قرآن و علوم آن

از جمله كساني كه در اجراي فرمان خداوندش شتاب ورزيد و در اطاعت از مولاي خود بر ديگران پيشي گرفت علىّ بن أبي طالب بود كه گوشي بس پندنيوش و ضميري بس انديشمند در برابر كلام و كتاب خدا داشت از همين رو محكمات قرآني را بخوبي شناخت و به متشابهاتش ايمان آورد و به امرش عمل كرد و از نهيش دوري جست و در راه تأويل (يعني به سرانجام رساندنش) با پيمان‌شكنان و سركشان به كارزار پرداخت چنانكه رسول الله در راه تنـزيل قرآن با هجوم كافران و دشمنان حقّ و عدالت مقابله نمود.

رساله‌ای که اینک بعد از ترجمة آن به زبان فارسی در دست مشتاقان علوم قرآنی قرار میگیرد، عبارت است از مجموعه ‌سؤالاتی در مسایل قرآنی که بوسیله بهترین محدث و عالم ربانی زمان خود، محمد ناصر الدین البانی رحمت الله علیه پاسخ داده شده اند و نام رساله‌ درحقیقت یکی از سؤالات عنوان شده است و آن هم این سؤال است؛ کیف یجب علینا ان نفسر القرآن؟ یعنی چگونه باید قرآن را تفسیر کنیم؟

بسیاری از علما گفته‌اند: «تفسیر» در اصطلاح، علم به نزول آیات قرآن، حالات، قصص، اسباب نزول، مکی، مدنی، محکم، متشابه، ناسخ، منسوخ، خاص، عام، مطلق، مقید، مجمل، مفسر، حلال، حرام، وعده، وعید، اوامر، نواهی، تعبیرات و مثال‌هاست

اثر حاضر، مقدمه‌ای است که نویسنده برای مجموعه تفسیر « تابشی از قرآن » نوشته است. نویسنده کتاب، با اشاره به همگانی‌بودن پیام قرآن، آن را برای توده مردم قابل درک و هضم دانسته و می‌کوشد تا سدهای ساختگی بین قرآن و ملت اسلامی را بشکند و ترس و واهمه‌ای را که مردم از خواندن و فهم کتاب الهی دارند از بین ببرد. وی در آغاز، به چگونگی کتابت قرآن در زمان حضرت رسول پرداخته و مختصری در باره اختلاف قرائت‌های قرآن و نحوه تدوین آن در زمان عثمان بن عفوان شرح می‌دهد. وی سپس دیدگاه حضرت علی و ائمه شیعه را در باره قرآن به طور مفصل و مشروح بیان داشته و آنگاه با استناد به آیات قرآن و روایات متعدد، یازده دلیل ذکر می‌کند در اثبات این که قرآن برای همگان قابل فهم است. عدم نیاز قرآن به تفسیر و توضیح‌های ثقیل، مصونیت از تحریف، محکم و متشابه، مضرات و آفات تقلید در دین، امتیاز قرآن بر معجزات دیگر پیامبران، خصائص و امتیازات قرآن و بیان رابطه ایمان و عمل در اسلام موضوعاتی هستند که در ادامة کتاب می‌آیند.

بیان استنباط‌های فقهی و احکامی است که امام شافعی از آیات قرآن کریم فرا گرفته است. این اثر که مجموعه بیانات محمد بن ادریس شافعی - از علمای برجسته اهل سنت در قرن سوم هجری- است توسط احمد بن حسین بیهقی نیشابوری (صاحب سنن الکبری) از روی نسخه‌ها و روایات رسیده از امام شافعی، جمع‌آوری شده است، وی مطالب را به واسطه سه راوی از شافعی نقل می‌کند. کتاب با بحث درباره راه‌های شناخت خدا و دلایل نبوت حضرت محمد آغاز می‌شود و با شرح دیدگاه شافعی در مورد طهارت و نمازهای گوناگون ادامه می‌یابد. تفسیر شافعی از احکام زکات، روزه، حج، معاملات، وصایا و چگونگی تقسیم غنایم و صدقات از جمله مباحثی است که در ادامه می‌آید. بحث در احکام نکاح، طلاق، رضاع، قتال و ارتداد، جلد اول کتاب را به پایان می‌برد. جلد دوم این اثر، با بحث مبسوطی در احکام جهاد و مصادیق وجوب آغاز می‌شود. احکام صید و ذبح و طعام و شراب، قسم و نذر، قشا و شهادات و قرعه و کتابت در این جلد به تفصیل بیان می‌شود.

