ڕێزی ئافره‌ت له ئیسلامدا
] kurdish – كوردی – كردي [
شێخ محمد جميل زينو
وەرگێڕانی: ئومێد عمر چرۆستانی
پێداچونه‌وه‌ی: پشتیوان سابیر عه‌زیز
2014 - 1435
تكريم المرأة في الإسلام
« باللغة الكردية »
محمد بن جميل زينو
ترجمة: أوميد عمر علي
مراجعة: بشتيوان صابر عزيز
2014 - 1435
ڕێزی ئافره‌ت له ئیسلامدا
سوپاس بۆ خوای گه‌وره ومیهره‌بان، وه درود و صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر محمد المصطفی وئال وبه‌یت ویار ویاوه‌رانی هه‌تا هه‌تایه.
عه‌ره‌به‌كان له پێش هاتنی ئیسلامدا زۆر ڕقیان له ئافره‌ت وڕه‌گه‌زی مێ ده‌بوویه‌وه، ئافره‌تان لای نه‌فامانی عه‌ره‌ب مایه‌ی عه‌یب و عار و سه‌رشۆڕێ بوون بۆیان، بۆیه له پێناو ڕزگار بوون له‌و شه‌رمه‌زاریه ده‌هاتن زینده به‌چاڵیان ده‌كردن، كاتێكش ئاینی پیرۆزی ئیسلام هات ڕێز وشكۆی گه‌ڕانده‌وه بۆ ئافره‌تان وڕێگری كرد له‌و دیارده نه‌شیاو و قێزه‌ون و نامرۆڤانه‌یه، قورئانی پیرۆز وێنایه‌كی ناشیرینی بۆ كردووه، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : ▬ وَإِذَا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ كَظِيمٌ * يَتَوَارَى مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَيُمْسِكُهُ عَلَى هُونٍ أَمْ يَدُسُّهُ فِي التُّرَابِ أَلَا سَاءَ مَا يَحْكُمُونَ} [النحل: 59] .
واتا : خۆ ئه‌گه‌ر مژده‌ی بوونی کچ بدرێت به یه‌کێك له‌و نه‌فامانه، ڕووی گرژو تاڵ ده‌بێت و ڕه‌ش داده‌گیرسێت و سینه‌ی پڕ ده‌بێت له خه‌م و په‌ژاره * له داخ و خه‌فه‌تی ئه‌و مژده ناخۆشه، خۆی ده‌شارێته‌وه له خه‌ڵکی و به‌ته‌نها (بیر ده‌کاته‌وه): ئایا بیهێڵێته‌وه به زه‌لیلی و سووکی و بێ نرخی، یاخود زینده به‌چاڵی بکات و بیخاته توێی خاکه‌وه، ئاگاداربن؟! ئای که چه‌نده خراپه ئه‌و بڕیاره‌ی که ده‌یده‌ن!! (وه‌چه‌و نه‌وه‌ی خۆیان زینده به‌چاڵ ده‌که‌ن) .
نه‌ك هه‌ر هێنده بگره خوای گه‌وره به توندترین شێواز سه‌رزه‌نشتی كردوون تاوه‌كو واز بهێنن له‌و كاره نه‌گریسه‌یان، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : {وَإِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ * بِأَيِّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ} [ التكوير: 9] .
واتا : كاتێ كیژی زینده به‌چاڵكراو پرسیاری لێكرا * به‌هۆی چ تاوانێكه‌وه كوژرا..؟!
هێشتا له‌سه‌ره‌تای هاتنی ئیسلامیشه‌وه كچان له‌لایه‌ن ئه‌وانه‌وه كه بڕوایان نه‌هێنابوو هه‌ر زینده به‌چاڵ ئه‌كران، ته‌نها به‌تاوانی ئه‌وه كه‌بۆچی كچن.!! (قه‌یس) هاته لای پێغه‌مبه‌ر (صلی الله علیه وسلم) وتی: من له‌سه‌ر ده‌می جاهیلیه‌تدا كچانی خۆمم زینده به‌چاڵ ده‌كرد، ده‌بێ چ بكه‌م ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ! فه‌رمووی: بچۆ له‌باتی هه‌ریه‌كه‌یان به‌نده‌یه‌ك ئازاد بكه، وتی: ئاخر من وشتر دارم! فه‌رمووی: ده‌بڕۆ له‌باتی هه‌ریه‌كه‌یان وشترێك سه‌ر ببڕه [ مسند عبدالرزاق:٣/٣٥١ ] .
