ئائىلىگە ئالاقىدار پىقھىلار

ھاممام (ياكى ئۆگەي ئانام) بىرقانچە يىل ئىلگىرى خوشنىمىزنىڭ بالىسىنى ئىككىلى تەرەپتىن تويغۇدەك ئېمىتىپ قويغان، ئۇ بالا تويۇپ كەچتىن تاڭ يورۇغىچە ئۇخلىدى (يەنى تولۇق تويغان). مېنىڭ سوئالىم: ھاممام ئۇ بالىنى ئىمىتكەندە، ئۆز بالام دەپ ئويلاپ ئېمىتكەن، چۈنكى ئىككىلىسى تۆت ئايلىق بولغان بوۋاقلاردىن ئېدى، ھاممام خاتا ئېمىتكەن، گۇۋاھچىلارنىڭ تەكىتلىشىچە، ئۇ بوۋاق ئون قېتىمدەك تويغۇدەك ئەمگەن، بۇ خاتالىق ھېسابلىنامدۇ؟ مەسىلىنى ئوچۇقلاشتۇرۇپ بېرىشىڭلارنى سورايمەن، چۈنكى ئۇلار بىلەن بىزنىڭ ئارىمىزدا ئۈزۈلمەس دوستلۇق مۇناسىۋىتى بار ئېدى.

ھەممەيلەنگە مەلۇمكى، بەزى دۆلەتلەر شېركەتلەرنى ئىشچىلارغا سۇغۇرتا قىلىشقا مەجبۇرلايدۇ، شېركەت ھەر بىر ئىشچى ئۈچۈن مەلۇم مىقداردا پۇل تولەيدۇ. بۇ پۇللارغا ئىجتىمائى كاپالەت ساندۇقى دەپ ئاتىلىدىغان ئورگان ئىگىدارچىلىق قىلىدۇ. بۇ ساندۇق دۆلەتكە تەۋە بولۇپ، ئىشچىلارنىڭ ساغلىق سۇغۇرتىسىغا ئېرىشىشى ئۈچۈن ئۇلارنىڭ ھەر ئايلىق مائاشىدىن مەلۇم مىقداردا تۇتۇپ قىلىپ مەزكۇر ساندۇققا قويىلىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا شېركەتتە 25 يىل ياكى 30 يىل ئىشلىگەنلەرگە دەم ئىلىشقا چىققاندا پىنسىيە پۇلى بېرىلىدۇ، سۇغۇرتىنىڭ بۇ تۈرلىرى ھالالمۇ ياكى ھاراممۇ؟، ئەگەر سۇغۇرتا قىلىش ياكى قىلماسلىق مېنىڭ ئىختىيارلىقىمدا بولسا، سۇغۇرتا قىلماسلىق شەرتى بىلەن ئايلىق مۇئاشىمنى ئۆستۈرۈشنى تەلەپ قىلسام بولامدۇ؟، بۇ مەسىلە توغرىسىدا يېزىلغان كىتاب ياكى تەتقىقاتلار بارمۇ؟. بۇ ھەقتە تەپسىلى جاۋاپ بېرىشىڭلارنى سورايمەن.

يېمەك يېيەلمەيدىغان بوۋاقلارغا تەبىئىي ئانا سۈتى بېرىش ۋاجىپ بولامدۇ؟، بۇ ھەقتە چۈشەنچە بېرىشىڭلارنى سورايمەن.

مەن قېيىن بىر ئەھۋالدا قالدىم، مەن ھەممىگە ئىنتىلىپ تۇرىدىغان بىر ياش ئىدىم، شۇنداقلا كۈنلەرنىڭ بىرىدە بۇ قۇرلارنى يېزىشىمنى ئەسلا خىيال قىلىپ باقمىغان ئېدىم. مەن ھازىر خۇددى كۆزۈم پەردىلەنگەندەك كەيپىياتىمنى ئۆزۈممۇ چۈشەنمەيدىغان بىر ھالەتتە، ئىشنى قەيەردىن باشلايمەن؟، مېنىڭ پىسخولوگىيە ھالىتىم ئىنتايىن ناچار، شۇنداقلا ھازىرغىچە زەھەرلىك چېكىملىك چېكىپ كېلىۋاتىمەن، داۋالىنىش ئۈچۈن دوختۇرنىڭ يېنىغا باردىم، ئۇنىڭدىن كىيىن دورىغا ئادەتلىنىپ قالدىم، شۇنىڭ بىلەن بارلىق ئىقتىسادتىن ئايرىلدىم، ھازىر گەپ چۈشەنمەيدىغان ھالەتكە كەلدىم. ئاتا-ئانامغا بولغان ئۆچلۈكۈم كۈچەيدى، ھازىر پەقەت ھاجەتخانىغا چېقىش ئۈچۈنلا ھۇجرامدىن چىقىمەن، باشقا ۋاقىتتا چىقمايمەن، كۆپ ئۇخلايمەن، ياخشىراق ئويلىنىشقا قادىر بولالمايمەن، ھەر ئىشتا ئىككىلىنىمەن، ھەتتا دۇنيالىق ھەق-ھوقۇقلىرىمنى ئادا قىلىشقىمۇ قادىر بولالمايمەن. بۇ ھەقتە ماڭا نەسىھەت بېرىشىڭلارنى ئۈمىد قىلىمەن.

