(1) Эй одамлар, сизларни бир жон - отангиз Одамдан яратган, Одамдан эса жуфти - онангиз Ҳаввони яратган ва улардан ер юзига турли хил эркагу аёлларни таратган Парвардигорингиздан қўрқингиз. Бир-бирингиздан бирон нарсани сўраганингизда: "Аллоҳ ҳақи фалон ишни бажариб бер", деб номини ўрта соладиганингиз Аллоҳдан қўрқингиз. Қариндошлик ришталарини узишдан қўрқингиз. Аллоҳ сизларни устингиздан кузатиб туради. Бирон ишингиз унинг назаридан четда қолмайди. Ҳаммасини ҳисоблаб, жазо ёки мукофотингизни беради.
(2) Эй васийлар, норасида етимлар балоғатга етиб, ўзлари тўғри тасарруф қила оладиган бўлганларидан кейин молларини тўлалигича берингиз. Ҳалолни ҳаромга алмаштирмангиз. Яъни, етимларнинг қимматбаҳо яхши нарсаларини олиб қолиб, ўрнига ўз молларингиздан ёмон ва кўримсизларини бермангиз. Етимларнинг молларини ўзларингизнинг молларингизга қўшиб олмангиз. Бундай қилиш Аллоҳнинг наздида катта гуноҳ бўлади.
(3) Қўл остингиздаги етим қизларга уйланишда маҳрларини керагидан камайтириб юбориш ёки уларга нисбатан ёмон муомалада бўлиш каби адолатсизлик қилиб қўйишдан қўрқсангизлар, уларни қўйиб, бошқа яхши аёлларга уйланингиз. Иккита, учта ё тўрттага уйланмоқчи бўлсангиз-у, аммо адолат қилолмай қолишдан хавфсирасангиз, битта билан чекланингиз. Ёки қўл остингиздаги чўриларингиздан фойдаланингиз. Чунки уларнинг ҳуқуқлари хотинларникидек эмас. Оятда келган етим қизлар ҳақидаги ҳамда битта никоҳ билан чекланиш ва чўрилардан фойдаланиш тўғрисидаги бу кўрсатмалар ҳаддан ошиб, издан чиқиб кетмасликка олиб борадиганроқ ишлардир.
(4) Аёлларга маҳрларини устингиздаги вожибни адо этаётгандек берингиз. Агар ўз ихтиёрлари билан маҳрнинг бирон қисмидан воз кечсалар, бемалол уни еяверинглар. Ош бўлсин.
(5) Эй валийлар - етимларни оталиққа олганлар, мол-давлатни тўғри тасарруф қила олмайдиган ақлсизларга молларни бериб қўймангиз. Зеро, Аллоҳ бу молларни бандаларнинг манфаатларига ва тирикчилик ишларига хизмат қиладиган восита қилган. Ақлсизлар эса молларни шу ишларга сарфлашни ҳам, асраб-авайлашни ҳам билмайдилар. Яхшиси, улар учун ўзларингиз сарф-харажатларини қилиб беринг, едириб-кийдиринг ва яхши гапиринг. Балоғатга етиб, мол-давлатни тўғри ишлата оладиган бўлганларидан кейингина уларга молларини қайтариб беринг.
(6) Эй валийлар - оталиққа олганлар, етимлар балоғат ёшига етганларида уларга озгина мол бериб синаб кўринглар. Тўғри тасарруф қила олсалар, шу борада тўғри йўлни топиб олганлари сизларга аён бўлса, молларини ўзларига қайтариб беринглар. Тўла қайтаринглар, камайтирманглар. Аллоҳ белгилаб қўйган ҳадлардан ошиб, уларнинг молларини еманглар. Балоғатга етиб қолса, қайтариб олади, унгача еб олай, деб шошилиб ҳам еманглар. Ким бой бўлса, ўзиники ўзига етарли бўлса, етимнинг молига тегмасин. Ким камбағал бўлса, эҳтиёжига яраша есин. Балоғат ёшига етиб, ўз йўлини топиб олгани аён бўлиб, молларини қайтариб бераётганингизда гувоҳлар чақиринглар. Токи, ҳуқуқлар сақлансин, ихтилоф олди олинсин. Бу ишга гувоҳ бўлишга ва бандаларининг амалларини ҳисоб-китоб қилишга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир.
(7) Ота-она ва қариндошлар - ака-укалар, амакилар қолдириб кетган меросда оздир, кўпдир, эркакларнинг ҳам аёлларнинг ҳам ўз улуши бордир. Жоҳилият даврида аёллар ва гўдаклар меросдан маҳрум эдилар. Бу улуш Аллоҳ таоло тарафидан фарз қилинган муайян миқдордир.
(8) Мерос тақсимида меросхўр бўлмаган узоқ қариндошлар, етимлар ва фақирлар ҳам қатнашсалар, меросни тақсим қилишдан олдин уларни ҳам мамнуният билан баҳраманд қилинглар. Бу иш мустаҳаб тарзида қилинади. Улар ҳам умид билан келганлар. Мерос эса сизларга меҳнат-машаққатсиз келяпти. Уларга яхши гапиринглар, қўполлик қилманглар.
(9) Етимларни оталиққа олган валийлар ўз таналарига бир ўйлаб кўрсинлар. Ўзлари ўлиб, орқаларидан қолган ожиз-нотавон болалари бировларнинг қўлига қолса, аҳволи нима кечарди? Болалари бир инсофли, зулм қилмайдиган одамнинг қўлида қолишини истасалар, ўзлари ҳам қўл остидаги етимларга зулм қилмасинлар. Бир одамнинг васиятига гувоҳ бўлсалар, ҳақни гапирсинлар, меросхўрларнинг ҳақига хиёнат қилмасинлар, уни яшириб, ўзларини ҳам яхшиликдан маҳрум қилиб қўймасинлар.
(10) Етимларнинг молларини зулм, тажовузкорлик билан оладиганлар ва тасарруф қиладиганлар қоринларига ёниб турган оловни егандек бўладилар. Яқинда, Қиёмат куни уларни дўзах олови куйдиради.
(11) Аллоҳ болаларингизнинг мероси ҳақида амр этади. Бир ўғилга икки қиз улуши. Ўғил бўлмасдан бир неча қизлар бўлса, уларга учдан иккиси тегади. Агар қиз ёлғиз бўлса, унга мероснинг ярми. Марҳумнинг ўғил ё қизи бўлса, отаси ҳам, онаси ҳам олтидан бир улуш оладилар. Ота-онасидан бошқа меросхўри бўлмаса, онасига учдан бири, қолгани отасиникидир. Марҳумнинг икки ёки ундан ортиқ ака-ука ёки опа-сингиллари бўлса, улар туғишган бўлиши ё бўлмаслигидан қатъи назар, онасига олтидан бир улуш тегади. Қолганини эса асаба сифатида ота олади. Ота борлиги туфайли ака-укаларга меросдан улуш тегмайди. Бу тақсимот марҳум қилиб кетган васият адо этилганидан кейин бўлади. Васиятнинг икки шарти бор. Биринчидан, васият маййит қолдириб кетаётган тариканинг - мулкнинг учдан биридан ошмаслиги, иккинчидан, унинг бўйнидаги қарзи адо этилган бўлиши шарт. Аллоҳ мерос тақсимоти шундай бўлишини тайинлади. Чунки сизлар оталарингиз ва болаларингиздан қайси бири сизларга дунёю охиратда кўпроқ фойда келтиришини билмайсизлар. Гоҳида ўлими яқинлашаётган одам бир меросхўрини яхши деб ўйлаб, ҳамма мулкини унга бериб юборади ёки бошқа бир меросхўрини ёмон деб ўйлаб, уни меросдан маҳрум қилади. Аслида эса ҳолат тамоман акси бўлиши ҳам мумкин. Бу ишларнинг ҳаммасини ёлғиз Аллоҳгина билади. Ҳеч иш У Зотдан яширин эмас. Шунинг учун меросни мазкур тарзда тақсим этиб, уни бандаларига фарз қилди. Аллоҳ бандаларига нима фойдали эканини яхши биладиган, ҳар бир шариатини, тадбирини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(12) Эй эрлар, аёлингиз вафот этса ва унинг сиздан ёки бошқа турмушидан бўлган фарзанди - ўғил ё қизи бўлмаса, сизга ундан қолган мероснинг ярми тегади. Фарзанди бўлса, тўртдан бири тегади. Мерос унинг қарзи ва васияти адо этилганидан кейин тақсимланади. Эй эрлар, қайси турмушингиздан бўлишидан қатъи назар, фарзандингиз - ўғил ё қизингиз бўлмаса, аёлингизга сиздан қолган мероснинг тўртдан бири тегади. Фарзандингиз бўлса, саккиздан бири тегади. Мерос сизнинг қарзингиз ва васиятингиз адо этилганидан кейин тақсимланади. Бир эркак ёки аёл вафот этсаю, унинг отаси ҳам, боласи ҳам бўлмаса, онабир ака-укаси ёки опа-синглиси бўлса ва у ёлғиз бўлса, унга мероснинг олтидан бири тегади. Онабирлар кўпчилик бўлсалар, учдан бирни эркагу аёли тенг бўлишиб оладилар. Бу тақсимот маййитнинг қарзи ва васияти адо этилганидан кейин амалга оширилади. Васияти меросхўрларга зарар қилмаслиги шарт. Масалан, тариканинг - маййитдан қолаётган мулкнинг учдан биридан ошиб кетмаслиги лозим. Бу оят ўз ичига олган бу ҳукмлар Аллоҳ зиммангизга юклаган вожибдир. Аллоҳ дунёю охиратда бандалари учун нима яхши бўлишини биладиган, азоб беришга шошилмайдиган Билгувчи ва Ҳалимдир.
(13) Юқорида айтиб ўтилган етимлар ҳақидаги ва бошқа ҳукмлар Аллоҳнинг бандаларига тузиб берган шариатидир. Ким Аллоҳга ва Расулига буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан итоат этса, уни қасрлари остидан аҳорлар оқиб ўтадиган жаннатларга киритади ва улар ўша жойда абадий қоладилар, ҳеч қачон ўлмайдилар. Аллоҳ берган бу мукофот тенги йўқ буюк муваффақиятдир.
(14) Ким Аллоҳга ва Расулига осийлик қилиб, ҳукмларига бепарволик билан амал қилмаса ёки улар ҳақида шак-шубҳага борса, шариат белгилаб қўйган ҳадлардан тажовуз қилса, Аллоҳ уни дўзахга киритади ва у ўша жойда абадий қолади. Дўзахда унга хор қилгувчи азоб бордир.
(15) Аёлларингиздан турмуш қурган ё қурмаган бўлишидан қатъи назар, қайси бири зино қилса, уларга тўртта мусулмон эркак гувоҳ келтиринг. Гувоҳлар гувоҳлик берсалар, то уларга ўлим келгунича ёки Аллоҳ ҳибсда ушлашдан кўра бошқа бир йўлни тайинлагунича уларни жазо сифатида ўз уйларида тутиб туринглар. Кейинроқ Аллоҳ ўша йўлни баён қилиб, турмуш қурмаган зинокорни юз дарра уриш ва бир йил сургун қилишга, турмуши бор зинокорни эса тошбўрон қилишга ҳукм қилди.
(16) Энди шу ишни - зинони икки эркак қилса, турмуш қурган ё қурмаган бўлишларидан қатъи назар, уларга тил билан озор, қўл билан таъзир беринглар. Уларни ерга урадиган сўзлар айтиб, зажр қилиб, таъзирини беринглар. Агар тавба қилиб, ўзларини ўнгласалар, уларни тек қўйинглар. Чунки гуноҳдан тавба қилган одам гуноҳ қилмаган одам кабидир. Аллоҳ тавба қилган бандасининг тавбасини қабул қиладиган, Меҳрибон Зотдир. Дастлаб уларнинг жазоси мана шундай бўлган. Кейин бу ҳукм бекор қилиниб, ўрнига турмуш қурмаган бачавозга дарра уриш ва бир йил сургун қилиш, турмуш қурганини эса тошбўрон қилиш ҳукми жорий қилинган.
(17) Аллоҳ гуноҳларни қасддан ёки бехосдан қилишидан қатъи назар, билмасдан, оқибатини ўйламасдан қилиб қўйиб, изидан дарҳол, ўлим келмасидан олдин Парвардигорига қайтиб, тавба қиладиганларнинггина тавбаларини қабул қилади. Аллоҳ ана ўшаларнинг тавбаларини қабул қилиб, гуноҳларини кечиради. Аллоҳ ҳамманинг аҳволини кўриб-билиб турадиган, ҳар бир тақдири ва шариатини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(18) Гуноҳни узлуксиз қилиб, ўлими яқинлашиб қолганида: "Энди қилган гуноҳларимга тавба қилдим", дейдиганларнинг ҳам, кофирлигича ўлиб кетганларнинг ҳам тавбаси қабул қилинмас. Бундай гуноҳга муккасидан кетган ва ўлгунча ҳам кофирлигида қолганларга аламли азобни тайёрлаб қўйганмиз.
