زه‌كات

ئه‌م بابه‌ته‌ به‌شێكه‌ له‌ په‌رتوكی پوخته‌ی بنه‌ماكانی ئیمان وئیسلام، وه‌ ئه‌م باسانه‌ی له‌خۆ گرتووه‌: 1)پێناسه‌ی زه‌كات . 2)گرنگی زه‌كات وحیكمه‌ت له‌ مه‌شروعیه‌تی . 3)به‌ڵگه‌كانی واجب بوونی زه‌كات . 4)مه‌رجه‌كانی زه‌كات . 5)حوكمی ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كات ناده‌ن . 6)ئه‌و ماڵانه‌ی زه‌كاتیان تێدا واجبه‌ . 7)زه‌كاتی زێر و زیوو، ئه‌و شتانه‌ی جێگای زێر و زیوو ده‌گرنه‌وه‌ . 8)زه‌كاتی ماڵات (مه‌ڕ و بزن و ووشتر و گا و مانگا) . 9)زه‌كاتی ماڵی بازرگانی . 10)زه‌كاتی دانه‌وێڵه‌ و به‌روبوومی كشتوكاڵ . 11)ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كاتیان پێ ده‌درێت . 12)زه‌كاتی سه‌ر فیتره‌ .

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ پرسیارێك كه‌ له‌ لایه‌ن شێخ عبد الله كوڕی عبد الرحمن الجبرین وه‌ڵام دراوه‌ته‌وه‌، ئه‌م ده‌قی پرسیاره‌كه‌یه‌ : " ئه‌گه‌ر كه‌سێك چه‌ند پشكێكی هه‌بێت‌ له‌ كۆمپانیایه‌كی پشكه‌ هاوبه‌شه‌كان، ئه‌و كۆمپانیایه‌ لای خۆیه‌وه‌ زه‌كاتی ئه‌و پشكانه‌ هه‌مووی ده‌رده‌كات، ئایا كه‌سی خاوه‌ن پشك له‌سه‌ری پێویسته‌ جارێكی تر زه‌كاتی پشكه‌كانی خۆی ده‌ربكاته‌وه‌ ؟ خوای گه‌وره‌ پاداشتی خێرتان بداته‌وه‌ ؟

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ په‌رتووكی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان ) له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان و گه‌وره‌ مه‌شایخه‌كان، له‌م ووتاره‌دا پێناسه‌ی زه‌كات كراوه‌ له‌ زمانه‌وانی و زاراوه‌ی شه‌رعیدا، له‌ گه‌ڵ ڕوونكردنه‌وه‌ی حوكمی زه‌كات وحوكمی ئه‌و كه‌سه‌ش كه‌ ئینكاری ده‌كات، یان ڕێگری ده‌كات له‌ده‌ركردنی، هه‌روه‌ها باسی ئه‌و ماڵ وسامانانه‌ كراوه‌ كه‌ زه‌كاتیان تێدا واجبه‌، له‌گه‌ڵ حیكمه‌تی واجب بوونی له‌ ئیسلام، وه‌ ئایا زه‌كات له‌سه‌ری كێ واجبه‌، له‌ كۆتاییشه‌وه‌ باسی جۆره‌كانی زه‌كات و زه‌كاتی قه‌رز كراوه‌ .

زه‌كات هه‌قێكی واجبه‌ خوای گه‌وره‌ دایناوه‌ له‌سه‌ر ماڵێكی تایبه‌ت، بۆ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی تایبه‌تی دیاریكراو، له‌كاتێكی دیاریكراودا، له‌ پێناو به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی خوای گه‌وره‌ وپاككردنه‌وه‌ی ده‌روون و ماڵ وسامان وكۆمه‌ڵگه‌ .

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: من موچه‌خۆرم وه‌ مانگانه‌ هه‌ندێك له‌ موچه‌كه‌م پاشه‌كه‌وت ده‌كه‌م، ئایا چۆن زه‌كاتی مووچه‌ی مانگانه‌ ده‌ربكه‌م ؟

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی فه‌زڵه‌كانی زه‌كات ده‌كات له‌ ژێر تیشكی ئایه‌ته‌كانی قورئانی پیرۆز وفه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم، وه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر الفقه الإسلامي».

زه‌كات سێیه‌م كۆڵه‌گه‌ و پایه‌ى گرنگى ئیسلامه‌، كه‌به‌بێ ئه‌و بیناى ئیسلام ناتوانرێ بنیات بنرێ...

