(1) خداوند متعال می‌فرماید کافران اهل کتاب؛ یهود و نصارا و مشرکان از سایر ملّت‌ها همواره بر کفر و گمراهی خود خواهند بود، و گذر زمان چیزی جز کفر به آنان نمی‌افزاید تا اینکه حجت واضح و برهان روشن بدیشان برسد.
(2) سپس این حجت و دلیل را تفسیر کرد و فرمود: (﴿رَسُولٞ مِّنَ ٱللَّهِ﴾) خداوند او را فرستاده است تا مردم را به سوی حق دعوت کند، و بر او کتابی نازل فرموده تا به مردم حکمت بیاموزد و آنان را تزکیه کند و از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون آورد. بنابراین فرمود: (﴿يَتۡلُواْ صُحُفٗا مُّطَهَّرَةٗ﴾) صحیفه‌هایی که از دستبرد و نزدیک شدن شیطان محفوظ‌اند، و جز پاکیزگان کسی به آنها دست نمی‌زند؛ چون آنها برترین کلام و سخن می‌باشند.
(3) بنابراین در مورد این صحیفه‌ها فرمود: (﴿فِيهَا كُتُبٞ قَيِّمَةٞ﴾) در آن، خبرهای راست و اوامر دادگرانه‌ایست که به سوی حق و صراط مستقیم هدایت می‌کنند. پس وقتی این حجّت و دلیل به نزد آنها آمد، جویندۀ حق از کسی که به دنبال حقیقت نیست مشخص گشت؛ تا هرکس که هلاک می‌شود، از روی دلیل هلاک گردد؛ و هر کس زنده می‌ماند، از روی دلیل زنده بماند.
(4) (﴿وَمَا تَفَرَّقَ ٱلَّذِينَ أُوتُواْ ٱلۡكِتَٰبَ إِلَّا مِنۢ بَعۡدِ مَا جَآءَتۡهُمُ ٱلۡبَيِّنَةُ﴾) اهل کتاب به این پیامبر ایمان نیاوردند و از او اطاعت نکردند، و این نخستین گمراهی و عناد آنها نیست، بلکه آنها هیچ‌گاه دچار تفرقه و اختلاف نگشتند و به دسته‌ها تبدیل نشدند، مگر بعد از آنکه حجت آشکار به آنان رسید؛ حجتی که ایجاب می‌کرد ـ تا کسانی که حجت به آنها رسیده ـ متحد و یکپارچه باشند. ولی اهل کتاب به خاطر پستی و بدی خودشان، هدایت به آنان چیزی جز گمراهی نیفزود، و بصیرت، چیزی جز کوری به آنها اضافه نکرد.
(5) با اینکه کتاب‌ها دربر گیرندۀ یک اصل و یک دین می‌باشند. (﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ﴾) و در سایر شریعت‌ها فرمان نیافتند جز آنکه خدا را مخلصانه بپرستند؛ یعنی در همۀ عبادت‌های ظاهری و باطنی‌شان، هدفشان رضایت خدا و تقرب جستن به او باشد. (﴿حُنَفَآءَ﴾) و از همۀ ادیانی که مخالف دین توحید می‌باشد رویگردان شوند. (﴿وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ﴾) و نماز و زکات را به طور خاص بیان کرد با اینکه زکات و نماز در (﴿لِيَعۡبُدُواْ ٱللَّهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ﴾) داخل است؛ چون نماز و زکات دارای شرافت و فضیلت بیشتری هستند و این دو عبادتی هستند، که هرکس آنها را انجام دهد انگار همۀ مقررات دین را انجام داده است. (﴿وَذَٰلِكَ﴾) و توحید و اخلاص در دین (﴿دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ﴾) آیین مستقیمی است که انسان را به بهشت می‌رساند؛ و دیگر راه‌ها انسان را به دوزخ می‌رسانند.
(6) سپس سزای کافران را پس از آنکه حجت و دلیل نزد آنها آمد بیان کرد و فرمود: (﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ كَفَرُواْ مِنۡ أَهۡلِ ٱلۡكِتَٰبِ وَٱلۡمُشۡرِكِينَ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَٰلِدِينَ فِيهَآ﴾) کافران از اهل کتاب و مشرکان در آتش دوزخ خواهند بود، و عذاب آنها را احاطه می‌کند، و کیفر آن بر آنها شدت می‌گیرد، و آنان برای همیشه در عذاب خواهند بود و آنان در آن ناامید هستند. (﴿أُوْلَٰٓئِكَ هُمۡ شَرُّ ٱلۡبَرِيَّةِ﴾) اینها بدترین انسان‌ها هستند؛ چون حق را شناخته‌اند اما آن را ترک کرده‌اند، و اینها دنیا و آخرت را از دست داده‌اند.
(7) (﴿إِنَّ ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَعَمِلُواْ ٱلصَّٰلِحَٰتِ أُوْلَٰٓئِكَ هُمۡ خَيۡرُ ٱلۡبَرِيَّةِ﴾) اینها بهترین انسان‌ها هستند؛ چون خدا را عبادت کرده و او را شناخته و نعمت‌های دنیا و آخرت را به دست آورده‌اند.
(8) (﴿جَزَآؤُهُمۡ عِندَ رَبِّهِمۡ جَنَّٰتُ عَدۡنٖ﴾) پاداش آنها باغ‌های بهشتی است که برای همیشه در آن هستند، و نه از آن بیرون می‌شوند و نه چیزی بالاتر از آن را می‌طلبند. (﴿تَجۡرِي مِن تَحۡتِهَا ٱلۡأَنۡهَٰرُ خَٰلِدِينَ فِيهَآ أَبَدٗاۖ رَّضِيَ ٱللَّهُ عَنۡهُمۡ وَرَضُواْ عَنۡهُ﴾) از زیر درختان و کاخ‌های این باغ‌ها، رودها روان است، و خداوند از آنها به خاطر اینکه کارهای شایسته کرده‌اند خشنود است. و آنها هم به خاطر نعمت‌هایی که خداوند به آنان داده، از او خشنود می‌باشند. (﴿ذَٰلِكَ لِمَنۡ خَشِيَ رَبَّهُۥ﴾) این پاداش نیک، برای کسی است که از خداوند بترسد، و از نافرمانی او دوری نماید، و آنچه را که خدا بر او واجب گردانده انجام دهد.