حاجی ئومێد چروستانی - هه‌موو بابه‌ته‌كان

ئه‌م وتاره‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی« تكريم المرأة في الإسلام »، دانه‌ره‌كه‌ی شێخ موحه‌مه‌د جه‌میل زینۆیه‌ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت، لاپه‌ڕه‌: 18، باسی چاره‌سه‌ری ئه‌و ژنه‌ی سه‌رپێچی پیاوه‌كه‌ی ده‌كات له‌ ڕوانگه‌ی قورئانی پیرۆزه‌وه‌، كه‌ خوای گه‌وره‌ چه‌ند چاره‌سه‌ریه‌كی یه‌ك له‌دوای یه‌كی به‌ شێوه‌ی پله‌به‌ندی بۆ ئه‌م مه‌سئه‌له‌یه‌ داناوه‌ كه‌ بریتیه‌ له‌م قوناغانه‌: یه‌كه‌م: ئامۆژگاری. دووه‌م: نه‌خه‌وتن وسه‌رجێی نه‌كردن له‌گه‌ڵیدا. سێهه‌م: لێدانێكی سووك. چواره‌م: دانانی لیژنه‌یه‌ك بۆ ئاشته‌وای كردن یان بۆ جیابوونه‌وه.

ده‌قه‌كانی قورئانی پیرۆز و سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ر ڕێزێكی زۆر و بێ شوماریان له‌ دایك وباوك ناوه‌، به‌ تایبه‌تی تر ڕێزی دایك، چونكه‌ دایك ئه‌و كائنه‌ پڕ سۆز و میهره‌بانی و عاطفه‌یه كه‌ مرۆڤ هه‌ست به‌ گه‌وره‌یی وپله‌ وپایه‌ی ناكات تا ئه‌و كاته‌ی له‌ده‌ستی ده‌دات، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌موو لایه‌ك تا دایك وباوك له‌ ژیاندا ماوون، ڕێزیان بگرین وله‌ فه‌رمانیان ده‌رنه‌چین بۆ ئه‌وه‌ی به‌هه‌شتی خوای گه‌وره‌یان پێ به‌ده‌ست بهێنین. ئه‌م وتاره‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی« تكريم المرأة في الإسلام »، دانه‌ره‌كه‌ی شێخ موحه‌مه‌د جه‌میل زینۆیه‌ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت.

ئه‌م وتاره‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی« تكريم المرأة في الإسلام »، دانه‌ره‌كه‌ی شێخ موحه‌مه‌د جه‌میل زینۆیه‌ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت، لاپه‌ڕه‌: 16، باسی سه‌رپه‌رشتیاری پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه‌ ده‌كات، وه‌ده‌ڵێت: سه‌رپه‌رشتیاری پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه‌ بنه‌مایه‌كی ڕێكخه‌ره‌ كه‌ ئه‌ندازه‌گیری كۆمه‌ڵگه‌ وای ده‌خوازێت، سه‌قامگیری باری ژیانیش له‌ دونیادا په‌یوه‌سته‌ پێوه‌... ئه‌و چوار چێوه‌یه‌ی كه‌ سه‌رپه‌رشتیاریی پیاوان ده‌یگرێته‌وه‌، مانای ئه‌وه‌ نییه‌ كه‌سێتی و كه‌رامه‌ت و ڕێزی ئافره‌تان بڕوشێنێت و بیخاته‌ ژێر پرسیار، چونكه‌ خوای گه‌وره‌ نه‌یفه‌رمووه‌ : ( الرجال سادة على النساء ) پیاوان سه‌ید و گه‌وره‌ن و ئافره‌تانیش كۆیله‌ و به‌نده‌، به‌ڵكو زۆر له‌و ده‌سته‌واژه‌یه‌ ووردتری فه‌رمووه‌ كاتێك كه‌ ده‌فه‌رموێت : {الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ} به‌و مانایه‌ی كه‌ پیاوان سه‌رپه‌رشتیارن به‌سه‌ر ژیان و گوزه‌رانیانه‌وه