ئه‌م بابه‌ته‌ به‌شێكه‌ له‌ وتاری هه‌ینی مامۆستا ره‌مه‌زان ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت باسی ئه‌و كه‌سانه‌ ده‌كات كه‌وا له‌ پێناو خوای گه‌وره‌دا به‌خشین ده‌به‌خشنه‌ هه‌ژاران لێ قه‌ومانان؛ چونكه‌ ده‌زانن خوای گه‌وره‌ چه‌ند به‌رامبه‌ر بیداته‌وه‌ وه‌ پاداشتی زۆر چاکی هه‌یه‌ بۆیان، و وه‌ وه‌ڵامی ئه‌و كه‌سانه‌ش ده‌داته‌وه‌ كه‌وا ده‌ڵێن خوای گه‌وره‌ فه‌قیره‌ بۆیه‌ پێویستی به‌ قه‌رزه‌.

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ په‌رتووكی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان ) له ده‌روازه‌ی چواره‌م له‌ زه‌كاتی ووشتر وئاژه‌ڵ وڕه‌شه‌ ووڵاخ، له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان و گه‌وره‌ مه‌شایخه‌كان ، له‌م ووتاره‌دا باسی چه‌ند بابه‌تێك كراوه‌، له‌وانه‌ : مه‌رجه‌كانی واجب بوونی زه‌كات له‌ ووشتر و ئاژه‌ڵ و ڕه‌شه‌ ووڵاخ، و ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه‌ واجبه‌ له‌ زه‌كاتی ووشتر و مه‌ڕ وبزن و ڕه‌شه‌ ووڵاخدا بدرێت به‌ زه‌كاتدا، هه‌روه‌ها باسی صیفه‌تی ئه‌و مه‌ڕ وماڵات وڕه‌شه‌ ووڵاخ و ووشتره‌ی كه‌ ده‌درێت له‌ زه‌كاتدا، كه‌ ده‌بێت چۆن بن باسكراوه‌، له‌ كۆتاییشه‌وه‌ باسی زه‌كاتی مه‌ڕ وماڵات و ئاژه‌ڵی تێكه‌ڵاو كراوه‌ ..

له‌م ووتاره‌دا باس له‌م بابه‌تانه‌ كراوه‌ : ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كاتیان پێده‌شێت، وه‌ ئه‌وانه‌شی كه‌ زه‌كاتیان پێ نادرێت، وه‌ ئایا مه‌رجه‌‌ له‌كاتی زه‌كات دابه‌شكردندا هه‌ر هه‌موو ئه‌و ده‌سته‌ وتاقمانه‌ بگرێته‌وه‌ كه‌ ئایه‌ته‌كه‌ ئاماژه‌ی پێداون، وه‌ ئایا دروسته‌ زه‌كات له‌ شار و جێگایه‌كه‌وه‌ بۆ شار وجێگایه‌كی تر نقڵ بكرێت وبگوازرێته‌وه‌ ؟

له‌م ووتاره‌دا باسی زه‌كاتی ئه‌وه‌ی له‌ زه‌وی ده‌رده‌هێنرێت له‌ به‌روبومی كشتوكاڵ وچی كاتێك واجب ده‌بێت، له‌گه‌ڵ مه‌رجه‌كانی واجب بوونی زه‌كات و ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی له‌ زه‌كاتدا ده‌درێت، هه‌روه‌ها باسی زه‌كاتی هه‌نگوین و ئه‌و شتانه‌ش كه‌ له‌ زه‌وی له‌ ئاسه‌واری كۆنی سه‌رده‌می نه‌فامی ده‌رده‌هێنرێن و ده‌دۆزرێنه‌وه‌.

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ په‌رتووكی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان ) له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان و گه‌وره‌ مه‌شایخه‌كان ، له‌م ووتاره‌دا : حوكمی زه‌كاتی زێر ویزوو و ئه‌ندازه‌ی واجب بوونی زه‌كات تیایاندا له‌گه‌ڵ مه‌رجه‌كانی، وحوكمی خستنه‌ سه‌ر یه‌كێك له‌م دووانه‌ بۆ سه‌ر ئه‌وی تر تاوه‌كو (نصاب) یان پێ ته‌وا بكرێت، باسكراوه‌، له‌گه‌ڵ باسكردنی زه‌كاتی خشڵی ئافره‌تان، له‌كۆتاییشه‌وه‌ باسی زه‌كاتی ماڵی بازرگانی كراوه‌، له‌گه‌ڵ مه‌رجه‌كانی واحب بوونی زه‌كات تێیدا .

