ته‌فسیری قورئان

ئه‌م ووتاره‌ وه‌رگێرانی ده‌قێكی ئیمام ئیبن قه‌یمی جه‌وزیه‌ كه‌ له‌ كتێبی ( زاد المعاد ) دا باسی كردووه‌، سه‌باره‌ت به‌ فه‌زڵی خویندنه‌وه‌ی قورئان به‌ ته‌ده‌بور و بیركردنه‌وه‌ له‌ مانا ومه‌به‌سته‌كانی و تیرامان له‌ نهێنیه‌كانی، به‌شیوه‌یه‌ك نووسه‌ر باسی ڕای جیاوازی زانایان ده‌كات له‌م مه‌سئه‌له‌یه‌دا، كه‌ ئایا باشتر‌ و خاستر ئه‌وه‌یه‌ مرۆڤ قورئان به‌ ته‌ده‌بور و بیركردنه‌وه‌ له‌ مانا و مه‌به‌سته‌كانی بخوێنێته‌وه‌ یان به‌ خێرای و دوور له‌بیركردنه‌وه‌ ؟ پاشان نووسه‌ر ڕای ئه‌و زانایانه‌ په‌سه‌ند ده‌كات كه‌ ده‌ڵین : باشتر و خێرتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌ مرۆڤی موسڵمان قورئان به‌ له‌سه‌ر خۆی و به‌ بیركردنه‌وه‌ له‌ مانا و مه‌به‌سته‌كانی بخوێنێته‌وه‌ تاوه‌كو له‌وه‌ی كه‌ به‌ په‌له‌ و خێرا بیخوێنێته‌وه‌ به‌بی تێڕامان له‌ واتا و نهێنیه‌كانی ...

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن شێخ موحه‌مه‌د ساڵح المنجد، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: " ئایا مانا و ته‌فسیری ئه‌م ئایه‌ته‌ چیه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: {الحَجُّ أَشهرٌ معلُومَات فمن فرضَ فيهِنَّ الحَجَّ فلا رفثَ ولا فسوقَ ولا جدالَ في الحَجِّ} [البقرة: 197] ؟".

قورئانی پیرۆز ڕابەرو ڕێ نیشاندەری مرۆڤایەتی و ڕۆشنایی ژیان و دەستوریەتی، وەهەرشتێك مرۆڤـ پێویستی پێ بێت، ئەوا خوای گەورە بەدەقێكی قورئانی، یان بەئاماژە بۆكردن ڕوونی كردۆتەوە.. ئه‌م ووتاره‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: یەكەم: لێوردبونەوە لەرِوانگەی قورئانی پیرۆز... دووەم: لێوردبونەوە لەقورئانی پیرۆز لەرِوانگەی فەرمودەكانی پێغەمبەر (صلى الله عليه وعلى اله وسلم... سێ‌ یەم: گرنگی وردبونەوە لە قورئانی پیرۆز لای پێشینەچاكەكانمان (السلف الصالح)... چواره‌م: چەند هۆكارێك بۆ وردبونەوە لە قورئان...

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس ، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: ئایا مانا و هۆكاری دابه‌زینی ئایه‌تی : ▬ لَّيْسَ عَلَى الْأَعْمَىٰ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ . چیه‌ ؟ وه‌ ئایا ده‌كرێت له‌گه‌ڵ ماڵی مام وخاڵم، پیاو وئافره‌ت پێكه‌وه‌ نان بخۆن ؟ خوای گه‌وره‌ پاداشتی خێرتان بداته‌وه‌ . ؟

ئه‌م بابه‌ته‌‌ ده‌رباره‌ی ته‌فسیری سێ جوزئی كۆتای قورئانی پیرۆز له‌گه‌ڵ پاشكۆی كۆمه‌ڵه‌ ئه‌حكامێكی‌ گرنگ بۆ ژیانی موسڵمان ده‌كات، له‌ ئاماده‌كردنی كۆمه‌ڵێ له‌ زانایان وخوێندنه‌وه‌ی به‌ده‌نگ له‌ لایه‌ن ڕێزدار حاجی سالار موحه‌مه‌د ساڵح به‌ زمانی كوردی شیرین.