(19) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган мўминлар, оталарингизнинг аёлларини худди мол-давлатдек мерос қилиб олиб, уларга уйланиш ёки ўзингиз истаган бошқа бировга узатиш ё турмушга чиқишига қаршилик қилиш каби ишларни қилишингиз жоиз эмас. Ўзларингиз ёқтирмаган аёлларингизга маҳрининг бир қисмидан кечишигача олиб бориш учун атайин тазйиқ ўтказишингиз, зарар етказишингиз мумкин эмас. Лекин агар очиқ бузуқлик қилсалар, зино қилсалар, берган маҳрларингизни қайтариб олиш учун йўлларини тўсишингиз ҳам, уларга тазйиқ ўтказишингиз ҳам мумкин бўлади. Аёлларингиз билан тинч-тотув яшанглар, уларга озор берманглар, яхшилик қилинглар. Уларни бирон дунёвий иши учун ёмон кўрсангизлар, сабр қилинглар. Эҳтимол, ёмон кўрган нарсангизга Аллоҳ сизлар учун дунёю охиратда бўладиган кўп яхшиликларни жойлаб қўйгандир.
(20) Эй эрлар, бир хотин билан ажрашиб, бошқасига уйланмоқчи бўлсангизлар, бунинг ёмон жойи йўқ. Фақат ажрашмоқчи бўлиб турган хотинингизга жуда катта миқдорда маҳр тўлаган бўлсангиз ҳам уни қайтариб олишингиз мумкин эмас. Берган нарсангизни қайтариб олишингиз аниқ бўҳтон ва очиқ гуноҳ ҳисобланади.
(21) Берган маҳрни қандай қилиб қайтариб оласизлар? Ахир ўртангизда яқинлик, дўстлик, қовушиш, сирлардан огоҳ бўлиш каби муносабатлар бўлиб ўтди-ку! Шунча ишлардан кейин аёлингизнинг қўлидаги ўзингиз берган мол-дунёдан умидвор бўлишингиз ўта хунук, манфур ишдир. Ахир улар сиздан қатъий аҳду паймон олган-ку! Аллоҳнинг номи ва шариати ила ўзларини сизларга бағишлаганлар-ку!
(22) Оталарингиз уйланган аёлларга уйланмангиз. Ислом келишидан ёки мусулмон бўлишингиздан олдин ўтган бўлса, зарари йўқ. Ўғилнинг ўз отаси уйланган аёлга уйланиши ўта хунук, Аллоҳнинг ғазабини келтирадиган жирканч ишдир ва ёмон йўлдир.
(23) Сизларга оналарингиз, катта оналарингиз, қизларингиз ва қиз авлодингиз, туғишган, отабир ва онабир опа-сингизларингиз, аммаларингиз ва катта аммаларингиз, холаларингиз ва катта холаларингиз, қиз жиянларингиз, жиянларингизнинг қизлари ва қиз авлоди, эмизган оналарингиз, эмикдош опа-сингилларингиз, қайноналарингиз - қўшилган ё қўшилмаган аёлларингизнинг оналари, қўшилган аёлларингизнинг қарамоғингиздаги қизлари ва қарамоғингизда бўлмаган қизларига уйланиш ҳаром қилинди. Қўшилмаган аёлингизнинг қизига уйланишингиз мумкин. Ўз пушти камарингиздан бўлган ўғилларингизнинг аёлларига уйланиш ҳам ҳатто қўшилмаган бўлсалар ҳам ҳаром. Туғишган, отабир, онабир ва эмикдош опа-сингилни бир вақтда никоҳингизга олишингиз ҳам мумкин эмас. Бири билан ажрашиб, бошқасига уйланишингиз мумкин. Исломдан олдин шу ишни қилиб қўйган бўлсангиз, ҳечқиси йўқ. Аллоҳ тавба қиладиган бандаларини кечирадиган, уларга раҳм қиладиган Зотдир. Бир аёлни аммаси ё холаси билан жамлаш, яъни, бир вақтда никоҳга олишнинг ҳаромлиги суннатда ўз исботини топган.
(24) Эрли аёлларга уйланиш ҳам сизларга ҳаром қилинди. Аллоҳ йўлидаги жиҳодда асир тушган чўриларингиз бундан мустасно. Бир ҳайз билан бола йўқлиги аниқлашгач, уларга яқинлик қилишингиз мумкин. Бу Аллоҳнинг зиммангизга юклаган фарзидир. Юқорида айтиб ўтилганлардан бошқа аёлларга кўнгил қўйсангиз, зинони кўзламасдан, ҳалол йўл билан маҳрларини бериб уйланишингиз жоиз. Никоҳ орқали уларга яқинлик қилган бўлсангиз, Аллоҳ фарз қилган маҳрни берингиз. Фарз қилинган маҳр миқдори аниқ белгилангандан кейин ўзаро келишиб, уни ортиғи билан берсангиз ҳам ёки аёлингиз бир қисмидан кечиб юборса ҳам зарари йўқ. Аллоҳ Ўзи яратган махлуқотларининг ҳамма ишларидан хабардор бўлган, ҳар бир тадбирини ва шариатини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(25) Эй эркаклар, ким камбағаллиги туфайли ҳур аёлга уйланишга имкон топмаса, чўриларга уйланиши ҳам мумкин. Улар кўзингизга мўминадек кўринса, албатта. Дилларидаги яширин ўйларини, иймонлари бор-йўқлигини Аллоҳ билгувчироқ. Дин ва инсонийликда сиз ҳам, улар ҳам бир. Шундай экан, уларга уйланишдан ор қилманглар. Хожаларининг изни билан уйланаверинглар ва маҳрларини ўз вақтида тўла-тўкис қилиб беринглар. Уларга уйланишингиз учун улар покдомон бўлишлари, зинокор бўлмасликлари, хуфёна ўйнашлари бўлмаслиги лозим. Эрга текканларидан кейин зино қилсалар, уларга ҳур аёлга бериладиган жазонинг ярми берилади. Эллик дарра уриладилар, тошбўрон қилинмайдилар. Покдомон чўриларга уйланишга рухсат этилиши ҳур қиз-аёлга уйланишга қурби етмайдиган камбағалларнинг зинога қадам босишдан хавфсираётганлари сабабидандир. Аслида фарзандлар ҳам қул бўлиб туғилмаслиги учун сабр қилиб, чўрига уйланмай турган яхшироқ. Аллоҳ тавба қилган бандасини кечиргувчи Зотдир. Ҳурга уйланишга қурби етмагани туфайли зино қилиб қўйишдан хавфсираётган камбағалнинг чўрига уйланишига рухсат этилиши ҳам Аллоҳнинг бир марҳаматидир.
(26) Аллоҳ сизларга шу ҳукмларни шариатлаштириш билан сизларга диний ва шаръий таълим беришни, сизларни дунё ва охиратингизни ислоҳ этувчи омиллар билан таништиришни, ҳалол ва ҳаром борасида олдинги ўтган пайғамбарларнинг йўлларига, олийжаноб хулқларига, мақбул ва манзур сийратларига йўллашни ҳамда маъсиятдан тоат сари буришни истайди. Аллоҳ бандаларининг аҳволини ислоҳ этувчи омилларни биладиган ҳамда ҳар бир шариати ва тадбирини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(27) Аллоҳ тавбангизни қабул қилишни, гуноҳларингизни кечиришни истайди. Айшу ишратга муккасидан кетганлар эса тўғри йўлдан батамом оғиб кетишингизни хоҳлайдилар.
(28) Аллоҳ сизга шариатини енгил қилиб беришни истайди. Тоқатингиз етмайдиган ишга буюрмайди. Чунки У Зот инсоннинг жисмоний жиҳатдан ҳам, маънавий-ахлоқий жиҳатдан ҳам заиф эканини жуда яхши билади.
(29) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган мўминлар, бир-бирингизнинг молини ўғирлик, талончилик, порахўрлик каби ноҳақ йўллар билан олмангиз. Икки тарафнинг ўзаро розилиги асосида юритилаётган тижорат бўлса, ҳечқиси йўқ, бемалол тасарруф қилишингиз мумкин. Ўзингизни ўзингиз ҳам, бир-бирингизни ҳам ўлдирмангиз. Ўз жонингизни ҳалокатга отмангиз. Аллоҳ сизларга Раҳмлидир. Қонингиз, молингиз ва обрўйингизни бир-бирингизга ҳаром қилиб қўйгани У Зотнинг ана шу марҳаматидандир. Яъни, бир-бирингиз тарафингиздан қонингиз тўкилиши, молингиз тортиб олиниши ва обрўсизлантирилишингиз ҳаромдир.
(30) Ким мана шу ман қилинган ишни қилиб, бировнинг молини ноҳақ олса ёки бировни билмасдан ё унутиб эмас, қасддан тажовузкорлик билан ўлдирса, уни албатта, Аллоҳ Қиёмат кунида дўзахга солади, ёндиради, азоблайди. Бу Аллоҳ учун жуда осон иш. Чунки У Зот ҳар ишга Қодир. У Зотнинг Қўлидан келмайдиган иш йўқ.
(31) Эй мўминлар, Аллоҳга ширк келтириш, ота-онага оқ бўлиш, одам ўлдириш ва судхўрлик қилиш каби катта гуноҳлардан тийилсангизлар, кичик гуноҳларингизни кечириб, ўзингизни Аллоҳнинг наздида мукаррам ҳисобланган бир жойга - жаннатга киритамиз.
(32) Эй мўминлар, Аллоҳ бирингизга бошқангизга бермаган афзалликлардан, нафрат ва ҳасад уйғотмаслиги учун, умидвор бўлманглар. Аёллар эркакларга ато этилган хусусиятлардан умидвор бўлмасинлар. Зеро, ҳар бир гуруҳга ўзига яраша мукофот бордир. Аллоҳдан эҳсонини янада зиёда қилишини сўрайверинглар. Аллоҳ ҳамма нарсани билгувчидир. Шундай бўлгач, ҳар бир гуруҳга ўзига муносибини ато этган.
(33) Ҳар бирингиз учун асабалар қилдик. Асаба одамнинг яқинлари, қариндошлари, қавми каби ҳар жиҳатдан ҳимоя қиладиган кишилардир. Фароиз - мерос фанида асаба улуш олувчилардан қолганини оладиган одам. Асабалар ота-она ва қариндошлардан қолган меросдан баҳраманд бўладилар. Худди асабадек бир-бирингизни қўллаб-қувватлашга иттифоқ тузиб аҳдлашган одамларингизга ҳам меросдан насиба беринг. Аллоҳ ҳар нарсага, жумладан, аҳду паймонингизга ҳам шоҳиддир. Бундай аҳду паймон билан ўзаро бир-биридан мерос олиш Исломнинг дастлабки даврларида бўлган. Кейинроқ бу ҳукм бекор қилинган.
(34) Эркаклар аёлларни бошқарадилар. Чунки Аллоҳ уларни шундай фазл-иқтидор билан яратган ва улар оилани тебратиш учун ўз мол-мулкларидан сарфлайдилар. Яхши аёллар Парвардигорига итоат этадиган, эрларига бўйсунадиган, эрлари йўқ пайтида Аллоҳнинг тавфиқи билан ўз иффатларини ҳам, эрларининг мол-мулкини ҳам асраб-авайлайдиган аёллардир. Хотинларнинг сўз ё амалда эрларига итоатсизлик қилиш хавфи туғилса, аввало уларга панд-насиҳат қилиб, Аллоҳдан тақво қилишини тайинланглар. Қулоқ солмасалар, ётоқда уларга терс ўгирилиб ётинглар ва қовушманглар. Шунда ҳам ўнгланмасалар, беозоргина уринглар. Қайта итоат қила бошласалар, уларни койиш ва зулм билан тажовуз қилманглар. Аллоҳ ҳар нарсадан Олий ва Ўз зоти ва сифатларида Буюк Зотдир. Ундан қўрқинглар.
(35) Эй эр-хотиннинг валийлари, агар ўрта бузилиб, орага адоват тушиб қолиш хавфи туғилса, эр тарафидан бир адолатли одамни, хотин тарафидан ҳам худди шундай бир одамни ҳакамликка чақиринглар. Токи, улар муҳокама қилиб, ажрашган маъқулми ёки ярашган маъқулми, аниқласинлар. Ярашган маъқулроқ, албатта. Ҳар икки ҳакам энг маъқул услубни, яъни, яраштиришни истасалар, Аллоҳ ўртадаги келишмовчиликни бартараф этиб, эр-хотинни иноқлаштириб қўяди. Бандаларнинг бирон иши Аллоҳдан яширин қолмайди. Аллоҳ дилларнинг тубидаги ниятларни ҳам Билгувчидир.
(36) Ёлғиз Аллоҳгагина бандалик қилингиз, бўйсунингиз. У Зотдан бошқа ҳеч кимга, ҳеч нарсага қуллик қилмангиз. Ота-она ва қариндошларга, етим ва фақирларга, қариндош қўшни ва ёт қўшнига, ёнингиздаги ҳамроҳингиз ва ғариб мусофирга, қўл остингиздаги қул ва чўриларингизга яхшилик қилингиз. Ота-онага яхшилик қилиш, уларга иззат-икром кўрсатиш билан бўлади. Аллоҳ ўзига бино қўйган, ўзини одамлардан устунлигини кўрсатиш учун мақтайдиган мутакаббирни ёқтирмайди.