ئەر كىشى ئايالىغا: سەن مېنىڭ ئانامغا ياكى ھەمشىرەمگە (ئاچامغا ياكى سىڭلىمغا)ئوخشاش دېسە، بۇ سۆز بىلەن ئايالى تالاق بولامدۇ ياكى بۇ سۆزگە كاپارەت بېرەمدۇ؟، ئەگەر كاپارەت بېرىدىغان بولسا، قانداق قىلىشى كېرەك؟، بۇ ھەقتە چۈشەنچە بېرىشىڭلارنى سورايمەن.

ھىدايەت يولىغا مېڭىۋاتقان ياكى يېتەكلىنىۋاتقان ياشلارغا نەسىھەت قىلىشىڭلارنى سورايمىز؟

بۇ مەدىنە مۇنەۋۋەرە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مەسچىتىنىڭ 4/3/1433ھـ 2012-يىلى01-ئاينىڭ27-كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسى بولۇپ، پەزىلەتلىك شەيخ سەلاھ ئىبنى مۇھەممەد ئەلبۇدەير سۆزلىگەن. خۇتبىدا ياشلارنى توغرا پرىنسىپ بىلەن يېتەكلەشكە ئەھمىيەت بېرىشنىڭ مۇھىملىقى توغرىسىدا توختۇلۇپ، جەمئىيەتتىكى بارلىق مەسئۇلىيەت ئىگىلىرىنىڭ ياشلارنى ساغلام ئىدىلوگىيەگە يىتەكلەش ئۈچۈن تىرىشچانلىق كۆرسىتىشىنىڭ مۇھىملىقى توغرىسىدا مۇھىم تەۋسىيەلەرنى قىلدى.

بۇ مەدىنە مۇنەۋۋەرە پەيغەمبەر ئەلەيھىسسالام مەسچىتىنىڭ22/7/1432ھـ 2011-يىلى06-ئاينىڭ24-كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسىنىڭ قىسقىچە مەزمۇنى بولۇپ، پەزىلەتلىك شەيخ سەلاھ ئىبنى مۇھەممەد ئەلبۇدەير سۆزلىگەن. خۇتبىدا يازلىق تەتىل ۋە دەم ئىلىش كۈنلىرىدىن قانداق پايدىلىنىش كېرەكلىكى، تەتىل كۈنلىرىدە دۇنيا ۋە ئاخىرەتلىككە پايدىلىق پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللىنىشنىڭ مۇھىملىقى، ئاتا-ئانىلارنىڭ پەرزەنتلەر ئۈچۈن ئالاھىدە ۋاقىت ئاجرىتىش ئارقىلىق ئۇلارغا دىنى تەلىم-تەربىيەنى كۈچەيتىشنىڭ لازىملىقى توغرىسىدا قىممەتلىك نەسىھەتلەرنى قىلدى.

ئاپتور ئەسىرىدە ئۇيغۇر توربەتچىلىكىدە يۈز بىرىۋاتقان دىنى ئېتىقاد، مىللى غۇرۇر، ئىنسانىي ئەخلاققا زىت بەزى بىر ئەھۋاللارنى ئىچىپ بېرىش بىلەن بىرگە، توربېكەت ساھىبلىرى ئۇستىدىكى دىنى ۋە مىللى بۈرچلىرىنى ئېسىگە سالىدۇ. ۋەتەن ئىچى ۋە سىرتىدىكى دىنى زىيالىيلارنىڭ ئاللاھتىن قورقۇپ مەسئۇلىيەت تۇيغۇسى بىلەن خىزمەت قىلىشى ۋە ئۆز-ئارا ھەمكارلىق تۇرغۇزۇش ئارقىلىق مىللىتىمىزنىڭ دىنى بىلىملەرگە بولغان ئىھتىياجىنى قاندۇرۇش ھازىرقى ۋەزىيەتنىڭ جىددى تەقەززاسى ئىكەنلىكىنى قۇرئان ۋە ھەدىس نۇرى ئاستىدا ئوچۇق يورۇتۇپ بېرىدۇ.

