فیقهی ئاسان: په‌رتوكی زه‌كات: ده‌روازه‌ی شه‌شه‌م : ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كاتیان پێده‌شێت وئه‌وانه‌ش كه پێیان ناشێت
الفقه الميسر: كتاب الزكاة: الباب السادس : في أهل الزكاة
< كوردی -كردي - kurdish >
ده‌سته بژێرێك له زانایان
نخبة من العلماء
وه‌رگێڕانی: ده‌سته‌ی به‌شی كوردی ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
ترجمة : فريق اللغة الكردية بموقع دار الإسلام
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز
ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كاتیان پێده‌شێت وئه‌وانه‌ش كه پێیان ناشێت
ئه‌مه‌ش چه‌ند بابه‌تێك له‌خۆ ده‌گرێت :
بابه‌تی یه‌كه‌م : ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كاتیان پێده‌شێت كێن ؟ به‌ڵگه‌كانیش له‌و باره‌یه‌وه :
ئه‌و كه‌سانه‌ی كه زه‌كاتیان پێده‌شێت، ئه‌و كه‌سانه‌ن كه شایسته‌ی ئه‌وه‌ن زه‌كاتیان پێ بدرێت، ئه‌وانیش هه‌شت ده‌سته و تاقم وكۆمه‌ڵن، كه خوای گه‌وره له ئایه‌تێكی سوره‌تی ( التوبة ) دا هه‌ر هه‌موویان باسكردووه، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : ﱡﭐ ﲐ ﲑ ﲒ ﲓ ﲔ ﲕ ﲖ ﲗ ﲘ ﲙ ﲚ ﲛ ﲜ ﲝ ﲞ ﲟ ﲠﲡ ﲢ ﲣ ﲤﲥ ﲦ ﲧ ﲨ ﲩ ﱠ [ سوره‌تی التوبة : 60 ] .
واتا : بێگومان زه‌کات بۆ ئه‌و که‌سانه‌یه که هه‌ژارن، هه‌روه‌ها بۆ ئه‌و که‌سانه‌یه که ده‌ستکورتن و ئه‌وه‌ی هه‌یانه به‌شیان ناکات، وه بۆ ئه‌و که‌سانه‌یشه که کاروباری کۆکردنه‌وه‌و دابه‌شکردنی زه‌کات هه‌ڵده‌سوڕێنن، له‌و که‌سانه‌ی ئه‌و کاره‌یان پێده‌سپێررێت، هه‌روه‌ها زه‌کات بۆ ئه‌و که‌سانه‌یشه که تازه موسڵمان بوون تا ئایینی ئیسلام به جوانیی له دڵیاندا جێگیر ببێت، ئه‌م کۆمه‌ڵه ئه‌وانه‌یش ده‌گرێته‌وه که مه‌صڵه‌حه‌ت و به‌رژه‌وه‌ندی گشتی وابخوازێت به‌شیان بدرێت، وه‌ك ئه‌و که‌سه ناودارو سه‌رۆکانه‌ی که کاتی خۆی موسڵمان ده‌بوون و له‌ناو هۆزو عه‌شیره‌ته‌که‌ی خۆیاندا قسه ڕۆیشتوو بوون، تا خراپه‌یان لێ نه‌وه‌شێته‌وه‌و بێ ده‌نگ بن. هه‌روه‌ها بۆ کڕینی دیل و ئازاد کردنیان... هه‌روه‌ها زه‌کات بۆ ئه‌و که‌سانه‌یشه که قه‌رزاریی ڕوویان تێ ده‌کات، تا قه‌رزه‌کانیان بده‌نه‌وه‌و له‌ژێر باری گرانی قه‌رز ڕزگاریان ببێت. هه‌روه‌ها بۆ گشت کارێکیش که سوودی کۆمه‌ڵگه‌ی موسڵمانانی تیادابێت. وه‌ك کاروباری ڕێکخستنی غه‌زاو قوتابخانه‌و نه‌خۆشخانه‌و هه‌تیوخانه... وه هه‌ر کارێکی تری به‌خێرو به‌که‌ڵك، هه‌روه‌ها زه‌کات بۆ ئه‌و که‌سانه‌یشه که له کاتی سه‌فه‌ردان و خه‌رجییان لێ ده‌بڕێت و ناتوانن به ئاسانی بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ماڵی خۆیان... ئه‌مه له بابه‌تی زه‌کاته‌وه که فه‌رزێکه له‌لایه‌ن خوداوه له‌سه‌ر ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان و ده‌بێت ساڵانه زه‌کاتی ماڵ و پاره‌و ماڵاتیان بده‌ن... خودایش زانیارو ئاگاداره که‌چی بۆ ڕێکخستنی ژیانی به‌نده‌کانی چاك و به‌سووده.. هه‌روه‌ها خودایه‌کی دانایه‌و له‌هه‌ر شتێکدا که فه‌رمانی پێ ده‌کات مه‌به‌ستێکی هه‌یه‌و له خۆڕاو به‌بێ هووده نیه .
