji fexxuve, kabaruuji e maanaaji hawniizi si hewtii noppizin hakkile zen finay golle majji'on veydoo faamu majje'on sella, ko vurayve hezaade woo vurata taskaade, ko vurayve taskaadewoo vurata miijitaade ko vurayve miijitaade woo vurata gandal, ko vurve gandal woo vurata golle,moxxe hevaaki ko fotata e nelaave ven maa vurzove jogitaade goonga.

   Saykul'islam ibin taymiya wi'i: bee nelaazo hevoo sikoyo ngorndan jeyaazo'on moxxu aduna e laakara wano tawrinon laakira makko'on gasantaamo sinaa onyintin nelaazo ko wanonon kadi aduna makko'on,nezzanke no hatonjini e sarya'on, sabu himo hakkundezavvugol ko nafata pottina ko lorrata, kaka sarya ohivata zin zizi, sarya'on ko annoora Alla ka leydi makko e nunzal makko hakkunde jiyaave makko,e tata makko mo naatii ton haray o hoolike.

   Sarya'on faandaaka fii senndindirgol hakkunde nafa lorra tun, hay munmunte no senndindiri zun,ngelooba no senndindiri hakkunde ngawri e collaari,ko faandaa hen ko senndindirgol hakkunde golle nafayze jon mun aduna e laakara e lorrayzemo e zinzizi, wano limaanu, e wootinzngol (tawhiidi) e nun-zal e moxxere e hoolaare e rentagol e cuucal e gan-ndal e monyal e yamirgol ko moxxi haza ko boni e jokkugol enzan e moxxagol e yumma e ben e kawtal e tottugol haqee e gollirgol fii Alla e fawagol e makkoe zavvirgolmo ballal e jebbilanagol koddoruyee Allajava nyaawoore makko e gomzingol Alla gomzina kala ko nelaave ven yewti'en e tanaa zun zoo ko nafa-ta nezzanke aduna e laakara, lidduzun zoo ko tanpire makko elorra aduna e laakara.

  Sinaano nelaaveven hakkil kin tun waawataano faa-mude nafa e lorra ngurndan zan, ko vuri mawnude ko Alla wazani nezzanki ko nelgol e mavve nelaavemakko e jippingol defte e mavve e vannginangolve laawol focciingol,sinaano zun harayno hive wa'iwamunmunteeji zin, wurin ko alhaali mavve on vuraynoobonde, mo nootike nodaandu Alla o tabitii e diina haray himo vuri ko tagaa kon fow moxxude,mo ruttii noddaa-ndu Alla ndun o yaltii e diina kan haray ko kanko vuriko tagaa fow bonde, wurin alhaali makko no vuri rawaandu e kosewil bonde himo vuri kala ko jaasijaasude, ko heddini yinve ven ka leydi ko batte annabaako ko woni e mavve kon si zun lannii maandeeji piiwal mavve mehaama leydindinyirbay darngal ngal daroo

Haaju nezzanke e nelaave ven wa'aawa haaju mavve e naange ngen maa lewru ndun maa wonkii mavve zin, maa haaju yiitere nden e annoora, maa vanndu ndun e nyaametee e ndiyan, no vuri zun mawnude no vuri kala ko nezzanke miijotoo, ko Annabaaveven woni yottinayve yamiraazi e hazaaziAlla zin, ko kanve woni xanngal jiyaave ven ka alla,sakkitiizo e koohoo mavve on ko nelaazo men Mu-hammadu-yo Alla jaalu e mavve o hisinave -Alla neliimo fii yur-meende wennderenden, e hujja wonande jokkuvemo e hujja e dow tagongun, o yamiri jiyaave ven fowzoftagolmo, yizamo, teddinamo, jonnitamo kala haqqeeji makko, o neliimo takko daragol darngalngalko'o wewlinoowo jertina, nodda e diina Alla kan e duqayee makko, ko'o annoora jalbuzu o timminiriimo nelalngal, o fewnirimo majjuve, o anndinirimo ko majjanoo, o wuntinirimo bunve e pahuve, e verdewelsindiize nelal makkongal jalbini leydindin o woowindiri verze huccondirze, o fewnirimo diina kan, o vannginirimo laawol focciingol, o yannyi vernde makko, o ittanimo bakkatuuji, o vanti jan-toore makko, o wazi koyndan e kala lunndiizo ko'o yamiri kon, o nelimo saa'a nelaave ven taxondiri defte mavve yijjitaa, e saa'a konngol e diinaaji waylaa,fow no hoolori doole pehemun ve nyaawiri konngozi e pehe mavve bonze, Alla fewnirimo tagungun o vannginirimo laawol ngol o yaltinirimo yinveven e nive o addive e annoora, o sinndindirimo hakkundebonzo e moxxo, kala feewuzo ko piiwal makko ngal o feewiri kala oonyiizo e laawol makko o jaggiti haray o majji, yo Alla juulu e makko o hisinamo, o juula e dedaangal nelaaveven eannabaaveven.

Hizen waawi ravvinzinde haaju nezzanke e nelalngal e koo ko heedi zoo:

1-nezzanke ko tagaazo rewoowo bee o annda taguzomoon  o annda ko honzun o faalaa yo'o wazu, o waa-wataa anndude zun kanko tun, o maraa laawol noo anndira zun sinaa laawol annabaave ven e nelaaveven, e anndugol peewal e annoora kove addi kon.

2-nezzanke ko vanndu e wonkii, vanndu ndun ngooree mayru ko nyaamitee e ndiyan, wonkiikin ngooree  makki on ko diina selluka, e golle moxxe, ko anna-baave ven e nelaave ven addi diina selluka, tinndinie golle moxxe.

3-Nezzanke no tagiraanon bee o heva diina ka'o jokka, kan diina vee wona selluka, laawol yottinayngol e diina selluka alaa sinaa laawol gomzingol annabaave ven e nelaave ven, jokka kove addi kon.

4-himo hatonjini anndugol laawol hewtinayngol e yar-luyee Alla ka aduna e aljanna makko e neemaaji mun ka laakara, tinndinoowo fewna e ngol laawol alaa sinaa annabaave ven e nelaave ven.

5-Nezzanke no lo'i, ayve buy no sabbiimo, saytaane no faalaamo bewnude, ve'o setodi no cuzanamo ko boni, e wonkii yamirayki bone, ko zun wazi himohatonjini koreenamo e janfa ayve makko, annabaave ven e nelaave ven tinndinii e zun ve vanngini zunvannginde.

6-Nezzanke ko saareyanke jun bee o jillondira e yin-veven o wuurida e mavve zun no hatonjini sarya fiiyo nunzal ngal nyiivu goonga'on tabita, haqqeeji kala nezzanke reenee ko aldaa e fexxintingol maa welsindagol sinaa zun ngurndan mavve zan wa'aywa ngurndan kulle ladde, on sarya timmuzo addataamo sinaa annabaave ven e nelaaveven.

7-himo hatonjini e anndugol ko addatamo vuttu e hoo-laare wonkii, o hollamo sabuuji malnayzimo ko zunzoo annabaave ven e nelaave ven fewni e mun.

Vaawo e vannginde haaju nezzanke e annabaave ven e nelaaveven no haani nde jantotozen fii Immutal vannginen dalilji tinndinzi fii maggal on.

 الـمعاد

                            Immutal

Kala nezzanke no anndi maayay kono anndaa ko honno o wattinirta si'o maayii? ko'o malaazo kaa ko'o malkisaazo?

Yinve heewuve no five ve immintinte ve hasbee golle mavve moxxere nden moxxere bone'on bone, ko zun zoo woni immutal e hasboore hakkile no girri-tii zun saryaaji Alla zin no tentini fiimun, zun no mahii e lasliiji tati

1-tabintinnde timmugol ganndal All o senike.

2-tabintinnde timmugol bawgal Alla o senike.

3-tabintinnde timmugol hikma Alla o senike.

Dalilji hewuzi ka quruaan e ka sunna no tabintini immutal no e majji kooko heedi zoo:

1-Dallinorgol tagude kammuuli zin  e leydi ndin wurnitugol mayve ven Alla daali o toowi :

(أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّ اللَّهَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَلَمْ يَعْيَ بِخَلْقِهِنَّ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يُحْيِيَ الْمَوْتَى بَلَى إِنَّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ) (الاحقاف:33)

  (E vee yi'aali Alla on tagozo kammuuli zin e leydi ndin o ronkaali tagogolve no waawi wurnitudeve   ko non tigi himo waawi kala huunde), o daali o toowi :

(أَوَلَيْسَ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ بِقَادِرٍ عَلَى أَنْ يَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلَى وَهُوَ الْخَلاَّقُ الْعَلِيمُ) (يّـس:81)

   On taguzo kammuuli zin e leydi ndin waawata ta-gude wano mavve oo oh, himo waawi, ko kanko woni tagoowo annduzo).

