زاگرۆس هه‌مه‌وه‌ندی - وتاره‌كان

ئوممه‌تی ئیسلام چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌یه‌ ئه‌و زه‌لیلی وزه‌بوونیه‌ی تێیدا ده‌ژی و ئه‌و سوكایه‌تیه‌ی كه‌ پێی ده‌كرێت له‌لایه‌ن دوژمنانیه‌وه‌ كۆتای پێی بێت، چونكه‌ سه‌رده‌مێكه‌ نووری ئیسلام و ئه‌و نیعمه‌ته‌ گه‌وره‌یه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ به‌خشیویه‌تی به‌ به‌نده‌كانی له‌لایه‌ن نه‌یارانیه‌وه‌ خامۆش كراوه‌... ده‌بێت زیاتر به‌ده‌م بانگه‌واز و دینه‌كه‌ی خوای گه‌وره‌وه‌ بێین تاوه‌كو خوای گه‌وره‌ بمانكات به‌ هۆكاری سه‌ركه‌وتنی دین و شه‌ریعه‌ته‌كه‌ی، له‌م ووتاره‌ماندا ئاماژه‌ به‌و هۆكارنه‌ ده‌كه‌ین كه‌ ده‌بنه‌ هۆی سه‌ركه‌وتنی باوه‌ڕداران و گه‌ڕانه‌وه‌ی مه‌جد و عیزه‌ت وشكۆی موسڵمانان .

مه‌به‌ست له‌ كوشتنی ( كه‌س ) لێره‌دا: كه‌سێكی بێ تاوانه‌ له‌ موسوڵمانان وه‌یان (ذمي) یه‌كان كه‌ غه‌یره‌ موسوڵمانن وله‌ وڵاتی ئیسلامیدا ماونه‌ته‌وه‌ وپه‌نادراون، وه‌یان ئه‌وانه‌ی كه‌ هاوپه‌یمانن له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئسلامیدا.

ئێمه‌ی خراپه‌كارو گوناهبارین به‌درێژای شه‌و وڕۆژ تاوان ده‌كه‌ین، كه‌چی به‌بێ ئه‌وه‌ی ته‌وبه‌یان لێی بكه‌ین پشتگوێشیان ده‌خه‌ین، واده‌زانین خوای گه‌وره‌یش له‌بیری چووه‌ته‌وه‌...

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ دوو ئامۆژگاری ئیبن وقودامه‌ی مه‌قدسی ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت بۆ زانستخوازان.

ئه‌و موسڵمانه‌ی كه‌ فه‌رائزه‌كانی ئیسلام جێ به‌جی ده‌كات له‌ژیانیدا ده‌بێت خو وڕه‌وشتی زۆر جوان بێت به‌ڕاده‌یه‌ك له‌ناو كۆمه‌ڵگه‌دا وه‌ك نموونه‌ی كه‌سی ڕه‌وشت به‌رز ئاماژه‌ی بۆ بكرێت... به‌ڕێزان ناوه‌ڕۆكی ئه‌م وتاره‌ بریتیه‌ له‌: كاریگه‌ری عیباده‌ت له‌سه‌ر ‌پاككردنه‌وه‌ی دڵ وده‌روون.

ئازیزان ڕۆژوو به‌گشتی و ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زان به‌تایبه‌تی پله‌وپایه‌یه‌كی گه‌وره‌ ومه‌زنی هه‌یه‌ له‌ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا، ئێمه‌ هه‌وڵ ئه‌ده‌ین به‌ئه‌ندازه‌ی پێویست ئه‌وه‌ی له‌فه‌رمووده‌ سه‌حیحه‌كاندا له‌م باره‌یه‌وه‌ هاتووه‌، بیخه‌ینه‌ به‌رده‌م به‌ڕێزتان.

خۆشه‌ویستان پێغه‌مبه‌رى خوا (صلی الله علیه وسلم) له‌ فه‌رمووده‌كانیدا رۆژ‌ووگرتنى له‌ چه‌ند رۆژ‌ێكدا به‌ حه‌رام یا ناپه‌سه‌ند \”مكروه‌\” داناوه‌، كه‌ ئه‌مانه‌ن: - هه‌ردوو چه‌ژنی ڕه‌مه‌زان وقوربان. - سێ رۆژ‌ى پاش جه‌ژ‌نى قوربان: كه‌ پێى ده‌ڵێن \”أیام التشریق\”. - رۆژ‌ى گومان لێكراو \”یوم الشك\”. - رۆژ‌ى هه‌ینى به‌ته‌نیا.