ڕوونكردنه‌وه‌ی ئه‌م ده‌سته وتاقمانه‌یش به‌م شێوه‌یه‌ی خواره‌وه‌یه : -
1-نه‌داران ( الفقراء ) : فوقه‌راء كۆی ووشه‌ی فه‌قیره : مه‌به‌ست لێی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه هێنده‌یان نیه كه پێداویستیه‌كانیان پر بكاته‌وه، وه پێداویستی ئه‌وانه‌یش كه ژیانیان له‌سه‌ر ئه‌وه، له خواردن وخواردنه‌وه وجلوبه‌رگ و شوێنی نیشته‌جێ بوو، واتا : هیچی نیه، یان ئه‌گه‌ر هه‌یشیبێت نیوه‌ی پێداویستیه‌كانیشی پڕ ناكاته‌وه، ئه‌م جۆره هه‌ژارانه له ماڵی زه‌كات هێنده‌یان پێ ده‌درێت كه به‌شی یه‌ك ساڵ پێدوایستیان پڕ بكاته‌وه .
2- هه‌ژاران (المساكین ) مه‌ساكین كۆی ووشه‌ی مسكینه، مه‌به‌ست لێی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه نیوه‌ی یان زیاتر له نیوه‌ی پێداویستیه‌كانی ژیانیان ده‌توانن دابین بكه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌ی كه سه‌د دیناری پێ بێت، به‌ڵام بۆ ژیان وگوزه‌رانی پێویستی به دوو سه‌د دینار هه‌بێت، ئه‌م جۆره كه‌سانه‌یش له ماڵی زه‌كات هێنده‌یان پێ ده‌درێت كه به‌وه‌ی خۆیانه‌وه به‌شی ساڵێك پێداویستی ژیانیان پێ بگوزه‌رێت .
3- ئه‌و که‌سانه‌ی کاروباری کۆکردنه‌وه‌و دابه‌شکردنی زه‌کات هه‌ڵده‌سوڕێنن ( العاملون علیها ) : عاملون كۆی ووشه‌ی عامله، مه‌به‌ست لێی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه پێشه‌وای موسڵمان وحكومه‌ت وده‌سه‌ڵاتی ئیسلامی كردونی به فه‌رمانبه‌ر بۆ كۆكردنه‌وه‌ی زه‌كات، ئه‌م كۆمه‌ڵه كه‌سه‌ش پێشه‌واو ده‌سه‌ڵاتی موسڵمانان له ماڵی زه‌كات هێنده‌ی له زه‌كات پێ ده‌دات كه به‌شی ئه‌و ماوه‌یه‌ی بكات كه ده‌ڕوات بۆ زه‌كات كۆكردنه‌وه له‌و سه‌ریشه‌وه دێته‌وه، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئه‌م كه‌سانه ده‌وڵه‌مندیش بن هه‌ر له ماڵی زه‌كاتیان پێ ده‌درێت، چونكه ئه‌و كه‌سه‌ی فه‌رمانبه‌ره و ڕاسپێردراوه بۆ ئه‌م كاره هه‌موو كاتی خۆی ته‌رخانكردووه بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌وه‌ی پێی سپێرراوه، مه‌به‌ستیش له ووشه‌ی ( العاملون ) هه‌موو ئه‌و كه‌سانه ده‌گرێته‌وه كه زه‌كات كۆده‌كه‌نه‌وه پاسه‌وانی ده‌كێشن ودابه‌شی ده‌كه‌ن وناوی ئه‌و كه‌سانه تۆمار ده‌كه‌ن كه زه‌كاتیان لێ وه‌رده‌گرن له گه‌ڵ بڕ و جۆر وكاته‌كه‌ی .