درسنامه‌ای مشروح در قواعد علم تجوید و شیوه صحیح‌خوانی قرآن کریم است. کتاب با بیان اهمیت تلاوت صحیحِ و زیبای قرآن و فضایل حفظ و از برداشتن آن آغاز می‌شود. سپس نویسنده به بحث اصلی وارد شده و مختصری از علم تجوید و اصول تجویدی قرآن به روایتِ حفص از عاصم ابن ابی النجود بازگو می‌کند. کتاب با بحثِ مخارج و صفات مهم حروف و احکام تلفظ آنها شروع شده و سپس قاعده‌های شناسایی و تلفظ حروف متجانس و قلب و إخفا تشریح می‌گردد. بحث در شناسایی مَدهای متّصل و مُنفصل و لازم و عارض و قواعد و علائم همزه وصل در ادامه می‌آید. پس از هر درس، مجموعه تمریناتی برای درک و به یادسپاری بهتر مطالب ارائه شده است. کتاب، با بیان نکاتی درباره اوصاف و ویژگی‌های قرآن و آداب و شرایط تلاوت آن خاتمه می‌یابد.

درسنامه‌ای مشروح در قواعد علم تجوید و شیوه صحیح‌خوانی قرآن کریم است. کتاب با بیان اهمیت تلاوت صحیحِ و زیبای قرآن و فضایل حفظ و از برداشتن آن آغاز می‌شود. سپس نویسنده به بحث اصلی وارد شده و مختصری از علم تجوید و اصول تجویدی قرآن به روایتِ حفص از عاصم ابن ابی النجود بازگو می‌کند. کتاب با بحثِ مخارج و صفات مهم حروف و احکام تلفظ آنها شروع شده و سپس قاعده‌های شناسایی و تلفظ حروف متجانس و قلب و إخفا تشریح می‌گردد. بحث در شناسایی مَدهای متّصل و مُنفصل و لازم و عارض و قواعد و علائم همزه وصل در ادامه می‌آید. پس از هر درس، مجموعه تمریناتی برای درک و به یادسپاری بهتر مطالب ارائه شده است. کتاب، با بیان نکاتی درباره اوصاف و ویژگی‌های قرآن و آداب و شرایط تلاوت آن خاتمه می‌یابد.

راه‌های تفکر در آیات نورانی قرآن کریم و درک معانی و درس‌های آن را بیان می‌کند. هدف نویسنده، آشنا کردن خوانندگان با شیوه‌های درس‌آموزی از قرآن و الگو قرار دادنِ آن در تمام شئون و مراحل زندگی است. وی کتاب را با بیان معانی «تدبر» و نشانه‌های آن و خطاهای مفهومیِ مربوط به آن آغاز می‌کند. سپس ده کلید را معرفی می‌نماید که به کمک آنها درهای فهم پیام حق گشوده می‌شود و مسلمان مؤمن قادر می‌شود تا سخن خداوند را درک کند. این کلیدها عبارتند از: قلب پاک و پذیرای حق، درک ارزش قرآن و هدف از قرائت آن، خواندن آیات مختلف قرآن در نماز، قرائت قرآن در هنگام آرامش و تمرکز، ختم هفتگی قرآن، حفظ کردن آیات قرآن و از بر خواندن آنها برای تمرکز بیشتر، تکرار آیات برای تثبیت آنها، ربط دادن آیات با واقعیت‌های روزگار، آرام خواندن قرآن بدون هیچ عجله‌ای و خواندن قرآن با صدای بلند (جَهر).