خوای گه‌وره‌ له‌ قورئانی پیرۆزدا سوره‌تێكی به‌ناوی پیاوانه‌وه‌ ناو نه‌ناوه‌، به‌ڵام سوره‌تێكی ته‌واوی به‌ناوی سوره‌تی ئافره‌تانه‌وه‌ ناوناوه‌، ئه‌مه‌ش به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ڕیزو پله‌و پایه‌ی ئافره‌تان له‌ ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا له‌م سوره‌ته‌دا په‌روه‌ردگاری باڵاده‌ست كۆمه‌ڵێك ئه‌حكامی تایبه‌ت به‌ ئافره‌تان و خێزان و ده‌وڵه‌ت و كۆمه‌ڵگه‌ باس كردووه‌، به‌ڵام زۆربه‌ی زۆری ئه‌حكامه‌كانی باس له‌ مافه‌كانی ئافره‌تان ده‌كات، بۆیه‌ سوره‌ته‌كه‌ش به‌ناوی سوره‌تی ئافره‌تانه‌وه‌ ناونراوه‌

ئيسلام هات به‌دید و وتێڕوانینێكی جیاوازه‌وه‌ ته‌ماشای ئافره‌تی كرد : 1- خوای گه‌وره‌ ڕێزی ناوه‌ له‌ ئافره‌تان به‌وه‌ی پێی ڕاگه‌یاندوین كه‌ مرۆڤه‌كانی له‌ نێر و مێیه‌ك خه‌لق كردوه‌، له‌ هه‌مان كاتدا پێوه‌ری چاكیه‌تی و باشیه‌تی لای خوای گه‌وره‌ ته‌نها له‌خواترسان و ته‌قوایه‌ 2- یه‌كێكی تر له‌و ڕیز وپله‌وپایانه‌ی كه‌ ئیسلام ناویه‌تی له‌ ئافره‌تان ئه‌وه‌یه‌ هاوشانی كردوون له‌گه‌ڵ پیاواندا له‌شایسته‌ییان بۆ ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌رك و فه‌رمانه‌كاندا ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی ( ڕێزلێنانی ئافره‌ت له‌ ئیسلامد )، دانه‌ره‌كه‌ی شێخ موحه‌ممه‌د جه‌میل زینۆیه‌ ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت.

یه‌كێك له‌ ڕووداوه‌كانی ڕۆژی دوایی كه‌ واجبه‌ له‌سه‌ر مرۆڤی باوه‌ڕدار ئیمانی پێی هه‌بێت بریتیه‌ له‌ دانانی ته‌رازوو بۆ كێشانی كرده‌وه‌ی نه‌وه‌كانی ئاده‌م، ئه‌ویش ته‌رازوویه‌كی هه‌قیقیه‌ ودووتا و زمانێكی هه‌یه‌ له‌ناوه‌ڕاستدا، كه‌ كاروكرده‌وه‌ی خه‌ڵكی پێ ده‌كێشرێت، به‌جۆرێك به‌تۆزقاڵه‌ گه‌ردیله‌یه‌كیش تای چاكه‌ یان خراپه‌ قورس ده‌كات، ده‌قه‌كانی قورئان وسوننه‌تیش به‌ڵگه‌ وگه‌واهیده‌ری ئه‌م ڕاستیه‌ن...