4- ( المؤلفة قلوبهم ) ئه‌مانه ده‌سته و تاقمێكن كه له‌ماڵی زه‌كاتیان پێده‌درێت؛ بۆ ئه‌وه‌ی دڵیان ڕابهێنرێت له‌سه‌ر ئیسلام و ئاینی پیرۆزی ئیسلامیان لاشیرین بكرێت ئه‌گه‌ر بێباوه‌ڕ بوون، وه بۆ ئه‌وه‌ش كه باوه‌ڕه‌كه‌یان دامه‌زراو بكرێت ئه‌گه‌ر موسڵمانانێكی باوه‌ڕ لاواز بوون و كه‌مته‌رخه‌م بوون له به‌جێهێنانی عیباده‌ت وپه‌رستنه‌كانیاندا، یان بۆ ئه‌وه‌ی خزم وكه‌سوكاره‌كه‌یان ڕابكێشرێت بۆ ئیسلام، یاخود ئه‌و جۆره كه‌سانه بوون كه داوای یارمه‌تیان لێ بكرێت كه كۆمه‌ك و یارمه‌تی موسڵمانان بده‌ن، یاخود له‌م ماڵه‌یان پێده‌درێت بۆ ئه‌وه‌ی موسڵمانان له‌شه‌ڕ و خراپه‌یان پارێزراو بن، و واز بهێنن له ئازاردانیان .
5-به‌نده وكۆیله‌كان ( في الرقاب ): ئه‌م ووشه‌یه كۆی ووشه‌ی ڕه‌قه‌به‌یه، كه مه‌به‌ست پێی كۆیله وكه‌نیزه‌كی موسڵمان وباوه‌ڕداره، ئه‌م جۆره كه‌سانه له‌ماڵی زه‌كاتیان پێده‌درێت؛ بۆ ئه‌وه‌ی ئازاد بكرێن و كۆتایی بۆ كۆیله‌یه‌تیه‌كه‌یان بهێنرێت، یان ده‌درێت به‌و جۆره كۆیلانه‌ی كه له‌گه‌ڵ خاوه‌نه‌كانیاندا گرێبه‌ستێكیان كردووه ئه‌گه‌ر هه‌ركاتێك بڕێك ماڵی دیاریكراویان دا به گه‌وره وسه‌یده‌كانیان ئه‌وا ئازادیان ده‌كه‌ن وله‌كۆیلایه‌تی ڕزگاریان ده‌بێت بۆ ئه‌وه‌ی ببنه ئه‌ندامێكی چالاكی كارا له‌كۆمه‌ڵگه، وعیباده‌ت وپه‌رستشه‌كانیان به‌جوانترین شێوه‌یه ئه‌نجام بده‌ن، ئه‌م جۆره له ده‌سته‌واژه فقهیه‌كاندا به ( المكاتب ) ناو هێنراون، هه‌روه‌ها له ماڵی زه‌كاتیش خه‌رج ده‌كرێت بۆ ئه‌و دیل وئه‌سیرانه‌ی كه له ژێر ده‌سته‌ی دوژمناندان تاوه‌كو له‌بریتیاندا بدرێن وئازادیان بكه‌ن .
