زه‌كات

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ په‌رتووكی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان ) له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان و گه‌وره‌ مه‌شایخه‌كان، له‌م ووتاره‌دا پێناسه‌ی زه‌كات كراوه‌ له‌ زمانه‌وانی و زاراوه‌ی شه‌رعیدا، له‌ گه‌ڵ ڕوونكردنه‌وه‌ی حوكمی زه‌كات وحوكمی ئه‌و كه‌سه‌ش كه‌ ئینكاری ده‌كات، یان ڕێگری ده‌كات له‌ده‌ركردنی، هه‌روه‌ها باسی ئه‌و ماڵ وسامانانه‌ كراوه‌ كه‌ زه‌كاتیان تێدا واجبه‌، له‌گه‌ڵ حیكمه‌تی واجب بوونی له‌ ئیسلام، وه‌ ئایا زه‌كات له‌سه‌ری كێ واجبه‌، له‌ كۆتاییشه‌وه‌ باسی جۆره‌كانی زه‌كات و زه‌كاتی قه‌رز كراوه‌ .

زه‌كات هه‌قێكی واجبه‌ خوای گه‌وره‌ دایناوه‌ له‌سه‌ر ماڵێكی تایبه‌ت، بۆ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی تایبه‌تی دیاریكراو، له‌كاتێكی دیاریكراودا، له‌ پێناو به‌ده‌ستهێنانی ڕه‌زامه‌ندی خوای گه‌وره‌ وپاككردنه‌وه‌ی ده‌روون و ماڵ وسامان وكۆمه‌ڵگه‌ .

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی فه‌زڵه‌كانی زه‌كات ده‌كات له‌ ژێر تیشكی ئایه‌ته‌كانی قورئانی پیرۆز وفه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم، وه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر الفقه الإسلامي».

زه‌كات سێیه‌م كۆڵه‌گه‌ و پایه‌ى گرنگى ئیسلامه‌، كه‌به‌بێ ئه‌و بیناى ئیسلام ناتوانرێ بنیات بنرێ...

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ په‌رتووكی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان ) له ده‌روازه‌ی چواره‌م له‌ زه‌كاتی ووشتر وئاژه‌ڵ وڕه‌شه‌ ووڵاخ، له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان و گه‌وره‌ مه‌شایخه‌كان ، له‌م ووتاره‌دا باسی چه‌ند بابه‌تێك كراوه‌، له‌وانه‌ : مه‌رجه‌كانی واجب بوونی زه‌كات له‌ ووشتر و ئاژه‌ڵ و ڕه‌شه‌ ووڵاخ، و ئه‌و ئه‌ندازه‌یه‌ی كه‌ واجبه‌ له‌ زه‌كاتی ووشتر و مه‌ڕ وبزن و ڕه‌شه‌ ووڵاخدا بدرێت به‌ زه‌كاتدا، هه‌روه‌ها باسی صیفه‌تی ئه‌و مه‌ڕ وماڵات وڕه‌شه‌ ووڵاخ و ووشتره‌ی كه‌ ده‌درێت له‌ زه‌كاتدا، كه‌ ده‌بێت چۆن بن باسكراوه‌، له‌ كۆتاییشه‌وه‌ باسی زه‌كاتی مه‌ڕ وماڵات و ئاژه‌ڵی تێكه‌ڵاو كراوه‌ ..

له‌م ووتاره‌دا باس له‌م بابه‌تانه‌ كراوه‌ : ئه‌و كه‌سانه‌ی زه‌كاتیان پێده‌شێت، وه‌ ئه‌وانه‌شی كه‌ زه‌كاتیان پێ نادرێت، وه‌ ئایا مه‌رجه‌‌ له‌كاتی زه‌كات دابه‌شكردندا هه‌ر هه‌موو ئه‌و ده‌سته‌ وتاقمانه‌ بگرێته‌وه‌ كه‌ ئایه‌ته‌كه‌ ئاماژه‌ی پێداون، وه‌ ئایا دروسته‌ زه‌كات له‌ شار و جێگایه‌كه‌وه‌ بۆ شار وجێگایه‌كی تر نقڵ بكرێت وبگوازرێته‌وه‌ ؟