2-Dallinorgol wawde tagude e vaawo misal wawde tagitaade laawol goo, kala wawzo tagude vuri wawde tagitaade, Alla daali o toowi :

(وَهُوَ الَّذِي يَبْدأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَهُوَ أَهْوَنُ عَلَيْهِ وَلَهُ الْمَثَلُ الأَعْلَى)(الروم: 27)

Ko kanko fuddii tagungun refti o ruttayngo kozun vurimo newanaade no woodanimo sifa toowuzo). o daali o toowi :

(وَضَرَبَ لَنَا مَثَلاً وَنَسِيَ خَلْقَهُ قَالَ مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ) (يّـس:78ـ79)

   (O wazani mem misal o yejjiti taguzomo'on o wi'i ko honmbo wornitata zee xi'e kizze wi'u ko'on fuzzu-ze ka laawol aranol wurnitataze himo anndi kala tagu).

3-Tagude nezzanke e ndii mbaadi makko timmundi wondude e tire makko zen fow ko dalil mawzo tin-ndinzo Alla no waawi wurnitugol mayve ven.

4-Dallinorgol wurnitugol mayve ka aduna wurnitugolve ka laakara, kabaru zun arii e defte jippinaaze e nelaave makko no e zin kabaruuji: wornitugol mayve e junngu annabi Ibraahiima e annabi Iisaa eduqayee Alla -yo kisiyee wonu e mavve - e tanaa zun.

 5-Dallinorgol wawde fiyakuuji nannduzi e moovugol immintina wawde wurnitude mayve ven no e zun:

a-Tagude nezzanke e tovvere maniiyu lancitiinde e vanndu nezzanke Alla moova ndee tovvire e vanndundun fow, o navande ka renngawol (rahim) o taga e mayre nezzanke, si'o maaye ko honnu on taguzomo aranun runkirta wurnitudemo laawol goo, Alla daali o toowi :

(أَفَرَأَيْتُمْ مَا تُمْنُونَ أَأَنْتُمْ تَخْلُقُونَهُ أَمْ نَحْنُ الْخَالِقُونَ) (الواقعة:58ـ59)

 (Yiiteelan fii on maniiyu mo accitoton ko'onon wonimo tagude kaa ko me nen woni taguve ven)

b-noone gabbezen fow si aawaama haray hakkil ko tinndini ko nde ze fuunata ze buna kono ze bonataaze fuunataa, ze hidduto tun, ze xura ze fuza, ezun tinndinaa e mbawdi timmundi e hikma huuvuzo?ko'oo woni Alla nyeenyuzo wawzo ko honno o run-kirta moovugol tere nezzanke o jolkindiraze? Alla daali o toowi :

(أَفَرَأَيْتُمْ مَا تَحْرُثُونَ أَأَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ) (الواقعة:63ـ64)

   (Yeeteelan kooko remoton ko'o non woni funnudezun kaa ko menen) Alla daali e sefo'on aaya:

(وَتَرَى الأرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ)(الحج:5)

  (A yi'ay leydindin no yooriken si ndiyanzan saaxeee mayri ndi memmino ndi xura ndi funna kala noonepuzi labaazi).

6-On taguzo wawzo nyeenyuzo ganndu no senii nde o tagirta tagungun samakala maa o acciravenii Alla daali o toowi:

(وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاءَ وَالأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا بَاطِلاً ذَلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ كَفَرُوا مِنَ النَّارِ) (صّ:27)

  (Men tagiraali kammu ngun e leydi ndin e ko woni hakkunde majji meere zun ko sikke ven heeferve bone wonanii ven heeferve immorde e yiite), ko wonigoonga ko hikma e faandaare mawnde o tagiri tago makko ngun, o daali o toowi :

(وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالإِنْسَ إِلاَّ لِيَعْبُدُونِ) (الذريات:56)

(Me tagaali jinnaaji zin e yinve ven sinaa fii yove rewan), fotataa ka Alla on zoftiizo e on yedduzo, o daali o toowi :

(أَمْ نَجْعَلُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَالْمُفْسِدِينَ فِي الأَرْضِ أَمْ نَجْعَلُ الْمُتَّقِينَ كَالْفُجَّارِ) (صّ:28)

(E men wazay ven gomzinve ve golli ko moxxi wanoven bonnoove ka leydi kaa men wazay zoftiive venwano bonve ven), kozun wazi no jeyaa e timmugol hikma e bawgal makko immintingol tagungun nyannde darngal fiiyo kala nezzanke hettu golle mun, o yova moyyinzo'on moxxere o letta bonnuzo'onAlla daali o toowi :

(إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً وَعْدَ اللَّهِ حَقّاً إِنَّهُ يَبْدأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ شَرَابٌ مِنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ)(يونس:4)

(Koka makko woni ruttorde mun on fow fodoore Alla ko goonga, ko kanko fuddi tagu ngun refti o ruttayngu fii yo'o yovu ven gomzinve ve huuwi komoxxi e nunzal no woodani ven heeferve njaran wulzan e leette muusuze).

Gomzingol nyalaade sakkitiinde nden no mari batteeji heewozi e nezzanke no e zin batteeji:

1-Ko nde nezzanke'on rerzanta zoftagol Alla ka tan-xinagol baraaji ngal nyallal, o wozzitoo yeddugolmo ka hulogol lette ngal nyallal.

2 - No e gomzingol nyalaande sakkitiinde nden mon-nyintingol nezzanke ko'o fazi e neemaaji e weloweloaduna ko'o tanxinii e neemaaji laakira e njoddii mun.

3-Ko sabu gomzingol nyalaande sakkitiinde ndennezzanke anndirta battane makko si'o maayii, oannda o yovete njoddi golle makko siko moxxi komoxxere siko boni ko bone, o annda kadi o darnetefii hasboore nden o yottanee ko'o toonyaa kon onangiree ko'o toonyi maa'o jaggiti kon.

4 - Gomzingol Alla e nyalaande sakkitiinde nden haqinqinanay nezzanke hoolaare e kesiyee e za-maanu ngu zin zizi sazi e mun, hareeji jokkundiri,zun wonaali sinaa ko tawi kon gomzingol Alla e nyalaande sakkitiinde nden hazay bone nezzankeon nde hewtata gozzo e kene e gunndoo, wuringomzingol Alla'on hewtay ka vernde nezzanke haza bone'on adii o woodeede ittamo si'o woodaama.  

 5-Gomzingol nyalaande sakkitiinde nden hazay nezzanke toonyugol wovve goo jaggita haqqeeji mavve,si yinveven gomzinii nyalaande sakkitiindenden ve tooxindirtaa, kadi haqeeji mavve zin reenete.

6-Gomzingol nyalaande sakkitiinde nden wazay nezzanke ndaara aduna'on wa dumunne e dumunne ngurndan zan o ndaarirtaamo wa ngurnadn fow.

Ka honmbugol kaa haala no moxxi ka dallinoren konngol "wiin bit" annasaarayankeejo amirikiijo hariko golloowo e suudu wirdu annasaaraa (kaniisa) o silmi o hive tono gomzingol nyalaande sakkitiinde nden,o wi'i: ((jooni mizo anndi jaaba lanndule nay sokolir-nooze lan ko heewi zenlle: ko honmbo woni min? kohonzun mi faalaa? ko honzun mi arani? ko honto mifeewi?.

 أصول دعوة الرسل

             Lasliiji noddaandu nelaaveven

Annabaaveven e nelaaveven fow no fotti e noddugole lasliiji moftuze, wano gomzingol Alla e malaykaavemakko ven e defte makko zin e nelaave makko vene nyalaande sakkitiinde nden e koddoruyee'on ko moxxi makko e'ko boni, e yamirgol rewgol Alla kanko tun kafiziizo alanaamo, e jokkugol laawol makkohara jokaali laawi lunndiizi zin, e harmingol nooneejinay zinlle: ko jeenugol kene e gunndoo, e bakkatu, e jaggitugol, e sirkangol Alla rewa sanamu.

Ve fotti kadi seningol Alla e sonnaajo e vizzo e  kafidaazo e yeru e nanndu, e fenugol e maako.

Ve fotti kadi ve harmini warugol vivve, e wonkii ko aldaa e goonga, e rebaa e nyaamugol jawdi alyatii-ma, e jawle yinve e meere, e funsugol e mawnintnagol.

  Ve fotti kadi yamirgol hunnugol ahadi e timmingoletirgal e piisirgal, e moxxagol e yumma e ben, e nonzugol hakkunde yinve ven, e ka konngol e golle.

