فیقهی ئاسان: په‌رتووكی مامه‌ڵه‌كان: ده‌روازه‌ی پێنجه‌م: له‌باره‌ی سه‌له‌مه‌وه
الفقه الميسر: كتاب المعاملات: الباب الخامس: في السلم
< كوردی -كردي - kurdish >
ده‌سته بژێرێك له زانایان
نخبة من العلماء
وه‌رگێڕانی: حاجی ئومێد عومه‌ر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
ترجمة : أوميد عمر علي الجروستاني
مراجعة: بشتیوان صابر عزیز
له‌باره‌ی سه‌له‌مه‌وه
سوپاس وستایش بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان وه درود وصه‌ڵات وسه‌لام بۆ سه‌ر موحه‌ممه‌دی كوڕی عه‌بدولڵا و ئال وبه‌یت و یار ویاوه‌ر و شوێنكه‌وتوانی هه‌تا هه‌تایه .
خۆشه‌ویستان به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره له‌م ووتاره‌دا له‌باره‌ی سه‌له‌مه‌وه باسی دوو بابه‌ت ده‌كه‌ین، بابه‌تی یه‌كه‌م : مانا ومه‌به‌ست له سه‌له‌م وبه‌ڵگه‌ی مه‌شروعیه‌ت وحیكمه‌ت لێی، بابه‌تی دووه‌م : مه‌رجه‌كانی سه‌له‌م .
بابه‌تی یه‌كه‌م : مانا ومه‌به‌ست له سه‌له‌م وبه‌ڵگه‌ی مه‌شروعیه‌ت وحیكمه‌ت لێی .
پێناسه‌ی سه‌له‌م : له په‌رتووكه فیقهیه‌كاندا به ده‌سته‌واژه‌ی سه‌له‌م و سه‌له‌فیش هاتووه، هه‌ردووكیان به‌یه‌ك واتا دێن كه مه‌به‌ست لێی : فرۆشتنی كاڵایه‌كه به وه‌صف وباسكردنێكی ته‌واوه‌وه له ئه‌ستۆ وذیمه‌تی ئه‌و كه‌سه‌دایه، كه دواتر ته‌سلیم ده‌كرێت به‌رامبه‌ر نرخێكی نه‌خت كه پێشتر كڕیار ته‌سلیمی ده‌كات .
به‌ڵگه‌ی مه‌شروعیه‌ت و دروستی : ئه‌م جۆره مامه‌ڵه‌یه مامه‌ڵه‌یه‌كی دروست وڕێگا پێدراوه، ئه‌ویش به به‌ڵگه‌ی ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی كه عه‌بدولڵای كوڕی عه‌باس ( خوایان لێ ڕازی بێت ) ده‌یگڕێته‌وه وده‌ڵێت : } قدم رسول الله ( صلی الله علیه وسلم ) المدینة، وهو یسلفون في الثمار السنة والسنتین، فقال : من أسلف فلیسلف في كیل معلوم، ووزن ملعوم، إلی أجل معلوم { ([1]) .
واتا : پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) كاتێك هاته شاری مه‌دینه، خه‌ڵكی مه‌دینه سه‌له‌م و سه‌له‌فیان ده‌كرد بۆ ساڵێك ودوو ساڵ، جا پێغه‌مبه‌ری خوا( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی : هه‌ركه‌سێك سه‌له‌م یان سه‌له‌ف ده‌كات با به پێوانه و كێشانه‌یه‌كی دیاری وزانراو بۆ كاتێك دیاریكراو بیكات .