شه‌و ڕه‌وی یه‌كێكه‌ له‌به‌ڵگه‌ زۆر گه‌وره‌كان، كه‌ خوای گه‌وره‌ پێش كۆچكردنی بۆ شاری مه‌دینه‌ پاڵپشتی پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ی پێكرد، به‌و شێوه‌یه‌ی كه‌ شه‌وڕه‌وی پێكرد له‌ مزگه‌وتی حه‌رامه‌وه‌ بۆ مزگه‌وتی ئه‌قصی به‌سواری ووڵاخیك كه‌ پێی ده‌ڵین (بوراق) به‌هاوڕێیه‌تی جوبره‌ئیل (سه‌لامی خوای لێ بێت) تا گه‌شته‌ (بیت المقدس)... وه‌ مه‌به‌ست له‌ میعراج به‌ ڕه‌های له‌شه‌رعدا : به‌رزبوونه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ره‌ ( صلى الله عليه وسلم ) به‌هاوڕێیه‌تی جوبره‌ئیل (سه‌لامی خوای لێ بێت) له‌ بیت المقدسه‌وه‌ بۆ ئاسمانی دونیا وپاشان بۆ هه‌موو ئاسمانه‌كان تا ئاسمانی حه‌وته‌م، وئه‌مجا بینینی پێغه‌مبه‌ران وسه‌لام لێكردنیان وپێشوازی كردنی ئه‌وانیش بۆ پێغه‌مبه‌ر( صلى الله عليه وسلم ) له‌ئاسمانه‌كان...، هه‌ر له‌و شه‌وه‌دا خوای گه‌وره‌ پێنج نوێژه‌كانی له‌سه‌ر فه‌رزكرد، وله‌گه‌ڵیشیدا قسه‌ی كرد، له‌كۆتایشدا دابه‌زیه‌وه‌ بۆ سه‌ر زه‌وی...

ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی ( ڕێزلێنانی ئافره‌ت له‌ ئیسلامد )، دانه‌ره‌كه‌ی شێخ موحه‌ممه‌د جه‌میل زینۆیه‌، وه‌ باسی وه‌زع وحاڵی ئافره‌تان ده‌كات له‌سه‌رده‌می نه‌فامی وجاهیلیه‌تدا، بۆ نمونه‌: ئافره‌تان هیچ مافێكیان نه‌بووه‌ له‌سه‌ر پیاوان، وه‌ ته‌ڵاق ژماره‌یه‌كی دیاری كراوی نه‌بوو، پیاوان ده‌یانتوانی به‌ ئاره‌زووی خۆیان ژن بهێنن، واتا ژماره‌یه‌كی دیاری كراوی نه‌بوو، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه‌ ئیسلام دیار كردووه‌.

ئاینی پیرۆزی ئیسلام به‌چاوێكی مرۆڤ دۆستانه‌وه‌‌ سه‌یری كه‌سانی ناموسڵمان ده‌كات، چونكه‌ ناكرێت جگه‌ له‌م دیده‌ دیدێكی تری هه‌بێت به‌رامبه‌ر كه‌سانی تر، له‌ به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌م ئاینه‌ كۆتا ئاینی ئاسمانیه،‌ په‌روه‌ردگار خه‌ڵاتی كردووه‌ بۆ مرۆڤایه‌تی فه‌رمانی كردووه‌ به‌ هه‌موو خه‌ڵكی قبوڵی بكه‌ن و بۆ ئه‌م كاره‌ش پێغه‌مبه‌ری خودای هه‌ڵبژارد و جوبره‌ئیلی ڕه‌وانه‌ كرد بۆلای و قورئانی پیرۆزی وه‌ك دوا په‌یامی ئاسمانی بۆ هێنا تاوه‌كو ببێته‌ ڕه‌حمه‌ت بۆ ته‌واوی جیهان

زانایان ( ره‌حمه‌تی خوایان لێ بێت ) له‌سه‌ر ئه‌رك و واجباته‌كانی سه‌ركرده‌ و خه‌لیفه‌ی موسڵمانان زۆریان قسه وباس‌ كردووه‌، ئیمامی ماوردی ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) ده‌ڵێت : ئه‌رك و واجبه‌كانی سه‌ركرده‌ی موسڵمانان ( 10 ) ئه‌ركن.

هاوسەرگیری ڕێگەیەكە ئیسلام پەسەندی كردووە و خوای گەورە بە شەرعی داناوە بۆ ئەوەی مرۆڤ ‏نەفسی خۆی پاك ڕاگرێت، وە بۆ ئەوەی پارێزگاری بكات لەسەر مانەوەی وەچەو ڕەچەڵەكی، وە ‏بۆ ئەوەی بێتە ڕێگەیەك بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی و چاككردن و ڕەحمەت و سۆز لەنێوان یەكدا، ‏ئیسلام پلە وپایە و گرنگی هاوسەرگیری شەرعی بەرز نرخاندووە، وە بەبەهێزترین هۆكاری داناوە ‏بۆخۆشەویستی و نزیكبونەوە لەنێوان كەسە نامۆ و دورەكان لەیەكتر.