ئيسلام هات به‌دید و وتێڕوانینێكی جیاوازه‌وه ته‌ماشای ئافره‌تی كرد :
1- ئیسلام ته‌ماشای ئافره‌تان ناكات وه‌ك كه‌سێكی ژێر ده‌سته وزۆلێكراو، یان به سووك و كه‌م نرخی بزانێت، وه‌ك ئه‌و به‌كه‌م و سووك سه‌یركردنه‌ی عه‌ره‌به‌كان له سه‌رده‌می نه‌فامییدا بۆ ئافره‌تیان هه‌بوو، نه‌خێر ئیسلام به‌ڕه‌حمتێكی فراوانه‌وه هات بۆ سه‌رجه‌م مرۆڤه‌كان، مانای مرۆڤ بوونی بۆ ئافره‌تان گه‌ڕانده‌وه، به شێوه‌یه‌ك ئافره‌تی كرد به هاوبه‌شی پیاوان له مافه‌كانیاندا، نه‌ك ته‌نها دیاری كردنی ماف بگره ئه‌ركیشی پێ سپارد، ئه‌رك پێ سپاردنیش خۆی له‌خۆیدا دانانی گرنگی و پله‌و پایه‌یه بۆیان، ئه‌ركێك كه له‌گه‌ڵ كه‌سێتی ئافره‌تدا بگونجێت، له به‌رامبه‌ریشدا كۆمه‌ڵێك ئه‌رك وفه‌رمانیشی خسته ئه‌ستۆی پیاوانه‌وه كه له‌گه‌ڵ پیاوه‌تیاندا بگونجێت، له به‌هێزی جه‌سته و ده‌سه‌ڵات و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی فڕوفێڵی ناحه‌زان وخۆڕاگری له‌سه‌ر ناخۆشی و نه‌هامه‌تیه‌كان، كه له‌گه‌ڵ لێپرسراویه‌تی پیاوان به‌سه‌ر ئافره‌تانه‌وه زۆر شیاوه، به‌مه‌ش له ئیسلامدا پیاوان وه‌لی و گه‌وره ولێپرسروای ئافره‌تانن، پاریزگار و خۆبه‌ختكه‌رن بۆیان به هێز و ماڵ و ته‌نانه‌ت به خوێنیشیان، [به كورتی و كوردی ئافره‌تان خانم و شابانوی ماڵن و پیاوانیش خزمه‌تكاریانن] .
2- یه‌كێكی تر له‌و ڕیز وپله‌وپایانه‌ی كه ئیسلام ناویه‌تی له ئافره‌تان ئه‌وه‌یه هاوشانی كردوون له‌گه‌ڵ پیاواندا له‌شایسته‌ییان بۆ ڕاپه‌ڕاندنی ئه‌رك و فه‌رمانه‌كاندا، مافی ئه‌وه‌ی پێداوه كه هه‌ڵسوكه‌وت بكات به‌و شتانه‌ی كه موڵكی خۆینی، ڕاسته‌وخۆ هه‌ڵسوكه‌وت بكات به هه‌موو هه‌ق و مافه‌كانی خۆیه‌وه، وه‌ك ماف و هه‌قی كڕین و فرۆشتن، و هه‌قی ئه‌وه‌ی هه‌یه كه پاره و موڵك و سامانی خۆی بدات به قه‌رز به كه‌سێكی تر، هه‌قی ئه‌وه‌شی هه‌یه كه خاوه‌ندارێتی هه‌موو موڵكێكی خۆی بكات، ئه‌مانه و چه‌ندان هه‌ق و مافی تر .
3- خوای گه‌وره ڕێزی ناوه له ئافره‌تان به‌وه‌ی پێی ڕاگه‌یاندوین كه مرۆڤه‌كانی له نێر و مێیه‌ك خه‌لق كردوه، له هه‌مان كاتدا پێوه‌ری چاكیه‌تی و باشیه‌تی لای خوای گه‌وره ته‌نها له‌خواترسان و ته‌قوایه، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : {يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَى وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ} [ الحجرات: 13].
