ۋەز-نەسىھەت قىلىشنىڭ ئەدەبلىرى

دېڭىز بويىدىكى پورتتا كىچىك مەسچىت بولۇپ، مەسچىتنىڭ قىبلە تەرىپىدە ھاجەتخانا بار، مەسچىت بىلەن ھاجەتخانىنى پەقەت بىر تاملا ئايرىپ تۇرىدۇ. مەسچىتنىڭ قىبلە تەرىپىگە ھاجەتخانا قىلسا توغرا بولامدۇ؟. بۇ ھەقتە چۈشەنچە بېرىشىڭلارنى سورايمەن.

ئۆز ئىشەنچىمىز ۋە ئەمەلى دەلىل-پاكىتلارغا ئاساسەن شەھرىمىزدە ناماز ۋاختىنى بىكىتىشتە چوڭ خاتالىقنىڭ مەۋجۇت ئىكەنلىكىنى بىلدۇق، ئەڭ خەتەرلىك بولغىنى بامداتنىڭ ئەزىنىنى تاڭ يورۇشتىن بۇرۇن ئوقۇش، (يەنى بامداتنىڭ ۋاختى كىرىشتىن يىرىم سائەت بۇرۇن ئەزەن ئوقۇلىدۇ) بىز مەسچىتتە جامائەت بىلەن نەپلە نىيىتى بىلەن ناماز ئوقۇيمىز، ئاندىن ئەزاننى قايتا ئوقۇپ، بامداتنىڭ پەرز، سۈننەتلىرىنى ئۆيىمىزگە قايتىپ ياكى مەسچىتنىڭ سىرتىدا قايتا ئوقۇيمىز، بىز تۆۋەندىكى ئىشلارنى ئوچۇق بىلىشنى مەخسەت قىلىمىز: 1-بىزنىڭ مۇشۇنداق قىلىشىمىز توغرىمۇ؟. 2- پەيغەمبەرئەلەيھىسسالامنىڭ ھەدىسىدە: «سىلەر بىر بۆلۈك كىشىلەرگە ئۇچرايسىلەر، ئۇلار نامازنى ئۆز ۋاختىنىڭ غەيرىدە ئادا قىلىدۇ، سىلەر ئۇلارغا ئۇچراشقان ۋاقىتتا، نامازنى بىلگىنىڭلارچە بويىچە ئۆز ۋاختىدا ئوقۇڭلار، ئاندىن ئۇلار بىلەن بىرگە ناماز ئوقۇڭلار، ئۇلار بىلەن بىرگە ئوقۇغان نامازنى نەپلە قىلىڭلار» دىيىلگەن، بىزنىڭ پىتنىدىن ساقلىنىش ئۈچۈن نامازنى جامائەت بىلەن ئوقۇپ، ئاندىن يەنە قايتا ئوقۇغۇنىمىز ئاشۇ ھەدىسنى توغرا چۈشەنگەنلىكىمىزمۇ؟. 3-بەزى ئۆلىمالار: "شەرىئەت كۆرسەتمىسى بويىچە نامازنىڭ ۋاختى كىردى دەپ قارىغان ئىمام بىلەن ناماز ئوقۇغاندا، ئوقۇغان ناماز دۇرۇس بولىدۇ" دەيدۇ، ئەگەر سىزنىڭ قارىشىڭىزدىكى دەلىل مەسچىت ئىمامىنىڭ قارىشىغا زىت بولسىمۇ بولامدۇ؟. 4-بامداتقا ئەزان ئوقۇلىدىغان ۋاقىت توغرىسىدىكى تەپسىلى قاراش قايسى؟، قاراڭغۇلۇق ۋاقتىمۇ ياكى يورىغان ۋاقىتمۇ ياكى شەرقتىن قىزىللىق پەيدا بولغان ۋاقىتمۇ ياكى باشقا ۋاختى بارمۇ؟. 5-بىزنىڭ ئەھۋالىمىز مۇشۇنداق، بىزگە مەنپەئەتلىك بولغان توغرا يولنى كۆرسىتىپ بەرگەن بولساڭلار، ئاللاھ تائالادىن: سىلەرنىڭ قىسقا ۋاقىتتا بىزگە جاۋاپ بېرىشىڭلارنى ئۈمىت قىلىمىز، ئاللاھ تائالا سىلەرگە ياردەم بەرسۇن، سىلەرنىڭ تېرىشچانلىقىڭلارغا بەرىكەت بەرسۇن.