زانستی (فقه ) له‌ئاینی پیرۆزی ئیسلام وفه‌زڵ وگه‌وره‌یی: وتارێكه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی \” فیقهی ئاسان له‌ ژێر ڕۆشنای قورئان و سوننه‌ت\”، له‌ ئاماده‌كردنی ده‌سته‌یه‌ك له‌ زانایانی ئیسلام. • ماناو واتای ( الفقه ) له‌ زمانه‌وانیی و زاراوه‌دا. • به‌روبومی زانستی فقه . • فه‌زڵی تێگه‌یشتن وزانستی (فقه) له‌ دین.

ماڵی‌ بازرگانی‌‌ ده‌وترێت به‌ هه‌موو ئه‌و كه‌ل‌و په‌ل‌و شتومه‌كانه‌ ده‌وترێت كه‌مامه‌ڵه‌یان پێوه‌ ده‌كرێت به‌مه‌به‌ستی‌ قازانجكردن جا چ گوازراوه‌بن (المنقوله‌) وه‌ك ئاژه‌ڵ‌‌و سه‌یاره‌‌و قوماش یان نه‌گوازراوه‌، وه‌ك زه‌وی‌‌و زار‌و خانووبه‌ره‌.

ئه‌م وتاره‌ روونكردنه‌وه‌یه‌ ده‌رباره‌ی زه‌كاتی خه‌زنه‌و كانزایه‌كان له‌ ڕوانگه‌ی ئاینی پیرۆزی ئیسلامه‌وه‌.

زه‌كاتی‌ ئاژه‌ڵ‌ سێ‌ جۆر له‌ئاژه‌ڵ‌‌و ماڵات ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ پێویسته‌ زه‌كاتیان لێ‌ بدرێت كه‌ئه‌مانه‌ن (ووشتر‌و ره‌شه‌وڵاخ (مانگا‌و گامێش) ‌و مه‌ڕ‌و بزن. ناوه‌ڕۆكی ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌: - راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كاتی‌ ووشتر. - راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كاتی‌ مه‌ڕ‌و بزن. - به‌ڵگه‌ی‌ زه‌كاتی‌ مه‌ڕ‌و بزن‌و راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كات‌و ئه‌ندازه‌ زه‌كات لێدانی‌. - مه‌رجه‌كانی‌ زه‌كات لێكه‌وتنی‌ ئاژه‌ڵ‌.

ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌رباره‌ی زه‌كاتی‌ به‌روبوومی‌ كشتوكاڵ‌‌و میوه‌جاتن وه‌ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی بریتیه‌ له‌: - به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر واجب بوونی زه‌كاتی‌ به‌روبوومی‌ كشتوكاڵ‌‌و میوه‌جات له‌ قورئان سوننه‌ت. - ئه‌و به‌ربوومانه‌ی‌ زه‌كاتی‌ لێده‌درێت. - راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كاتی‌ به‌روبوومی‌ كشتوكاڵ‌‌و میوه‌جات. - له‌ به‌روبوم‌و میوه‌جات چه‌ند ده‌درێت له‌ زه‌كات دا.

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی چه‌ند خاڵێك ده‌كات ، له‌وانه‌: ١- مه‌رجی‌ زه‌كاتی‌ ئاڵتوون‌و زیو ٢- زیو چه‌ند بێت زه‌كاتی‌ لێ‌ ده‌درێت‌و چه‌ندی‌ لێ‌ ده‌درێت؟ ٣- ئاڵتون له‌ چه‌ندا زه‌كاتی‌ لێ ده‌درێ‌‌و چه‌ندی‌ لێ ده‌درێت.