6-قه‌رزاره‌كان ( الغارمون ): ئه‌م ووشه‌یه كۆی ووشه‌ی غارمه، كه مه‌به‌ست پێی ئه‌و كه‌سانه‌یه قه‌رزارن و بوون به‌ژێر قه‌رزی كه‌سانی تره‌وه به‌ڵام قه‌رزێك كه بۆ مه‌عصیه‌ت وسه‌رپێچی خوای گه‌وره نه‌كرا بێت، جا ئه‌م قه‌رزه‌ی بۆ كارێكی ڕێگا پێدراوی موباحی خۆی كرد بێت، یاخود قه‌رزی كرد بێت بۆ ئیصلاح و چاكسازی و ئاشتكردنه‌وه‌ی خه‌ڵكانێكی تر، ئه‌م جۆره قه‌رزارانه‌یش ئه‌گه‌ر ماڵی زه‌كات هێنده زۆر بوو، ئه‌وه‌نده‌یان پێده‌درێت كه قه‌رزه‌كه‌یان له‌سه‌ر نامێنێت و قه‌رزه‌كانیان ده‌ده‌نه‌وه به‌خاوه‌نه‌كانیان، خۆ ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی قه‌رزی له‌به‌ر چاكسازی وئیصلاح وئاشتكردنه‌وه‌ی خه‌ڵكی كرد بێت ئه‌وا له‌ماڵی زه‌كاتی پێ ده‌درێت بۆ ئه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه‌ی پێ بداته‌وه، ئه‌گه‌ر چی خۆی ده‌وڵه‌مه‌ند وپاره داریش بێت.
7- ( في سبيل الله ): مه‌به‌ست پێی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه له پێناو خوای گه‌وره‌دا جیهاد ده‌كه‌ن و تیده‌كۆشن، ئه‌وانه‌ی خۆ به‌خشانه ده‌ڕۆن بۆ ئه‌و كاره و هیچ مووچه و ڕاتبێكی دیاریكروایشان له به‌یتول ماڵی موسڵمانان بۆ نه‌بڕاوه‌ته‌وه، ئه‌م جۆره كه‌سانه‌یش له ماڵی زه‌كاتیان پێ ده‌درێت، ئه‌گه‌ر هه‌ژار بن یان ده‌وڵه‌مه‌ند ؟.
8- ( ابن السبیل ): مه‌به‌ست پێی ئه‌و موسافیره‌یه كه ده‌ستی له ووڵاتی خۆی بڕاوه و پێویستیشی به ماڵ و پاره وداراییه بۆ ژیان و درێژه‌دان به سه‌فه‌ره‌كه‌ی، ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێكی ده‌ست نه‌كه‌وت یان شك نه‌برد كه قه‌رزی لێ بكات .
بابه‌تی دووه‌م : ئه‌و كه‌سانه‌ی كه زه‌كاتیان پێ نادرێت :
ئه‌و ده‌سته و تاقم وكۆمه‌ڵانه‌ی زه‌كاتیان پێ ناردێت، ئه‌مانه‌ی خواره‌وه‌ن :
1-ده‌وڵه‌مه‌نده‌كان وئه‌و كه‌سانه‌یش توانا و تاقه‌یان هه‌یه و كار وكاسبی ده‌كه‌ن وده‌توانن بژێوی خۆیان په‌یدا بكه‌ن، ئه‌ویش به به‌لگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووه‌یه‌تی : { لاحظ فیها لغني، ولا لقوي مكتسب } ([1]) .
واتا : ماڵی زه‌كات به‌شی ده‌وڵه‌مه‌ند و ئه‌و كه‌سه‌ی تێدا نیه كه به‌هێز وبازوو وكاروكاسبكاره .