تىلنى ساقلاش ۋە سۈكۈت قىلىشنىڭ پەزىلىتى ناملىق بۇ ئەسەردە، تىلنى يامان سۆز ۋە ئەزىيەتلەردىن ساقلاشنىڭ دۇنيا-ئاخىرەتتىكى ئەھمىيىتى، شۇنداقلا ئۇنىڭ شەخس ۋە جەمئىيەتكە بولغان ياخشى تەسىرى ھەققىدە قىسقىچە چۈشەنچە بېرىدۇ.

خىتاي ھۆكۈمىتى شەرقى تۈركىستاندا ئۇيغۇر مۇسۇلمانلىرىنىڭ مەسچىتلىرىدە، مۇنبەر ۋە مېھراب ئۈستىگە ياكى قىبلە تام تەرەپكە دۆلەت بايرىقىنى ئېسىشقا مەجبۇرلىدى. ئۇيغۇر دىيارىدا مۇسۇلمانلار ئۆزلىرىنىڭ دىنى ئىشلىرىغا ئىگە بولالمايدۇ، ئۇلار مەسچىتلىرىگە خىتاينىڭ دۆلەت بايرىقى ئېسىلىشىنى خالىمايدۇ. يۇقىرىقىدەك ئەھۋال ئاستىدا بۇ مەسچىتلەردە ناماز ئوقۇساق توغرا بولامدۇ؟، بۇ ھەقتە چۈشەنچە بېرىشىڭلارنى سورايمىز.

ئاپتور ماقالىسىدا سالاملىشىشنىڭ پەزلى ۋە ئىسلامدىكى ئورنى، جەمئىيەتنىڭ تەرەققىياتىغا ئەگىشىپ، بۇ بۈيۈك سۈننەتنى مۇسۇلمانلار ئارىسىدا ئومۇملاشتۇرۇشنىڭ ئەھمىيىتى، سالاملىشىشنىڭ ئۇسلۇبى ۋە ئەدەب-ئەخلاقلىرى، قول ئىلىشىپ كۆرۈشۈشنىڭ پەزىلىتى، مۇسۇلمان ھەرۋاقىت تەبەسسۇمنى لازىم تۇتۇشنىڭ ئەھمىيىتى قاتارلىقلارنى ئوچۇق يورۇتۇپ بېرىدۇ.

بۇ مەككە مۇكەررەمە ھەرەم مەسچىتىنىڭ 10/4/1431ھـ 2010-يىلى03-ئاينىڭ26-كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسىنىڭ قىسقىچە مەزمۇنى بولۇپ، خۇتبنى پەزىلەتلىك شەيخ دوكتۇر ئابدۇراھمان ئىبنى ئابدۇلئەزىز سۇدەيس سۆزلىگەن. خۇتبىدا سۆزنىڭ ئەھمىيىتى ۋە تەسىرى كۈچى، سۆز جەمئىيەتنى ئىسلاھات قىلىش ياكى ۋەيران قىلىش رولىنى ئوينايدىغان مۇھىم ئامىل ئىكەنلىكى، ھەق سۆزنىڭ پەزىلىتى ۋە تەسىرى، يامان سۆز ۋە ئۇنىڭ خەتىرى، سۆزلەش ۋە يېزىش ئىمكانىيىتىگە ئىگە كىشىلەرنىڭ ھەقىقەتنى يوشۇرماستىن سۆزلىشىنىڭ مۇھىملىقى توغرىسىدا تەۋسىيەلەرنى قىلدى.

ئەرلەرنىڭ يات قىز-خانىملار بىلەن تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە ھالەتلەردە، يەنى ئائىلە ئەھۋالى، سودا-سېتىق ئىشلىرى، توي قىلىدىغان قىزلار بىلەن تونۇشۇشى ئۈچۈن بەزى سوئاللارنى سورىشى ۋە ئىسلامغا دەۋەت قىلىش قاتارلىق ئىشلاردا، ئەھۋال سوراپ پاراڭلىشىشى دۇرۇس بولىدۇ دېگەنگە ئالاقىدار ھۆكۈمنى ئاڭلىدىم، بۇ ساغلام كۆز قاراشمۇ؟ ئەگەر مەزكۇر ھۆكۈم توغرا بولسا ئۇنىڭ دەلىلى نېمە؟.