مەن بىر مۇسۇلمان قىز بولۇش سۈپىتىم بىلەن ھىجابلىنىشىم ئۆزۈمگە مۇناسىپ بىر لايىق تېپىشىمنى چەكلىمەيدۇ دەپ قارايمەن، بىر قىسىم كىشىلەر لايىق تېپىشقا ھىجاب كىيمەسلىك ياخشىراق دەيدىكەن، ئۇنداقتا سىزدىن سوراپ باقسام: مىنىڭ ئىسلام ھەرقانداق بىر قىزنى لايىق ئىزدەشتىن توسمايدۇ، شۇنداقلا ھىجابلىنىشمۇ لايىق ئىزدەشكە توسقۇنلۇق قىلمايدۇ دەپ قارىشىم توغرىمۇ؟.

مەن بۇنىڭدىن 4 يىل بۇرۇن مۇسۇلمان بولغان ئىدىم. ئاتا-ئانىلىرىمدىن بىرى گەرچە ئاتاقتا مۇسۇلمان بولسىمۇ لېكىن ئىسلامغا ئەمەل قىلمايدۇ. ماڭا مۇسۇلمانلىق ھالىتىدە قېلىش بەكمۇ قىيىن تۇيۇلىدۇ. چۈنكى مەن بىر كاپىر دۆلىتىدە ياشايمەن، يەنە كېلىپ بۇ يەردىكى مەن بىلىدىغان مۇسۇلمانلارنىڭ ھېچقايسىسى ھەقىقىي مۇسۇلمانلار ئەمەس. ماڭا بۇ ھەقتە تەكلىپ ۋە نەسىھەت بېرىشىڭلارنى ئۈمىد قىلىمەن.

ئاپتور ماقالىسىدا، ئۇيغۇر دىيارىدا ئىسلام نۇرى چاقنىغاندىن تا بۈگۈنكى قەدەر، دىنى تەشۋىقات ساھەسىدە يۈزبەرگەن ۋە بېرىۋاتقان كەمچىلىك، خاتالىقلارنى ئوچۇق يورۇتۇپ بېرىش بىلەن بىرگە، ئىنسان قانداق قىلغاندا ئولچەملىك مۇسۇلمان بولىدىغانلىقى، ئۆلىمالار ۋە دىنى زىيالىيلارنىڭ ئۇيغۇر جەمئىيىتىدە ئىسلاھات ئىلىپ بېرىشتىكى رولى، جەمئىيىتىمىزدىكى بەزى توك موللىلىرىنىڭ خۇدىنى يوقاتقان ھالدا ئىسلام نامىنى سۇيئىستىمال قىلىشتەك ناچار قىلمىشلىرى قاتارلىقلارنى ئىچىپ تاشلاپ، ئۇلارنى مىللەتنى قايمۇقتۇرماستىن توغرا يولغا يېتەكلەشكە چاقىرىدۇ.

بۇ مەككە مۇكەررەمە ھەرەم مەسچىتىنىڭ 16/11/1429 ھىجرى 2008-يىلى-11-ئاينىڭ-14 كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسىنىڭ ئومۇمى مەزمۇنى بولۇپ، خۇتبنى پەزىلەتلىك شەيخ سالىھ ئىبنى ئابدۇللاھ ئىبنى ھۇمەيد سۆزلىگەن. بۇ خۇتبىدا دىئالوگنىڭ ئەھمىيىتى، دىئالوگنىڭ شەرتلىرى ۋە ئاساسلىرى، ئىسلامدىكى كەڭرىچىلىك، ئىسلام دىنىنىڭ باشقا ساماۋى دىنلارغا بولغان ئارتۇقچىلىقى، ۋەزىيەتتە ئىنسانىيەت دۇچ كېلىۋاتقان مەسىلىلەرنى قاتتىق قوللۇق بىلەن ئەمەس بەلكى دىئالوگ بىلەن ھەل قىلىشنىڭ مۇھىملىقى ۋە دىنلار ئارا دىئالوگ تۇرغۇزۇشقا دائىر مەسىلىلەر ئۇستىدە توختىلىدۇ