به‌ڵام ئه‌و فه‌رمانبه‌ره‌ی كه سه‌رگه‌رمی كۆكردنه‌وه‌ی ماڵ وسامانی زه‌كاته، له‌گه‌ڵ قه‌رزاریش به‌شی خۆیان پێ ده‌درێت ئه‌گه‌ر ده‌وڵه‌مه‌ندیش بن، وه‌ك له پێشتر ئاماژه‌مان پێدا، هه‌روه‌ها كه‌سێكی به‌هێزیش كه توانای كه‌سابه‌تی هه‌بێت وسه‌رگه‌رمی خوێندن و زانست، وهیچ داهاتێكی نیه زه‌كاتی پێ ده‌درێت، چونكه سه‌رگه‌رم بوون و به‌دوادا چوونی زانست وزانیاری تێكۆشان وجیهاده له پێناوی خوادا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سی به تواناكه‌سێك بوو كاتی خۆی ته‌رخانكردبوو بۆ عیباده‌ت وخواناسی سوننه‌ت، له‌ماڵ وسامانی زه‌كات به‌شی نادرێت، چونكه ئه‌و جۆره عیباده‌ته سووده‌كه‌ی ته‌نها بۆ ئه‌و كه‌سه خۆی هه‌یه، به پێچه‌وانه‌ی ئه‌و كه‌سه‌وه كه سه‌رگه‌رمی خوێندن وزانسته، كه سوود و نه‌فعه‌كه‌ی بۆ گشت كۆمه‌ڵگه‌یه .
2-زه‌كات نادرێت به ئوصول و فروع وئه‌و ژنانه‌یش كه نه‌فه‌قه‌یان له‌سه‌رت واجبه، بۆیه دروست نیه بۆ موسڵمان زه‌كات بدات به‌و كه‌سانه‌ی كه ژیان وبژێویان له‌سه‌ری واجبه، وه‌ك باوكان و دایكان وباپیره‌كان ودابپیره‌كان، و كوڕ وكچ و نه‌وه‌كانیان، چونكه زه‌كاتدان به‌وانه وا ده‌كات ئه‌و نه‌فه‌قه و بژێویه‌ی كه له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه واجبه نه‌مێنێت، له كۆتاییشه‌وه وای لێدێت سوود و نه‌فعی زه‌كاته‌كه بۆ ئه‌و كه‌سه بگه‌ڕێته‌وه كه زاكاته‌كه‌ی له‌سه‌ر واجب بووه، وه‌ك ئــــه‌وه وایه زه‌كاته‌ی دابێته‌وه به‌خۆی .
3-بێباوه‌ڕانێك له‌و كه‌سانه نین ئومێدی باوه‌ڕهێنانیان لێ بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی دڵیان له‌سه‌ر ئیمان و ئیسلام ڕابهێنڕیت، بۆیه دروست نیه زه‌كات بدرێت به كه‌سانی بێباوه‌ڕی له‌م شێوه‌یه، ئه‌ویش به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووه‌یه‌تی : { تؤخذ من أغنیائهم وترد علی فقرائهم } ([2]) .
واتا : زه‌كات له ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانیان وه‌رده‌گیرێت وده‌درێته‌وه به هه‌ژاران و نه‌دارانیان، مه‌به‌ست پێی ئه‌وه‌یه له ده‌وڵه‌مه‌ندی موسڵمانان وه‌رده‌گیرێت و ده‌درێته‌وه به هه‌ژاران و نه‌دارانی موسڵمانان و نادرێت به غه‌یری موسڵمان .
چونكه یه‌كێك له مه‌به‌ست و مه‌قصه‌ده‌كانی زه‌كات ئه‌وه‌یه كه هه‌ژاران و نه‌دارانی موسڵمانان پێداویستیان دابین بكرێت و له سواڵكردن و ده‌ست پانكردنه‌وه له خه‌ڵكی وازیان پێ بهێنرێت، له‌گه‌ڵ به‌هێزكردنی بنه‌ماكانی برایه‌تی وخۆشه‌ویستی له نێوان تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌ی موسڵماندا، هه‌ر بۆیه دروست نیه زه‌كات بدرێت به كه‌سی بێباوه‌ڕ .
4-ئال وبه‌یتی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) دروست نیه له ماڵ وسامانی زه‌كات به‌شیان بدرێت، ئه‌ویش وه‌ك ڕێز و حورمه‌ت و شه‌ره‌فێك بۆیان، به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) ده‌فه‌رموێت : { إنها لا تحل لآل محمد, إنما هي أوساخ الناس } ([3]) .