له‌م ووتاره‌دا باسی زه‌كاتی ئه‌وه‌ی له‌ زه‌وی ده‌رده‌هێنرێت له‌ به‌روبومی كشتوكاڵ وچی كاتێك واجب ده‌بێت، له‌گه‌ڵ مه‌رجه‌كانی واجب بوونی زه‌كات و ئه‌ندازه‌ی ئه‌وه‌ی له‌ زه‌كاتدا ده‌درێت، هه‌روه‌ها باسی زه‌كاتی هه‌نگوین و ئه‌و شتانه‌ش كه‌ له‌ زه‌وی له‌ ئاسه‌واری كۆنی سه‌رده‌می نه‌فامی ده‌رده‌هێنرێن و ده‌دۆزرێنه‌وه‌.

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ په‌رتووكی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان ) له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان و گه‌وره‌ مه‌شایخه‌كان ، له‌م ووتاره‌دا : حوكمی زه‌كاتی زێر ویزوو و ئه‌ندازه‌ی واجب بوونی زه‌كات تیایاندا له‌گه‌ڵ مه‌رجه‌كانی، وحوكمی خستنه‌ سه‌ر یه‌كێك له‌م دووانه‌ بۆ سه‌ر ئه‌وی تر تاوه‌كو (نصاب) یان پێ ته‌وا بكرێت، باسكراوه‌، له‌گه‌ڵ باسكردنی زه‌كاتی خشڵی ئافره‌تان، له‌كۆتاییشه‌وه‌ باسی زه‌كاتی ماڵی بازرگانی كراوه‌، له‌گه‌ڵ مه‌رجه‌كانی واحب بوونی زه‌كات تێیدا .

زه‌كاتی سه‌رفیتره‌ : بریتیه‌ له‌و زه‌كاته‌ دیاری كراوه‌ی كه‌ مرۆڤی موسڵمان به‌ كۆتایی هاتنی مانگی ڕه‌مه‌زان و پێش ئه‌نجامدانی نوێژی چه‌ژن له‌سه‌ری واجب ده‌بێت، بۆ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی دیاری كراو .

خوێنه‌ری به‌ڕێز: به‌م شێوه‌یه‌ی‌ خواره‌وه‌ باس له‌ زه‌كاتی‌ سه‌رفیتره‌ ده‌كه‌ین: یه‌كه‌م: حوكمی‌ سه‌رفیتره‌و حیكمه‌ته‌كانی‌. دووه‌م: ئه‌و شته‌ی‌ كه‌ ده‌بێت بدرێ له‌ سه‌رفیتره‌دا. سێیه‌م: ئه‌ندازه‌كه‌ی‌. چواره‌م: كاتی‌ ده‌ركردنی‌ زه‌كاتی‌ سه‌رفیتره‌. پێنجه‌م: شوێنی‌ ده‌ركردنی‌ زه‌كاتی‌ سه‌رفیتره‌.

ماڵی‌ بازرگانی‌‌ ده‌وترێت به‌ هه‌موو ئه‌و كه‌ل‌و په‌ل‌و شتومه‌كانه‌ ده‌وترێت كه‌مامه‌ڵه‌یان پێوه‌ ده‌كرێت به‌مه‌به‌ستی‌ قازانجكردن جا چ گوازراوه‌بن (المنقوله‌) وه‌ك ئاژه‌ڵ‌‌و سه‌یاره‌‌و قوماش یان نه‌گوازراوه‌، وه‌ك زه‌وی‌‌و زار‌و خانووبه‌ره‌.

ئه‌م وتاره‌ روونكردنه‌وه‌یه‌ ده‌رباره‌ی زه‌كاتی خه‌زنه‌و كانزایه‌كان له‌ ڕوانگه‌ی ئاینی پیرۆزی ئیسلامه‌وه‌.