بۇ ماقالىدا ۋەتەن ئىچى ۋە سىرتىدىكى ئۇيغۇر دىنى زىيالىلىرىنىڭ مەسئۇلىيىتىنىڭ ئىغىر ئىكەنلىكى، ۋەزىپىسىنى ئۈنۈتماسلىقى، ھەر قانداق ۋاستلارنى قوللىنىش ئارقىلىق دىنى دەۋەتنى كۈچەيتىشنىڭ ئۆزى دىنى ۋە مىللى مەجبۇرىيەتنى ئادا قىلغانلىق، دىنى دەۋەتنى كۆز قارچۇغۇسىدەك بىلىش، ئۇنىڭ بىلەن پەخىرلىنىش ۋە دىنى دەۋەتچىلىكىمىزدىكى بەزى بىر كەمچىلىكلەر...قاتارلىق مۇھىم مەسىلىلەر توغرىسىدا قۇرئان ۋە سۈننەت، سىيرە ۋە تارىخ سەھىپىلىرىدىن دەلىل كەلتۇرۇپ تەپسىلى توختىلىدۇ.

«نېمە ئۈچۈن مەسئۇلىيەتتىن قاچىمىز؟ »ناملىق بۇ ماقالىدا بىز ئۇيغۇر مىللىتىدىكى تارىخى خاراكتىرلىق بەزى ئېللەتلەرنىڭ مەۋجۈتلىقىنى ئېچىپ بىرىش بىلەن بىرگە، ساقلىنىپ كىلىۋاتقان بەزى بىر ئارتۇقچىلىقلار نىڭ سىلىشتۇرمىسى ۋە شۇنداقلا ئۇيغۇر جەمىيىتىدە يۇز بىرىۋاتقان بەزى بىر رېئاللىقلارنى ئوتتۇرىغا قويۇش بىلەن بېرگە ھەر قانداق بىر ئۇيغۇر مۇسۇلماننىڭ ئۆزىنى بىر تەكشۇرۇپ چېقىشىنىڭ زۈرۈر ئېكەنلىكىنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

«ياشلىق ۋە پىداكارلىق»ناملىق بۇ لېنتا 30مىنۇتلىق بولۇپ ھەزرىتى مۇسئەب ئىبنى ئۇمەير رەزىيەللاھۇ ئەنھۇنىڭ قىسقىچە تەرجىمىھالى،ئۇنىڭ ئىسلامدىن ئىلگىرىكى ھاياتى، ئىسلامغا كىرگەندىن كېيىنكى ھاياتىدىكى بۇرۇلۇش،ھەبەشىستانغا ھېجرەت قىلىشى،مەدىنىدە دىنى تەشۋىقاتنى باشلىشى،ئۇنىڭ بەدرى ۋە ئۆھۈد غازاتلىرىدا كۆرسەتكەن جەڭگىۋارلىقى ۋە ئۆھۈد غازىتىدا شەھېت بولىشى قاتارلىقلارنى بايان قىلىپ بىرىدۇ.

«ياشلارغا 75 نەسىھەت» بۇ ماقالە يەتمىش بەش نەسىھەتنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، مۇسۇلماندا بولۇشقا تېگىشلىك، ئىبادەت،ئىجتىمائى مۇناسىۋەت، ئەدەپ-ئەخلاق قاتارلىقلارغا ئائىت مۇھىم نەسىھەتلەرنى ئوتتۇرىغا قويىدۇ.

« نىجاتلىق يولى» ناملىق بۇ ئەسەر مەرىپەتپەرۋەر دىنى زات ئۇستاز ئابدۇلئەھەد ھاپىز قاراجىم تەرىپىدىن مۇھەممەد ئىبنى سالىم ئىبنى ھۇسەيىن ئەلبەيھانى نىڭ «جەمىيەتنى ئىسلاھ قىلىش»دىگەن شۇ ناملىق ئەسىرىگە ئاساسلىنىپ ئوزگەرتىپ ئىشلەندى.بۇ كىتاپ ئوزىنىڭ ئاممىبابلىقى بىلەن دىنى, ئىجتىمائى, ئەخلاقى, ئىقتىسادى قاتارلىق ئىنسان ھاياتىدا ئۇچرايدىغان ئومۇمى مەسىلىلەرگە ئوچۇق دېئاگۈنۇز قويۇش بىلەن بىرگە جانلىق مىساللار بىلەن كىتاپخانغا ئۆچۇق يورۇتۇپ بىرىدۇ.

ئىناق ئائىلە ۋە ئەر ئايالنىڭ چۈشۇنۇشمەسلىكى ناملىق بۇ رىسالە قانداق قىلغاندا ئائىلىدا ئىناقلىقنى بەرپا قىلغىلى بولىدىغانلىقى، ئەر ئايال ئوتتۇرىسىدىكى بەزى بىر چۈشۇنۇشمەسلىكنى قانداق ھەل قىلىش توغرىسىدا چۈشەنچە بېرىدۇ.