نیشانه‌ ودیارده‌كانی ڕۆژی دوایی ده‌كرێن به‌سێ به‌شه‌وه‌ : به‌شی یه‌كه‌م : نیشانه‌ دووره‌كان : ئه‌و نیشانانه‌یه‌ كه‌ ده‌ركه‌وتون و ڕوویانداوه‌ . به‌شی دووه‌م : نیشانه‌ مام ناوه‌نده‌كان . به‌شی سێهه‌م : نیشنه‌ گه‌وره‌كانی ڕۆژی دوایی .

خۆشه‌ویستان حه‌جی ماڵی خودا له‌ ته‌مه‌ندا یه‌ك جاره‌ فه‌رزه‌ له‌سه‌ر كه‌سێكی موسڵمان كه‌ توانای دارایی وجه‌سته‌یی هه‌بێت، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ به‌ نصیبی ده‌كات، باش له‌ ئه‌حكامه‌كانی حه‌ج كردن شاره‌زا ببێت، تاوه‌كو به‌ جوانترین وباشترین شێوه‌ حه‌جه‌كه‌ی به‌ ئه‌نجام بگه‌یه‌نێت، ئه‌م نامیلكه‌یه‌ی به‌رده‌سیشتان به‌ ناونیشانی ( توێشووی حاجیانی ماڵی خودا ) هه‌وڵێكه‌ بۆ زیاتر خزمه‌تكردنی حاجیان له‌م بواره‌دا، وه‌ك ڕێبه‌رێكیش وایه‌ بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی خوای گه‌وره‌ بۆیان ڕێكده‌خات، زیاره‌تی ماڵه‌ پیرۆزه‌كه‌ی خوای گه‌وره‌ بكه‌ن به‌نیه‌تی ئه‌نجامدانی حه‌ج یان عومره‌، به‌و هیوایه‌ی كه‌ توێشوویه‌كی سوودمه‌ند بێت بۆ حاجیان و میوانانی ماڵی خودا...

ده‌قه‌كانی قورئان وسوننه‌ت به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر مردن و وه‌فاتی گشت پێغه‌مبه‌ران (سه‌لامی خوایان لی بێت) جگه‌ عیسی نه‌بێت (سه‌لامی خوای له‌سه‌ر بێت) كه‌ به‌ده‌قی قورئان وسوننه‌ت باسی ئه‌وه‌ كراوه‌ كه‌ نه‌مردووه‌ و جارێك ناشمرێت به‌ڵكو خــوای گه‌وره‌ به‌ زیندووی به‌رزی كردوه‌ته‌وه‌...

مه‌به‌ست له‌ ڕۆژووی سوننه‌ت ئه‌و ڕۆژووانه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ واجبی نه‌كردووه‌ له‌سه‌ر موسڵمانان، وه‌ موسڵمانیش به‌ نه‌زركردن له‌سه‌ری خۆی واجب نه‌كردبێت.... وه‌گرتنی ڕۆژووی سوننه‌ت هۆكارێكه‌ بۆ نزیك بوونه‌وه‌ له‌خوای گه‌وره‌، چونكه‌ به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر ڕۆژووه‌ سوننته‌كان پاش مانگی پیرۆزی ڕه‌مه‌زان به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر گیرابوونی كرده‌وه‌ چاكه‌كان لای خوای گه‌وره‌، إن شاء الله .

زه‌كاتی سه‌رفیتره‌ : بریتیه‌ له‌و زه‌كاته‌ دیاری كراوه‌ی كه‌ مرۆڤی موسڵمان به‌ كۆتایی هاتنی مانگی ڕه‌مه‌زان و پێش ئه‌نجامدانی نوێژی چه‌ژن له‌سه‌ری واجب ده‌بێت، بۆ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی دیاری كراو .

