قواعد اصولی

فقهای شریعت اسلام علمی بسیار با ارزش و پر فایده وضع کرده‌اند که نزد همه‌ی اهل زمین چه در گذشته و چه در حال، نظیر ندارد و آن علم اصول فقه است. هدف از وضع این علم، خدمت به اسلام از طریق فهم کتاب خدا و سنت رسول او و استنباط احکام از نصوص آن دو و مصادر معتبر دیگر در پرتو قواعد و مفاهیم این علم است. دکتر عبدالکریم زیدان از سخصیت‌های علمی معروف است که سالیان متمادی در دانشکده‌ی حقوق دانشگاه بغداد به حیث استاد به ممارست و تدریس این فن پرداخته است، به نحو ظریف و دقیق مباحث علم اصول فقه را در این کتاب بررسی نموده و دست‌آورد زحماتش گنجینه‌ای علمی فرار روی دانش‌پژوهان علوم اسلامی می‌باشد.

شیوه‌های قرآن کریم را در استدلال‌های منطقی بیان کرده و روش صحیح برداشت مفاهیم دینی را شرح می‌دهد. نویسنده در این اثر می‌کوشد تا به این پرسش‌ها پاسخ گوید که «اصول دین چگونه به اثبات می‌رسد» و «چگونه یک فرد عامی و درس‌نخوانده که هیچ دانشی ندارد، می‌تواند بدون کمک گرفتن از علماء اصول حق و باطل را از یکدیگر تشخیص دهد و از شبهات رهایی یابد». وی کتاب را با بحث پیرامونِ روش قرآن در اثبات اصول دین آغاز کرده و به مقدم ‌بودن دلیل بر باور و صحت و اعتبارِ دلیل می‌پردازد. در فصل بعد، به تبیین روش قرآن در اثبات اصول عقیده پرداخته و در ادامه، ادلة ثبوت حقیقت وحدانیت خداوند، نبوت پیامبر و روز آخرت را شرح می‌دهد. بحث در شیوه استدلال شریعت در قرآن، موضوع فصل آتی است. پس از آن، عقلی/ منطقی‌بودنِ دلائل قرآن بررسی شده و انگیزه‌های عدم پذیرش آنها از جانب کافران و ملحدین بازگو می‌شود. فصل پایانی کتاب، به نقش‌ها یا وظایف اختصاصی کتاب (قرآن) سنت و عقل در درک و دریافت پیام توحید از جانب پروردگار می‌پردازد.

بیان دیدگاه‌های دو تن از علمای برجسته جهان اسلام در باره حُجّیت نص، صحت و شرایط اجتهاد و نحوه برخورد با مسایل جدید (واقع) و صدور حکم در باره آنهاست. یکی از مهم‌ترین نکات بحث برانگیز بین علمای اسلامی، جواز اجتهاد در مسایل و صحت برداشت‌های شخصی از نص قرآن کریم یا سنت و سیره رسول اکرم است. به علاوه، تصمیم‌گیری در شرایط خاص و درباره موضوعات جدیدِ اجتماعی و فقهی (امرِ واقع) مسئله بحث برانگیز دیگری است که همواره محور مباحث فقهی بوده است. نویسندگان این اثر، در خلال دو مقاله بسیار بلند، ابتدا مقولات اجتهاد، نص، امرِ واقع و تصمیم‌گیری براساس مصالح دینی و اجتماعی را به همراه جنبه‌های گوناگون آن معرفی کرده و سپس دیدگاه علمای برجسته اهل سنت را در مورد آنها شرح می‌دهد. بحث درباره اجتهاد شیعی و شرایط و ضوابط آن و نقد دیدگاه آنان و بیان نقاطِ ضعف و اشتباه ایشان در صدور احکام فقهی از جمله دیگر موضوعات کتاب است.