(37) Аллоҳ кимларни ёқтирмайди? Ўзлари ҳам Аллоҳ берган ризқдан инфоқ-эҳсон қилиб, бўйнидаги бурчини адо этмайдиган, ўзгаларни ҳам шундай қилишга чорлайдиган, Аллоҳ Ўз фазлу марҳамати ила ато этган мол-давлат, илм ва бошқа неъматларни яширадиган, одамларга ҳақиқатни айтмасдан, ботилни ҳақ қилиб кўрсатадиган кимсаларни ёқтирмайди. Бу хислатлар куфрга хос хислатлардир. Биз кофирларга хор қилувчи азобни тайёрлаб қўйганмиз.
(38) Молларини одамлар кўрсин деб, улардан мақтов эшитиш учун сарфлайдиган, аслида эса ўзлари Аллоҳга ҳам, охиратга ҳам ишонмайдиган кимсалар учун ҳам хор қилувчи азобни тайёрлаб қўйганмиз. Улар шайтонга эргашганлари туфайли йўлдан озганлар. Ким шайтонга дўст бўлса, шармандаи-шармисор бўлади. Шайтон энг ёмон дўстдир.
(39) Аллоҳга ва қиёмат кунига чин дилдан иймон келтириб, молларини чин ихлос билан Аллоҳ йўлида инфоқ-эҳсон қилганларида уларга қандай зарар келарди? Ҳеч қандай зарар келмас эди. Аксинча, фақат ва фақат фойда бўларди. Аллоҳ уларни кўриб-билиб турган Зотдир. У Зотдан ҳеч нарса яширин эмас ва яқинда уларга амалларига яраша жазо ёки мукофотларини беради.
(40) Аллоҳ таоло одил Зотдир. Бандаларига заррача ҳам зулм қилмайди. Яхшиликларидан олиб ҳам қолмайди, ёмонликларига қўшиб ҳам юбормайди. Заррача яхшилик бўлса, Ўз фазлидан унинг савобини кўпайтириб беради. Ўз ҳузуридан улуғ ажру савоблар ато этади.
(41) Қиёмат куни ҳар бир умматга қарши ўз пайғамбарини гувоҳ қилиб, сизни ҳам умматингизга қарши гувоҳ қилганимизда уларнинг ҳоли не кечар экан?!
(42) Ўша даҳшатли кунда Аллоҳга куфр келтириб, пайғамбарига осийлик қилганлар тупроққа айланиб, ер билан битта бўлиб кетишни орзу қилиб қоладилар. Аллоҳдан биронта ҳам қилган ишларини яширолмайдилар. Чунки Аллоҳ уларнинг тилларини муҳрлаб қўяди ва улар гапира олмайдилар. Аллоҳнинг изни билан аъзоларининг ўзлари уларга қарши гувоҳлик беради.
(43) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашганлар, то кайфингиз тарқаб, айтаётган гапингизни англай оладиган бўлгунингизга қадар маст ҳолингизда намоз ўқимангиз. Бу ароқ тўла ҳаром қилинишидан олдинги ҳукм эди. То ғусл қилмагунингизча жунуб ҳолингизда ҳам намоз ўқимангиз ва масжидларга кирмангиз. Йўл-йўлакай ўтиб кетаётган бўлсангиз, ҳечқиси йўқ. Сув ишлата олмайдиган даражада касал бўлсангиз ёки мусофир бўлсангиз ё кимдир хожатхонадан чиққан бўлса ёки аёлларга яқинлик қилган бўлсангизлару, таҳорат ё ғусл қилишга сув тополмаётган бўлсангизлар, покиза тупроққа таяммум қилиб, ундан юзингиз ва қўлларингизга суртингиз. Аллоҳ айбу нуқсонингизни кечиргувчи ва мағфират қилгувчи Зотдир.
(44) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудийларнинг ишини билмайсизми? Аллоҳ уларга Таврот илмидек неъматни ато этди. Улар эса ҳидоятни бериб, ўрнига залолатни олдилар. Эй мўминлар, улар ўзлари адашгани етмагандек, сизларни ҳам пайғамбарингиз олиб келган тўғри йўлдан оздириб, ўзларига оғдириб олишга ҳарисдирлар.
(45) Эй мўминлар, душманларингизни сизлардан кўра Аллоҳ яхшироқ билади. У Зот сизларга улар ҳақида хабар бериб, адоватларини баён қилди. Ғанимлар зўравонлигидан асраб-авайлайдиган дўст сифатида ҳам, уларнинг найранглари ва озорларидан ҳимоя қилиб, улар устидан ғалаба қозонтирадиган мададкор сифатида ҳам сизларга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир.
(46) Яҳудийлар орасида шундай тубанлари борки, улар Аллоҳ нозил қилган каломни ўзгартирадилар, Аллоҳ нозил қилганидан бошқача таъвил қиладилар. Пайғамбар алайҳиссалом уларни бир ишга буюрсалар: "Гапингни эшитдик, амрингдан бош тортдик", дейдилар. Масхара қилишиб: "Қулоқ сол, эшитмай қолгур", дейдилар. Яна бир тафсирда: "Биз сенга эмас, сен бизга қулоқ сол", дейишади. Тилларини буриб: "Роино", дейдилар. Бу сўз омоним-шаклдош сўз бўлиб, икки хил маънони англатади. Биринчи маъноси шуки, у "рои" ва "но" сўзларидан иборат бўлиб, "бир-биримизга қулоқ солайлик", деган маънони англатади. Иккинчи маъноси эса "валдировчи, оғзига келганини гапирувчи"дир. Яна бу сўз уларнинг тилларида ҳақорат маъносини ҳам англатади. Улар тилларини буриб, худди биринчи маънони айтаётгандек бўладилару, аслида мақсадлари иккинчи маънони айтиш ва ўзларининг тилларидаги ҳақорат маъносини назарда тутиш, шу билан Пайғамбар алайҳиссаломни дуойибад қилиш, динга зарба бериш бўлади. "Амрингдан бош тортдик", дейиш ўрнига: "Итоат этдик" деганларида, "Биз сенга эмас, сен бизга қулоқ сол", дейиш ўрнига, "Гапир, қулоғимиз сенда", дейишганида, ўз тилларидаги ҳақорат маъносини англатувчи "Роина" сўзини айтиш ўрнига: "Бизга ҳам қара, эътибор қил", деганларида эди, ўзларига яхшироқ ва тўғрироқ бўларди. Ана шунда Пайғамбар алайҳиссаломга муносиб одоб билан муомала қилган бўлардилар. Лекин афсуски, кофирликлари туфайли Аллоҳ уларни лаънатлади ва Ўз раҳматидан бадарға қилди. Энди улар фойдали иймонга ноил бўла олмайдилар.
(47) Эй аҳли китоблар - яҳудий ва насоролар! Юзлардаги ҳисларни ўлдириб, тескарисига буриб юбормасимиздан ёки ов ман қилинганига қарамасдан, амримизга итоат этмаган шанба одамларини (шанбавойларни) Ўз раҳматимиздан қувганимиздек, сизларни ҳам Ўз раҳматимиздан бадарға қилмасимиздан олдин Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган, Таврот ва Инжилдаги маълумотларни тасдиқлаб келган Қуръонга иймон келтиринглар. Ўшанда Аллоҳ шанбавойларни маймунларга айлантириб қўйганди. Аллоҳнинг иши ва қадари шак-шубҳасиз амалга ошажак.
(48) Аллоҳ Ўзига ширк келтирилишини асло кечирмайди. Ўзи истаган одамининг ширк ва куфрдан бошқа гуноҳларини Ўз фазли ила кечиради. Истаган бандасини Ўз адли ила жазолайди, азоблайди. Ким Аллоҳга ширк келтирса, ўлганидан кейин кечирилмайдиган жуда катта гуноҳни тўқиб чиқарибди.
(49) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, ўзларини ва қилган ишларини кўкка кўтариб мақтайдиган анавиларни кўрмайсизми? Йўқ, асло! Ўзларини ўзлари мақташлари ўтмайди. Чунки, кимни мақташ, кимни поклаш ёлғиз Аллоҳга хосдир. Зеро, ёлғиз У Зотгина диллардаги яширин сирлардан ҳам огоҳдир. Қилган амалларининг савоби эса қилча ҳам камайтирилмас.
(50) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, ўзларини мақтаб: "Биз Аллоҳнинг суюкли бандаларимиз", дейишларини ва бу билан Аллоҳга ёлғон тўқиётганларини кўринг. Шунинг ўзи очиқ гуноҳ саналишга ва уларнинг адашганликларига етарлидир.
(51) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудийларнинг аҳволини билмайсизми ва ундан ҳайрон бўлмайсизми? Аллоҳ уларга илмдек буюк неъматдан насиба берди. Улар эса Аллоҳни қўйиб, ўзлари тўқиб олган маъбудларига сиғинадилар. Бу ҳам етмагандек, мушриклар ҳақида: "Улар Муҳаммаднинг саҳобаларидан кўра тўғрироқ йўлдалар", дейдилар. Бу гапларини бир эваз илинжида, мушриклар ҳам уларни қўллаб-қувватлашларидан умидвор бўлиб айтадилар.
(52) Аллоҳнинг раҳматидан қувилганлар мана шундай ботил эътиқоддаги бадбахтлардир. Аллоҳнинг раҳматидан қувилган кимсага ҳеч ким ёрдам бера олмайди.
(53) Уларнинг ҳеч қандай мол-мулки йўқ. Бўлган тақдирда ҳам ҳеч кимга ҳеч нарса бермаган, зиғирча ҳам мурувват қилмаган бўлардилар.
(54) Аслида улар Муҳаммад алайҳиссалом ва у зотнинг саҳобаларидаги пайғамбарлик, иймон ва барқарорликка ҳасад қиляптилар. Ажабо, нега ҳасад қиладилар? Ахир Биз олдин Иброҳим зурриётига ҳам самодан нозил қилинган китобни, ваҳийни ва жуда катта мулкни берганмиз-ку?!
(55) Аҳли китоблар орасида Иброҳим алайҳиссалом ва у кишининг зурриётидан бўлган пайғамбарларга нозил қилинган ҳақиқатга иймон келтирганлар ҳам бор, иймон келтиришдан бош тортганлар ҳам бор. Улар пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссаломга нозил қилинган ҳақиқатга нисбатан ҳам шундай мавқифдалар. Уларнинг кофирларига дўзах муносиб жазодир.
(56) Оятларимизга куфир келтирганларни яқинда (Қиёмат кунида) дўзахга солурмиз. Терилари куйиб битгани сайин янги териларга алмаштириб турамиз. Токи, азоб давомли бўлсин. Аллоҳ ҳар кимдан, ҳар нарсадан ғолиб Азиз ва ҳар бир тадбирини, ҳукмини ҳикмат билан қиладиган Ҳаким Зотдир.
(57) Аллоҳга иймон келтириб, пайғамбарларига эргашиб, тоат-ибодат қилганларни яқинда (Қиёмат кунида) қасрлари остидан анҳорлар оқиб турадиган жаннатларга киритамиз. У ерларда абадий қоладилар. Улар учун у ерларда ҳар қандай кирликдан покиза жуфтлар бор. Уларни на совуқ ва на иссиқнинг таъсири бўлмайдиган қуюқ, кенг соялар остига киритамиз.
(58) Аллоҳ сизларни олган омонатингизни ўз эгасига қайтаришингизга ҳамда одамлар орасида ҳакамлик қилганингизда бир тарафга оғиб кетмасдан, адолат билан ҳукм чиқаришингизга буюради. Аллоҳ сизларга нақадар яхши ўгит-кўрсатмалар беради. Аллоҳ ҳамма гапларингизни эшитиб, ҳамма ишларингизни кўриб турадиган Зотдир.
(59) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва Пайғамбарига эргашган мўминлар, Аллоҳга ва пайғамбарига буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш ила итоат этингиз. Модомики, гуноҳ ишга буюрмас экан, раҳбарларингизга ҳам итоат этингиз. Бирон нарсада ихтилоф чиқиб қолса - Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирганингиз рост бўлса - унинг ечими учун Аллоҳнинг китоби ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг суннатига мурожаат қилингиз. Ихтилоф ботқоғига тобора ботавергандан ва ҳадеб фикр билдиравергандан кўра, Китобу суннатга мурожаат қилиб, уни тезгина ҳал қилиб олиш яхшироқ ва оқибати гўзалроқ ишдир.
(60) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудий мунофиқларнинг иккиюзламачилигини кўрмадингизми? Сизга нозил қилинган ваҳийга ҳам, олдинги пайғамбарларга нозил қилинган оятларга ҳам иймон келтирдик, деб даъво қиладилар-да, ортидан ихтилоф чиқиб қолса, ҳукм сўраб Аллоҳнинг шариати эмас, ўзидек хом сут эмган банданинг ҳакамлик қилишини истайдилар. Ҳолбуки, Аллоҳнинг шариатидан бошқасини инкор қилишга буюрилганлар. Шайтон уларни бутунлай, қайта ҳидоятланмайдиган даражада адаштиришни истайди.