Ibin qayyim wi'i: ((saryaajizin fow haysize sertii hizi futti e lasliiji majji'on, moxxugol majji notabiti ka hakkileeji, sizi yaltii e zun zoo zi yaltay e hikma e moxxere e yormeende, kono zi yaltataa e'ko zi addikon Alla daali o toowi:

(وَلَوِ اتَّبَعَ الْحَقُّ أَهْوَاءَهُمْ لَفَسَدَتِ السَّمَاوَاتُ وَالأَرْضُ وَمَنْ فِيهِنَّ)(المؤمنون:71)

   (Si goonga'on jokkuno beleezi mavve kammulizine leydindin e ko woni majji kon bonayno), ko honnojun hakkil daginirta nde sarya Alla'on adiirta ko liddo-ndirta e makka)), kozun wazi si diina annabaave ven fow ko gootun, Alla daali o toowi :

(يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ وَإِنَّ هَذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَأَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ) (المؤمنون:51ـ52)

(Ko onon yo nelaave nyaamee immorde e dagiizigollee ko moxxi mizo anndi ko wonzun gollude kodiina monkan nii diina woota komen woni joomi monhuleelan). o daali o toowi :

(شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ )(الشورى:13)

 (O sarinanii'on kan diina ko'o wasiyii Nuuhu e nelaa-zo muhammadu e annabi Ibraahim e Muusaa e Iisaa nyinnee diina kan wata'on sertu e makka).

  Ko faandaa e diina kan ko yo jiyaaave ven rew Allakanko tun ko aldaa e sirkalgolmo ve nyinaa saryamakko'on sive wazii zun Alla fawtanoove ko'o fodivee laawol nove hewtira e mun e yarluyee makko e malal aduna elaakara...nelaaveven fow ko e zunzoo noddi Tawreeta'on ko finnde (aqiida) e sarya, yinve makko'on no fawaa nyaawirgolmo Alla daali o toowi :

(إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْرَاةَ فِيهَا هُدىً وَنُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا لِلَّذِينَ هَادُوا وَالرَّبَّانِيُّونَ وَالأَحْبَارُ )(المائدة:44)

(Men jippinii Tawreeta'on e Muusaa no'e makko peewal e annoora no nyaawiramo annabaave baniiisraali ven gomzinve Alla no nyaawiramo kadi alya-huudu ve yaltataa e nyaawoore mayre, e cernoovemavve ven), refti annabi Iisaa ardi eIinjiila'on no e mayre piiwal e annoora hinde gomzini tawreeta'on,Alla daali o toowi :

(وَقَفَّيْنَا عَلَى آثَارِهِمْ بِعِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ التَّوْرَاةِ وَآتَيْنَاهُ الإنْجِيلَ فِيهِ هُدىً وَنُورٌ )(المائدة:46)

  (Men jokkitinive Iisaa gizal Maryama himo gomziniko on tawreeta adiizomo men okkimo Injiila'on no'e mayre peewal e annoora), refti nelaazo men Muha-mmadu -yo Alla jaalu e mavve o hisinave - ardi e diina timmuka e timmoode sarya'on hika jaalii e saryaaji adiizi zinhika bortizi fow, Alla okkimo quraano'on hinde gomzini zen defte aditiize nde Alla daali o toowi :

(وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِناً عَلَيْهِ فَاحْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ عَمَّا جَاءَكَ مِنَ الْحَقِّ )(المائدة:48)

     (Men jippinii e maa deftere nden e goonga hinde gonzini zen defte aditiizende hinze jaalii e majje nyaawir hakkunde mavve ko Alla jippini kon wata jokku beleeze mavve accaa goonga'on), Alla daali o toowi :

(آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ وَقَالُوا سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ) (البقرة:285)

(Nelaazo'on gomzini ko jippinaa e makko immorde e joomi makko julve ven fow gomzinii Alla e malay-kaave makko ven e difte  makko zen e nelaave makkoven men sindindirta hakkunde gooto e nelaave ven vewi'i men nanii men zoftike Alla yawtan men kakamaawoni ruttorde nden).

 الرسالة الباقية

                     Ndulo lottayngo ngon

  Ko adizen jantaade ko fii alhaali diinaaji al'yahuud, e annasaaraa, e majuusu'en e noone wasaniiyanke, vannginzen alhaali nezzanke e zamaanu yirde jeegaverejibineede annabi Iisaa, si diina kan bonii alhaali laa-muuji e moftezin e noone no jawli zavvirtee fow bonay...hareeji sattuzi huuva, nezzanke wuura e niw-re, verzizen nivvita sabu niwre keeferaaku e majjerejikkuuji zin tuuna, haqqeeji nezzanke jaggitee, boneon feenya ka baharu e'ka njorndi, si nezzanke marzohakkil taskike alhaali nezzanke ontuma o anndayalhaali mavve'on nowa'i wano wonzo pitiptinnaadefii maygol, himo waynitaade fii yahugol few si Alla javvitoraakimo moxxintinoowo wawzo ronndiizo annoora annabaako e jowlol piiwal o yonnanoomo laawol makko o fewnamo e laawol focciingol.

 Ko'e on zamaanu zoo Alla newni yo annoora annabaako luttayzo'on feenyu makka ka suudu Alla hormanteeru,hari alhaali yinve makka ven nowa'i wako heddii e alhaali yinve ven ka banqqe sirku e majje-re e toonye e weddorgol moxxere, kono hari hiveserti e yinve heddiive ven e piiji heewuzi no e zin:

1-Nokkuure laavunde battinaali e mayre gannde mehe(filosufii) yoonaanve ven maa ruumaanve ven maa hinduuve ven, Alla okkiive kadi zenngal laavungale haala feewuka yuvvundiri, e hakkille huuvvuze e tasakuyee hawniizo.

2-Hinde ka hakkunde aduna, hakkunde Iroop, e Aasi-yaa, e Afrik, kozon wazi diina lislaamu kan hewti e zii nokkeeli e zamanu ravvizuzo

3-Nokkuure holniinde Alla reeniinde e Abrahata tomande'o faalanoo havude yinve mayre, waawaali jattude nokkuure nden hay gooto e kawtalveven naa faari-siiveven naa roomanve ven hay njolayaagal mayreon ka senngo nano eka nyaamo fowAlla dannduno,zun fow woni maande neleede on annabiijo tedduzo nelaazo men Muhammadu Alla anndintinii yinve makko ven oo neema o daali o toowi :

 (أَوَلَمْ نُمَكِّنْ لَهُمْ حَرَماً آمِناً يُجْبَى إِلَيْهِ ثَمَرَاتُ كُلِّ شَيْءٍ )(القصص:57)

(Men weevinanaalive haram holniizo no addiy e makko noone kala demze).

3-Nokkuurenden ko saharaa nde reene jikkuuji buymoxxi wano dokkal e teddingol kawtal e nawlangolveynguure mun e tanaazun e sifaaji zive herturi, wazzi ve hanndi e nelalngal.

  Ko e ndee nokkuure tiddunde e lenyol quraysi lollir-ngol laavude haala, e wawde yewtere, e jikkuuji moxxi e teddungal e koohooyaagal, Alla suvii anna-biijo makko Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - yoo wonu timmoode annabaave ven e nelaave ven, ko'e yirde (yonta) jeegavere jibineede Iisaa, fayda e hitaa-nde 570 o jibinaa, o njanzi ko'o alyatiimaajo, vayra venmakko mayno hari himo reedaa, yumma makko esoro makko maaye tay ko mo doovi jeegoo, bappamakko Abuu Taalib fawtiimo, o njanzi ko'o alyatii-maajo, maande xoyre e hakkil feenyi e makko, jikkumakk'on serti e jikkuuji yinbe makko ven, tay o fenataa,o lorrataa gooto, o lolliri nunzal e rentagol e hoolaare,haa yinve makko ven wattimo halfinde jawle mavve o maraze wano o marirta jawdi makko ndin non, zun wazi ve janmmimo "Muhammadul'amiin", o laatii jon ndemu, o fennyinanaali gooto van'ndu makko gilao hellifaa, o laatii laavuzo rentiizo, satti e makko fota alhaali yinve makko kove woni rewde sanamu yara kon'njan (beere) wartindira, o gollidi e yinve makko ven golle ze'o yizizen o wozzitoove sive fuzzike buneeji mavve zin, o laatike wallitotoozo alyatiima e rewve sertaave, o nyammina weelaave...... haa nde duuvi makko zin vattinoo cappanzi nay boneeji zi'o woni yiidezin vittimo o fuzzii weddaade fii rewgol joomi makko toroomo yo'o fiwnumo e laawol peewal,o seeraali himo e on alhaali, tun Jibriilu jippini e makko wahyu immorde e joomi makko, o yamirimo yo'o yottin diina kan e yinve ven o noddave e rewgoljoomi mavve tertoo rewgol ko woorimo, jippagol wahyu'on jokkondiri e makko saryaaji zin e nyaawoojezen no jippaade nyallal vaawo nyallal hitaande vaawo hitaande, haa Alla timmini diina kan wonande nezzanke, o timminamo neema'on, vayra golle makkozen timmi, -yo Alla juulu e makko o hisinamo - Alla jettitimo tayduuvi makko zin fewndo o fixxini ko cappanze jeegoo e tati, cappanzi nay adii o neleede noogay e tati ko'o woni annabiijo o nelaa.