حیكمه‌ت له مه‌شروعیه‌تی سه‌له‌م : شه‌ریعه‌تی ئیسلام ڕێگای به سه‌له‌م داوه تاوه‌ك بارسووكه‌یه‌ك بێت له‌سه‌ر موسڵمانان، چونكه جووتیار یان باخه‌وان جاری واهه‌یه وپێده‌چێت كه پاره و نه‌فه‌قه‌ی به‌ده‌سته‌وه نه‌بێت خه‌رجی بكات له زه‌وی و زار وكشتوكاڵه‌كه‌ی تاوه‌كو به‌رهه‌می بهێنێت، وه كه‌سێكیش شك نابات كه قه‌رزی بداتێ، بۆیه شه‌ریعه‌تی ئیسلام رێگای پێداوه كه سه‌له‌م بكات بۆ ئه‌وه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی وه‌به‌رهێنانی زه‌ویه‌كه‌ی له‌كیش نه‌چێت .
شێوه‌كه‌شی به‌م شێوه‌یه‌یه : جووتیارێك له‌به‌ر ئه‌وه‌ی پاره‌ی نه‌خت و نه‌فه‌قه‌ی پێویستی له‌به‌رده‌ستدا نیه تاوه‌كو زه‌ویه‌كه‌ی داچێنێت و بیكات به كشتوكاڵ، وه كه‌سێكیش شك نابات كه قه‌رزی بداتێ تاوه‌كو به‌روبومی كشتوكاڵه‌كه‌ی ده‌فرۆشێت، دێت بۆ لای كه‌سێكی تر كه به‌روبومی كشتوكاڵی ده‌كڕێته‌وه، پێی ده‌ڵێت من كاتی دروێنه‌ی گه‌نم له فڵانه مانگدا پێنج تۆن گه‌نمی فڵانه جۆرت پێ ده‌فرۆشم هه‌ر ته‌نی به پێنج سه‌د هه‌زار دیناری عێراقی، به‌ڵام ئێستا پاره‌كه‌یم ده‌وێت چونكه پێویستم به پاره هه‌یه بۆ كێلان وداچاندنی گه‌نمه‌كه‌م، كابرای عه‌لاف و پاره‌داریش ده‌ڵێت ئه‌وه قبوڵم كرد، و پاره‌كه‌ی ده‌داتێ .
بابه‌تی دووه‌م : مه‌رجه‌كانی سه‌له‌م .
سه‌له‌م جۆرێكه له جۆره‌كانی كڕین وفرۆشتن، بۆیه ئه‌و مه‌رجانه‌ی كه پێشتر باسمانكردن بۆ هه‌ر كڕین وفرۆشتنێكی تر له‌كاتی گرێبه‌سته‌كه‌یدا، بۆ گرێبه‌ستی سه‌له‌میش مه‌رجن، سه‌ره ڕای ئه‌م مه‌رجانه‌ی تر كه باسیان لێوه ده‌كه‌ین : -
یه‌كه‌م : ئه‌و كاڵایه‌ی كه ده‌كرێته سه‌له‌م ده‌بیت له‌و جۆره كاڵایانه بێت كه وه‌صفه‌كانی به ووردی ده‌توانرێت دیاری بكرێت، به پێوانه یان به كێشانه، یان به درێژی پێوانی وه‌ك باڵ و مه‌تر، بۆ ئه‌وه‌ی دواتر نه‌بێته هۆی ڕاجیاوازی نێوان هه‌ردوولایان .
دووه‌م : ئه‌و بڕه كاڵایه‌ی كه بڕیاره ته‌سلیم بكرێت، به معیار وپێوانه‌ی شه‌رعی شتێكی ئاشكرا وڕوون بێت، بۆیه سه‌له‌م دروست نیه له شتێكدا كه بپێورێت به كێشانه بدرێت، یان كاڵایه‌ك بكێشرێت به پێوانه بدرێت .
سێهه‌م: ده‌بیت ئه‌و كاڵایه‌ی كه ده‌كرێته سه‌له‌م ده‌بێت جنس و جۆره‌كه‌ی به صیفاته جیاكه‌ره‌وه‌كانیه‌وه باس بكرێت .
چواره‌م : ده‌بێت ئه‌و كاڵایه قه‌رز بێت و له‌ئه‌ستۆی ئه‌و كه‌سه‌دا بێت كه پێویستی به پاره‌كه هه‌یه .