قرآن معجزه‌ی جاودان اسلام مرزهای زمان و مکان را درهم شکست و بسان مشعل فروزان بر تارک اعصار درخشید و مسلّم است که هراس دشمن بدلیل تأثیریست که قرآن در میان جوامع اسلامی می‌گذارد و در روح و متن این جامعه، دگرگونی و انقلاب، تحرک و جهش را به ارمغان می‌آورد و شکی نیست که باید برای جلوگیری از نفوذ قرآن در نفوس، و در نتیجه از گسترش این آیین الهی در هراس باشند. کتاب حاضر راهنمای سودمندی است در مراجعه به قرآن و آشنایی به تعالیم روح‌بخش آن که مؤلف ارجمند با استادی و درایت کامل به رشته‌ی تحریر درآورده است و در واقع دُرهای نایابی را در این صفحات اندک جا داده است.

دقیق‌ترین مباحث علوم قرآنی را با اسلوبی علمی و در عین حال ساده بررسی می‌کند و اطلاعات کارآمد و جامعی درباره قرآن کریم عرضه می‌دارد. وجه تمایز این اثر با دیگر کتابهای مربوط به علوم قرآن در این است که هر چند محتوایش را مباحث علمی تشکیل می‌دهد، به شیوه‌ای نگاشته شده است که برای مبتدیان و اقشار مختلف مردم نیز قابل مطالعه و مفهوم است. دکتر صبحی صالح ـ مؤلف کتاب ـ مباحث آن را به منظور تدریس فراهم آورده و حین تدریس، بارها این متون را پیراسته و آراسته است تا به صورت فعلی درآمده‌اند. وجود همین خصوصیت معلمی است که این کار دکتر صبحی صالح را از دیگر کتابهای علوم قرآنی در عصر حاضر متمایز گردانده است و همه جا در سر فصلهای مصوب آموزش عالی، این کتاب به عنوان منبع اصلی یا منبع فرعی معرفی و توصیه شده است. گفتنی است که هرچند مؤلف نام متواضعانۀ «مباحثی در علوم قرآن» را برای این کتاب برگزیده و ادعای ارائۀ اثری جامع در زمینۀ علوم قرآنی ندارد، طلاب و دانشجویان و دیگر علاقمندان به مطالعات و تحقیقات قرآنی، با مطالعۀ دقیق این کتاب، به دیدگاههای جامعی در علوم قرآنی دست خواهند یافت. امتیاز دیگر این اثرِ جاودانۀ دکتر صبحی صالح، آن است که در هر مبحث دیدگاههای خاورشناسان را مورد توجه قرار داده و غالباً با تکیه بر پشتوانه‌های علوم اسلامی و معارف قرآنی، به نقد آنها پرداخته و همه جا حق مطلب را ادا کرده است. عنوان برخی از فصلهای کتاب بدین شرح است: نامهای قرآن، جمع و نگارش قرآن، علم اسباب النزول، علم رسم الخط قرآنی، ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه و تفسیر و اعجاز.

کتاب حاضر در واقع ترجمه معانی قرآن کریم بر گرفته از تفسیر تابشی از قرآن علامه برقعی است که آنرا ترجمه تابش قرآن نام نهاده است.