  Mo taskike alhaali annabaave ven, jan'ngii taariika mavve'on annday e haqiiqa wonde laawol alaa ngol annabaako ngun tabitiri sinaa ko annabaako nelaazo men muhamad  vuri hanndude e ngol laawol.

Si a ndaarii ko honno annabaaku Muusaa e Iisaa -yo kisiyee wonu e mavve - eggiraa a annday zun eggiraamalaawol ngol fow fotti e mun, kono ko laawol ngolannabaako nelaazo men muhammad eggiraa e mun ngol vuraa fotteede e mun, vuri tabitude, vuri hoolee-de waqtumun vuri vattaade.

Ko non kadi kaawakeeji mavve zin (mu'ujijaaji mavve zin) e aayeeje zeve okaa zen fow no nanndi kono koko nelaazo men muhammad kon -yo Alla juulu e makko o hisinamo - vuri mawnode, goonga'on ko vuri mawnode eaayeeje makko zen ko oo quraan tedduzo mo seeraalino eggireede hito e bindi.

     Mo evvindirii hakkunde ko Muusaa e Iisaa addi kon, -yo kisiyee wonu e mavve - e hakkunde aqiida selluzo, e saryaaji nyenyaazi, e gannde nafooje ko nelaazo men addikon-yo Alla juulu e makko o hisinamo -an'nday zun fow ko nokkungootu iwri ko'e annoora annabaaku.

  Mo evvindirii kakkunde alhaali jokkuve annabaave ven e hakkunde jokkuve nelaazo men Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo -o an'nday ko ven jokkuve nelaazo men on vuri moxxande, wurin ko kanve vuri jokkude batteeji annabaave ven e ven arve vaawomavve, ve saakitii tawhiidi'on, e nunzal ngal velaatii yormeende fii lo'uve ven e miskinve ven.

  Si a faalaama veyditaade ganndal fii dalilji tinndin-zi fii annabaako nelaazo men Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - mi eggante dalilji e maandiiji zi Aliyibin rabbana'ttabarii jantii fiwndo o wonnooannasaayankeejo o silmiri sabu zun ko dallilji zi'o jantinoo zin nii:

1-O noddu e rewgol Alla kanko tun sela rewgol ko woorimo, o fotti e zun e annabaaveven fow.

2-O addi aayeeje vanngude addataa sifa majje sinaa annabaave Alla ven.

3-O hunpiti fii piiji wazayzi yeeso zi waziri no o wiirinon.

4-O hunpiti fii fiyakuuji mawze e fiyakuuji aduna e liddondirgol makko zi warri no o hunpitiri non.

5-quraana mo'o addi'on ko aaya e aayeeji annabaako makko, sabu ko nde vurnde yottaade e defte, Allajippinii nde e aaden mo janngataano winndataa,o teerii vurve wawde ven haala yove addu wanomayre maa cortiwol e mayre ve ronki, ko Alla kadireeni nde o reeniri nde aqiida selluzo'on, o moftininde sarya vurzo timmude o nyinniri nde mofte vurze moxxude.

6-Ko'o timmoode annabaave si'o nelanooka anna-baako annabaave wewlinve fii neleede makko'onbonayno.

7-Annabaaveven -yo kesiyee wonu e mavve - yewtii fii makko adii o feenyude dummunne jootuzo ve sifii neleede makko'on e leydi makko ndin e yankinantomo yinve ven e lanveven e mofte makko ve jantii saakitagol diina makko kan.

8-Foolugul makko ayve makko ven ko aaya e aayeejeannabaaku, sabu weevataa nde gozzo nodditotoo nelaazo Alla hara o fenay, Alla wallamo o tabintinamo, o foola ayve makko ven, noddaandu makkondun saakitoo, jokkoovemo ven zuuza, zunzoo  timmataa sinaa e junngo annabaajo tigi tigi.

9-Dewe makko zen e rentaare makko nden e nonzal makko ngal e jikku makko moxxu on e sunna makko on e saryaaji makko zin, zunzoo timmantaasinaa annabiijo tigi tigi.

Oo mo Alla fewni zoo wi'i vaawo o jantike ziidalilji zoo: ((zee zoo ko geve jalbuze e dalilji timmuzi kala adduzo zi haray annabaaku ngun wazzanikemo, o foolii o malaama wazzike gomzingolmo moyeddiizi ruttii haray o hayrii aduna e laahara)).

  Ka timmoode ndee yewtere mi jantantoma seedeeji zizi; seedee lanzo Room ko neevi fewndu nelaazo muhammadu yo Alla juulu e makko o hisinamo  e seedee noddanoowo annasaarankoove ven fewndo zoo ((juun simit)).

 Seedee arano'on: ko seedee Hiraqil: Bukaarii -yo Alla yurmemo - jantike kabaru Abii Sufyaan saa'a lanzo Room on noddunoomo.

O wi'i: Hiraqil nelaniilan wondude e jamaa njulaa-ve quraysi wonve Saami fewndu nelaazo e heeferve qraysi ven wazidi sulhu (Sulhul'hudaybiya), ve ari kamakko tay hive Iiliyaa'a (ca'un e nder saami),o noddive ka mbatirde makko, tay no hunnditimo mbatulaave makko ven, o noddive o noddi nantinoowo makko on.

O wi'i: ko honmbo e mun vuri sizzirde e oo gorko wonzo wiide ko annabiijo?

Abuu Sufyaan wi'i: ko min vuri sizzirze e makko.

Hiraqil wi'i: vanneemo takko'an, vannon wondiive makko ven wazonve vaawo makko.

O wi'ani nantinoowo makko'on wi'uve mizo lanndaa-de oo fii oo gorko si'o fenaniilan fennemo.

O wi'i: mi woondirii Alla sinaano wata ve anndiran fenaande mi fenay e makko, laatii ko'o adii lanndaade fii makko.

O wi'i: ko honno danmbe makko zen wa'i e mun?

Mi wi'i: ko'o jon dambe e amen.

O wi'i: yarli gozzo e mun hay nde wootere wi'ii ngol konngol aditaademo?

Mi wi'i: oo oh =(oo o woye).

O wi'i: yarli laatike e baabiraave makko ven wonnoo-zo lanzo?

Mi wi'i: oo oh =(oo o woye).

O wi'i ko yinve tedduve ven wonimo jokkude kaa ko lo'uve ven?

Mi wi'i: goonga'on ko lo'uve ven.

O wi'i: hive veydaade kaa hive uytaade?

Mi wi'i: goonga'on hive veydaade.

O wi'i: yarli gozzo e mavve no murtude yalta e diina kan ka anyugol ka vaawo o naatii e makka?

Mi wi'i: oo oh =(oo o woye).

O wi'i: yarli hizon tuumirnoomo fenaande adii o wowlude koo ko'o wowli?

Mi wi'i: oo oh =(oo o woye).

O wi'i: yarli ko'o janfante =(janfotoozo)?

Mi wi'i: oo oh =(oo o woye). men wondii e makko dumunne men anndaa ko'o woni huuwata.

O wi'i: o newnanaali lan konngol ngol mi naatirta e mun sinaa ngol zoo konngol.

O wi'i: yarli on haviimo?

Mi wi'i: na'am =(hii hih, eyyo).

O wi'i: ko honno harezen wa'i hakkunde mon?

Mi wi'i: harezen hakkunde a men ko'oo lima oo lima, kenen o gaanya men kenen men gaanyamo.

O wi'i: ko honzun o yamirta on?

Mi wi'i: himo wi'a: rewee Alla kanko tun wata'on sirkanmo hay huunde, selon ko mawve mun wi'ata on,o yamira men juulugol e nunzugol e rentagol e tokkugol enzan.

O wi'ani nantinoowo'on.

Wi'u mo mi lanndikema fii danmbe makko a wi'ii ko'o jon dambe ka mon.

Ko non kadi annabaaveven ko e iwdi yinve jon danmbe ve neletee.

Mi lanndi maa yarli gozzu e mon wowlii ngol konngul?

Wiizaa oo oh =(oo o woye).

Mi wi'i si gozzu e mon wowluno ngol konngul aditaade mo, mi wi'ayno ko gorko wonzo jenmbindekonngol wowlaangol aditaade mo.

Mi lanndi maa yarli no'e baabiraave makko ven wonnoozo lanzo?

Wiizaa oo oh =(oo o woye).

Mi wi'i si laatino e baabiraave makko wonnoozo lanzo, mi wi'ayno ko gorko faalaazo hettude laamu baaba mun.

Mi lanndi maa yarli hizon tuumirinoo mo fenaande adii o wowlude koo ko'o wowli.

Wiizaa oo oh =(oo o woye).

Mizo anndi o accataa fenugol e yinve ven o fena e Alla.

Mi lanndi maa ko yinve tedduve ven wonimo   jokkude kaa ko lo'uve ven?

Wiizaa ko lo'uveven.

Ko ven woni jokkayve nelaaveven.