واتا : زه‌كات حه‌ڵاڵ نیه بۆ ئال وبه‌یتی موحه‌مه‌د، چونكه ئه‌وه چڵكی ماڵ وسامانی خه‌ڵكیه .
مه‌به‌ست له ئال وبه‌یتی پێغه‌مبه‌ری خوداش ( صلی الله علیه وسلم ) ووتراوه : نه‌وه‌كانی هاشم و نه‌وه‌كانی موطه‌لیبن، وه ووتراویشه كه مه‌به‌ست لێی ته‌نها نه‌وه‌كانی هاشمه، هه‌ر ئه‌مه‌ش ڕای دروست وپه‌سه‌نده، بۆیه دروسته زه‌كات بدرێت به نه‌وه‌كانی موطه‌لیب، چونكه ئه‌وان له ئال وبه‌یتی موحه‌مه‌د ( صلی الله علیه وسلم ) نین، ئه‌ویش به به‌ڵگه‌ی گشتگیری ئایه‌ته‌كه كه ده‌فه‌رموێت : ﱡﭐ ﲐ ﲑ ﲒ ﲓ ...ﱠ [ سوره‌تی التوبة : 60 ] نه‌وه‌كانی موطه‌لبیش ده‌گرێته‌وه .
5-هه‌روه‌ها دروست نیه زه‌كات بدرێت به به‌نده وكۆیله و كه‌نیزه‌كه ئازاد كراوه‌كانی ئال وبه‌یتی پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم )، ئه‌ویش به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه ده‌فه‌رموێت : { إنالصدقة لاتحل لنا، وإن موالی القوم من أنفسهم } ([4]) .
واتا : زه‌كات و صه‌ده‌قه بۆ ئێمه حه‌ڵاڵ نیه، وه به‌نده وكۆیله و كه‌نیزه‌ی ئازادكراوی هه‌ر كه‌س و هۆزێكیش له‌خۆیانه .
مه‌به‌ست له‌وه‌یش كه ده‌ڵێت : له خۆیانه، واتا : حوكمی وه‌ك حوكمی خۆیان وایه، مادام زه‌كات به‌خۆیان ناشێت به كۆیله و كه‌نیزه ئازاد كراوه‌كانیشیان ناشێت، بۆیه زه‌كات به كۆیله و كه‌نیزه ئازاد كراوه‌كانی نه‌وه‌كانی هاشم نادرێت .
6-به‌نده وكۆیله، زه‌كات نادرێت به كۆیله وبه‌نده، چونكه ماڵ وسامان ودارایی كۆیله هه‌رچیشی هه‌بێت هی خاوه‌ن و سه‌یده‌كه‌یه‌تی، بۆیه ئه‌گه‌ر هاتوو زه‌كاتیان پێدرا ئه‌وا ڕاسته‌وخۆ موڵكیه‌تی ئه‌و ماڵ وسامانه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ خاوه‌ن وسه‌یده‌كه‌ی، دیاره نه‌فه‌قه و بژێوی به‌نده وكۆیله‌یش له‌سه‌ر خاوه‌ن و سه‌یده‌كه‌یه‌تی، به‌ڵام هه‌ندێك حاڵه‌ت له‌م بنه‌ما گشتگیره جودا ده‌كرێته‌وه، بۆیه زه‌كات ده‌درێت به‌و به‌نده وكۆیله‌ی كه گرێبه‌ستی كردووه له‌گه‌ڵ خاوه‌نه‌كه‌ی كه بڕێك پاره‌ی بداتێ تاوه‌كو ئازادی بكات، هه‌روه‌ها ئه‌و به‌نده وكۆیلانه‌ش كه فه‌رمانبه‌ری كۆكردنه‌وه‌ی زه‌كاتن هه‌ر له‌ماڵی زه‌كاتیان پێ ده‌درێت، چونكه له‌و كاته‌دا وه‌ك كرێكارێك ئیش ده‌كات، بۆیه دروسته به‌نده وكۆیله به مۆڵه‌تی خاوه‌ن وسه‌یده‌كه‌ی به‌كرێ بگیررێن وكاریان پێ بكرێت .