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن شێخ موحه‌مه‌د كوڕی صالح ئه‌لمونه‌جید دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه : " ئایائه‌و ماڵ وسامانه‌ وه‌قفكراوه‌ی كه‌ ده‌خرێته‌ به‌رهه‌م هێنانه‌وه‌ زه‌كاتی تێدا واجب ده‌بێت؟ وه‌ك ئه‌و پڕۆژه‌ گشتیانه‌ی كه‌ حكومه‌ت دایانده‌مه‌زرێنێت و قازانجه‌كه‌ی ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ خه‌زێنه‌ی گشتی؟

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن شێخ موحه‌مه‌د كوڕی صالح ئه‌لمونه‌جید دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه : " بیستومه‌ كه‌ ده‌ڵێن ده‌ركردنی زه‌كات له‌ مانگی ره‌مه‌زاندا خێری زیاتره‌ وباشتره‌ له‌ ده‌ركردنی له‌ مانگه‌كانی تردا، ئایا ئه‌مه‌ ڕاسته‌ ؟ وه‌ ئایا به‌ڵگه‌ چیه‌ له‌سه‌ر ئه‌مه‌ ؟ بۆ زانینیشتان كاتی فه‌رمی ده‌ركردنی زه‌كاته‌كه‌ پێده‌چیت پێش ڕه‌مه‌زان یان دوای ڕه‌مه‌زان بێت " ؟.

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ری ئیسلام هاوس وه‌ڵام دراوه‌ته‌وه‌ : یه‌كه‌م : ئایا زه‌كات ده‌شێت بدرێت به‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ پێیان ده‌ڵێن سه‌ید (نه‌وه‌كانی فاطمه‌ و ئيمامی علی)، كه‌سێك سه‌یده‌و موچه‌خۆره‌ به‌ڵام موچه‌كه‌ی به‌شی بژێوی ناكات و له‌ 90% ی موچه‌كه‌ی ده‌داته‌وه‌ به‌ قه‌رزی زه‌وییه‌ك كه‌ كڕیویه‌تی بۆ ئه‌وه‌ی بیكاته‌وه‌ به‌ خانو وه‌ كرێ خانوشی لێبدات و قه‌رزی دوكانیشی لێ بداته‌وه‌.. به‌ڵام ئه‌و كه‌سه‌ كه‌مته‌رخه‌م بێت به‌رامبه‌ر به‌ نوێژه‌كانی و هه‌ندێك جار نوێژه‌كانی نه‌كات.. ئایا ده‌كرێت زه‌كاتی پێ بدرێت؟ دووه‌م : ئه‌گه‌ر زه‌كاتی پێده‌شێت ده‌كرێت زه‌كاته‌كه‌ له‌ بری قه‌رز دابشكێنرێت؟

پرسیارێكه له‌لایه‌ن به‌رنامه‌ی ( نور علی الدرب) وه‌لام دراوه‌ته‌وه‌‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه:" ئایا دروسته‌ مرۆڤ زه‌كاتی ماڵوسامانی بدات به‌ خزمانی نزیكی خۆی، ئه‌گه‌ر هاتوو هه‌ژار و نه‌دار بوون، وه‌ك باوك و دایك و برا و خوشك ؟".

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن شێخ عبد العزیز بن باز ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: ئایا دروسته‌ زه‌كات بدرێت به‌ خزمان ئه‌گه‌ر هه‌ژار بوون، وه‌ك زه‌كات دان به‌ باوك ودایك و برا و خوشك ؟

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: : ئایا دروسته‌ كه‌سێكی ده‌وڵمه‌ند قه‌رزی له‌سه‌ر كه‌سێكی هه‌ژار بێت، قه‌رزه‌كه‌ی بخاته‌ به‌ر زه‌كات؟

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ڕی ئیسلام هاوس، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: من كه‌سێكم بازرگانی ده‌كه‌م ئه‌و ده‌ست مایه‌یه‌ی كه‌ به‌ده‌ستمه‌وه‌یه‌ قازانج ده‌كات، ئایا ئه‌و قازانجه‌ش ده‌بێت ساڵی به‌سه‌ردا بگه‌ڕێته‌وه‌؟