خوێنه‌ری به‌ڕێز ئه‌م بابه‌ته‌ ته‌واوكه‌ری بابه‌تی دادوه‌ری و قه‌زاوه‌ت له‌ ئیسلامدایه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی بریتیه‌ له‌: ١- پێناسه‌ی شایه‌تی‌ دان (الشهادة‌) له‌ زمانی عه‌ره‌بی و شه‌رعدا. ٢- به‌ڵگه‌ی‌ ره‌وابوونی‌ شایه‌تی‌ دان. ٣- حیكمه‌تی‌ ڕه‌وایی‌ شایه‌تی‌ دان. ٤- شایه‌تی‌ فاسق و گوناهبار وه‌رناگیرێ‌. ٥- داواكاری‌ و شایه‌ته‌كان ( الدعاوی‌ والبینات ).

خۆشه‌ویستان به‌دوو ئه‌ڵقه‌ خوای گه‌وره‌ یارمه‌‌تیده‌ر بێت كوورته‌یه‌كتان پێشكه‌ش ئه‌كه‌ین له‌سه‌ر دادوه‌ری و قه‌زاوه‌ت له‌ ئیسلامدا...

هه‌ر چۆنێ‌ ئایینی‌ پیرۆزی‌ ئیسلام بۆ پارێزگاری‌ له‌ گیان و ناموس هاتووه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ بۆ پارێزگاری‌ له‌ماڵ و سامان هاتووه‌، بۆیه‌ سزای‌ دزی‌ كردنی‌ داناوه‌ بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی‌ ماڵ وسامانی‌ خه‌ڵك ده‌بات و ده‌ست درێژی‌ ده‌كات بۆ سه‌روه‌ت و سامانیان . ئه‌م بابه‌ته‌ باسی پێناسه‌ی دزی ده‌كات له‌ زمانی عه‌ره‌بی وشه‌رعدا، هه‌روه‌ها مه‌رجه‌كانی‌ جێ‌به‌جێ‌ كردنی‌ سزای دزی‌ كردن...

ناوه‌ڕۆكی ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌: ١- پێناسه‌ی قه‌ذف له‌ زمانی عه‌ره‌بی وشه‌رعدا. ٢- حوكمی‌ بوهتان كردن. ٣- سزای بوهتانی‌ زینا كردن. ٤- مه‌رجه‌كانی‌ سزای بوهتانی‌ زینا. ٥- كه‌ی‌ سزای بوهتانی‌ زینا كردن جێ‌به‌جێ‌ ناكرێ‌.

ناوه‌ڕۆكی ئه‌م بابه‌ته بریتیه‌ له‌: یه‌كه‌م : جۆره‌كانی‌ زینا... دووه‌م: مه‌رجه‌كانی‌ جێ‌ به‌جێ‌ كردنی‌ تۆڵه‌ی‌ زیناكردن... سێ یه‌م: سزاو تۆڵه‌ی‌ كوڕ و كچی‌ زیناكه‌ر... چواره‌م: سزا وتۆڵه‌ی‌ ژن و پیاوی‌ زیناكه‌ر... له‌گه‌ڵ چه‌نده‌ها باسی تر، به‌ هیوای ئه‌وه‌ی سوودی لێ وه‌رگرن...

ئه‌و تۆڵانه‌ له‌ ئیسلام دا بۆ ئه‌وه‌ دانراون خه‌ڵك ئه‌و تاوانانه‌ نه‌كه‌ن كه‌ زیانیان بۆ هه‌موو كۆمه‌ڵگا هه‌یه‌ به‌گشتى، چونكه‌ ئه‌گه‌ر تاوانباران سزا بدرێن له‌سه‌ر تاوانه‌كانیان خه‌ڵكانى ترى پێ ته‌مبێ ده‌بێ...

حوكمى به‌رگ وپۆشاك ورِازاوه‌یى له‌بنه‌رِه‌تدا چ وه‌ك پۆشاك بۆ له‌به‌ركردن بێت یا بۆ رِازاندنه‌وه‌ى ماڵ وجێگاو شوێن بێت دروست وحه‌ڵاڵه‌ به‌به‌ڵگه‌ى ئه‌و ئایه‌تانه‌ى باسى منه‌تى خواى گه‌وره‌ ده‌كه‌ن كه‌ هه‌رچى له‌م دونیایه‌دایه‌ بۆ مرۆڤه‌كانى دروستكردووه‌ بۆئه‌وه‌ى كه‌ڵك وسوودى لێ وه‌رگرن به‌شێوه‌ى پۆشاك خۆرِازاندنه‌وه‌و جوانى وبه‌كارهێنان وخۆش گوزه‌رانى پێكردن...