بدعت

ابداع در کمال شرع و خطر بدعت گذاری

بیان مفاهیم بدعت و چگونگی پیدایش آن در جوامع اسلامی و احکام و مسایل مرتبط با آن است. پس از دوران طلایی صدر اسلام، عواملی چند باعث پیدایش نوآوری‌های غیر شرعی و نادرست در دین شد که مهم‌ترینِ این عوامل عبارت‌اند از: فاصله زمانی با رسول خدا و اصحاب ایشان، ناآگاهی نسبت به زبان عربی، پیروی از هوی و هوس، تحزّب مذهبی مناسبات مرادی و مریدی. این عوامل ابتدا موجب بدعتگذاری در عقاید و سپس در امور تعبدی شدند. بدعت به ویژه در میان علمای اسلامی دارای اشعاباتی شد، از جمله: بدعت حسنه و سیئه. موضوع اعصلی این کتاب پرداختن به اینگونه مسایل – به ویژه بدعت حسنه و سیئه – است. این موضوع، به صورت ویژه‌ای مورد ارزیابی انتقادی قرار گرفته و دلایل طرفداران این تقسیم، به چالش کشیده شده است. نویسنده، کتاب را در پنج فصل تنظیم نموده است: در فصل نخست مفهوم بدعت مورد بحث قرار گرفته و در فصل بعد، بدعت در نصوص شرعی به تفصیل پیگیری شده است. فصل سوم روایاتی از اهل سنت و شیعه امامیه را در ذمّ بدعت نقل کرده و در فصل چهارم، علل پیدایش و گسترش بدعت را در جوامع اسلامی شرح می‌دهد. در فصل پایانی، تقسیمات بدعت به اعتبارِ دلیل، شمول و تحسین و تقبیح ذکر شده و توضیحاتی درباره هریک ارائه می‌شود.

کتاب زیر نظر که اثر خامة أستاذ دانشمند مولانا محمد عمر نقشبندی مجددی دامت فیوضهم میباشد مشتمل بر اثباتِ توحید به عناوینِ مختلفه و نفی شرک و مذمتِ آن، و عقائد مشرکین نسبت به ذات و صفاتِ رب العالمین، تعریف علم غیب، نفی علم غیب از غیر الله، بیان حکمت و فلسفة عبادتِ غیر الله، بیان وسیله و معنی وسیله و اقسامِ توسل، تفصیلاتِ شرک فی العبادة، بیان سدّذرائع شرک، بیان تعریف بدعت و معنی مأخذِ آن، تعریف اصطلاحی بدعت، اقسامِ بدعت به بدع حقیقیه و اضافیه و فرق آنها، بیان فرق بین بدع و مصالحِ مرسله و استحسان، بیان اسقاطِ مروج، بیان بعضی مسائلِ متفرقه و بدعات متصوفه و جواب بعضی روایاتِ مبتدعین می باشد؛ کتابی است مختصر که خواننده اگر بنظر انصاف و طلب هدایت مطالعه نماید، برایش یقیناً خضرِ راه ثابت خواهد شد. و ناگفته نماند که در ردِ بدعات و شرکیات کتابی این چنین جالب و مستند و مؤثر در رشتة خود در زبانِ فارسی تا هنوز منتشر نشده است، و سزد که هر مسلمان فارسی‌دان یک جلد از این کتاب را در خانه داشته باشد، تا این که بتواند زندگی خود را بر اساس تعلیماتِ قرآن و ارشادات پیغمبر اکرم صلی الله علیه وآله وأصحابه وسلم استوار کند

بیان احکام شرعی اسلام در مورد بیماران در حال مرگ، افراد متوفی و نحوه خاکسپاری و گرامیداشت آنهاست. یکی از زمینه‌هایی که برخی از مسلمانان در آن بدعت فراوان وارد کرده و از سنت رسول خدا فاصله گرفته‌اند. تشییع و تدفین و عزاداری برای مردگان است. نویسنده در این اثر، سنت حسنه پیامبر اکرم را در این باره بیان کرده است تا راهنمای جاوید مسلمین و زمینه بازگشت آن به راه حق باشد. وی با استفاده از احادیث مستند و صحیح پیامبر رحمت، سنت ایشان را در مورد عیادت، وصیت، غُسل، تشییع و دفن در 22 مقوله و موضوع دسته‌بندی کرده و برای هریک توضیحات کاملی ارائه نموده و احادیث پیامبر را در آن موردِ خاص ذکر کرده است. برخی از دیگر موضوعات عبارتند از: تلقین شخص در حال مرگ، محرّماتِ خویشاوندانِ متوفی، احکام غسل و تکفین و تشییع، کیفیت نماز میت، زیارت قبور، برگزاری مراسم کنار قبر، سفر به قصد زیارتِ قبور و چراغانی قبرها.

دانشمندان مسلمان از همان آغاز اسلام به خطر بزرگ بدعت پی برده و کتاب‌های ارزشمندی را در این زمینه به رشته‌ی تحریر در آورده‌اند که تنها کسانی به ارزش آنها پی می‌برند که در آنها غور کرده و عصاره‌ی آنها را چشیده و علوم آنها را استنباط کرده و از سر چشمه‌ی همیشه جوشان اصحاب رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم سیراب شده باشند

در این مقاله از نماز رغائب یکی دیگر از بدعتهایی که در ماه رجب انجام میشود نام برده شده و نویسنده به شرح اوصاف این نماز پرداخته است. سپس حکم این نماز را به صورت مناقشه علمی که میان عز بن عبدالسلام و ابن صلاح صورت گرفته بیان کرده است.

پایبندی به سنت صحیح پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم و مبارزه با بدعت‌ها کاری است که بر عموم مسلمانان واجب است، مخصوصاً این کار وظیفة علما و طلاب علوم دینی می‌باشد. بدعت‌ از منکراتی است که تغییر آن بر اساس توانایی یا با دست یا با زبان و یا با قلب واجب و ضروری است. یکی از بدعت های رایج سالگردها و مناسبت های ناروا است که این کتاب در رد آن نوشته شده است

به بررسی و تحلیل ادعیه «مفاتیح الجنان» شیخ عباس قمی و مقایسه آن را با ارزش‌ها و حقایق اسلام اختصاص دارد. نویسنده، کتاب را با معرفی و تحلیل و نقدِ قاعده «تسامح در ادله سنن» و حدیث «مَن بَلَغَه» و ردّ این حدیث آغاز می‌کند. سپس شرح حالی از شیخ عباس قمی ارائه داده و انگیزه های او را از تألیف مفاتیح‌الجنان برمی‌شمرد. وی یکایک ادعیه این کتاب را بررسی نموده و دعاهایی را که در تضاد با افکار و عقاید ناب اسلامی هستند، نقد می‌کند. او دعای کمیل، عشرات و سمات را با ارائه دلایل متعدد، دعاهایی می‌داند که دارای تعابیر صوفیانه و ناشرِ این مکتب فکری هستند. در ادامه، به بحث دعاهای ناقص و معیوب می‌پردازد و از دعای مشلول، یستشیر، عدلیه، جوشن کبیر، جوشن صغیر و قاموس نام می‌برد. بررسی هشت شبهه مهم در توحید عبادت، بخش مفصل دیگری از کتاب را به خود اختصاص داده است. وی سپس دعای توسل، حِرز امام زین‌العابدین و مناجات امیر المومنین را مورد مداقّه قرار می‌دهد. ادامه کتاب نیز بررسی بخش‌های دیگری از مفاتیح الجنان است که در تعارض با قرآن کریم و آموزه های اصیل دینی هستند.