حاجی ئومێد چروستانی - وتاره‌كان

یه‌كێك له‌ پایه‌ و بنه‌ماكانی بیروباوه‌ڕی ئیسلامی، ئه‌وه‌یه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانێك كه‌ هه‌ڵگری بیروباوه‌ڕێكی ڕاست ودروستی ئیسلامی بێت، پشتیوان وپاڵپشتی ئه‌هلی ئیسلام بێت، وپشتیش هه‌ڵبكات له‌وانه‌ی دوژمانه‌یه‌تی ده‌كه‌ن، یه‌كخواپه‌رستان وئه‌هلی ته‌وحید ودڵسۆزانی ئه‌م دینه‌ی خۆش بووێت وپشتگیریان بكات، له‌هه‌مان كاتیشدا بێباوه‌ڕان وهاوه‌ڵ بڕیارده‌رانی خۆش نه‌وێت وڕقی لێیان ببێته‌وه‌ ودژمنایه‌تیان بكات، ئا ئه‌مه‌ش ئه‌و میلله‌ت وئوممه‌ته‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ له‌قورئانی پیرۆزدا مه‌دح وثه‌نای كردووه‌ وناوی لێ ناوه‌(میلله‌تی ئیبراهیم) وداوای لێكردووین شوێنی بكه‌وین

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ كتێبی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان) له په‌رتووكی نوێژ، ده‌روازه‌ی ده‌یه‌م: له‌ باره‌ی نوێژی هه‌ینیه‌وه‌، كه‌ ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان دایانناوه‌، ئه‌م ووتاره‌ باس ده‌ بابه‌تی په‌یوه‌ست به‌ نوێژ وڕۆژی هه‌ینی ده‌كات: بابه‌تی یه‌كه‌م: حوكمی نوێژی هه‌ینی و به‌ڵگه‌كانی‌، بابه‌تی دووه‌م: نوێژی هه‌ینی له‌سه‌ر كێ واجبه‌؟، بابه‌تی سێهه‌م: كاتی نوێژی هه‌ینی، بابه‌تی چواره‌م: ووتاری نوێژی هه‌ینی، بابه‌تی پێنجه‌م: سوننه‌ته‌كانی ووتاری نوێژی هه‌ینی، بابه‌تی شه‌شه‌م: ئه‌وه‌ كاره‌ی ئه‌نجامدانی له‌ كاتی ووتاری نوێژی هه‌ینیدا حه‌رامه‌، بابه‌تی حه‌وته‌م: به‌چی شتێك ده‌گه‌یت به‌ نوێژی هه‌ینیدا؟ بابه‌تی هه‌شته‌م: له‌باره‌ی نوێژی سوننه‌تی هه‌یینیه‌وه‌، بابه‌تی نۆیه‌م: چۆنیه‌تی ئه‌نجامدانی نوێژی هه‌ینی، بابه‌تی ده‌یه‌م: سوننه‌ته‌كانی ڕۆژی هه‌ینی.

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ كتێبی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان) له په‌رتووكی نوێژ، ده‌روازه‌ی چواره‌م : ، مه‌رجه‌كانی نوێژ وڕوكنه‌كانی، له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌كانی، وه‌ حوكمی ئه‌و كه‌سه‌ی نوێژ ناكات ، كه‌ ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان دایانناوه‌، له‌م ووتاره‌دا نۆ بابه‌ت باسكراوه‌، به‌م شێوه‌یه‌ : بابه‌تی یه‌كه‌م: ژماره‌ی نوێژه‌ فه‌رزه‌كان، بابه‌تی دووه‌م: نوێژ له‌سه‌ر كی واجبه‌؟ بابه‌تی سێهه‌م: مه‌رجه‌كانی نوێژ، بابه‌تی چواره‌م: ڕوكنه‌كانی نوێژ، بابه‌تی پێنجه‌م: واجباته‌كانی نوێژ، بابه‌تی شه‌شه‌م: سوننه‌ته‌كانی نوێژ، بابه‌تی حه‌وته‌م: ئه‌و شتانه‌ی نوێژ به‌تال ده‌كه‌نه‌وه‌، بابه‌تی هه‌شته‌م: ئه‌و شتانه‌ی مه‌كروهن له‌ناو نوێژدا، بابه‌تی نۆیه‌م: حوكمی كه‌سی نوێژ نه‌كه‌ر .