بۇ مەدىنە مۇنەۋۋەرە پەيغەمبەرئەلەيھىسسالام مەسچىتىنىڭ9/8/1430-ھىجرىيە2009-يىلى07-ئاينىڭ31-كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسى بولۇپ، خۇتبىنى پەزىلەتلىك شەيخ سەلاھ ئىبنى مۇھەممەد ئەلبۇدەير سۆزلىگەن. خۇتبىدا تىل ۋە ئەۋرەتنى ساقلاشنىڭ ئەھمىيىتى، مۇسۇلماننىڭ تىلى ۋە ئەۋرىتىنى چەكلەنگەن ئىشلاردىن ساقلىشى جەننەتكە نائىل بولىشىدىكى ئاساسلىق سەۋەبلەردىن ئىكەنلىكى، ئىنساننىڭ پىتنە ۋە ئەخلاقسىزلىققا چۇشۇپ قىلىشىدىكى ئاساسلىق ئامىللار توغرىسىدا مۇھىم تەۋسىيەلەرنى قىلىدۇ.

بۇ مەككە مۇكەررەمە ھەرەم مەسچىتىنىڭ 16/11/1429 ھىجرى 2008-يىلى-11-ئاينىڭ-14 كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسىنىڭ ئومۇمى مەزمۇنى بولۇپ، خۇتبنى پەزىلەتلىك شەيخ سالىھ ئىبنى ئابدۇللاھ ئىبنى ھۇمەيد سۆزلىگەن. بۇ خۇتبىدا دىئالوگنىڭ ئەھمىيىتى، دىئالوگنىڭ شەرتلىرى ۋە ئاساسلىرى، ئىسلامدىكى كەڭرىچىلىك، ئىسلام دىنىنىڭ باشقا ساماۋى دىنلارغا بولغان ئارتۇقچىلىقى، ۋەزىيەتتە ئىنسانىيەت دۇچ كېلىۋاتقان مەسىلىلەرنى قاتتىق قوللۇق بىلەن ئەمەس بەلكى دىئالوگ بىلەن ھەل قىلىشنىڭ مۇھىملىقى ۋە دىنلار ئارا دىئالوگ تۇرغۇزۇشقا دائىر مەسىلىلەر ئۇستىدە توختىلىدۇ

ھەج سەپىرىگە چىقىدىغان كىشىلەرنىڭ سەپەرگە چىقىش ئالدىدا نېمە ئىشلارنى قىلىشى توغرىسىدا نەسىھەت بېرىشىڭلارنى سورايمىز؟.

بۇ مەككە مۇكەررەمە ھەرەم مەسچىتىنىڭ 14/8/1429ھـ 2008-يىلى 08-ئاينىڭ 15-كۈنىدىكى جۈمە خۇتبىسىنىڭ ئومۇمى مەزمۇنى بولۇپ، خۇتبىنى پەزىلەتلىك شەيخ سالىھ ئىبنى مۇھەممەد ئال-تالىب سۆزلىگەن. بۇ خۇتبىدا، مۆمىنلەرنىڭ سۈپىتىنى بايان قىلىپ، ھاۋايى-ھەۋەس، بىھۇدە ئويۇن-تاماشا، ئەھمىيەتسىز ئىشلاردىن يىراق بولىدىغانلىقى، ئەگەر ئىنسان ھاۋايى-ھەۋەسكە بېرىلسە، دىلى قارىلىشىپ، تائەت ئىبادەتتىن يىراقلىشىپ ئەقلى كور بولىدىغانلىقى، كىشىلەرگە ياخشىلىق قىلىش روھى سۇسلىشىپ، ياخشىلىققا بۇيرۇش، يامانلىقتىن توسۇش ئېڭىنىڭ ئۆلىدىغانلىقى، ئىنسان نەپسىنى بىكار قويسا ھاۋايى-ھەۋەسكە بېرىلىپ، ۋەيران بولىدىغانلىقى توغرىسىدا چۈشەنچە بېرىدۇ.

تىلنىڭ ئاپىتىدىن شەخس ۋە جەمىيەتكە ئىسلام ئۇممىتىگە كىلىدىغان خەتىرى.