زه‌كاتی‌ ئاژه‌ڵ‌ سێ‌ جۆر له‌ئاژه‌ڵ‌‌و ماڵات ده‌گرێته‌وه‌ كه‌ پێویسته‌ زه‌كاتیان لێ‌ بدرێت كه‌ئه‌مانه‌ن (ووشتر‌و ره‌شه‌وڵاخ (مانگا‌و گامێش) ‌و مه‌ڕ‌و بزن. ناوه‌ڕۆكی ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌: - راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كاتی‌ ووشتر. - راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كاتی‌ مه‌ڕ‌و بزن. - به‌ڵگه‌ی‌ زه‌كاتی‌ مه‌ڕ‌و بزن‌و راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كات‌و ئه‌ندازه‌ زه‌كات لێدانی‌. - مه‌رجه‌كانی‌ زه‌كات لێكه‌وتنی‌ ئاژه‌ڵ‌.

ئه‌م بابه‌ته‌ ده‌رباره‌ی زه‌كاتی‌ به‌روبوومی‌ كشتوكاڵ‌‌و میوه‌جاتن وه‌ ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی بریتیه‌ له‌: - به‌ڵگه‌ له‌سه‌ر واجب بوونی زه‌كاتی‌ به‌روبوومی‌ كشتوكاڵ‌‌و میوه‌جات له‌ قورئان سوننه‌ت. - ئه‌و به‌ربوومانه‌ی‌ زه‌كاتی‌ لێده‌درێت. - راده‌ی‌ گه‌شتنه‌ زه‌كاتی‌ به‌روبوومی‌ كشتوكاڵ‌‌و میوه‌جات. - له‌ به‌روبوم‌و میوه‌جات چه‌ند ده‌درێت له‌ زه‌كات دا.

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی چه‌ند خاڵێك ده‌كات ، له‌وانه‌: ١- مه‌رجی‌ زه‌كاتی‌ ئاڵتوون‌و زیو ٢- زیو چه‌ند بێت زه‌كاتی‌ لێ‌ ده‌درێت‌و چه‌ندی‌ لێ‌ ده‌درێت؟ ٣- ئاڵتون له‌ چه‌ندا زه‌كاتی‌ لێ ده‌درێ‌‌و چه‌ندی‌ لێ ده‌درێت.

زانایان له‌م مه‌سئه‌له‌یه‌دا‌ ڕای جیاوازیان هه‌یه‌، وه‌هه‌ر كه‌سێك ئه‌یه‌وێت ئیحتیاط بكات له‌م مه‌سئه‌له‌یه‌دا و ئه‌یه‌وێت زه‌كاتی لێ بدات، ئه‌وه‌ شتێكی جوان باش ده‌كات...

زه‌كات ده‌ركردن به‌و شێوه‌یه‌ی ئیسلام باسی كردوه‌ یه‌كێكه‌ له‌و هۆكارانه‌ی كه‌ ته‌كافل و هه‌مانگه‌یه‌كی ته‌واو دروست ده‌كات له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌دا...

سه‌ره‌تا سه‌باره‌ت به‌زه‌كاتی قه‌رز ده‌بێت بزانین زانایانی ئیسلام له‌م باره‌یه‌وه‌چیان ووتوه‌؟ ئایا قه‌رز زه‌كاتی لێ ده‌درێت؟ وه‌ئایا چۆن چۆنین زه‌كاته‌كه‌ی لێ ده‌ده‌رێت ؟

به‌یه‌كده‌نگی زانایان زه‌كاتی سه‌رفیتره‌واجبه‌له‌سه‌ر هه‌موو مسوڵمانێكی ئازادو كۆیله‌جا نێر بێت یان مێ گه‌وره‌بێت یان بچوك،وه ‌زه‌كاتی سه‌رفیتره‌ ده‌درێت به‌وانه‌ی كه‌دروسته‌زه‌كاتی ماڵیان بدرێتێ وه‌كو هه‌ژاران و نه‌بوان وجگه‌له‌مانه‌ش له‌ئه‌هلی زه‌كات...

زانایانی ئیسلام دوو بۆچونیان هه‌یه‌له‌سه‌ر دره‌نگ خستنی ده‌ركردنی زه‌كات پاش ئه‌وه‌ی كه‌واجب ده‌بێت . لێره‌دا هه‌ردوو بۆچونه‌كه‌له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌‌كانیان ده‌خه‌مه‌ڕوو ، پاشان بۆ چونی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌و ڕاستر  ڕون ده‌كه‌مه‌وه‌‌.