شناخت مکی و مدنی قرآن

ترجمة قرآن کریم به فارسی روان است. این اثر، حالت آموزشی دارد و خواننده به کمک آن علاوه بر ترجمه عبارات، با معانی واژگان قرآن نیز آشنا می‌شود. در این ترجمه، نخست، متن آیه با خط عثمان طه در یک سطر قرار می‌گیرد و در ذیل آن، جدولی درج شده است که در آن، هر یک از آیات، بخش بخش می‌شود و ترجمه هر کلمه در زیر آن می‌آید و در سطر بعدی، ترجمة ادبیِ قرآن آمده است. مترجم کوشیده است که ترجمه هر سطر از آیه، در یک سطر گنجانده شود، و فقط در برخی آیات، از این قاعده چشم پوشی کرده است. آن گونه که خود مترجم در مقدمه این قرآن آورده است، دلایل این کار، \”برهم نخوردن متن ادبی قرآن و شیرینيِ آیه\” بوده است. از ویژگی‌های مهم این ترجمه، تحت الفظی بودن آن است. مترجم، معادل فارسیِ هر کلمه عربی را در پایینِ آن گذاشته است، تا ترجمه، بر محققین آسان باشد و برای نوآموزانِ زبان عربی، که می‌خواهند دقیقاً بدانند که کدام کلمه عربی در فارسی چه معنی دارد، ساده باشد. این روش ترجمه، البته به صورت کلی مورد توجه تمامی مترجمین فارسی قرآن از همان آغاز قرار داشته است و آنان می‌کوشیده‌اند در آیاتی که از لحاظ دستوری مشکلی را احساس نمی‌کرده‌اند، ترتیبِ کلماتِ قرآن را در ترجمه به هم نریزند، اما از آنجا که ساختار دستوری زبان فارسی با عربی متفاوت است، در مواردی مترجمین احساس می‌کرده‌اند که این تطابق به زیبایی و رسانایی مفهوم لطمه زده است، دست به تقدّم و تأخّرهایی زده‌اند و اصطلاحاً و قرآن را ترجمه ادبی کرده‌اند. یکی از گونه های ترجمه قرآن، ترجمه تحت الفظی است، که بر حفظ ارايه معادل واژگان قرآنی به زبان مقصد، پای می‌فشارد و چنان شیوه ای را نزدیک‌تر به امانت و وفاداری به مفاهیمِ قرآنی می‌شناسد. اگر جدول‌های لحاظ شده در \”ترجمه جدولی قرآن کریم\” را به یک سو نهیم، این ترجمه، ادامه ترجمه های تحت الفظیِ قرآن کریم است، اما استوار تر و پرورده تر از پیشینیان. اما اگر خطوط به کار رفته در این ترجمه لحاظ شود، می‌توان آن را نخستین تلاش سامان یافته در زبان پارسی قلمداد کرد.

این کتاب مختصری در مورد اعجاز علمی در قرآن و سنت بیان می کند.

توضیح و تصحیح اغلاطی که در ترجمه های متداول قرآن (به زبان فارسی) ملاحظه کرده‌ایم و دیگر، پرداختن به آیاتی که مفسّران در معنای آن‌ها دچار اختلاف شده‌اند و گاهی وجه صواب را در تفاسیرخود نشان نداده اند. در این باره، محور تلاش ما، خود قرآن کریم بوده است و از تفسیر آیات به وسيله‌ی یکدیگر و گواه گرفتن از آن‌ها، حلّ مشکلات را طلب کرده ایم.

کتابچه‌ای را که در دست دارید، حاوی مجموعه‌ای از احادیث صحیح نبی اکرم صلی الله علیه وآله وسلم پیرامون فضایل سوره ها و آیات قرآن کریم می‌باشد... بسیاری از احادیث مشهور میان توده مردم درباره فضایل آیات و سوره های قرآن کریم را علماء و دانشمندان اسلامی، ضعیف دانسته اند؛ اما در این مختصر نویسنده احادیث صحیح را جمع آوری نموده تا احادیث صحیح این باب را به قاریانی که در قرائت سوره ها و آیات قرآن کریم طالب حقیقت و امیدوار اجر و پاداش هستند تقدیم نماید

علوم جمع علم است و مقصود از آن در اینجا علومی است که از جوانب مختلف از جمله درک معنا و حفظ از تحریف، به قرآن خدمت می‌کند و می‌تواند شامل علوم زیر باشد: 1- ناسخ و منسوخ 2- محکم و متشابه 3- اسباب نزول 4- غریب قرآن 5- اعراب قرآن 6- تجوید و قرائت 7- تفسیر.