(61) Ўша мунофиқларга: "Келинглар, Аллоҳ Ўз китобида нозил қилган ҳукмларга ва Пайғамбар алайҳиссаломнинг қандай ҳукм чиқаришига қараб иш кўринглар" дейилса, кўрасизки, сиздан бутунлай юз ўгиришиб, ўзлари каби бир банданинг ҳакамлик қилишини хоҳлайдилар.
(62) Ана энди қилган гуноҳлари касофатидан уларга мусибатлар етса, олдингизга узр сўраб келсалар-да, қасам ичиб, биз шунчаки талашиб-тортишаётганларни яраштириб қўймоқчи бўлгандик, биз фақат яхшилик қилишни истагандик, холос, дейишлари қандоқ бўлди? Улар шу ўринда ҳам каззоблик қиляптилар. Зеро, яхшилик бандаларга Аллоҳнинг шариати ҳакамлик қилишидадир.
(63) Аллоҳ уларнинг дилларидаги мунофиқлик ва ғаразни яхши билади. Сиз эса, эй Пайғамбар алайҳиссалом, уларга парво қилманг. Аллоҳнинг ҳукмини қизиқтириб ҳам, огоҳлантириб ҳам баён қилаверинг. Уларга ич-ичига етиб борадиган, таъсир қиладиган етук гарларни айтинг.
(64) Қайси бир пайғамбарни юборган бўлсак, унга қавми итоат этиши учун юборганмиз. Зеро, пайғамбар Аллоҳнинг иродаси ва тақдири ила фармон беради. Гуноҳлар қилиб, ўзларига ўзлари зулм қилган пайтларида олдингизга келиб, айбига иқрор бўлиб, надомат чекиб, тавба қилиб, истиғфор айтганларида ва сиз ҳам улар учун мағфират сўраганингизда, Аллоҳнинг тавбаларни қабул этувчи ва раҳмли Зот эканини топган бўлардилар.
(65) Асло! Иш ўша мунофиқлар ўйлаганидек жўн эмас. Аллоҳ таоло Ўз Зотига қасам ичиб айтяптики, улар ораларидаги келишмовчиликларда Пайғамбар алайҳиссаломни, вафотларидан сўнг эса қолдирган шариатларини ўзларига ҳакам қилиб олмагунларича, кейин эса у зот чиқарган ҳукмдан диллари тўла таскин топиб, заррача оғринмасдан, шак-шубҳага бормасдан, тўла мамнуният билан қабул қилмагунларича ва зоҳирда ҳам, ботинда ҳам тўла бўйсуниб, таслим бўлмагунларича мўмин бўлмайдилар.
(66) Уларга бир-бирларини ўлдиришни ёки диёрларидан чиқишни буюрганимизда эди, бу фармонимизни жуда озчилиги бажарган бўларди. Шундай экан, Аллоҳ уларга бу қадар оғир ишни буюрмагани учун У Зотга ҳамд айтсинлар. Ўзларига қилинаётган Аллоҳга итоат этиш ҳақидаги панду насиҳатларга амал қилганларида эди, ўзларига яхшироқ ва иймонлари мустаҳкамроқ бўларди. Биз уларга улуғ савоб ато этиб, уларни Аллоҳга ва У Зотнинг жаннатига олиб борадиган йўлга муваффақ айлаган бўлардик.
(67) Уларга бир-бирларини ўлдиришни ёки диёрларидан чиқишни буюрганимизда эди, бу фармонимизни жуда озчилиги бажарган бўларди. Шундай экан, Аллоҳ уларга бу қадар оғир ишни буюрмагани учун У Зотга ҳамд айтсинлар. Ўзларига қилинаётган Аллоҳга итоат этиш ҳақидаги панду насиҳатларга амал қилганларида эди, ўзларига яхшироқ ва иймонлари мустаҳкамроқ бўларди. Биз уларга улуғ савоб ато этиб, уларни Аллоҳга ва У Зотнинг жаннатига олиб борадиган йўлга муваффақ айлаган бўлардик.
(68) Уларга бир-бирларини ўлдиришни ёки диёрларидан чиқишни буюрганимизда эди, бу фармонимизни жуда озчилиги бажарган бўларди. Шундай экан, Аллоҳ уларга бу қадар оғир ишни буюрмагани учун У Зотга ҳамд айтсинлар. Ўзларига қилинаётган Аллоҳга итоат этиш ҳақидаги панду насиҳатларга амал қилганларида эди, ўзларига яхшироқ ва иймонлари мустаҳкамроқ бўларди. Биз уларга улуғ савоб ато этиб, уларни Аллоҳга ва У Зотнинг жаннатига олиб борадиган йўлга муваффақ айлаган бўлардик.
(69) Ким Аллоҳга ва Пайғамбарга итоат этса, пайғамбарлар билан, пайғамбарлар олиб келган ҳукмларни тўла тасдиқ этиб, уларга тўла амал қилган сиддиқлар билан, Аллоҳнинг йўлида жон берган шаҳидлар билан, зоҳири ҳам, ботини ҳам, амаллари ҳам яхши бўлган солиҳлар билан жаннатга киради. Улар нақадар яхши ҳамроҳлардир.
(70) Мазукур савоб Аллоҳнинг бандаларига кўрсатган фазлу марҳаматидир. Уларнинг аҳволидан хабардор бўлишда Аллоҳнинг Ўзи етарлидир. Яқинда ҳаммаларини амалларига яраша мукофотлайди.
(71) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашганлар, душмандан эҳтиёт бўлинг. Унга қарши жанг қилишда энг муносиб воситаларни ишга солинг. Жангга гуруҳ-гуруҳ бўлиб чиқасизми ёки ҳаммангиз биргаликда чиқасизми, қай бири фойдалироқ ва душманни ер тишлатадиганроқ бўлса, ўшанисини қилинглар.
(72) Эй мусулмонлар, ораларингизда қўрқоқлик қилиб, душманга қарши жангга чиқишдан ортда қоладиган, бошқаларни шошмасликка чақирадиган кимсалар бор. Улар иймони заиф мунофиқлардир. Сизлар мағлубиятга учрасангиз ёки ҳалок бўлсангиз, ўзлари саломат қолганига хурсанд бўлиб, Аллоҳ ёрлақаб, улар билан бирга бормабман, акс ҳолда мен ҳам ҳалок бўлардим, дейдилар.
(73) Эй мусулмонлар, Аллоҳ сизларга фазлу марҳамат кўрсатиб, ғалаба ё ўлжага эришсангиз, анави жангдан орқада қолганлар худди ўзи сизлардан эмасдек, сизлар билан олдин таниш ҳам, дўст ҳам бўлмагандек: "Улар билан бирга жангга бориб, улардек ғалаба ва ўлжаларни қўлга киритсам қанийди", деб қолиши муқаррар.
(74) Аллоҳ йўлида, Аллоҳ калимаси олий бўлиши учун дунёдан қочиб, охиратга интиладиган, дунёни бериб, охиратни сотиб оладиган содиқ мўминлар жанг қилсинлар. Аллоҳ йўлида, Аллоҳ калимаси олий бўлиши учун жанг қилиб, шаҳид бўлган ёки зафар қучган зотларга Аллоҳ улуғ ажру савоб ато этур. У жаннат ва Ўзининг розилигидир.
(75) Эй мўминлар, Аллоҳ йўлида, Аллоҳ сўзини олий қилиш учун ҳамда "Парвардигоро, бизни Маккадан чиқаргин, озод қилгин, чунки унинг аҳли ширку тажовузкорлик билан зулм қиляптилар, бизга Ўзинг тарафингдан бизни бошқарадиган ва ҳимоя қиладиган бир раҳбар бергин, биздан зарарни даф қиладиган бир мададкор ато этгин", дея илтижо қилаётган эркаклар, аёллар ва гўдакларни қутқариш йўлида жанг қилишга нима монелик қиляпти?
(76) Содиқ мўминлар Аллоҳ йўлида, Аллоҳ сўзини олий қилиш учун жанг қиладилар. Кофирлар эса ўзларининг худолари йўлида жанг қиладилар. Шайтоннинг дўстларига қарши жанг қилингиз. Бу жангда ғалаба қилишингиз муқаррар. Зеро, шайтоннинг тадбири заиф, ночордирки, Аллоҳ таолога таваккул қилувчиларга зарар бермас.
(77) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, айрим саҳобаларингизнинг аҳволига бир қаранг! Олдинига Маккада жиҳод фарз қилинишини сўрадилар. Ўшанда уларга: "Жангдан қўлингизни тортингиз, намозни адо этингиз, закотни берингиз", дейилганди. Мана энди Мадинага келиб, жиҳод фарз қилинганидан кейин уни оғир олиб, одамлардан худди Аллоҳдан қўрққандек, балки ундан ҳам қаттиқроқ қўрқа бошладилар ва дедилар: "Парвардигор, нега бизга жангни фарз қилдинг? Уни сал ортга суриб турганингда эди, дунё лаззатларидан фойдаланиб олардик". Эй Пайғамбар алайҳиссалом, сиз уларга шундай жавоб беринг: "Дунё лаззати ҳар қанча буюк бўлмасин, ўткинчидир. Аллоҳдан тақво қиладиганлар учун эса охират яхшироқдир. Негаки, ундаги неъматлар абадийдир, туганмасдир. Сизлар қанча кўп яхши амаллар қилсангизлар, ўшанга яраша ажру савобга ноил бўласизлар. Ажру савобингиз қилча ҳам камайтирилмайди.
(78) Ажалингиз етса, қаерда бўлсангиз, ҳатто жанг майдонидан анча узоқдаги мустаҳкам қалъалар ичида бўлсангиз ҳам ўлим топиб бораверади. Мунофиқлар бирон фарзанд ёки бошқа ризққа ноил бўлсалар: "Бу Аллоҳ ҳузуридан", дейдилар. Бордию ўша фарзанди ёки ризқига бирон шикаст етса, уни Пайғамбар алайҳиссаломдан кўриб,: "Сен туфайли шундай бўлди", дейдилар. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, уларга шундай раддия билдиринг: "Шодлик ҳам, қайғу ҳам, ҳамма-ҳаммаси Аллоҳнинг қазойи қадарига боғлиқдир. Нега улар ҳеч гапингизни уқмас эканлар-а?!
(79) Эй одам боласи, фарзанд бўладими, ризқ бўладими, сени хурсанд қилаётган ҳар бир неъмат Аллоҳнинг фазлу марҳаматидандир. Ўша фарзанд ёки ризқингга етаётган ҳар бир шикаст ўзингдан, ўзинг қилаётган гуноҳларинг касофатидандир. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Биз сизни ҳамма одамларга пайғамбар қилиб юбордик. Уларга Парвардигорингизнинг рисолатини етказасиз. Сизнинг чин пайғамбар эканингизга Аллоҳнинг Ўзи етарли гувоҳдир. Зотан, У Зот сизга бу борада етарлича далил ва ҳужжатлар ато этди.
(80) Ким Пайғамбар алайҳиссаломнинг буйруғини бажариб, тақиқларидан тийилиб, у зотга итоат этса, демак, Аллоҳнинг фармонини бажарибди. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, ким сизга итоат этишдан бош тортса, асло хафа бўлманг. Биз сизни уларни кузатиб, назорат қилиб турадиган қўриқчи қилиб юборганимиз йўқ. Уларнинг амалларини ҳисоб-китоб қилиш Бизнинг ишимиздир.
(81) Мунофиқлар сизга тилларида "Буйруғингизга итоат этамиз ва бажарамиз", дейдилар. Ҳузурингиздан чиққанларидан кейин эса улардан бир тоифаси сизга айтган гапларининг зиддига хуфёна тил бириктирадилар. Аллоҳ уларнинг бу найрангларини кўриб-билиб турибди. Яқинда бу қилмишларига яраша жазосини беради. Сиз уларга эътибор берманг. Улар сизга ҳеч қандай зарар қила олмайдилар. Ишингизни Аллоҳга топшириб, Унгагина таянинг, суянинг. Таяниладиган вакил бўлишга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир.
(82) Нима учун улар Қуръонни ўрганмайдилар, у ҳақда фикр юритмайдилар? Ўргансалар, фикр юритсалар, ихтилофга ҳам, иккиланишга ҳам ўрин қолмайди-ку. Сиз олиб келган рисолатнинг ростлиги аён бўлади-ку. Агар у Аллоҳ таолодан бошқа биров тарафидан бўлганида ҳукмларидаги иккиланишлару маъноларидаги ихтилофлар кўпайиб кетган бўларди-ку.
(83) Мазкур мунофиқларга мусулмонларнинг шодлиги ё хафалиги ҳақида бир хабар келса, дарров тарқатиб юборадилар. Бироз шошмасдан, Пайғамбар алайҳиссолату вассаломгами ёки илмли, фикрли бирон оқсоқолгами айтганларида, уни ёйиш ёки ёймаслик кераклигини ўзлари ҳал қилиб олган бўлар эдилар. Эй мўминлар, Аллоҳ сизларни Ўз фазли ва марҳамати билан анави мунофиқлар ботиб қолган кирликдан пок тутмаганида эди, айримларингиздан бошқа ҳаммангиз шайтоннинг васвасаларига учиб кетган бўлардингизлар.