خوای گه‌وره‌ له‌م ئایه‌ته‌دا جه‌خت له‌دوو خاڵ ده‌كاته‌وه‌ : یه‌كه‌میان : مرۆڤی باوه‌ڕدار ده‌بێت صاڵح و چاكه‌كار بێت وده‌روونی خۆی پاك بكاته‌وه‌ له‌تاوان وخراپه‌ وگوناهـ ، دووه‌میشیان ئه‌وه‌یه‌ : به‌وه‌وه‌ نه‌وه‌ستێت كه‌ خۆی چاكه‌كار بێت به‌ڵكو ده‌بێت ئه‌و چاكه‌یه‌شی بۆ خه‌ڵكی وكۆمه‌ڵگه‌كه‌شی بووێت ئه‌ویش به‌وه‌ی فه‌رمانیان پێ بكات به‌چاكه‌ وڕێگریان بكات له‌خراپه‌، هه‌ركاتێك ئه‌مه‌ی كرد ئه‌و كاته‌ خراپه‌ وگۆمڕایی كه‌سانی خراپه‌كار زیانی پێ ناگه‌یه‌نن .

په‌رتوكێكه‌: پێكهاتووه‌ له‌ گرنگترینی ئه‌و بابه‌تانه‌ی كه‌ موسڵمان له‌ژیانییدا پێویستی پێیه‌تی، له‌ قورئانی پیرۆز وته‌فسیر ولێكدانه‌وه‌ی قورئان وكۆمه‌ڵه‌ ئه‌حكامێك له‌ فیقه وبیروباوه‌ڕی ئیسلامی و كاروكرده‌وه‌ چاكه‌كان وهه‌ندێك شتی تر، خۆشه‌وستان ئه‌م په‌رتووكه‌ ده‌كرێت به‌دوو به‌شه‌وه‌: به‌شی یه‌كه‌م: پێكهاتووه‌ له‌ سێ جوزئی كۆتای قورئانی پیرۆز وته‌فسیره‌كه‌ی كه‌ له‌ كتێبی (زبدة التفسیر) شێخ محمد الاشقره‌وه‌ وه‌رگیراوه‌ . به‌شی دووه‌میش : پێكهاتووه‌ له‌كۆمه‌ڵه‌ ئه‌حكامێك كه‌ موسڵمان پێویستی پێی ده‌بێت له‌ بنه‌ماكانی بیروباوه‌ڕ كه‌ بریتیه‌ له‌ (49) چل ونۆ پرسیار و وه‌ڵام، له‌گه‌ڵ كرده‌وه‌كانی دڵ و گفتۆگۆیه‌كی هێمنانه‌ له‌سه‌ر یه‌كخواپه‌رستی، به‌شێكی تری بریتیه‌ له‌ ئه‌ركان وئه‌حكامه‌كانی ئیسلام وه‌ك ( شایه‌تومان و پاكوخاوێنی – الطهارة- و نوێژ و ڕۆژوو زه‌كات و حه‌ج) له‌گه‌ڵ چه‌ند فه‌وائد وسوودێكی جیا جیا له‌ ڕوقیه‌ی شه‌رعی و نزا وپاڕانه‌وه‌ و ئه‌ذكار و وویرده‌كانی به‌یانیان وئێواران و هه‌شتاودوو فه‌زیله‌ وحه‌فتا كاری خراپ كه‌ ڕێگریان لێكراوه‌ له‌ ئیسلامدا، كۆتاییه‌كه‌شی پێكهاتووه‌ له‌ گه‌شتی نه‌مری و هه‌تا هه‌تایی وچۆنیه‌تی ده‌ست نوێژگرتن ونوێژكردن به‌ وێنه‌وه‌.

خوای گه‌وره‌ هیدایه‌تی به‌ستاوه‌ته‌وه‌ به‌ تێكۆشان، هه‌ركه‌سێكیش هیدایه‌ێكی ته‌واو و پوخت دار بێت، ئه‌وه‌ جیهادێكی زۆری كردوه‌، واجبترین و له‌ پێشترین جهادیش جیهادی نه‌فس و ئاره‌زوات و جیهادی شه‌یتان و جیهادی دنیایه‌ . ئه‌م بابه‌ته‌ وتارێكه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی " ئاوێته‌ی دڵ" ، دانه‌ره‌كه‌ی ئیبن قه‌یم ئه‌لجۆزیه.‌