واتا : ئه‌ی خه‌ڵکینه بێگومان ئێمه هه‌مووتانمان له‌نێرو مێیه‌ک دروستکردووه (که‌باوکه‌ئاده‌م و دایکه حه‌وایه) و کردوومانن به‌چه‌نده‌ها گه‌ل و تیره و هۆزی جۆربه‌جۆر، تا یه‌کتر بناسن و په‌یوه‌ندیتان خۆش بێت به‌یه‌که‌وه ... به‌ڕاستی به‌ڕێزترینتان لای خوا ئه‌و که‌سانه‌تان که‌زۆرتر له‌خواترسه‌و فه‌رمانبه‌رداری خوایه، بێگومان خوا زاناو ئاگایه به‌هه‌مووان .
4- یه‌كێكی تر له‌و ڕیزانه‌ی ئاینی پیرۆزی ئیسلام ناویه‌تی له ئافره‌تان ئه‌وه‌یه گرنگی داوه به فێركردنیان، ئه‌ویش به به‌ڵگه‌ی ئه‌م ڕیوایه‌ته : عن أبي سعيد الخدري: قالت النساء للنبي ﷺ: «غلبنا عليك الرجال، فاجعل لنا يومًا من نفسك، فوعدهن يومًا لقيهن فيه، فوعظهن، وأمرهن، فكان مما قال لهن: ما منكن امرأة تُقدم ثلاثة من ولدها إلا كان لها حجابًا من النار، فقالت امرأة: واثنين؟ فقال: واثنين » [ أخرجه البخاري (101) باب هل يجعل للنساء يوم على حدة في العلم ] واتا : ئه‌بو سه‌عیدی خودری ( خوای لێ ڕازی بێت ) ئه‌گێڕێته‌وه و ده‌ڵێت : ئافره‌تان ووتیان به پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم ) پیاوان ده‌ستیان گرتووه به‌سه‌ر تۆدا و ئێمه‌ش له تۆ بێ به‌ش بووین، ڕۆژێك خۆتمان بۆ ته‌رخان بكه، پێغه‌مبه‌ری خوایش ( صلی الله علیه وسلم ) به‌ڵێنی ڕۆژێكی پێدان و له‌و ڕۆژه‌دا ده‌گه‌یشت پێیان، ئامۆژگاری ده‌كردن و فه‌رمانی به چاكه پێ ده‌كردن، له‌و شتانه‌ی كه پێی ده‌فه‌رموون : ده‌یووت پێیان : هه‌ر ئافره‌تێك له ئێوه سێ مناڵی له پێش خۆیه‌وه وه‌فاتی كردبن و ئارامی گرتبیت له‌سه‌ر مردنیان به‌و ئومێده‌ی كه لای خوای گه‌وره پاداشتی خێر ده‌درێته‌وه، ئه‌وه بیگومان ده‌بن به ڕێگرێك له نێوان ئه‌و ئاگردا، ئافره‌تێك ووتی : ئه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا ئه‌ی ئه‌گه‌ر دوو مناڵی مردبن؟ پێغه‌مبه‌ری خوایش ( صلی الله علیه وسلم ) فه‌رمووی : دوانیش بن هه‌ر ده‌بێت .
5- یه‌كێكی تر له‌و ڕێزانه‌ی كه په‌روه‌ردگار ناویه‌تی له ئافره‌تان ئه‌وه‌یه كه شانی به‌شانی پیاوان له قورئانی پیرۆزدا ناوی هێناون، وه‌ك فه‌رموویه‌تی : {إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِتِينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِقِينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِرِينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِعِينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّقِينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّائِمِينَ وَالصَّائِمَاتِ وَالْحَافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا} [ الأحزاب: 35 ].
واتا : به‌ڕاستی پیاوان و ئافره‌تانی موسوڵمان، پیاوان و ئافره‌تانی ئیمان دار، پیاوان و ئافره‌تانی ملکه‌چ و فه‌رمانبه‌ردار، پیاوان و ئافره‌تانی ڕاستگۆ، پیاوان و ئافره‌تانی خۆگر، پیاوان و ئافره‌تانی له‌خوا ترس، پیاوان و ئافره‌تانی به‌خشه‌نده، پیاوان و ئافره‌تانی ڕۆژووان، پیاوان و ئافره‌تانی داوێن پاك و ئه‌و پیاو و ئافره‌تانه‌ی که زۆر یادی خوا ده‌که‌ن، به‌خشین و لێ بورده‌یی و پاداشتی زۆر مه‌زن و بێ سنووریان له‌لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه بۆ ئاماده‌کراوه (هه‌ر که دونیایان به‌جێهێشت پێی شاد ده‌بن).