(84) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Аллоҳ йўлида, Аллоҳ сўзини олий қилиш учун жанг қилинг. Сиз фақат ўзингизга жавоб берасиз. Бошқалар учун жавобгар бўлмайсиз. Мўминларни ҳам жангга унданг, тарғиб қилинг. Шояд Аллоҳ шу жангда кофирларнинг зўрлигини даф қилса. Аллоҳ қуввати ортиқ, азоби қаттиқ Зотдир.
(85) Ким одамларга яхшилик қилишга ҳаракат қилса, ўзига ҳам савобидан тегади. Ким бировларга ёмонлик қилиш пайида бўлса, ўзига ҳам унинг гуноҳидан бир улуш тегади. Аллоҳ инсон қилаётган ҳамма ишга гувоҳ бўлиб туради ва яқинда унинг жазо ё мукофотини беради. Демак, қайси бирингиз бир яхшилик бўлишига сабаб бўлсангиз, ўзингиз ҳам унинг савобидан баҳраманд бўласиз. Ким бирон ёмонлик юз беришига сабаб бўлса, унинг бир учи ўзига ҳам тегади.
(86) Биров сизга салом берса, ундан кўра яхшироқ қилиб алик олинглар. Ҳеч бўлмаганда саломига яраша алик олиб, ўша саломининг ўзини қайтаринглар. Аллоҳ қилаётган ишларингизни сақлаб қўяди ва яқинда ҳаммага амалига яраша жазо ёки мукофотини беради.
(87) Аллоҳ. Ундан ўзга чин маъбуд йўқдир. У сизларни рўй бериши шак-шубҳасиз бўлган қиёмат кунида тўплайди ва амалларингизга яраша жазо ёки мукофотингизни беради. Ҳеч ким Аллоҳдан кўра ростгўйроқ бўлолмайди.
(88) Эй мўминлар, мунофиқларнинг яна бир тоифаси сизлардан тинч бўлиш учун сизларга келиб, мўминлигини изҳор қиладилар. Қавмидан тинч бўлиш учун эса уларга бориб, кофирлигини изҳор қиладилар. Аллоҳга куфр ва ширк келтиришга чақирилсалар, ўшанга чин дилдан берилиб кетадилар. Бу тоифа сизларга қарши жанг қилишдан тийилиб, сулҳ истаб келмасалар, уларни топган жойингизда ушлаб ўлдирингиз. Бундай тубан мунофиқларни ушлаб ўлдириш учун уларнинг макри ва хиёнати туфайли Биз сизларга очиқ ҳужжат қилиб бердик.
(89) Мунофиқлар ўзларига ўхшаб сизлар ҳам нозил қилинган рисолатга куфр келтириб, кофирликда улар билан баробар бўлиб қолишларингизни умид қиладилар. Шундай бўлгач, сизлар то улар мўминлигини исботлаш учун ширк диёридан Ислом диёрига Аллоҳ йўлида ҳижрат қилмагунларича уларни дўст тутманглар! Агар юз ўгирсалар ва боягидек ўз аҳволида қолаверсалар, уларни топган жойингизда тутиб ўлдирингиз ва улардан биронтасини ҳам душманга қарши кўмаклашадиган ёрдамчи ва дўст тутмангиз!
(90) Аммо сизлар бир қавм билан урушмасликка аҳдлашган бўлсангизлар ва улар шу қавмга келиб қўшилсалар ёки хоҳ сизлар билан бўлсин, хоҳ ўзларининг қавми билан бўлсин, урушиш жонига тегиб, олдингизга келган бўлсалар, уларга тегмангиз! Агар Аллоҳ истаса эди, уларни сизлардан устун қилиб қўйган бўлар эди ва улар сизларга қарши жанг қилар эдилар. Шундай экан, Аллоҳ берган бу офиятдан мамнун бўлиб, уларни ўлдирмангиз, асир ҳам олмангиз. Ўзларини четга олиб, сизларга қарши жанг қилмай сулҳ тузишни таклиф қилиб келсалар, уни қабул қилингиз. Аллоҳ сизлар учун уларнинг устига ҳеч қандай йўл бермайди.
(91) Эй мўминлар, мунофиқларнинг яна бир тоифаси сизлардан тинч бўлиш учун сизларга келиб, мўминлигини изҳор қиладилар. Қавмидан тинч бўлиш учун эса уларга бориб, кофирлигини изҳор қиладилар. Аллоҳга куфр ва ширк келтиришга чақирилсалар, ўшанга чин дилдан берилиб кетадилар. Бу тоифа сизларга қарши жанг қилишдан тийилиб, сулҳ истаб келмасалар, уларни топган жойингизда ушлаб ўлдирингиз. Бундай тубан мунофиқларни ушлаб ўлдириш учун уларнинг макри ва хиёнати туфайли Биз сизларга очиқ ҳужжат қилиб бердик.
(92) Мўмин мўминни ўлдириши мумкин эмас. Билмасдан ўлдириб қўйиши бундан мустасно. Ким бир мўминни билмай ўлдириб қўйса, қилмишининг каффорати учун бир мўмин қулни озод қилиши ва марҳумнинг меросхўрларига хун тўлаши вожибдир. Бу вазифа фақат қотилнинг ўзигагина эмас, унинг яқин, меросхўр қариндошлари гарданига ҳам тушади. Лекин агар марҳумнинг меросхўрлари хунидан кечиб юборсалар, уни тўлаши шарт бўлмайди. Агар марҳум мўминларга душман қавмдан бўлиб, ўзи мўмин бўлса, қотилга фақат бир мўмин қулни озод қилиши вожиб бўлади, холос. Хун тўлаши эса вожиб бўлмайди. Агар ўлган одам мўминлар билан сулҳ тузган қавмдан бўлиб, ўзи мўмин бўлмаса, қотилнинг меросхўрларига ўлдирилган кишининг меросхўрларига хун тўлашлари вожиб бўлади. Қотил эса қилмишига каффорат сифатида бир қулни озод қилади. Бир қул озод қилишга ёки унинг пулини тўлашга қодир бўлмаса, муттасил икки ой рўза тутмоғи лозим бўлади. Токи, Аллоҳ унинг қилган гуноҳини кечирсин. Аллоҳ бандаларининг қилаётган ишларини ҳам, дилларидаги ниятларини ҳам кўриб-билиб турадиган, ҳар бир шариати ва тадбирини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(93) Бир мўминни қасддан ноҳақ ўлдириб, тавба қилмай, ўзинигина ҳақли деб ҳисоблаган кимсанинг жазоси дўзах ва дўзахда мангу қолишдир. Аллоҳ ундан ғазабланиб, Ўз раҳматидан қувади ва унга бу мудҳиш гуноҳи учун улкан азобни тайёрлаб қўяди.
(94) Эй, Аллоҳга иймон келтирган ва пайғамбарига эргашган мўминлар, Аллоҳнинг йўлида жиҳодга чиқсангиз, ким билан жанг қилиш кераклигини аниқлаб олингсиз. Кимдир сизга ўзини мусулмон қилиб кўрсатса:"Сен мўмин эмассан, молинг ва жонингни сақлаб қолиш учун шундай деяпсан", демангиз. Дунёнинг арзимас матоси - ўлжа учун уни ўлдирмангиз. Аллоҳнинг ҳузурида яхшироқ ва улканроқ ўлжалар бор. Авваллари сиз ҳам шундай эдингиз, иймонингизни қавмингиздан яшириб юрардингиз. Ўшанда Аллоҳ сизга Ислом неъматини бериб, жонингизни сақлаб қолганди. Бас, ким билан жанг қилишни аниқлаб олингиз. Майда бўлсин, йирик бўлсин, қилаётган бирон амалингиз Аллоҳдан яширин қолмайди.
(95) Аллоҳ йўлида жиҳод қилишга бормасдан ўтириб олганлар Аллоҳ учун молларию жонларини тикиб жанг қилганлар билан баробар эмас. Касаллик ва ногиронлик каби узри борлар бундан мустасно. Аллоҳ молу жонини фидо қилганларни бир даража афзал қилди. Мужоҳидлар ва узри борлар ажру савобларини оладилар. Аллоҳ мужоҳидарга Ўзининг ҳузуридан алоҳида савоб бериб, уларни бошқалардан муфаззал этди.
(96) Бу савобнинг ўзига хос бир-биридан баланд мартабалари бор. Аллоҳнинг мағфирати ва марҳамати қўшилиб, улар янада улканлашади. Аллоҳ Мағфиратли ва Марҳаматли Зотдир.
(97) Фаришталар куфр диёридан Ислом диёрига ҳижрат қилмасдан ўзларига жабр қилган кишиларнинг жонларини олаётганда уларни койиб: "Қай аҳволда эдингиз? Мушриклардан нимангиз билан ажралиб турардингиз?", дейдилар. Шунда улар узрларини айтиб: "Биз заиф, бечора эдик, куч-қувватимиз, имконимиз йўқ эди, ўзимизни ўзимиз ҳимоя қила олмас эдик", дейишади. Шунда фаришталар: "Аллоҳнинг диёрлари кенг эди-ку, юртингиздан чиқиб кетиб, жонингиз ва динингизни хўрлик ва зўрликдан асраб қолишингиз мумкин эди-ку", дейдилар. Ана ўша ҳижрат қилмаганларнинг бориб ўрнашадиган жойлари дўзахдир. У нақадар ёмон жой ва нақадар ёмон оқибат!
(98) Жабру зулмдан ўзларини ҳимоя этолмайдиган, чиқиб кетиш йўлини ҳам қилолмайдиган кучсиз-имконсиз узрли эркаклар, аёллар ва болалар бундан мустасно. Ажаб эмаски, Аллоҳ уларни Ўз лутфу марҳамати ила кечириб юборса. Аллоҳ бандаларига Кечиримли ва тавба қилувчиларга Мағфиратли Зотдир.
(99) Жабру зулмдан ўзларини ҳимоя этолмайдиган, чиқиб кетиш йўлини ҳам қилолмайдиган кучсиз-имконсиз узрли эркаклар, аёллар ва болалар бундан мустасно. Ажаб эмаски, Аллоҳ уларни Ўз лутфу марҳамати ила кечириб юборса. Аллоҳ бандаларига кечиримли ва тавба қилувчиларга мағфиратли бўлган Зотдир.
(100) Ким куфр диёридан Ислом диёрига Аллоҳ ризосини истаб ҳижратга чиқса, борган жойи чиққан жойидан тамоман бошқача бўлади. Борган жойида азизлик ва кенг ризққа эришади. Ким уйидан Аллоҳ ва Расули сари ҳижрат қилса, кейин қасд қилган жойига етиб бормасдан йўлда вафот этса, унинг савобини бериш Аллоҳ зиммасига аниқ тушибди. Етиб бора олмагани унга зарар қилмайди. Аллоҳ тавба қилган бандасига мағфиратли ва ҳамма бандаларига марҳаматли бўлган Зотдир.
(101) Ер юзида сафар қилиб юрганингизда кофирлар тарафидан бирон ёмонлик келиб қолишидан хавфсирасангизлар, (суннатдан олинган далилга кўра, тинчлик пайтида ҳам), тўрт ракатли намозингизни икки ракатга қаср (қисқа) қилиб ўқисангиз, сизга гуноҳ йўқдир. Чунки кофирларнинг сизларга бўлган адовати очиқ-ойдин кўриниб турибди.
(102) Эй Муҳаммад алайҳиссалом, жанг майдонида лашкар ичида имомлик қилиб намоз ўқиганингизда уларни икки жамоага ажратинг. Улардан бири сизга иқтидо қилиб, намозда қуроллари билан туради. Бошқа жамоа эса сизларни қўриқлаб туради. Биринчи ракат тугаганидан кейин орқага ўтиб, сизларни қўриқлай бошлайдилар. Бу пайтда иккинчи жамоа намозга келади. Имом салом берганидан кейин намознинг қолганини ўқиб, тўла қилиб қўядилар. Эҳтиёт чораларини кўриб, қуролланиб олсинлар. Чунки кофирлар сизлар қурол-яроғ ва асбоб-анжомларингиздан ғафлатда қолиб, ҳушёрликни бутунлай йўқотиб, намозга кириб кетган пайтингизда устингизга бирданига ҳамла қилишни истайдилар. Агар ёғингарчиликдан азият чекиш ёки беморлик каби сабаблар бўлса, қуролларингизни ечиб қўйишингиз гуноҳ эмас. Шунда ҳам душманга қарши қўлингиздан келганча эҳтиёт чорангизни кўриб қўйинглар. Албатта, Аллоҳ кофирлар учун хор қилгувчи азобни тайёрлаб қўйгандир.
(103) Эй мўминлар, намоздан бўшаганингиздан кейин Аллоҳни ҳамма ҳолатда - турганингизда ҳам, ўтирганингизда ҳам, ёнбошлаганингизда ҳам тасбеҳ, таҳлил, ҳамд айтиб эслангиз. Хавф бартараф бўлиб, тинч-хотиржам бўлган пайтингизда намозни ҳамма рукнлари, вожибларию суннатлари билан тўкис адо этингиз. Намоз мўминларга муайян вақтда бажарилиши вожиб бўлган фарздир. Узр бўлмаса, муқимликда уни кечиктириш жоиз эмас. Мусофирликда эса икки намозни жам - бир қилиб ўқиш ҳам, қаср - қисқа қилиб ўқиш ҳам жоиз.