پێنحه‌م : ده‌بێت ته‌سلیم كردنی كاڵاكه دواخراو بێت .
شه‌شه‌م : ده‌بێت كاتی ته‌سلیم كردنی ئه‌و كاڵایه زانرا وده‌ست نیشانكراو بێت لای هه‌ردوو لایان .
حه‌وته‌م : ده‌بێت نرخی كاڵاكه به ته‌واوی هه‌مووی له‌و دانیشتنه‌ی گرێبه‌سته‌كه‌ی لیده‌كرێت ته‌سلیم بكرێت، پێش ئه‌وه هه‌ردوولایان له‌یه‌ك جودا ببنه‌وه .
هه‌شته‌م : ئه‌و كاڵایه‌ی كه سه‌له‌می تێدا ده‌كرێت له‌و كاڵایانه بێت له پاش ته‌واو بوونی ئه‌و كاته‌ی دیاریكراوه بۆ ته‌سلیم كردنی بوونی هه‌بێت، تاوه‌كو له‌كاتی خۆیدا ته‌سلیمی كڕیاره‌كه‌ی بكات، جا ئه‌گه‌ر هاتوو له‌و كاڵا یان له‌و به‌روبومانه بوو له‌و كاته‌دا بوونی نه‌بوو، وه‌ك ته‌سلیمی كردنی خورمای تازه پێگه‌یشتوو له زستاندا، ئه‌وا ئه‌و سه‌له‌مه دروست نیه، چونكه ده‌بێته هۆی غه‌ره‌ر و ناڕوونی و غه‌ش له به‌رامبه‌ره‌كه‌ی .
تێبینی : مه‌رج نیه سه‌له‌م ته‌نها هه‌ر له‌به‌روو بوومی كشتوكاڵیدا بێت، ده‌كرێت له به‌رهه‌مه پیشه‌سازیه‌كانیدا بكرێت، بۆ نموونه : كارگه‌یه‌كی دروست كردنی ئۆتۆمبیل له‌گه‌ڵ بارزگانێكی خاوه‌ن پێشانگای ئۆتۆمبیلدا ڕێك ده‌كه‌وێت به‌و مه‌رجانه‌ی كه پێشتر ئاماژه‌مان پێدا، كه دوو مانگی تر په‌نجا ئۆتۆمبیلی جۆری تۆیۆتا یابانی به ته‌واوی مواصفاتی كه ڕێك ده‌كه‌ون له‌سه‌ری ته‌سلیمی بكات، هه‌ر ئۆتۆمبیلێك به‌وه‌نده هه‌زار دۆلار، جا سه‌ره‌تا خاوه‌ن پێثشانگاكه پاره‌كه‌ی ته‌سلیم ده‌كات، وه كاتێكیش دوو مانگه‌كه ماوه‌ی كۆتایی هات خاوه‌ن كارگه‌كه‌یش ئۆتۆمبیله‌كانی ته‌سلیم به خاوه‌ن پێشانگاكه ده‌كات .
[به‌م جۆره‌یش هاتینه كۆتایی بابه‌تی ئه‌م جاره‌مان، تا به‌یه‌ك گه‌یشتنه‌وه‌یه‌كی تر بۆ پێشكه‌ش كردنی بابه‌تێكی تر له‌باره‌ی مامه‌ڵه داراییه‌كانه‌وه، به‌خوای گه‌وره و میهره‌بانتنا ده‌سپێرم، وخواتان له‌گه‌ڵ] . وه‌رگێڕ.
وصلی الله وسلم علی سیدنا محمد وعلی آله وصحبه وسلم
([1]) بوخاری وموسلیم هاوڕان، بوخاری به فه‌رمووده‌ی ژماره (2240) وموسلیم به فه‌رمووده‌ی ژماره (1604) ڕیوایه‌تیان كردووه، له‌فزه‌كه‌ش له‌فزی موسلیمه .