له كۆتاییه ئه‌م به‌شه‌وه ده‌ڵێین : هه‌ر كه‌س زه‌كاتی دا به‌م ده‌سته وتاقم وكۆمه‌ڵانه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی بزانێت كه زه‌كاتیان پێ ناشێت وپێ نادرێت، ئه‌وه با باش بزانێت كه گوناهبار ده‌بێت .
بابه‌تی سێهه‌م : ئه‌و هه‌شت كۆمه‌ڵه‌ی كه باسمان كردن زه‌كاتیان پێ ده‌شێت، ئایا مه‌رجه له‌كاتی زه‌كات دابه‌شكردندا هه‌ر هه‌موویان بگرێته‌وه ؟
ده‌ڵێین : له‌سه‌ر ڕای ڕاست ودروست مه‌رج نیه ئه‌و هه‌شت كۆمه‌ڵه‌ی كه باسمان كردن زه‌كاتیان پێ ده‌شێت، زه‌كات دابه‌شكردن هه‌ر هه‌موویان بگرێته‌وه ؟ به‌ڵكو دروسته زه‌كات بدرێت به هه‌ر یه‌كێك له‌و تاقم وده‌سته وكۆمه‌ڵانه‌ی كه ئایه‌ته‌كه باسی كردوون، - واتا : ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێكی ده‌وڵه‌مه‌ند ملێونێك دیناری زه‌كاتی هه‌بوو مه‌رج نیه ئه‌و ملێونه دابه‌ش بكات به‌سه‌ر هه‌ر هه‌شت ده‌سته وتاقم كۆمه‌ڵه‌كه‌دا، به‌ڵكو دروسته بیدات به یه‌كێكیان یان دوانیان یان هه‌ر هه‌رموویان، ئه‌ویش به به‌ڵگه‌ی ئه‌و ئایه‌ته‌ی كه خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت : ﱡﭐ ﱒ ﱓ ﱔ ﱕ ﱖﱗ ﱘ ﱙ ﱚ ﱛ ﱜ ﱝ ﱞﱟ ﱠ [ سوره‌تی البقرة : 271 ].
واتا : ئه‌گه‌ر به ئاشکراو به پێش چاوی خه‌ڵکی یه‌وه خێر بکه‌ن، ماده‌م له‌به‌ر ڕه‌زامه‌ندیی خودا بێت، نه‌ك بۆ خۆهه‌ڵکێشان، ئه‌وه شتێکی چاکه، به‌ڵام خۆ ئه‌گه‌ر خێرکردنه‌که‌تان به‌نهێنی بێت و ته‌نها خودا خۆی پێی بزانێت، وبیده‌ن به هه‌ژاران ئه‌وه چاکتره بۆتان .
وه به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ش كه پێشتر ئاماژه‌مان پێدا، كه پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رموویه‌تی : { تؤخذ من أغنیائهم وترد علی فقرائهم } ([5]) .
واتا : زه‌كات له ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانیان وه‌رده‌گیرێت وده‌درێته‌وه به هه‌ژاران و نه‌دارانیان.
وه به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ش كه ده‌فه‌رموێت : { أقم عندنا حتی تأتینا الصدقة فنأمر لك بها } ([6]) .
واتا : كه‌سێكی هه‌ژار هاته لای پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) و داوای پێداویستی خۆی لێكرد، ئه‌ویش پێی فه‌رموو : لامان بمێنه‌وه تاوه‌كو ئه‌و كاته‌ی زه‌كاتمان بۆ دێت، هه‌ركاتێك هات فه‌رمان ده‌كه‌ین به‌شت بده‌ن .
ئه‌م به‌ڵگانه‌ی كه باسمانكردن به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی مه‌به‌ست له ئایه‌تی : ﱡﭐ ﲐ ﲑ ﲒ ﲓ ...ﱠ [ سوره‌تی التوبة : 60 ]، ڕوونكردنه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌یه كه زه‌كاتیان پێده‌شێت، نه‌ك گشتگیر كردنیان, كه مه‌رج بێت زه‌كات به‌هه‌موویان بدرێت .