(104) Эй мўминлар душманингиз кофирларни қувишда бўш келмангиз, дангасалик қилмангиз. Ўлим ва жароҳатлардан қийналаётган бўлсангиз, душманингиз ҳам худди сиздек қийналмоқда. Уларнинг сабри сизникидан ортиқ бўлмасин. Чунки сиз ғанимингиздан фарқли ўлароқ, Аллоҳдан савоб, қўллов ва ғалаба умидидасиз. Аллоҳ бандаларининг аҳволини кўриб-билиб турадиган, ҳар бир тадбирини, шариатини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(105) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Биз сизга одамлар орасида ўз ҳавойи нафсингиз ёки шахсий фикрингиз билан эмас, Аллоҳ кўрсатган йўл билан ҳукм этишингиз учун ҳақиқатни ўз ичига олган Қуръонни нозил қилдик. Ўзларига ва омонатларига хиёнат қилганларни улардан ҳақ талаб қилиб келганлардан ҳимоя қилманг.
(106) Аллоҳдан афв ва мағфират сўранг. Аллоҳ тавба қилган бандасини Кечиргувчи ва унга Раҳмлидир.
(107) Хиёнат қилиб, яна уни зўр бериб яширишга уринаётган кимсанинг тарафини олманг. Аллоҳ кўп хиёнат қиладиган осийларни ёқтирмайди.
(108) Жиноятларини қўрққанларидан ва уялганларидан одамлардан яширадилар. Аллоҳдан эса яширмайдилар. Аллоҳ ҳар доим улар билан биргадир. Уларни иҳота қилиб туради. Жиноятчининг ёнини олиш ва бегуноҳга қора чаплаш каби Аллоҳ рози бўлмайдиган ишларни хуфёна тузаётганларида ҳам ҳаммасидан хабардор бўлиб туради. Аллоҳ уларнинг ичидаю ташида қилаётган ҳамма ишларини қамраб олгандир. Бирон нарса У Зотдан яширин қолмайди. Яқинда амалларига яраша жазо ёки мукофотларини беради.
(109) Мана сизлар жиноятчиларга ғамхўрлик қилиб, бу дунёда уларнинг тарафини олиб, уларни оқлашга, жазодан қутқариб қолишга уриндинглар. Энди қиёмат кунида аслида нима бўлганидан хабардор Зот қаршисида турганларида ким уларнинг ёнини олиб, Аллоҳдан ҳимоя қила олади?! Ўша даҳшатли кунда ким уларга вакил бўла олади?! Муҳаққақки, ҳеч ким бу ишни қила олмайди.
(110) Ким бир ёмон амал қилса ёки гуноҳлар қилиб, ўзига ўзи жабр қилса, кейин эса гуноҳини тан олиб, пушаймон бўлиб, қайта такрорламасликка аҳд қилиб, Аллоҳдан мағфират сўраса, Аллоҳ унинг гуноҳларини Кечирувчи ва унга Раҳмли эканини топади.
(111) Каттадир, кичикдир, ким бир гуноҳ қилса, унинг ёмон оқибати фақат ўзига бўлади. Ўзидан бошқага ўтмайди. Аллоҳ бандаларнинг қилган ишларини кўриб-билиб турувчи ва ҳар бир тадбирини, шариатини ҳикмат билан қилувчи Зотдир.
(112) Ким бехосдан бир хато қилиб ёки қасддан бир гуноҳ қилиб, кейин уни бир бегуноҳга ағдарса, ашаддий каззоблик ва очиқ гуноҳни зиммасига олибди.
(113) Эй Пайғамбар алайҳиссолату вассалом, агар Аллоҳ фазлу марҳамат кўрсатиб, сизни Ўз паноҳида асрамаганида эди, анави хоинлардан бир тоифаси сизни ҳақдан адаштириб, адолатсиз ҳукм чиқаришингизга эришишга уринган бўлардилар. Улар ўзларидан бошқани адаштиролмайдилар. Йўлдан оздиришга уриниш каби касофатлари ўзларига уради. Аллоҳ сизга Қуръон ва суннатни нозил қилиш ҳамда ҳидоят ва нурдан таълим бериш ила сизни Ўз паноҳида асради. Энди улар сизга озор бера олмаслар. Пайғамбарликни ато этиш ва Ўз паноҳида асраш каби Аллоҳнинг сизга бўлган фазлу марҳамати буюк бўлди.
(114) Садақа қилишгами, шариат ва ақлга тўғри келадиган бирон яхшиликками ёки талашиб-тортишаётганлар ўртасидаги низони ислоҳ этишгами чорлаш бўлмаса, шунчаки одамларнинг кўнглини кўтариб, хурсанд қилиб қўядиган кўп қуруқ гаплардан яхшилик ҳам, фойда ҳам йўқ. Аллоҳ ризосини истаб, шу ишларни қилган одамга эса яқинда улуғ савоб ато этурмиз.
(115) Ҳақиқат аниқ-тиниқ кўриниб бўлганидан кейин ҳам яна Пайғамбарга қарши чиқиб, хилоф қилган ва мўминларнинг йўлидан бошқа йўлга кетган кимсани ўз ҳолига қўйиб қўямиз. Қасддан ҳақдан юз ўгиргани боис, унга тавфиқ бермаймиз. Кейин эса уни жаҳаннамга киритамиз ва дўзах ўтида ёниб азобланади. Нақадар ёмон оқибат!
(116) Аллоҳ Ўзига ширк келтирилишини кечирмайди. Мушрик дўзахда абадий қолади. Ширкдан бошқа гуноҳларни Ўзи истаган бандаси учун Ўз фазлу марҳамати ила кечиради. Ким Аллоҳга ширк келтирган бўлса, демак, у ҳақиқатдан узоқ-узоқларга улоқиб кетибди. Чунки у яратувчи билан яралмишни тенглаштириб қўйди.
(117) Ўша мушриклар Аллоҳни қўйиб, Лот, Уззо каби фойда ҳам, зарар ҳам келтира олмайдиган санамларга ибодат қиладилар. Аслини олганда улар Аллоҳга итоат қилишдан бош тортган, ҳеч қандай яхшилиги бўлмаган шайтонга сиғинадилар. Чунки санамларга ибодат қилишни уларга айнан шу шайтон буюрган.
(118) Шунинг учун Аллоҳ уни Ўзининг раҳматидан қувди. Шунда шайтон қасам ичиб Парвардигорига деди: "Бандаларингдан маълум қисмини ўзимга ажратиб олиб, уларни ҳақиқатдан адаштираман.
(119) Уларни Сенинг тўғри йўлингдан оздираман, залолатни бўяб кўрсатадиган ёлғон ваъдалар билан хомхаёлларга мубтало қиламан, Аллоҳ ҳалол қилган нарсани ҳаромга айлантириш учун уларни чорваларнинг қулоқларини кесишга буюраман, Аллоҳ яратган нарсаларни асл табиатидан ўзгартириб-бузишга чорлайман". Ким шайтонни ўзига дўст тутиб, унга итоат этса, у аниқ-тиниқ зиёнга учрабди.
(120) Шайтон уларга ёлғон ваъдалар беради. Уларни пуч орзуларга ишонтиради. У берган ваъдалар саробдан бошқа нарса эмас.
(121) Шайтоннинг йўлига эргашиб, аврашларига алданган ана ўшаларнинг борар жойи дўзахдирки, ундан қутулиш йўлини асло топа олмаслар.
(122) Аллоҳга иймон келтириб, У Зотга яқинлаштирадиган яхши амалларни қилган зотларни қасрлари остидан анҳорлар оқиб ўтадиган жаннатларга киритурмиз. У ерда абадий қолурлар. Бу Аллоҳнинг ваъдасидир. Аллоҳнинг ваъдаси ҳақдир. У Зот берган ваъдасига хилоф қилмас. Аллоҳдан кўра ростгўйроқ кимса йўқдир.
(123) Эй мусулмонлар, нажот ва муваффақият сизларнинг орзуларингизга қараб ҳам бўлмайди, аҳли китобларнинг орзуларига қараб ҳам бўлмайди. Бу иш амалга боғлиқдир. Ким ёмонлик қилса, қиёмат куни жазосини олади ва Аллоҳдан ўзга фойда келтирадиган дўст ҳам, зарарни даф қиладиган ёрдамчи ҳам топа олмайди.
(124) Эркакми, аёлми, Аллоҳ таолога чин дилдан иймон келтирган ҳолида яхши амаллар қилсалар, ана ўшалар жаннатга кирурлар. Амалларининг савоби қилча ҳам камайтирилмас.
(125) Зоҳирда ҳам, ботинда ҳам Аллоҳга тўла таслим бўлиб, ниятини холис қилган, шариатга эргашишни қиёмига етказиб бажарган, Муҳаммад алайҳиссалом олиб келган диннинг асли бўлмиш Иброҳим динига эргашиб, ширку куфрдан тавҳиду иймонга ўтган кимсанинг динидан ҳам гўзалроқ дин йўқдир. Аллоҳ таоло пайғамбари Иброҳим алайҳиссаломни бошқа бандалари орасидан танлаб олиб, у кишига алоҳида меҳр-муҳаббат кўрсатиб, Ўзига дўст тутган.
(126) Осмонлару ердаги ҳамма нарса Аллоҳнинг мулкидир. Аллоҳ Ўзининг илми, тақдири ва тадбири билан ҳамма-ҳамма махлуқотларини қамраб олгандир.
(127) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, сиздан аёллар масаласи ҳақида, уларнинг мажбуриятлари ва ҳақ-ҳуқуқлари ҳақида сўрайдилар. Айтингки, буни сизларга Аллоҳ ва Қуръонда келган оятлар баён қилур. Қўл остингиздаги етим қизлар борасидаки, уларга Аллоҳ фарз қилган маҳрни ҳам, меросни ҳам бермайсизлар, уларга уйланишни ҳам истамайсизлар, яна уларнинг мол-давлатидан умидвор бўлиб, турмушга чиқишларига ҳам тўсқинлик қиласизлар. Аллоҳ ва Қуръондаги оятлар баён қиладики, кичик ёшли заифаларнинг меросдан оладиган ҳақларини беринглар, уларга зўравонлик қилиб, мол-давлатларини эгаллаб олманглар, етимларга адолат қилиб, уларнинг дунё ва охиратдаги аҳволини ислоҳ қиладиган ишларни бажаринглар. Етимларга ва бошқаларга нима яхшилик қилсангизлар, Аллоҳ ҳаммасини кўриб-билиб туради ва яқинда амалингизга яраша мукофотингизни беради.
(128) Агар бир аёл эри кўнгилсиз бўлиб, уни ёмон кўриб қолишидан қўрқса, ҳар иккиси ўзаро сарф-харажат ва бирга тунаш каби айрим ҳуқуқларидан воз кечиш орқали бирон сулҳга келишларида гуноҳ йўқ. Талоқдан кўра сулҳ яхшироқдир. Нафс худбинликка, бахилликка мойил бўлиб, ўз ҳаққидан кечишга ҳеч рози бўлмайди. Шунинг учун эр-хотин уни тарбиялаб-даволаб, бағрикенглик ва олийжанобликка ўргатишлари лозим. Агар ҳамма ишларингизни шариат асосида пухта бажарсангиз ҳамда Аллоҳдан буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш билан тақво қилсангиз, Аллоҳ қилаётган ҳамма ишларингиздан хабардор бўлиб турибди. Бирон нарса У Зотдан яширин қолмайди ва яқинда сизларни қилган амалларингизга яраша мукофотлайди.
(129) Эй эрлар, ҳар қанча уринмангиз, қалб масаласида аёлларингиз ўртасида тўла адолат қила олмайсиз. Бу ишда сизларнинг иродангиздан ташқаридаги сабаблар ҳам бор. Шунинг учун ёқтирмай қолган аёлингиздан бутунлай юз ўгириб, уни худди бир эри бор-йўқлиги аросат бўлган муаллақ каби ташлаб қўймангиз. Эрим бор деса, у эр эрлигини қилмайди ёки эрим йўқ деб, бошқа турмуш ҳам қилолмайди. Ўзингизни ислоҳ қилиб, нафсингизни эр-хотинлик ҳаққини адо қилишга мажбурлай олсангиз ва Аллоҳдан тақво қилсангиз, Аллоҳ гуноҳларингизни кечирадиган меҳрибон Зотдир.
(130) Эр-хотин бир талоқ ёки хулъ билан ажрашсалар, Аллоҳ ҳар иккисини Ўзининг кенг фазли ила беҳожат қилур. Аллоҳ фазлу марҳамати кенг, тадбирини ҳам, тақдирини ҳам ҳикмат билан (жорий) қилгувчи доно Зотдир.