مرۆڤ پێویستی به‌ یارمه‌تی خوا هه‌یه‌، كه‌ به‌رده‌وامی بكات له‌سه‌ر ڕێگای ڕاستی‌ تاكو لانه‌دات ڵێی، چونكه‌ ده‌رچوونی له‌م ڕێگا ڕاسته‌دا یان به‌ تێكچوون و خراپ بوونی هێزی زانستیه‌تی كه‌ نه‌فام و گومڕا ده‌بێت، یان تێكچوون و خراپ بوونی هێزی كاركردنیه‌تی كه‌ كاری وا ئه‌نجامده‌دات تووشی تووڕه‌یی خوا ده‌بێت. سوڕه‌تی (الفاتحة) ش ئه‌م خاڵانه‌ی زۆر به‌ جوانی و ڕێكی ڕیز به‌ندكردووه‌. ئه‌م بابه‌ته‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی "ئاوێته‌ی دڵ"، دانه‌ره‌كه‌ی ئیبن قه‌یم ئه‌لجۆزیه‌.

چاكسازی له‌ نێوان خه‌ڵكیدا بریتیه‌ له‌وه‌ی كه‌ له‌ نێوان دوو كه‌سدا ناخۆشی و دوژژمنایه‌تی هه‌یه‌ ، كه‌سێك دێت چاكسازی ده‌كات له‌ نێوانیاندا، وه ده‌بێته‌ مایه‌ی نه‌هێشتنی ئه‌و ناخۆشی ودوژمنایه‌تیه‌. ئه‌م باه‌به‌ته‌ ده‌رباره‌ی واتای كۆمه‌ڵه‌ ئایتێكه‌ كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ چاكسازی له‌ نێوان خه‌ڵكیدا.

ئه‌م باه‌به‌ته‌ ده‌رباره‌ی واتای كۆمه‌ڵه‌ ئایتێكه‌ كه‌ تایبه‌تن به‌ ڕه‌وشتی ئیماندارن له‌گه‌ڵ پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم.

زانایانی ته‌فسیر ده‌ڵین : هه‌ركاتێك مرۆڤی باوه‌ڕداڕ گوێ بیستی ئه‌م خیطابه‌ بوو (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا) ، ئه‌بێت بزانێت كه‌ په‌روه‌ردگار بانگی ئه‌و ده‌كات و داوای جێ به‌جێكردنی فه‌رمانێكی لێ ئه‌كات یان قه‌ده‌غه‌ی ئه‌كات له‌كردنی كارێك...

ئه‌م ئایه‌ته‌ پیرۆزه‌ گه‌وره‌یه‌ به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌خوای گه‌وره‌ وبه‌ده‌سه‌ڵات به‌هه‌موو كه‌مالی عه‌دل وحیكمه‌تیه‌وه‌ به‌هیچ شێوه‌یه‌ك حاڵ و گوزه‌رانی هیچ گه‌ل و هۆزێك له‌ خێرو خۆشگوزه‌رانیه‌وه‌ ناگۆڕێت بۆ شه‌ڕ و خراپه‌، وه‌ له‌ شه‌ڕ و ناخۆشی و ماڵوێرانیشه‌وه‌ نایگۆڕێت بۆ خێر وخۆشی وئاسووده‌یی هه‌تاوه‌كو ئه‌و گه‌ل وهۆزه‌ خۆیان بۆ خۆیان نه‌یگۆڕن...

خوای گه‌وره‌ له‌م ئایه‌ته‌ پیرۆزه‌دا یاسا و ڕێسایه‌كی ئیلاهیه‌كانمان بۆ ڕوونده‌كاته‌وه‌ كه‌ له‌گه‌ردووندا به‌ درێژای مێژوو دووباره‌ بووه‌ته‌وه‌، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه‌ ته‌وای هه‌موو ئه‌و نه‌هامه‌تی و نه‌داری و قات وقڕییه‌ی كه‌ هاتووه‌ به‌ به‌سه‌ر ئوممه‌تانی پێش ئیسلام و پاش ئیسلامیش هۆكاره‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ ئه‌و خراپه‌ وخراپه‌كاریانه‌ی كه‌ مرۆڤه‌كان ونه‌وه‌كانی ئاده‌م ئه‌نجامیان داوه‌ و ئه‌نجامی ئه‌ده‌ن، له‌به‌ر ئه‌وه‌ هیچ كاتێك خوای گه‌وره‌ زوڵم وسته‌م ناكات له‌ به‌نده‌كانی و به‌بێ هۆ سزایان نادات .