Mi lanndi maa hive veydaade kaa hive uytaade.

Wiizaa hive veydaade.

Ko non fiyaake liimaanu'on haa o timma.

Mi lanndi maa gozzo mavve no murtude yalta e diina kan ka anyugol ka vaawo o naatii e makka?

Wiizaa oo oh =(oo o woye).

Ko non fiyaake liimaanu'on si gaynii naatude ka nder vernde.

Mi lanndi maa siko o janfante =(janfotoozo).

Wiizaa oo oh =(oo o woye).

Ko non nelaaveven ve jafataako.

Mi lanndi maa ko honzun o yamirta on.

wiizaa ko'o yamirta'on rewee Alla wata'on sirkan mo hay huunde, himo haza'on rewgol sanamu himo yamira'on juulugol e nunzugol e rentagol.

Si laatike ko wowluzaa kon goonga, laamu makkongun hewtay ley zee koyze'an zoo zizi, hari mizoanndi o feenyay kono mi sikkaano ko'e mon, si mizoanndi mi waawayno hewtude ka makko mi mon-nyutono tanpere yaadu fii hawrugol e makko, simihewtiino ka makko mi lootanayno mo koyze makko zen, o lanndiive vataake nelaazo Alla -yo Alla juulu e makko o hisinamo - on mo'o yoovine Dihyatu e lanzo Busraa o jonnimo Hiraqil o janngimo tay no e makko:

Bismillaahi yumeteezo hinnotoozo immorde e Mohammadu jiyaazo Alla e nelaazo makko e Hiraqillanzo Room kisiyee wonii e kala jokkuzo peewal,vaawo yettude Alla: mi noddiriima noddaandu lislaamusilmu dazaa, Alla okke njoddi maandin laabi zizi, si'azuurike no woodan maa bakkatu kurkaazi keefeeri ko'o non yo yinve defte aree e konngol ngol fotitin e mun wata'en rew sinaa Alla wata'en sirkanmo hay huunde wata yoga e men jogito yoga reweteezi ko woo-ri Alla sive zuurike wi'ee seeditee menen ko men julve.

Seedee zimmo'on: ko seedee noddoowo e diina annaaraa anngeleejo fewndiizo wi'eteezo Joon Simit:

   O wi'i vaawo xeewugol an e sewi senmbe fii koyowondiri e kaa diina lislaamu, e ko ka noddikone mun fii yannganagol nezzanke e jamaa'on e nonzalmakka fii fewnogol jamaa'on e hoore e fottugol e ngootankaako a tawaylan mizo jettira lislaamu'onruuhu an'on e hakkil an kin fow, ko gila ontoma mi ahodi Alla nde mi wonata noddoowo e lislaam wew-linira peewal makko kala nokkuure e aduna'on.

  O hewtude e oo haqiiqa woo nde o janngunoo diinaanasaaraakan moxxa o tawi ka jaabotaako ko heewi e lannde yiilotoode e ngurndan yinve, o fuzzii sikki-taade, o janngi Assuyuu'iiya on e Buuziiya no o hevaali e majji ko'o faalaa kon refti o janngi lislaamu'on moxxa o gomzini diina kan o noddi e makka.

 ختم النبوة

             Timmingol annabaaku ngun

Vannganiima ko fexxi haqiiqa annabaaku ngun e maandeeji mun e aayeeje mun e dalilji annabaaku ne-laazo men Mohamadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo -, adii en yewtude fii timmoode annabaaku ngun bee annden taho Alla - o senike o toowii - nelataa nelaazo sinaa sabu gooto e zii sabuuji arayzi zoo:

1-Ko nde nelal annabiijo arano'on hertorta yinve ve'o nelaaven e mun pet, Alla nela nelaazo goo kadi ne-lal hertii ngal e mofte goo kadi.

2-Ko nde laatotoo diina annabiijo attiizo'on tawata mehaama, yejjitaama, Alla nela annabiijo goo fii yo'o heyzintinanve diina mavve kan.

3-Ko nde laatotoo sarya attiizo'on ko fii on jamanuzun tun moxxanta hara o hawrundirtaa e jamanoojiarayzizin Alla nela non  nelaazo goo wondude e sarya hawrondirayzo e on nokku e on jamaanu,Alla hoddirii nde o nelata Mohammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo -nelal huuvungal moftungal yinve aduna'on fow, hawrondiray ngal e kala jamaanu e nokku, o reeningal e juuzi waylayve wattita, fii yo ngal he-ddano yinveven ko aldaa e wayleede maa wattitee,ko sabu zun Alla waziri ngal timmoode nelezen.

No e ko Alla hertiniri Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo -tawde ko'o timmoode annabaave annabiijowoo alaa vaawo makko sabu ko kanko Alla timmini-ri nelezen, e saryaaji zin o timminirimo maadi ndin annabaaku makko ngun haqinqni ko annabi Muusaa wewlini kon fii mun toma nde'o wiinoo: ((on janngaalihaynde wootere ka deftere fii hayre nde mahoovevenyiltunoo ko kayre woni timmoode suvvundu ndun)) Ibraahiim kaliil on silmuzo vaawo nettii wi'ii: ndee yewtere no hawrundiri eko Muhammadu-yo Alla juulu e makko o hisinamo - wi'i fii hoore mun: (sifa'an e sifa annabaave aditiive lan ven no wa'iwagorko mahuzo suudu o moxxini ndu o labini ndu sinaa yeru molgere =(tuufeere)ka sovvundu, yinveven fuzzii wanngaade e suudundun wi'a enmba nduu suudu no labaa hazi wattaa ndee tuu-feere, nelaazo wi'i ko min woni nden tuufeere, ko minwoni timmoode annabaaveven.

Ko sabu zun Alla - o senike - waziri quraana mo'o addi'on -yo Alla juulu e makko o hisinamo -no jaalii e defte aditiizezen, no montize sarya majje'on, kadi no monti kala saryaaji adinoozi, Alla no fawtii reenugol sarya makko'on o eggaama eggannde jukkondir nde, quraa-na'on eggaa eggannde jukkondir nde hito ngon e bin-ndizin, ko non kadi sunna'on, gollitirgol saryaaji kaa diina, e dewezen e nyaawooje zen, fow eggaama eggannde jukkondir nde.

  Mo ndaarii defte siira'on e sunna'on an'nday wondiive nelaazo'on -yo yurmeende Alla wonu e mavve - reenanii nezzanke ko hedditii e alhaaliiji nelaazo men -yo Alla juulu e makko o hisinamo - wano konnguzi makko zin e golleeli makko zin, ve eggi no'o rewirta joomi makko eno'o wazirta jihaadi eno'o jantorta innde Alla o senike  eno'o insinortamo, e dokkal makko e cuucal makko, eno'o wuuriri e wondiive makko ven, e ven arayve ka makko,wano ve eggiri weltaare makko e sunnu makko,e yaadumakko e nyiivugol makko, e noone nyaametee makkoe njaran makko e koltu makko e finugol makko e zaa-nagol makko.. si'a taskike zun a yanante Alla no reenikaa diina, anndaa ontuma ko nelaazo Muhammaduwoni timmuude annabaave ven e nelaave ven sabuAlla hunpitii'en oo nelaazo zoo ko kanko woni timmoo-de nelaave ven o daali o senike :

(مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ)(الأحزاب:40)

  (Muhammadu laataaki ben gooto e worve mon ven kono ko'o nelaazo Alla e timmoode annabaave), nelaazo on wi'i: -yo Alla juulu e makko o hisinamo -

(وأرسلت إلى الخلق كافة، وختم بي النبيون).

(Mi nelaama e tagungun fow, mi timminiraama

annabaave ven).

  Hewtii nde anndinten lislaamu'on vannginen haqiqamakko on e iwdi makko ndin e covvi makko zin e darjaaji makko on.

 معنى كلمة الإسلام

                Maanaa konngol lislaam

 Si a ndaarii defte firayde konnguze haala aarabu zin a annday maanaa konngol lislaam ko: jebbilagol,yankinoo, java yamiroore yamirzo wozzitoo hazaazimakko ko aldaa e yeddotirgol e makko, Alla daali o toowi : (diina goongaha kan ko lislaam) sabu lislaamuon ko zoftagol Alla java yamiroore makko ko aldaa e yeddutirgol e makko, lavvinana mo dewalngal o senikegomzina kabaru makkozin, gomzina mo, innde lis-laamu on wontii maande fii diina ka nelaazo Mu-hammadu addi kan -yo Alla juulu e makko o hisinamo -

Anndingol lislaam:

   Ko fii honzun diina kan wi'iraa lislaam, diinaaji zinfow ko inniraa ko innde fuzzuzo diina kan maa inndemofte hertoze ka'on, diina annasaarankoove ven ko e nasaaraa xettaa, buuziiyanke ko'e buuzaa.....ko wa-no non kadi yahuudiyanke ko e yahuudaa, ko wano nii diinaaji zin fow. sinaa lislaamu'on o danmbaaka e aaden hertiizo maa e mofte, innde makka'on ko tin-ndini ko e sifa hertiizo no moftimo maanaa konngol lislaam, no feenyi e ndee innde wonde naa nezzanke fuzzi kaa diina, kalaatanaaki mofte hertiize ko faa-ndaa e makka ko nde yinveven fow silmata jebbila-noo Alla, kala siforzo oozoo sifa haray ko'o julzo.