(131) Осмонлару ердаги ҳамма-ҳамма нарса ёлғиз Аллоҳнинг мулкидир. Яҳудийлар ва насоролар каби аҳли китоблардан ҳам, сизлардан ҳам Аллоҳнинг буйруқларини бажариш ва тақиқларидан тийилиш борасида аҳд олдик. Шу аҳдга вафо қилмасангиз, фақат ўзингизга зарар қиласиз. Зеро, осмонлару ердаги ҳамма нарса Аллоҳнинг мулкидир ва У сизларнинг тоат-ибодатингиздан ҳам, ҳамма махлуқотлардан ҳам беҳожат ҳамда барча сифатларию амалларида мақтовга лойиқ Зотдир.
(132) Осмонлару ердаги ҳамма-ҳамма нарса ёлғиз Аллоҳнинг мулкидир. Итоат қилинишга ёлғиз У Зотгина ҳақлидир. Махлуқотларининг ишларини бошқариб туришга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир.
(133) Эй одамлар, агар Аллоҳ хоҳласа, сизларни ҳалок қилиб, фақат итоат қиладиган, мутлақо осийлик қилмайдиган бошқаларни келтиради. Аллоҳ бу ишга қодир бўлган Зотдир.
(134) Эй одамлар, ким қилган амали учун фақат шу дунёнинг савобини истаса, билсинки, дунёнинг савоби ҳам, охиратнинг савоби ҳам Аллоҳ ҳузуридадир. Шундай экан, У Зотдан ҳар иккисининг савобини сўрайверсин. Аллоҳ гап-сўзларингизни эшитиб, амалларингизни кўриб-билиб турган Зотдирки, яқинда уларга яраша жазо ёки мукофотингизни берур.
(135) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва Пайғамбар алайҳиссаломга эргашган мўминлар, ҳамма ҳаолатда ҳам адолат билан турингиз. Ҳаммага, ҳатто ўзингизга, ота-онангизга, қариндошларингизга қарши бўлса ҳам ҳақни гапириб гувоҳлик беринг. Кимнингдир камбағаллиги ёки бойлиги сизни гувоҳлик беришга ёки бермасликка олиб бормасин. Бойни ҳам, камбағални ҳам Аллоҳнинг Ўзи кўпроқ танийди ва улар учун нима яхши бўлишини жуда яхши билади. Шундай бўлгач, гувоҳлик беришда ҳавойи нафсингизга эргашиб, ҳақдан юз ўгирмангиз. Нотўғри гувоҳлик берсангиз ёки тўғри гувоҳлик беришдан бош тортсангиз, билингизки, Аллоҳ қилаётган ишларингиздан хабардор бўлган Зотдир.
(136) Эй иймон келтирганлар, Аллоҳга, Унинг Пайғамбарига, шу Пайғамбарига нозил қилган Қуръонга, олдинги пайғамбарларга нозил қилган китобларга бўлган иймонингизда барқарор турингиз. Ким Аллоҳга, фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига ва қиёмат кунига куфр келтирса, тўғри йўлдан жуда-жуда узоқларга адашиб кетибди.
(137) Ҳали иймон келтириб, ҳали куфр келтираверадиганлар, кейин эса ўша куфрида қотиб қоладиганлар ва шу аҳволида ўлиб кетадиганлар Аллоҳнинг марҳаматидан маҳрумлардир. Аллоҳ уларнинг гуноҳларини кечирмас ва Ўзига олиб борадиган тўғри йўлга ҳидоят ҳам қилмас.
(138) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, дилидаги куфрини яшириб, ўзини мўмин кўрсатадиган бундай мунофиқларга Қиёмат кунида Аллоҳнинг ҳузурида аламли азоб борлигидан "хушхабар" бериб қўйинг.
(139) Уларга бу азоб нима учун? Чунки улар мўминларни қўйиб, кофирларни ўзларига дўст, ҳамкор тутдилар. Ажабо! Куч-қудратни, ҳимояни ўшалардан излаяптиларми? Овора бўладилар. Зеро, иззату куч-қудратнинг ҳаммаси Аллоҳникидир.
(140) Эй мўминлар, Аллоҳ сизларга Қуръони каримда: "Бирон мажлисда кимдир Аллоҳнинг оятларини инкор ва масхара қилаётганини эшитсангизлар, то гап бошқа соҳага ўтгунига қадар у жойни тарк қилишингиз вожибдир", деган сўзларни нозил қилди. Аллоҳнинг оятлари инкор ва масхара қилинаётганини эшитиб туриб ҳам жойингиздан жилмасангиз, Аллоҳнинг буйруғига итоат қилмасликда улар билан бир хил бўлиб қоласизлар. Улар инкорию масхараси билан итоатсизлик қилган бўлса, сизлар уни бемалол эшитиб ўтиравериш билан итоатсизлик қилган бўласизлар. Аллоҳ куфрини яшириб, ўзини мусулмон қилиб кўрсатган мунофиқлар билан кофирларни қиёмат кунида жаҳаннам ўтида бир жойга тўплайди.
(141) Улар сизларнинг ғалабангизни ҳам, мағлубиятингизни ҳам кузатиб-пойлаб турадилар. Аллоҳ тарафидан сизларга зафар келиб, ўлжаларни қўлга кирита бошласангизлар, ўлжаларга шерик бўлиш учун: "Сизлар билан бирга елкама-елка турмаганмидик?", дейишади. Ғалаба кофирларга насиб бўлса, уларга қараб: "Сизларни биз бошқариб, ишларингизга бош-қош бўлиб, мўминлардан ҳимоя қилиб турмаганмидик?", дейишади. Қиёмат кунида ҳаммангизнинг ўртангизда Аллоҳнинг Ўзи ҳакамлик қилади. Мўминларга жаннатни мукофот қилиб беради. Мунофиқларни эса дўзахнинг тубига улоқтириб жазолайди. Аллоҳ Ўз фазли ила қиёмат куни кофирлар учун мўминларга қарши бирон ҳужжатни ҳаргиз қолдирмайди. Модомики, мўминлар иймонига содиқ қолиб, шариатга амал қилар эканлар, оқибатни фақат уларга хос қилиб қўяди.
(142) Мунофиқлар ўзларини мусулмон қилиб кўрсатиб, куфрини яшириб, Аллоҳни алдамоқчи бўладилар. Аллоҳнинг Ўзи уларни алдаб қўйибди. Чунки У Зот уларнинг кофирлигини билиб туриб ҳам жонларини асраб турибди. Охиратда эса уларга энг оғир азобни тайёрлаб қўйган. Улар намозга турсалар, эриниб, ёқтирмасдан, ихлоссиз, хўжакўрсинга турадилар. Аллоҳни камдан-кам, мўминларга йўлиққан пайтларидагина ёдга оладилар.
(143) Ўша мунофиқлар аросатда қолиб, сарсон бўлган бетайинлардир. Зоҳиру ботинда мўминларга ҳам қўшила олмайдилар, кофирларга ҳам. Зоҳирда мўминлар билан, ботинда эса кофирлар билан бўладилар. Эй Пайғамбар алайҳиссалом, кимни Аллоҳ адаштириб қўйган бўлса, уни ҳидоят қилишга асло бирон йўл топа олмассиз.
(144) Эй Аллоҳга иймон келтирган ва Пайғамбарига эргашган мўминлар, мўминларни қўйиб, Аллоҳни инкор қиладиган кофирларни дўст тутмангизлар. Шу ишингиз билан ўзингизни ўзингиз жазога лойиқ қилиб қўядиган бир ҳужжатни Аллоҳга тақдим қилиб қўйишни истаяпсизларми?!
(145) Аллоҳ қиёмат кунида мунофиқларни дўзахнинг энг тубига улоқтиради. У кунда уларнинг жонига оро кирадиган бирон ёрдамчини ҳаргиз топа олмассиз.
(146) Мунофиқлигидан тавба қилиб, Аллоҳга қайтган, ботинини ўнглаб, Аллоҳга берган аҳдини маҳкам тутган, амалини ҳеч бир риё аралаштирмасдан холис Аллоҳ учун қилган кишилар бундан мустасно. Улар бу дунёда ҳам, охиратда ҳам мўминлар билан бир сафдадирлар. Яқинда Аллоҳ мўминларга кўп-кўп савоблар берур.
(147) Агар шукр қилсангизлар ва иймон келтирсангизлар, Аллоҳнинг сизларни азоблашига ҳожат қолмайди. Зеро, У фақат ва фақат яхшилик қилгувчи ва раҳмли Зотдирки, гуноҳларингиз туфайлигина сизларни азоблайди. Агар амалларингизни ўнглаб, берган неъматларига шукр қилсангизлар ва зоҳиру ботинда У Зотга иймон келтирсангизлар, сизларни ҳеч қачон азобламайди. Аллоҳ неъматларини эътироф этадиган бандасига ажру савобларини кўп-кўп қилиб берадиган Шокир ҳамда бандаларининг иймонларини билиб турадиган Алим Зотдирки, яқинда ҳаммага амалига яраша жазо ёки мукофотини берур.
(148) Аллоҳ ёмон гапнинг ошкора айтилишини хуш кўрмайди. Аксинча, ундан ғазабланади ва унинг оқибати ёмон бўлишидан огоҳлантиради. Лекин бу ишнинг мазлум тарафидан бўлиши жоиз. Яъни, мазлум золим устидан шикоят қилиб, уни дуойибад қилиши мумкин. Шунда ҳам сабр қилиши ва ошокора қилмаслиги афзалроқ. Аллоҳ гап-сўзларингизни эшитиб турувчи ва ниятларингиздан хабардор бўлган Зотдир. Шундай экан, ёмон гап айтишдан ёки уни қасд қилишдан эҳтиёт бўлинглар.
(149) Қайси бир яхши гапингизни ёки ишингизни ошкора ё яширинча қилсангиз ёки сизга ёмонлик қилган бирон одамни кечириб юборсангиз, Аллоҳга ёқадиган ишни қилган бўласиз. Зеро, Аллоҳ жазолашга қодир бўла туриб кечириб юборадиган Зотдир. Шундай экан, кечиримлилик ахлоқингизнинг бир қисмига айланиб қолсин. Шоядки, Аллоҳ ҳам сизни кечириб юборса.
(150) Аллоҳга ва пайғамбарларига куфр келтирадиганлар, Аллоҳга иймон келтириб, пайғамбарларини ёлғончига чиқариб, Аллоҳ билан пайғамбарлари орасини ажратмоқчи бўлганлар ва "пайғамбарларнинг айримларига ишонамиз, айримларини эса инкор қиламиз", дейдиганлар, куфр билан иймон ўртасидаги аросат бир йўлни халоскор ўлароқ тутмоқчи бўлганлар, чучварани хом санабдилар.
(151) Мана шу йўлни тутганлар ҳақиқий кофирлардир. Негаки, пайғамбарларнинг ҳаммасига ёки бир қисмига куфр келтирганлар Аллоҳ ва пайғамбарларига куфр келтирган бўладилар. Биз Қиёмат кунида кофирлар учун хор қиладиган азобни тайёрлаб қўйганмиз. Бу уларнинг такаббурлик қилиб Аллоҳ ва пайғамбарларига иймон келтирмаганларининг жазосидир.
(152) Аллоҳга иймон келтириб, Унга тавҳид узра ибодат қилган, У Зотга ҳеч нарсани ширк келтирмаган, пайғамбарларнинг ҳаммасини тасдиқлаган, ҳаммасига иймон келтирган, улардан биронтасини ажратиб қўймаган мўминларга шу иймонлари ва солиҳ амаллари учун яқинда Аллоҳ улуғ ажру савоблар ато этур. Аллоҳ тавба қилган бандасини кечирадиган, Раҳмли Зотдир.
(153) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудийлар сиздан ўзларига осмондан худди Мусога нозил қилинганидек, бир китобни тўлалигича нозил қилишингизни сўрайдилар. Шу иш ростгўйлигингизнинг аломати бўлармиш. Сиз бундан ажабланманг. Чунки салафлари Мусодан бундан баттарроғини сўраганлар. "Аллоҳни бизга очиқ кўрсат", деганлар. Ўшанда қилган зулмлари туфайли уларни яшин урганди. Кейин Аллоҳ уларни яна қайта тирилтирганди. Улар эса Аллоҳнинг парвардигорликда ҳам, илоҳликда ҳам ягона эканига далолат қилувчи очиқ-равшан ҳужжатлар келганидан кейин ҳам яна бузоққа сиғингандилар. Шундан кейин ҳам уларни кечиргандик. Мусога қавмига қарши очиқ ҳужжатни ато этгандик.
(154) Улардан қаттиқ аҳд олганимиз сабабли устларига тоғни кўтариб қўйдик. Токи, ундан қўрқиб, аҳдларига вафо қилсинлар. Шундан кейин уларга: "Байтул-мақдис эшигидан сажда қилиб, бошингизни эгиб кирингиз", дедик. Улар эса орқалари билан кирдилар. Уларга: "Шанба куни ов қила кўрманглар", дедик. Улар эса ов қилавердилар. Улардан қаттиқ аҳд олгандик. Улар эса аҳдларини буздилар.