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ كتێبی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان) له په‌رتووكی نوێژ، ده‌روازه‌ی يه‌كه‌م: له‌ باره‌ی پێناسه‌ی نوێژ وفه‌زڵه‌كه‌ی، واجب بوونی پێج نوێژه‌كه‌وه‌یه‌، له‌م ووتاره‌دا باسی پێناسه‌ی نوێژ له‌ زمانه‌وانی و شه‌رعدا كراوه‌، له‌گه‌ڵ فه‌زڵه‌كه‌ی، هه‌روه‌ها به‌ڵگه‌كانی واجب بوونی نوێژ له‌ قورئان وسوننه‌ت و كۆده‌نگی زانایانیش باسكراوه‌ .

ئه‌م ووتاره‌ به‌شێكه‌ له‌ كتێبی سێ بنچینه‌ی بیروباوه‌ڕی شێخ محمدی كوڕی عبد الوهاب ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) به‌ ناونیشانی ناسینی پێغه‌مبه‌ر ( صلی الله علیه وسلم ) : كه‌ مه‌به‌ست پێی ئه‌وه‌یه‌ : پێغه‌مبه‌ره‌كه‌مان موحه‌حه‌مه‌ده‌ ( صلی الله علیه وسلم )، ئه‌ویش موحه‌مه‌دی كوڕی عبد الله ی كوڕی عبد المطلب ی كوڕی هاشمه‌، هاشمیش له‌ هۆزی قوڕه‌یشه‌، قوڕه‌یشیش له‌ عه‌ره‌به‌، عه‌ره‌بیش له‌ وه‌چه‌وه‌ ونه‌وه‌كانی ئیسماعیلی كوڕی ئیبراهیمی خه‌لیلن، چاكترین و باشترین صه‌ڵات وسه‌لام له‌سه‌ر ئه‌و و پێغه‌مبه‌ری خۆیشمان بێت، ته‌مه‌نی شه‌ست وسێ ساڵ بووه‌، چل ساڵیان پێش پێغه‌مبه‌رایه‌تی بووه‌، و بیست وسێ ساڵی تریان هه‌واڵ پێدراو و نێرراو بووه‌ .

ئه‌م ووتاره‌ به‌شێكه‌ له‌ كتێبی سێ بنچینه‌ی بیروباوه‌ڕی شێخ محمدی كوڕی عبد الوهاب ( ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ) به‌ ناونیشانی ( ناسینی ئاینی ئیسلام كه‌ مه‌به‌ست پیی : ته‌سلیم بوون به‌ خوای گه‌وره‌ و په‌وره‌دگار وپه‌رستنی به‌یه‌كخوای، و پابه‌ند بوون پێوه‌ی به‌ گوێڕایه‌ڵی كردنی، وخۆ به‌ری كردن ودوور كه‌وتنه‌وه‌ له‌ هاوه‌ڵ بڕیارده‌ران وشوینكه‌وتوانی . ئه‌مه‌ش سێ پله‌یه‌ : ئیسلام مه‌به‌ست پێی موسڵمان بوونه‌، له‌گه‌ڵ ئیمان وباوه‌ڕ هێنان، وه‌ هه‌روه‌ها ئیحسان وچاكه‌كاری، هه‌ر یه‌كێك له‌م پلانه‌ش پایه‌ و ڕوكنی خۆی هه‌یه‌ ..

ئه‌م وتاره‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: 1-پێناسه‌ی شه‌فاعه‌ت. 2- مه‌رجه‌كانی شه‌فاعه‌تی وه‌رگیراو. 3- شه‌فاعه‌تی گه‌وره‌. 4- جۆره‌كانی تری شه‌فاعه‌ت. 5- كێ داوای شه‌فاعه‌ت ده‌كات له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا. 6- هۆكاری ده‌ست كه‌وتنی شه‌فاعه‌تی پیغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم.

(مونكیر) و (نه‌كیر)‌ دوو فریشته‌ن وخوای گه‌وره‌ ڕایسپاردوون به‌پرسیاركردن له‌مردووه‌كان له‌ناو گۆڕه‌كانیاندا، لێره‌دا به‌درێژی باس له‌وه‌ ده‌كه‌ین كه‌ باوه‌ڕبوون به‌و پرسیارانه‌ی ئه‌و دوو فریشته‌یه‌‌ له‌مردووه‌كانی ده‌كه‌ن وئه‌و ڕووداوانه‌ی كه‌ دێت به‌سه‌ریان له‌ناوگۆڕدا به‌شێكه‌ له‌باوه‌ڕ بوون به‌خۆشی وناڕه‌حه‌تیه‌كانی ناوگۆڕ .