ئه‌م بابه‌ته‌‌ ده‌رباره‌ی ته‌فسیری سێ جوزئی كۆتای قورئانی پیرۆز له‌گه‌ڵ پاشكۆی كۆمه‌ڵه‌ ئه‌حكامێكی‌ گرنگ بۆ ژیانی موسڵمان ده‌كات، له‌ ئاماده‌كردنی كۆمه‌ڵێ له‌ زانایان وخوێندنه‌وه‌ی به‌ده‌نگ له‌ لایه‌ن ڕێزدار حاجی سالار موحه‌مه‌د ساڵح به‌ زمانی كوردی شیرین.

خۆشه‌ویستان لێره‌ وله‌وێ هه‌ندێك جار ده‌بیستین كه‌ ئیسلام وبیروباوه‌ڕه‌كه‌ی په‌یوه‌ندیه‌كه‌ له‌نێوان به‌نده‌ و په‌روه‌ردگاردا، هیچ پێویست به‌وه‌ نه‌كات تێكه‌ڵاوی سیاسه‌ت بكرێت، به‌بیانوی ئه‌وه‌ی گوایه‌ ئیسلام بۆ بارودۆخ وسه‌رده‌مێكی تایبه‌تی خۆی هاتووه‌، وبۆ ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌ ناشێت، ئه‌و كه‌سانه‌ له‌وه‌ تێنه‌گه‌یشتوون كه‌ئیسلام عه‌قیده‌ وشه‌ریعه‌ته‌، واته‌ ئیسلام بیروباوه‌ڕ و یاساوڕێسایه‌، بیروباوه‌ڕه‌ به‌و مانایه‌ی كه‌ مرۆڤ باوه‌ڕی به‌هه‌ر شه‌ش پایه‌كه‌ی ئیمان وهه‌ر پێنج پایه‌كه‌ی ئیسلام هه‌بێت، له‌هه‌مان كاتدا شه‌ریعه‌تیشه‌ كه‌ ده‌بێت بكرێته‌ یاسا وڕێسا بۆ به‌رێوه‌بردنی ژیان وڕێكخستنی په‌یوه‌ندیه‌ نێوخۆی ونێوده‌وڵه‌تیه‌كان.

خۆشه‌ویستان لێره‌ وله‌وێ جارجاره‌ گوێمان له‌وه‌ ده‌بێت كه‌ هه‌ندێ كه‌س ناویان له‌خۆیان ناوه‌ (قورئانییه‌كان) كه‌ قورئان دوور و به‌ریه‌ له‌وان، هه‌روه‌ك چۆن ئه‌وانیش زۆر دوورن له‌قورئانی پیرۆز، ئه‌م زومره‌ قه‌لیله‌ بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ ده‌كه‌ن ئێمه‌ وه‌ك ئوممه‌تی ئیسلام ته‌نها قورئانمان به‌سه‌ سه‌رچاوه‌ی دین ودونیامان بێت... ده‌بێت بزانین ئه‌مانه‌ له‌هه‌موو چه‌رخ وسه‌رده‌مێكدا كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی گومڕا وسه‌ر لێشێواو بوون كه‌ دین وئاینیان ته‌نها وته‌نها به‌عه‌قڵی خۆیان پێوانه‌ كردووه‌، واته‌ عه‌قلی خۆیان پیش خستووه‌ به‌سه‌ر قورئان وسوونه‌تدا

هه‌موو مه‌سه‌له‌یه‌ك كه‌ مرۆڤ باسی ده‌كات ولێی ورد ده‌بێته‌وه‌، بیگومان به‌ربووم و ده‌ره‌نجامێكی لێ ده‌دوورێته‌وه‌. جا ئایا توێژینه‌وه‌ ده‌رباره‌ی نیشانه‌كانی قیامه‌ت وناسینیان به‌ربوومێكی هه‌یه‌ هه‌ستی پێ بكه‌ین له‌ ژیانماندا. ئه‌م ووتاره‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌ ده‌داته‌وه‌، وه‌ به‌ شێوه‌یه‌كی ئاسان باس له‌ نیشانه‌كانی ڕۆژی قیامه‌ت ده‌كات.