(155) Қайта-қайта таъкидланган аҳдни бузганлари, Аллоҳнинг оятларига куфр келтирганлари, пайғамбарларни ўлдиришгача журъат этганлари ва Муҳаммад алайҳиссолату вассаломга: "Дилларимизга парда тортилган, сен айтаётган гапларни уқмайди", деганлари сабабли, Биз, уларни Ўз раҳматимиздан қувдик. Аслида эса иш ундай эмас. Аксинча, Аллоҳ уларнинг қалбларини нонкўрликлари сабабли муҳрлаб қўйган. Энди уларга бирон эзгулик етиб бормайди. Иймонлари ҳам мутлақо асқотмайдиган ўта заиф иймондир.
(156) Куфр келтирганлари ва Марям алайҳассаломга зинокор дея туҳмат, бўҳтон қилганлари туфайли уларни Ўз раҳматимиздан қувдик.
(157) Улар фахр билан: "Биз Аллоҳнинг пайғамбари Масиҳ Ийсо ибн Марямни ўлдирдик", дея ёлғон гапиришди. Шу гаплари учун уларни Биз уларни лаънатладик. Аслида эса улар Ийсони ўлдирмагандилар, осмагандилар. Ийсога ўхшаган бошқа бир одамни осгандилар ва Ийсони ўлдирдик, деб ўйлагандилар. Ўлдирдик, деб ўйлаган яҳудийлар ҳам, уларни тасдиқлаган насронийлар ҳам қилган ишларидан шак-шубҳа ичра ҳайрон бўлиб юрадилар. Зеро, уларда аниқ илм йўқ. Улар фақат гумонга эргашадилар. Гумон эса ҳақиқатнинг ўрнини ҳаргиз боса олмайди. Аниқ ҳақиқат шуки, улар Ийсони ўлдирмаганлар, осмаганлар.
(158) Аксинча, Аллоҳ унга ғанимлар макридан нажот бериб, жисмию руҳини Ўз ҳузурига кўтарди. Аллоҳ Ўзининг мулкида ғолибдирки, ҳеч ким, ҳеч нарса У Зотдан ғолиб бўла олмас ва ҳар бир тадбирида, шариатида ва қазойи қадарида ҳикмат билан иш қилгувчи Зотдир.
(159) Охир замонда Ийсо алайҳиссалом тушганидан кейин унга иймон келтирмаган биронта ҳам аҳли китоб қолмайди. Ҳаммаси у кишининг ўлимидан олдин иймон келтирадилар. Қиёмат куни эса Ийсо алайҳиссалом уларнинг қилган ишларига - шариатга мувофиқларига ҳам, мухолифларига ҳам гувоҳ бўлади.
(160) Яҳудийларнинг зулми туфайли уларга олдин ҳалол бўлган айрим мазали озуқаларни ҳаром қилиб қўйдик. Уларга ҳар бир тирноқли ҳайвонни ҳамда сигир ва қўйларнинг ёғларини ҳаром қилдик. Ўзларини ҳам, бошқаларни ҳам Аллоҳнинг йўлидан тўсаверганлари туфайли шундай қилдик. Тўсавериб-тўсавериб яхшиликдан тўсиш уларнинг бир хулқига айланиб кетганди.
(161) Аллоҳ ман қилганидан кейин ҳам судхўрлик қилаверганлари, одамларнинг молларини ноҳақ олганлари туфайли шундай қилдик. Улар орасидаги кофирлар учун аламли азобни тайёрлаб қўйдик.
(162) Лекин, эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудий ва мўминларнинг илмда собитқадамлари Аллоҳ сизга нозил қилган Қуръонни ҳам, сиздан олдинги пайғамбарларга нозил қилинган Таврот ва Инжилни ҳам тасдиқлайдилар, намозни тўкис адо этадилар, молларидан закот берадилар, Аллоҳни шериксиз ягона маъбуд деб биладилар, Қиёмат кунига ишонадилар. Ана ўшаларга яқинда Биз улуғ ажру савоблар ато этурмиз.
(163) Эй Пайғамбар алайҳиссолату вассалом, Биз сиздан олдинги пайғамбарларга ваҳий юборганимиздек сизга ҳам ваҳий юбордик. Бу иш янгилик эмас. Сиз дастлабки пайғамбар эмассиз. Биз Нуҳ алайҳиссаломга ҳам, у кишидан кейин келган пайғамбарларга ҳам, Иброҳим алайҳиссаломга ҳам, у кишининг икки ўғли Исмоил ва Исҳоқ алайҳимассаломга ҳам, Исҳоқнинг ўғли Яъқуб алайҳиссаломга ҳам ва у кишининг авлодига ҳам ваҳий юборганмиз. (Улар Яъқуб алайҳиссаломнинг ўғилларидан тарқаган Бани Исроилнинг ўн икки қабиласидаги пайғамбарлардир). Ийсо, Айюб, Юнус, Ҳорун ва Сулаймон алайҳиссаломларга ҳам ваҳий юборганмиз. Довудга эса китобни - Забурни ато этдик.
(164) Биз сизга шундай пайғамбарларни юбордикки, улар ҳақида сизга Қуръонда гапириб бердик. Яна шундай пайғамбарларни ҳам юбордикки, улар ҳақида сизга (Қуръонда) қисса қилиб бермадик. Қисса қилиб бермаганимизда ҳам бир ҳикмат бор. Аллоҳ Мусо алайҳиссалом билан бевосита гаплашди. Бу суҳбат ҳар қандай нуқсондан пок Аллоҳнинг буюклигига ярашадиган ҳақиқий гаплашиш бўлиб, Мусо алайҳиссаломнинг ҳурмати учун бўлганди.
(165) Биз пайғамбарларни мўминларга улуғ савоб ҳақида хушхабар элтувчи ҳамда кофирларни аламли азобдан огоҳлантирувчи қилиб юбордик. Токи, улардан кейин одамлар учун Аллоҳга қарши бирон ҳужжат, узр қолмасин. Аллоҳ Ўз мулкида Азиздир, ҳукмида эса Ҳакимдир.
(166) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, яҳудийлар сизга куфр келтираётган бўлсалар, сизга нозил қилинган Қуръоннинг ҳақлигига Аллоҳнинг Ўзи гувоҳлик берур. Аллоҳ уни Ўз илми билан нозил қилиб, бандаларини Ўзи яхши кўрадиган ва рози бўладиган ишлардан ҳам, Ўзи ёмон кўрадиган ва ёқтирмайдиган ишлардан ҳам огоҳ этиб қўйишни истади. Сиз олиб келган ваҳийнинг ҳақлигига Аллоҳ билан бирга фаришталар ҳам гувоҳлик берадилар. Гувоҳ бўлишга Аллоҳнинг Ўзи етарлидир. У Зотнинг Ўзи гувоҳ бўлиб турганда бошқа гувоҳларга на ҳожат!
(167) Пайғамбарлигингизни инкор қилган ва одамларни Исломдан тўсган кимсалар жуда қаттиқ йўлдан озган ва ҳақдан адашган кимсалардир.
(168) Аллоҳга ва пайғамбарларига куфр келтирган ва кофирлигида қолиб, ўзига ўзи зулм қилган кимсалар, модомики, ҳақ тарафга ўтмасдан залолатида қотиб тураверар эканлар, Аллоҳ уларни кечирмайди ва азобидан нажот берадиган тўғри йўлга йўлламайди.
(169) Жаҳаннамга олиб борадиган йўлга бошлайдилар ва улар у ерда абадий қолурлар. Бу иш Аллоҳга осон. Аллоҳга ҳеч иш оғир эмас.
(170) Эй одамлар, Муҳаммад алайҳиссалом сизларга Аллоҳ таоло тарафидан ҳидоят ва ҳақ динни олиб келди. Бас, у киши олиб келган динга иймон келтиринглар. Шунда сизларга бу дунёда ҳам, охиратда ҳам яхши бўлади. Куфр келтириш билан Аллоҳга ҳеч қандай зарар келтира олмайсизлар. У Зот сизнинг иймонингизга муҳтож эмас. Зеро, осмонлару ердаги ва улар орасидаги ҳамма-ҳамма нарса У Зотнинг мулкидир. Аллоҳ ҳидоятга ким ҳақли эканини яхши билади ва унинг йўлини қулай қилиб қўяди. Ким ҳақли эмаслигини ҳам яхши билади ва унинг йўлини тўсиб, парда тортиб қўяди. У айтадиган гапию қиладиган ишини, шариатию қадарини ҳикмат билан қиладиган Зотдир.
(171) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, Инжил аҳлига шундай денг: "Динингизда ҳаддингиздан ошмангиз. Ийсо алайҳиссалом борасида Аллоҳнинг шаънига нолойиқ, ноҳақ гапни айтмангиз. Масиҳ Ийсо ибн Марям алайҳиссалом Аллоҳнинг пайғамбаридир. Уни ҳақ билан юборган. Уни Жаброил алайҳиссалом орқали юборган "бўл" деган сўзи билан яратди. Шу билан у Аллоҳнинг бир руҳи бўлдики, уни Жаброил алайҳиссалом Парвардигорнинг амри билан Ийсо алайҳиссаломнинг жисмига олиб кирди. Бас, Аллоҳга ва Унинг ҳамма пайғамбарларига иймон келтирингиз. Уларни ажратмангиз. Худолар учта, демангиз. Бундай ёлғон ва бузуқ гапни айтишдин тийилингиз. Шунда бу дунёда ҳам, охиратда ҳам ўзингизга яхши бўлади. Аллоҳ ягона илоҳдир. У шерикдан ҳам, боладан ҳам покдир. У беҳожатдир. Осмонлару ердаги ва улар оралиғидаги ҳамма нарса Унинг мулкидир. Осмонлару ердаги нарсалар Аллоҳнинг нақадар тадбирли бошқарувчи эканига кифоядир.
(172) Ийсо ибн Марям ҳам, юқори мартабали муқарраб* фаришталар ҳам Аллоҳга банда бўлишдан ор қилмайдилар-ку! Қандай қилиб сизлар Ийсони ўзингизга худо қилиб оласиз? Қандай қилиб мушриклар фаришталарни ўзларига худо қилиб оладилар? Ким Аллоҳга бандалик қилишдан ор қилиб, ўзини катта олса, билиб қўйсинки, яқинда қиёмат куни Аллоҳ ҳаммани маҳшаргоҳга тўплайди ва ҳаммага амалига яраша жазо ё мукофотини беради.
(173) Аллоҳга иймон келтириб, пайғамбарларини тасдиқлаган, холис Аллоҳ учун ва шариатга мувофиқ тарзда солиҳ амалларни қилган зотларнинг савобларини камайтирмасдан, Ўз фазлу эҳсони ила зиёда қилиб беради. Аллоҳга бандалик қилишдан бош тортиб, такаббурлик ила ўзини катта олган ношудларни эса аламли азобга гирифтор қилади. Улар Аллоҳдан бошқа фойда келтирадиган дўстни ҳам, зарарни даф қиладиган нажоткорни ҳам топа олмайдилар.
(174) Эй инсонлар, сизларга Парвардигорингиз тарафидан ҳеч қандай узрга жой қолдирмайдиган, ҳар қандай шубҳани томири билан қўпориб ташлайдиган очиқ-равшан ҳужжат келди. У Муҳаммад алайҳиссаломдир. Сизларга чарақлаб турган зиёни нозил қилдик. У Қуръондир.
(175) Аллоҳга иймон келтириб, пайғамбарига нозил қилган Қуръонни маҳкам тутганларни Аллоҳ раҳмат қилиб, жаннатга киритади. Уларнинг савобларини кўпайтириб, мартабаларини юқори қилади. Уларни ҳеч қандай эгрилиги бўлмаган энг тўғри йўлга - Адн жаннатларига олиб борадиган йўлга йўллайди.
(176) Эй Пайғамбар алайҳиссалом, сиздан калола мероси ҳақида фатво сўрайдилар. Асл вориси (ота-бобоси) ҳам, фаръ вориси (ўғил-қизи) ҳам бўлмаган одам калола дейилади. Айтингки, бу борадаги ҳукмни Аллоҳ баён қилади. Ота-бобоси ҳам, фарзанди ҳам бўлмаган бир одам ўлса ва унинг бир дона туғишган ёки отабир опа ё синглиси бўлса, мероснинг ярми улуш сифатида уникидир. Туғишган ёки отабир ака ё укаси бўлса ва биронта ҳам улуш оладиган меросхўр бўлмаса, у асаба сифатида мероснинг ҳаммасини олади. Улуш оладиган меросхўр бўлса, унга тегадиган улушдан қолганини олади. Туғишган ёки отабир опа ё сингил бир дона эмас, бир неча бўлса, мероснинг учдан иккиси улуш сифатида уларникидир. Туғишган опа ё сингилларгина эмас, ака ё укалар ҳам бўлса, ҳаммаси асаба сифатида мерос олади ва бу ерда "Бир эркакка икки аёл улуши" қоидасига амал қилинади. Яъни, эркакларга аёлларга нисбатан икки баробар кўп мерос берилади. Аллоҳ сизларга калола ҳукмини ҳам, мероснинг бошқа ҳукмларини ҳам адашиб кетмаслигингиз учун баён қиляпти. Аллоҳ ҳамма нарсани Билгувчидир. Ҳеч нарса У Зотдан яширин эмас.