 حقيقة الإسلام

                    Haqiiqa lislaamu'on

No anndaa wonde kala huunde e oo aduna no zuwudende njuvvudi anndaandi e laawol tabitungol, naangengen lewrundun koode zen leydi ndin no eltaaley njovvudi tabitundi, zi yaltataa e mun few, hay nezzanke tigi si'a taskike fiyaake makko'on vanngante ko'o yankinani sunna Alla'on yankinaare timmunde, o foofataa o so'ataa hay fuy sinaa e koddoruyee Alla,no yankinanii oo koddoruyee, tere makko zen fowwaawataa gollude golle majje sinaa no alla huddiraninon.

  Oo koddoruyee moftuzo yaltataa e ley makko hay huunnde ko woni e oo aduna gila e hoodere vurnde mawnude ka kammu e gabbun njaari vurkun fanzude ka leydi, zun ko koddoruyee Alla lanzo tedduzo wawzo. si tawii kala huunde ka kammu e ka leydi e ko woni hakkunde majji no yankinanii oo koddoruyee,haray aduna'on fow no zoftii on lanzo wawzo tagu-zozi, no jokki yamiroore makko, zunzoo vanngina-nii en wonde lislaamu'on ko diina aduna'on fow. sabu lislaamu'on ko zoftagol Alla java yamiroore makkowozzitoo hazaazi makko ko aldaa e yeddutirgol e mako wano anndirzaazun ko fexxi. naange ngen elewrun dun e leydi ndin nojebbilii, henndu ndun, e ndiyan zan, e annoora on e niwre nden, e nguleendi ndin no jebbilii. lezzezen e kaaxezen e neemoraazizin no jebbilii, wurin hay nezzanke mo anndaa joomimun yedduzo Alla yeddi aayeeje makko zen rewoowo ko woori Alla sirkanamo, ko'o jibbiliizo e tagudi ndi'o tagidaa ndin sabu o tagete ko'o jon diina.

Si'a faamii zun zoo ar ndaaren fiyaake nezzanke on, ataway no poozondiramo  piiji zizi:

Aranunzun: ko kan diina ka nezzanke tagaa e mun wano jebbilanagol Alla e yizugol rewgolmo e zavvugol giggul makko e yizugol ko Alla yizi wanogoonga e moxxere e nunzal, e anyugol ko Alla anyi wano meere e bune e toonye, e ko jokki zun, e ko wonkee yizi wano jawdi e veygo e vevve, e yizugol nyaamitee e ko yaretee e ko tere vanndu ndun hatunji-ni fii noze gollira golle majje'on.

Zimmunzun: muuyegol nezzanke e suvagolmo faale makko on, Alla nelii e makko nelaave o jippinii defte fii yo'o sinndindir hakkunde goonga e finaande e peewal e majjere e moxxere e bune, o okkimo  hakkile e faamu fii yo'o anndu kohunzun o suvutoo, simo faalaa o suvoo laawol moxxerengol zowamo e goonga e piiwal, simo faalaa o suvoo laawol bune, ngol zowamo e bune e halakuyee.

Si'a taskorii nezzanke fiyaake arano'on a taway himo tagiraa jebbilanagol Alla, o waawataa yaltude emun, fiyaake makko e zun no wa'iwa fiyaake taguhedditiingo ngun.

    Si'a taskoriimo fiyaake zimmo'on a taway ko'osuvindinaazo himo waawi suvaade ko'o yiziwoo Immaa julzankaako immaa keeferaako Alla daali o toowi :

(إِمَّا شَاكِراً وَإِمَّا كَفُوراً)(الانسان:3)

(Immaa o wona yettoowo maa yeddoowo).

Ko zun wazi a taway yinveven ko nooneeji zizi:

Arano'on: Ko annduzo Alla gomzinimo rewimokanko tun jokki sarya makko'on e ngurndan mun zanfow ko'oo zoo woni julzo tigi mo diina mun timmi ganndal e hakkile mun selli, feere mun feewi sabu o suvoriize rewgol Alla on okkuzomo faamu e feere,o woni wowloowo goonga sabu o qirritaake jooni sinaa reweteezo gooto on okkuzomo doole yewtogol,sabu ko sarya Alla'on wonimo zowude e ko'o woni suvaade kon....

Zimmo'on: ko liddu oo aranozoo ko mo anndaa Alla gomzinaa mo jokkaa sarya makko'on e nelaave makko ven...haa joofa.

   Ko oo zoo woni keefeero tigi ko'o wi'iraa keefeerosabu o suumirii diina ka'o tagididaa kan majjere ezayre ka wirnii e gite makko few o yi'ataa sinaa kolurri e makka o etotaako sinaa fii bonnugol ka.

Hiza waawi evvude enmbere majjere e bewre ko keefeero woni e mun.

Oo lislaam mo zavvirazaa jogitagol o satta himo newanii wonande on mo Alla newnani, ko oo lislaamuaduna'on fow woni yaade e mun, Alla daali o toowi :

(وَلَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ طَوْعاً وَكَرْهاً )(آل عمران: الآية83)

  (Ko kanko jebbilanii ko woni kammuuli e ka leydi yizi anyi), ko diina Alla wano Alla daaliri o toowi :

(إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الإسْلامُ )(آل عمران:19)

 (Diina Alla kan ko lislaam), ko jebbilanagol Alla wano o daaliri o toowi :

(فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَمَنِ اتَّبَعَنِ ) (آل عمران:20)

Sive dukiima (wenjiima) wi'u mi jebbilanike Alla min e ven jokkuvelan), nelaazo -yo Alla juulu e makko o hisinamo- vannginii maanaa lislaamu'on o wi'i:

(أن تسلم قلبك لله، وأن تولي وجهك لله، وتؤتي الزكاة المفروضة).

 (Ko nde jebbiltaa vernde maa nden fii Alla fewtinaayeeso maangon fii Alla ittaa jakka farlaazo'on), gorko lanndii nelaazo -yo Alla juulu e makko o hisinamo - ko honzun woni lislaam? o wi'i:

(أن يسلم قلبك لله، وأن يسلم المسلمون من لسانك ويدك)

   (Ko nde jebbiltaa vernde maa nden fii Alla julbeveven hisa zenngalmaa ngal e jonngo maa ngon).

O wi'i: ko honzun e lislaam vuri moxxude?

O wi'i: ko iimaan.

O wi'i: ko honzun woni iimaan?

O wi'i: (ko nde gomzintaa Alla e malaykaave makko ven, e defte makko zen, e nelaave makko vene immutal ngal).

O wi'i kadi: -yo Alla juulu e makko o hisinamo - (lislaamu'on ko nde seedotozaa reweteezo alaa sinaa Alla, seedozaa Muhammadu ko nelaazo Alla, nyinnaa julde ittaa jakka hooraa suumayee, hajjaa ka suudu kaaba laawol si'a waawii).

O wi'i kadi: (Julzo'on ko'on mo julveven hisi e zenngal mun e jonngo mun).

 Ko kaa diina woni diina lislaam Alla javantaa gootodiina sinaa lislaam naa aranve ven wanaa sakkitiiveven, annabaaveven fow ko e diina lislaam woni,   Alla daali e zinngal Nuuhu -yo kisiyee wonu e makko-:

(وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ نُوحٍ إِذْ قَالَ لِقَوْمِهِ يَا قَوْمِ إِنْ كَانَ كَبُرَ عَلَيْكُمْ مَقَامِي وَتَذْكِيرِي بِآياتِ اللَّهِ فَعَلَى اللَّهِ تَوَكَّلْتُ) (وَأُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ)(يونس:71ـ72)

 (Jannganve kabaru Nuuhu toma nde o wi'annoo yin-ve makko yedduve ko o non yo yinve si sattii e mon wondigal men e komi waajorta'on aayeeje Alla ko e Alla mi fawii),(mizo yamiraa nde mi laatotoo jeyaazoe julve), o daali e zenngal annabi Ibraahiima -yo kesiyee wonu e makko -:

(إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبِّ الْعَالَمِينَ) (البقرة:131)

  (Annditu toma nde joomi makko wi'annoo mo jebbiloo wi'i mi jebbilanike jeyzo winndere nden), o daali ezenngal annabi Muusaa -yo kesiyee wonu e makko -:

     (وَقَالَ مُوسَى يَا قَوْمِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ فَعَلَيْهِ تَوَكَّلُوا إِنْ كُنْتُمْ مُسْلِمِينَ)(يونس:84)

  Annabi Muusaa wi'i ko onon yo yinve si'on laatike gomzinve Alla ko kanko hoolorton si'on laatike julve), o daali e zenngal annabi Iisaa -yo kesiyee wonu e makko -:

(وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُوا بِي وَبِرَسُولِي قَالُوا آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ) (المائدة:111)

(Annditu nde mi wahayinnoo e wuppa laava'en(hawaariinaen) gomzinee lan e nelaazo an ve wi'i men gomzinii seedo wonde ko men julve).