باوه‌ڕ به‌خۆشی وخۆشگوزه‌رانی كه‌سانی باوه‌ڕدار له‌ناوگۆڕ، وسزا وناخۆشی بۆ ئه‌و كه‌سانه‌یان كه‌ شایسته‌ی ئه‌مه‌ن له‌گوناهباران و سه‌ر‌پێچی كه‌ران وكه‌سانی خراپ، یه‌كێكه‌ له‌ بنه‌ماكانی ئیمان وباوه‌ڕ، كه‌ ده‌قه‌كانی قورئان وسووننه‌ت به‌ڵگه‌ن له‌سه‌ری.

ئه‌گه‌ر وه‌لی و دۆستانی خودا بریتی بن له‌و كه‌سانه‌ی كه‌ باوه‌ڕدار وبه‌ته‌قوابن، ئه‌وا به‌گوێره‌ی باوه‌ڕ و ته‌قوای كه‌سه‌كان خۆشه‌ویستیان بۆ خودا ده‌بێت وهێنده‌ش خوا ئه‌وانی خۆش ده‌وێت، بۆیه‌ هه‌ركه‌س باوه‌ڕه‌كه‌ی چه‌ندێك ته‌واوتر وته‌قواكه‌ی چه‌ندێك زیاتر بێت، ئه‌وا ئه‌و كه‌سه‌ له‌خوای گه‌وره‌ نزیكتره‌، له‌به‌ر ئه‌وه‌ خه‌ڵكی له‌م مه‌سئه‌له‌یه‌دا یه‌ك جۆر نیین، به‌ڵكو كامه‌یان زیاتر باوه‌ڕدار وبه‌ته‌قواتر بێت ئه‌وه‌یان زیاتر خۆشه‌ویستی خودایه‌ وله‌په‌روه‌ردگاریه‌وه‌ زیاتر نزیكه‌.

باوه‌ڕ به‌ قه‌ده‌ر بنه‌مای شه‌شه‌مه‌ له‌ بنه‌ماكانی ئیمان و باوه‌ڕ، كه‌ مه‌به‌ست لێی ئه‌وه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ زانایه‌ به‌وه‌ی بووه‌، و به‌وه‌شی ده‌بێت، وه‌ زانایه‌ به‌ حاڵ و ئه‌حواڵ و ڕزق و ڕۆزی و ئه‌جه‌ل و كاروكرده‌وه‌ی به‌نده‌كانی، وه‌هیچ شتێك نییه‌ لای ئه‌و شاراوه‌ بێت، وه‌ باوه‌ڕ به‌وه‌ی خوای گه‌وره‌ ته‌قدیر و ئه‌ندازه‌گیری هه‌موو دروستكراوه‌كانی خۆی نووسیوه‌، وه‌هیچ شتێك به‌بێ عیلم وئاگاداری ونووسین و ویستی ئه‌و ڕوو نادات .

مه‌به‌ست له‌ ڕۆژی دوایی، ڕۆژی قیامه‌ته‌، ئه‌و ڕۆژه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ سه‌رجه‌م خه‌ڵكی زیندوو ده‌كاته‌وه‌ بۆ لێپرسینه‌وه‌ وحساب له‌گه‌ڵ كردنیان، بۆ ئه‌وه‌ی سزای بێباوه‌ڕان وخراپه‌كاران بدات، و پاداشتی باوه‌ڕداران و چاكه‌كرانیش بداته‌وه‌

ئه‌م وتاره‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: ١-پێناسه‌ی پێغه‌مبه‌ران. ٢- به‌رهه‌م وشوێنه‌واری باوه‌ڕ هێنان به‌ پێغه‌مبه‌رانی خوای گه‌وره‌.