بابه‌تی چواره‌م : ده‌رباره‌ی گواستنه‌وه و نقڵ كردنی زه‌كات له شار و جێگایه‌كه‌وه بۆ شار وجێگایه‌كی تر .
دروسته له به‌ر پێویستی زه‌كات له شار و جێگایه‌كه‌وه بۆ شار وجێگایه‌كی تری دوور یان نزیك بگوازرێته‌وه و نقڵ بكرێت، بۆ نموونه : ئه‌گه‌ر هاتوو ئه‌و شاره دووره‌ی كه زه‌كاته‌كه‌ی بۆ نقڵ ده‌كرێت ڕێژه‌ی پێداویستی وهه‌ژاران زیاتر بێت، یان ئه‌گه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه زه‌كاته‌كه ده‌رده‌كات له‌ماڵ وسامانی خزمانێكی نزیكی هه‌ژاری خۆی له‌و شاره دوورتره هه‌بن وه‌ك هه‌ژارانی شاره‌كه‌ی خۆی وابن، وه ناردن و نقڵ كردنی زه‌كاته‌كه‌ش به‌رژه‌وه‌ندیه‌كی باشتری پێ ته‌حقیق بكرێت، چونكه له هه‌مان كاتدا ده‌ركردنی زه‌كات بۆ خزمانی هه‌ژار هه‌م به‌جێهێنانی صیله‌ی ڕه‌حم وخزمایه‌تیه و هه‌م ئه‌دا كردنی واجبه‌كه‌شه .
ئه‌و ڕایه‌یشی كه ده‌ڵێت : دروسته زه‌كات له جێگایه‌كه‌وه بۆ جێگایه‌تی تر نقڵ بكرێت وبگوازرێته‌وه ڕای ڕاست ودروستره، ئه‌ویش له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئایه‌ته‌كه كه خوای گه‌وره فه‌رموویه‌تی : ﱡﭐ ﲐ ﲑ ﲒ ﲓ ...ﱠ [ سوره‌تی التوبة : 60 ]، به‌شێوه‌یه‌كی گشتگیر باسی ئه‌و هه‌شت ده‌سته و تاقمه‌ی كردووه كه زه‌كاتیان پێده‌شیت، كه مه‌به‌ست پێی هه‌ژاران و نه‌داران له‌هه‌ر كوێیه‌ك بوون دروسته زه‌كاتیان پێ بدرێت ..
خوای گه‌وره‌ش زاناتره ..
([1]) ئه‌حمه‌د ڕیوایه‌تی كردووه (5/362)، أبو داود به ژماره (1633)، وه نه‌سائی (5/99)، وه ئه‌لبانی به فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحی داناوه، ( صحیح النسائي به ژماره 2435) .
([2]) بوخاری به فه‌رمووده‌ی ژماره (1395) و موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره ( 19) ڕیوایه‌تیان كردووه، و له‌فزه‌كه‌ش له‌فزی موسلیمه .
([3]) موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1072) ڕیوایه‌تی كردوووه .
([4]) أبو داود به‌فه‌رمووده‌ی ژماره (1650) و تیرموذی به‌ژماره (652) ڕیوایه‌تیان كردووه، و له‌فزه‌كه‌یش له‌فزی تیرموذیه، هه‌روه‌ها حاكمیش ڕیوایه‌تی كردووه (1/404)، تیرموذیش ووتویه‌تی : ئه‌م فه‌رمووده فه‌رمووده‌یه‌كی حه‌سه‌ن و صه‌حیحه، هه‌روه‌ها حاكم وذه‌هه‌بیش هاوڕان له‌سه‌ری، وه شێخ ئه‌لبانیش به صه‌حیحی داناوه، ( صحیح الترمذي ژماره 530) .
([5]) بوخاری به فه‌رمووده‌ی ژماره (1395) و موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره ( 19) ڕیوایه‌تیان كردووه، و له‌فزه‌كه‌ش له‌فزی موسلیمه .
([6]) موسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره ( 1044) ڕیوایه‌تی كردووه .