Ko diina lislaamu kan nii ko e waha'yu Alla on owoni xettude sarya makko'on e aqiida makko'on enyaawoje makko'on quraana'on e sunna'on mi jantantoma seeza(jubbanze) fii majji.

 أصول الإسلام ومصادره

      Lasliiji lislaamu'on e tubbirde majji

Jokkuve diinaaji montaazi e fefindaazi no wowti teddingol defte runaaze, winndaaze e  jamanuuji fexxuzi, hara winnduzoze on anndaaka wanaa nantinzoze on wanaa jamaanu ze winndaa, ko nezzankewinndize no hevave kala ko hevata nezzanke e loore e qakkugol e mbeleeze e yejjitugol.

  Amma lislaamu'on hino hertori tawde ko e wahayu Alla'on o yowitii ko kanko woni tubbirde makko'onquraana'on e sunna'on no e kooko heedizoo jubbanze fii anndingolzi:

   a-quraana'on: a anndii e ko fexxi kon, ko lislaamuon woni diina Alla kan, ko sabu zun Alla jippiniriquaana'on e nelaazo Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo -peewal fii hulve ven e nyaawirde fii julveven,e cellal verze e annoora e ndaygo fii on mo Alla muu-yani malal, hinde mofti lasliiji ze nelaave nuliraa sabumun, quraano'on adaaki defte zen fow wano wonirinon Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - adaaki nelaaveven fow Alla jippinii e Ibraahiima zereeli, o jippini eMuusa Tawreeta'on o jippini e Daawuuda zabuura'ono jippini e Iisaa Linjiila'on -yo kisiyee wonu e mavve ve fow - zee defte ko wahayu immorde e Alla faade e annabaave makko e nelaave makko ven, kono ko heewi ezee defte majji yejjitaama, seeza ko heddii kon way-laama wattitaama.

   Amma quraana'on Alla fawtike reenugol mo o waziimo jaaliizo montuzo defte attiizemo, Alla daalio toowi :

(وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِناً عَلَيْهِ)(المائدة: 48)

  (Men jippinii e maaza deftere nden e goonga hinde gomzini zen defte aditiize nde hinde jaalii e majje), Alla sifori nde vannginnde kala huunde e peewal e yurmeende o daali o toowi :

(وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَاناً لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدىً وَرَحْمَةً )(النحل:89)

   Men jippinii e maaza deftere nden ko nde vannginnde kala huunde ko nde peewal e yurmeende), hinde fewna faade e konko vuri feewude, o daali o toowi :

(إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتِي هِيَ أَقْوَمُ )(الاسراء:9)

   Ndee quraanaare no fewna faade e konko vuri fee-wude) nde fewnay nezzanke e laawol focceengol e kala fiyaake e fiyakuuji ngurndan makko.

Mo miijitike ko honno oo quraana jippiniraa e ko honno o reeniraa o annday enmbere quraana'on, o lavvina faandaare makko nden fii Alla, o daali o toowi :

(وَإِنَّهُ لَتَنْزِيلُ رَبِّ الْعَالَمِينَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الأَمِينُ عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ) (الشعراء: 192ـ194)

    (Guraana'on ko Alla jippinimo jippiniimo ka vernde maa Jibriil fii yo'a laato jeyaazo e jertinoove).

Ko honmbo jippini quraana'on?

Ko Alla jeyzo winndere.

Ko honmbo jippodi e mayre?

Ko Jibriil -yo kisiyee wonu e makko -

Ko e honmbo nde jippii?

Ko e nelaazo nde jippii -yo Alla juulu e makko o hisinamo -

Oo quraana ko maande heddiinde fii Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - e nder maandeeji heddiizi haanyalaande darngal, hari aayeeji e kaawakeeji annabaaveattiive ven lanniday e ngurndan mavve, amma qur-aana'on Alla waziimo hujja heddiizo.

Ko kayre woni hujja yottiizo e maande foolunde Alla teerike nezzanke yo ve addu yeru mayre maa corteeji sappo sifa mayre, maa cortewol gootol veronke few fii kala nde laatike karfeeje e konnguzi nde jippinaama e mofte vurze wawde yewtere e haalayottiika laava zenngalve, Alla daali o toowi :

(أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِثْلِهِ وَادْعُوا مَنِ اسْتَطَعْتُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ) (يونس:38)

   (Vee wi'ay o fefindinde wi'u addee cortewol wano mayre noddon ve wawzon ko woori Alla si'on laatikegoonguve).

  No jeyaa e ko tinndini wonde oo quraan ko immorde e Alla kooko heedizoo:

Tawde himo mofti kabaruuji heewuzi fii mofteeji fexxunoozi, o hunpiti fii piiji wazayzi yeeso ziwaziri no'o hunpitiri non, o jantii noone gannde heewuze waawaali hewtude yoga e zen gannde jooma gande'ensinaa ka sakkiturun zoo.

Tawde mo nde jippii e mun on anndiraaka sifamayre maa ko nanndi e mayre adii nde jippaade emakko Alla daali o toowi :

(قُلْ لَوْ شَاءَ اللَّهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلا أَدْرَاكُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِيكُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَفَلا تَعْقِلُونَ) (يونس:16)

(Wi'u si Alla muuyuno mi janngataano on quraanaon mi vurataano on anndude mo en wonndii ko juuti aditaade mo e on hakkiltaa), wurin hari o janngataa o winndataa, o yahaali ka cernoojo o joozaaki yeeso jannoowo, kono o teerotono laava zenngal en yottoo haala en yove addu yeru makko, Alla daali o toowi :

(وَمَا كُنْتَ تَتْلُو مِنْ قَبْلِهِ مِنْ كِتَابٍ وَلا تَخُطُّهُ بِيَمِينِكَ إِذاً لارْتَابَ الْمُبْطِلُونَ) (العنكبوت:48)

 A laataaki aditaade quraana'on wawzo janngude maa winda sinaa zun heeferveven sikkitotoma). oogorko sifaazo ka Tawreeta e ka Linjiila wonde win-ndataa janngataa cernoove Yahuud e nasaaraa joomaganndeeve arayno lanndoomo kove lurri fii mun vezavviramo nyaawoore kove sonki fii mun, Alla daali o toowi :

(الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالأنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ )(لأعراف:157)

(Ven jokkuve annabiijo nelaazo mo janngataano winndataa (lommiyankeejo) move tawata fii mun no winndii ka mavve ka tawreeta e ka linjiila himo yami-rave ko moxxi hazave ko bone himo daginanave piijimoxxi harminanave piiji bonzi), o daali e zenze ya-huudu e nasaaraa en fii kove lanndii Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo -:

(يَسْأَلُكَ أَهْلُ الْكِتَابِ أَنْ تُنَزِّلَ عَلَيْهِمْ كِتَاباً مِنَ السَّمَاءِ )(النساء:153) (وَيَسْأَلونَكَ عَنِ الرُّوحِ)(الاسراء: من الآية85)

 (Yinbe defteven no lanndomaa nde jippin taa deftere e mavve immorde ka kammu).

(Hive lanndomaa fii ruuhu'on), Alla daali o toowi :

(إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ يَقُصُّ عَلَى بَنِي إِسْرائيلَ أَكْثَرَ الَّذِي هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ) (النمل:76)

Ndee quraanaare no qissoo e banii Israaiila ko vuri heewude e kove lurri e mun).

  Cernoojo annasaaraa wi'eteezo Ibraahiim filip etikee deftere makko doktooraa aybingon quraana'on o ronki quraana'on foolirimo hujjaaji e dalilji makko o qirritii ronkere makko, o jebbilanii taguzo mo o fenyini lislaam makko.

Toma nde gozzo e julveven neldunoo quraana nantinaazo e engliis (anglee) dokterjo amrikenjo Jefrii Laang, o janngimo, o tawi ko kanko tigi quraana'on woni yewtude, jaaboo lannde makko, itaanamo keeriwonnoozi hakkunde makko e hoore makko, o wi'i: ((worin jippinzo quraana'on no anndimmi vuri komi anndi hoore an)), ko hatta woniranon ko jippinzo quraana'on tagi nezzanke ko Alla o daali -o senike -:

(أَلا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ) (الملك:14)

  (On taguzo anndaa ko tagi kon? oo oh, himo anndisewi senmbi e ko'o tagikon, himo hunpitii kala huunde).