باوه‌ڕ به‌ كتێبه‌ ئاسمانییه‌كان به‌وه‌ ده‌بێت، كه‌ باوه‌ڕی ته‌واومان هه‌بێت كه‌ ئه‌و كتێب و په‌ڕاوه‌ ئاسمانیانه‌ هه‌ر هه‌موویان له‌ لایه‌ن خوای گه‌وره‌وه‌ به‌هه‌ق دابه‌زیوون بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌ره‌كانی، كه‌ ڕێنیشانده‌ر و ڕێنموماكه‌ری خه‌ڵكی بن.

ئه‌م وتاره‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: ١-پێناسه‌ی باوه‌ڕ. ٢-بنه‌ماكانی باوه‌ڕ. ٣- به‌رهه‌م وشوێنه‌واری باوه‌ڕ بوون به‌ خوای گه‌وره‌

موعجیزه‌یش له‌ زاراوه‌ی شه‌رعدا : مه‌به‌ست له‌‌و كاروفه‌رمانانه‌یه‌ كه‌ به‌ده‌ر له‌توانای سروشتی مرۆڤن، وله‌سه‌ر ده‌ستی پێغه‌مبه‌راندا ڕووده‌ده‌ن بۆ ئه‌وه‌ی به‌ڵگه‌بن له‌سه‌ر ڕاستی پێغه‌مبه‌رایه‌تیه‌كه‌یان، وهیچ كه‌س نه‌یتوانییوه‌ له‌و كارانه‌دا دژایه‌تیان بكات .

خوای گه‌وره‌ پێغه‌مبه‌ری ئازیزمانی (صلی الله علیه وسلم) تایبه‌تمه‌ند كردووه‌ به‌كۆمه‌ڵه‌ تایبه‌تمه‌ندی ومه‌ناقبێكی زۆره‌وه‌، كه‌ فه‌زڵی پێداوه‌ به‌سه‌ر هه‌موو پێغه‌مبه‌رانی تر وته‌واوی خه‌ڵكانی ڕووی سه‌ر زه‌وی...

خۆشه‌ویستان به‌یارمه‌تی خوای گه‌وره‌ له‌بابه‌تی ئه‌م جاره‌ماندا چه‌ند بنه‌مایه‌ك به‌پێی بیروباوه‌ڕی ئه‌هلی سوننه‌ت و جه‌ماعه‌ت سه‌باره‌ت به‌ ناو صیفاته‌كانی خوای گه‌وره‌ ئه‌خه‌ینه‌ به‌ر دیده‌ی به‌رێزتان.

ابن جماعة له‌ كتێبه‌ به‌ناوبانگه‌كه‌یدا ( تحریر الأحكام فی تدبیر أهل الإسلام ) ئه‌م بابه‌ته‌ به‌ شێوه‌یه‌كی زۆر جوان وڕێك وپێك باس ده‌كات وبه‌م شێوه‌یه‌ ئه‌و ئه‌رك و واجباتانه‌ ده‌خاته‌ ڕوو كه‌ پێویسته‌ هاوڵاتیان ئه‌نجامی بده‌ن به‌رامبه‌ر به‌ لێپسراوان...

ڕۆژی هه‌ینی چاكترین و باشترین و پڕ فه‌زڵترین ڕۆژه‌كانی هه‌فته‌یه‌لای ئومه‌تی ئیسلام وه‌خۆر هه‌ڵنه‌هاتوه‌له‌سه‌ر ڕۆژێك باشتر بێت له‌ڕۆژی هه‌ینی ، هه‌ربۆیه‌په‌روه‌ردگار ئه‌م ڕۆژه‌ی تایبه‌ت كرد به‌ئومه‌تی ئیسلامه‌وه‌، ئه‌ویش دوای ئه‌وه‌ی كه‌ئومه‌ته‌كانی پێش ئیسلام گومڕاییان كرد، جوله‌كه‌كان گومڕابوون و رۆژی شه‌ممه‌یان كرده‌پیرۆزترین ڕۆژ لای خویان، هه‌روه‌ها گاوره‌كانیش به‌هۆی جیاوازی زۆری نێوان خۆیانه‌وه‌گومڕابوون و رۆژی یه‌ك شه‌ممه‌یان كرده‌پیرۆزترین ڕۆژه‌كانی هه‌فته‌، به‌ڵام به‌فه‌زڵی خواوه‌و حه‌مدو شوكر بۆی ڕۆژی ( جومعة‌) ی كرده‌چاكترین ڕۆژه‌كانی هه‌فته‌بۆ ئه‌م ئومه‌ته‌.