    Ko'o janngi kon on quraana nantinaazo e Ingilis wonanimo sabu o silmi o wallifii deftire makko   (Assiraa'u min ajilil'iimaan).

quraana'on no mofti kala ko nezzanke hatunjini,lasliiji diina kan, nyaawooje zen, huuwondire zenneediiji zin, Alla daali o toowi :

(مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ )(الأنعام:38)

 (Men welsindaake ka quraana fii hay huunde), no e mayre noddugol fii wootinzingol Alla (attawhiid), e jantagol inze makko e sifaaji makko e golleeli makko,hinde sellini ko nelaave ven e annabaave ven addi kon,hinde qrritii immutal e njoddi e hasboore, hinde jantoohujjaaji e dalilji fii zun, hinde jantoo kabaruuji mof-teeji fexxunoozi e albala'uuji ko hevunoove ka adunae lette sabbiizeve ka laakira.

No e makko aayeeje e dalilji e hujjaaji ko heewi mogayzi yinve gannde hawrondirzi e kala jamaanu, yinve gannde e wittotoove no tawa ton faale mavve, mi jantantoma mise tati vannginanayzema seeza e zun, ko mise zen nii: Alla daali o toowi :

(وَهُوَ الَّذِي مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخاً وَحِجْراً مَحْجُوراً) (الفرقان:53)

1- (Ko kanko jilli bahuruujizin zizi ngoozoo ko welngo xem ngoozoo ko haazungo tak o wazi hakkunde majji heedoode hazaynde jillondirgol majji). Alla daali o toowi :

 (أَوْ كَظُلُمَاتٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ يَغْشَاهُ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ مَوْجٌ مِنْ فَوْقِهِ سَحَابٌ ظُلُمَاتٌ بَعْضُهَا فَوْقَ بَعْضٍ إِذَا أَخْرَجَ يَدَهُ لَمْ يَكَدْ يَرَاهَا وَمَنْ لَمْ يَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُوراً فَمَا لَهُ مِنْ نُورٍ) (النور:40)

(No wa'iwa nive e baharu lugguzo no suumamo morloozi no dow zen morlooze morlooze kadi no e dow majje duulere nive e hoore nive hay o yantinijunngo ngo yi'ataako hakkee ko nivvite mo Alla wazanaali annoora o hevataa annoora)

No anndaa Muhammadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - o wazzaaki baharu'on, laawi zavvitirzi luggeendibaharu'on alaa on tuma, ko honno non nelaazo anndirialhaali baharuuji zin sinaa Alla hunpitimo, Alla daali o toowi :

وَلَقَدْ خَلَقْنَا الأنْسَانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِينٍ ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَاماً فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْماً ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقاً آخَرَ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ) (المؤمنون:12ـ14) 

 2_ (Men tagii nezzanke immorde e loopal men wazimo tovvere e nyiivirde zeenyunde men tagi tovvere nden hezzere men tagi hezzere nden huyre men tagi huyre-nden xi'e men suddiri xi'ezen teewu men tagimo tagu goo Alla teddii moxxuzo tagu), yinve gannde waa-waali hunpitaade sewi senmbi no nezzake tagiraa sinaa e oo zamaanu zoo. Alla daali o toowi :

(وَعِنْدَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لا يَعْلَمُهَا إِلاَّ هُوَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَمَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَةٍ إِلاَّ يَعْلَمُهَا وَلا حَبَّةٍ فِي ظُلُمَاتِ الأَرْضِ وَلا رَطْبٍ وَلا يَابِسٍ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ) (الأنعام:59)

3_(Koka makko suttirze ko wirnii kon woni gootoandaa fii majje sinaa kanko himo anndi ko woni kanjorndi e ka baharu, kaakun tettotaako yana sinaahimo anndi fii mun wanaa abbere e nder nive leydi naa ko heccizi naa ko yoori sinaa wonii e deftere vanngunde), miijo nezzanke waawataa hewtude zunzoo wurin zun arataa e miijo makko dii nde o waawatazun si jooma gannde'en wattanii yili e puzun maanyuukun ve winndii kove anndi e mun fow a yi'aykaawee, fii kala ko luttata ve anndaali kon haray no zuuzi vuri kove anndi kon.

Ganndo faranseejo Mooriis Buukay evvindirii hakkunde Tawreeta'on e Linjiila'on equraana'on ehakkunde piiji yiitaazi kesun e ko yowondi e fii tagu-gol leydi ndin e kammuuli zin e nezzanke, o tawipiiji yiitaazi kesun zin no hawrundiri e ko ari kon kaquraana, tay ko tawaakon ka Tawreeta e ka Linjiilawoodaaze hannde no mofti palje heewuze fii tagugolkammuuli zin e leydi ndin e nezzanke e munmunte.

b-Sunna nelaazo'on:

Alla jippinii e nelaazo men -yo Alla juulu e makko o hisinamo - quraana'on e ko fotata e makko zun ko sunna makkofiru zo vanngini quraana'on, nelaazo wi'i-yo Alla juulu e makko o hisinamo -:

(ألا إنـي أوتيت القرآن ومثله معه).

(Hey! mi okkaama quraana'on e wano makko wondude e makko), o newnanaama vanngingol ko woni ka quraana e konnguzi huuvuzi e hertiizi e jilvuzi, Alla daali o toowi :

 (وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ)(النحل:44)

(Men jippinii e maa quraana'on fii yo a vannginan yinveven ko jippinaa e mavve joo ve miijitoto).

Ko sunna'on woni tobbirde zimmere lislaamu'on, sunna'on: ko kala ko fillaa immorde e nlaazo-yo Alla juulu e makko o hisinamo -: immorde e konngol maa golle maa sifa maa ko'o qirritii.

  Sunna'on ko wahayu immorde e Alla haa e nelaazoMuhmmadu -yo Alla juulu e makko o hisinamo - sabu annabiijo'on wowlataa meere, Alla daali o toowi :

(وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْيٌ يُوحَىعَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى) (النجم:3ـ5)

(O wowlataa haala beleeze haala makko wonaali sinaa wahayu immorde e Jibriil), o yottinay woni e yinveven ko'o yamiraa kon, Alla daali o toowi :

(إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ مَا يُوحَى إِلَيَّ وَمَا أَنَا إِلاَّ نَذِيرٌ مُبِينٌ)(الاحقاف:9)

   (Mi jokkaa sinaa ko wahayinaa e an mi wonaali sinaa jertinoowo bannginzo).

  Ko sunna'on woni gollitirgol lislaamu'on tigi, nyaa-wooje zen dewe zen aqiida'on huuwondire zen needindin, nelaazo men -yo Alla juulu e makko o hisinamo - o huuwayko'o yamiraa kon o vannginana yinve ven o yamiraveyove huuwu no'o huuwiri non wano o wi'iri -yo Alla juulu e makko o hisinamo -:

(صلوا كما رأيتومني أصلي)

  (Juulee no yi'iruzon mizo juulira non), Alla yamiriigomzinve ven nyentingol mo ka golle makko e ka konnguzi makko fii yo iimaanu mabbe on timmu Alla   daali o toowi :

(لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً) (الأحزاب:21)

   (Nelaazo'on laatike nyentinteezo moxxo wonande on jortiizo Alla e nyalaade sakkitiinde o jantii inndeAlla ko heewe) wondivve nelaazo ven eggii konngozimakko zin e golle makko zen, hikkiive e mavve veneggani ven hikkitiive e mavve, ontoma sunna'on windaa wazaa e defte, egguve sunna'on ven naa welsindiive ve eggataa kove yananaaka ko immorde e nelaazo, ve eggataa kadi sinaa e nunzuzo holniizo.

  No sunna'on wonirinon ko gollirgol lislaamu'on tigiko'o vannginzo quraana'on kadi firi aayeeje makkozen e nyaawooje makko zen, hari nelaazo'on no vannginira ko jippinaa e makko kon kenen konngol kenen golle kenen zi zizii non, kenen sunna'on her-toray nyaawooje e saryaaji goo.

No wazzii gomzingol wonde ko quraana'on e sunna'on woni tubbirze diina lislaamu kan no wazzii jokkugol ko woni e majji ruttoo e majji jokka kozi yamiri wozzitoo kozi hazi gomzina inze Alla e sifaaji makko e golleeli makko ko woni e majji, e koAlla marani yivve makko gomzinve, e lette ze'o fodiheeferveven, Alla daali o toowi :

(فَلا وَرَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيماً) (النساء:65)

(Mi woondirii joomi maaza ve gomzintaa haa ve zavvire yo'a nyaawanve kove lurri kon e mun hara vittataave nyaawoore maa nden ve jebbiloo jebbilaa-de), Alla daali o senike :

(وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا )(الحشر:7)

(Ko nelaazo jonni'on kon xittee ko'o hazi'on kon hazitee e mun).

Vaawo en anndii tobbirze kaa diina no moxxi annden martabaaji makka'on, martabaaji makko on ko:

lislaam, e liimaan, e moxxingol, en xettay seeza e zii covvi no ravviziri pot.