مامه‌ڵه‌ داراییه‌كان

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی به‌شێك له‌ كتێبی ( الفقه المسیر = فیقهی ئاسان) له په‌رتووكی مامه‌ڵه‌كان، ده‌روازه‌ی ده‌یه‌م : له‌باره‌ی هاوبه‌شی ( شه‌ریكایه‌تی) وه‌ ده‌سته‌ بژیڕێك له‌ زانایان دایانناوه‌، له‌م ووتاره‌دا دوو بابه‌تی سه‌ره‌كی باسكراوه‌، بابه‌تی یه‌كه‌م : پێناسه‌ی هاوبه‌ش بوون ( شه‌ریكایه‌تی ) و حوكم وبه‌ڵگه‌كان له‌سه‌ر مه‌شروعیه‌تی ، بابه‌تی دووه‌م : جۆره‌كانی هاوبه‌شی ( شه‌ریكایه‌تی ) گرێبه‌سته‌كان .

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن ده‌سته‌ی به‌شی زمانی كوردی له‌ ماڵپه‌ری ئیسلام هاوس وه‌ڵام دراوه‌ته‌وه‌ : به‌م دواییانه‌ وپاش سه‌رهه‌ڵدانی قه‌یرانی دارایی له‌ هه‌رێمی كوردستان ونه‌بوونی (سیوله) له‌ بانكه‌كاندا، حكومه‌تی هه‌رێم ئه‌و چه‌ك (شیك) ــانه‌ی دیدات به‌ به‌ڵێنده‌ران وبه‌رهه‌مهێنه‌ران، خاوه‌نه‌كانیان له‌ بازاڕدا به‌ نرخی كه‌متر ده‌یفرۆشنه‌وه‌، بۆ نموونه‌ حكومه‌ت چه‌ك ( شیك ) ێكی به‌ نرخی (100) ملیۆن دینار نووسیوه‌ بۆ به‌ڵێنده‌رێك، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌ بانكدا پاره‌ نیه‌، ئه‌م به‌ڵێنده‌ره‌ چه‌كه‌كه‌ی له‌ بازاڕدا به‌ (95) ملیۆ دینار ده‌فرۆشێته‌وه‌، ئایا حوكمی شه‌رعی ئه‌م كڕین وفرۆشتنه‌ چیه‌ ؟ خوای گه‌وره‌ پاداشتی خێرتان بداته‌وه‌..

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن لیژنه‌ی هه‌میشه‌یی بۆ لێكۆلینه‌وه‌ی زانستی و فه‌توا و بانگه‌واز و رێنمایی، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: من كه‌سێكم له‌ بواری عه‌قارات ( زه‌وی و خانوو به‌ره‌)دا كار ده‌كه‌م و سه‌رمایه‌ی خۆم و چه‌ند كه‌سێكیشم خستوه‌ته‌ گه‌ڕه‌وه‌، زۆر جاریش كاره‌كانم له‌گه‌ڵ به‌ڵێنده‌ره‌كاندایه‌، به‌تایبه‌تی بۆ دروستكردنی باڵه‌خانه‌ ویه‌كه‌كانی نیشته‌جێ بوون، به‌و پێیه‌ی كه‌ له‌ قانوندا بڕگه‌یه‌ك هه‌یه‌ پێی ده‌وترێت( الشرط الجزائي ) چۆنیه‌تیه‌كه‌یش به‌م شێوه‌یه‌یه‌، من كاتێك گرێ به‌ستێك له‌گه‌ڵ به‌ڵێنده‌رێكدا ده‌به‌ستم بۆ دروستكردنی چه‌ند یه‌كه‌یه‌كی نیشته‌جێ بوون كه‌ به‌ ماوه‌ی ساڵێك بۆم ته‌واو بكات، ئه‌گه‌ر هاتوو له‌و ماوه‌یه‌دا دروست نه‌كرد و دواكه‌وت له‌ماوه‌كه‌ی خۆی، من بۆ هه‌ر ڕۆژێك دواكه‌وتن بڕی (1000) هه‌زار دۆلاری لێ بسێنم، ئایا ئه‌م بڕه‌ پاره‌یه‌ی كه‌ لێی ده‌سێنم دروسته‌ ؟

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن لیژنه‌ی هه‌میشه‌یی بۆ لێكۆلینه‌وه‌ی زانستی و فه‌توا و بانگه‌واز و رێنمایی ، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: كه‌سێك ده‌پرسێت و ده‌ڵێت : له‌ یه‌كێك له‌ به‌رنامه‌كانی ( نور علی الدرب ) گوێم لێ بوو كه‌ ده‌یوت : مامه‌ڵه‌ كردن له‌گه‌ڵ ئه‌و بانكانه‌ی كه‌ ڕیبا وه‌رده‌گرن حه‌رامه‌، هه‌روه‌ها مامه‌ڵه‌ كردن به‌ چه‌كه‌كانیشیانه‌وه‌، منیش ناچارم پاره‌كانم له‌ڕێگای یه‌كێك له‌و بانكانه‌وه‌ حه‌واڵه‌ بكه‌م و بینێرم، چونكه‌ من ناتوانم به‌ زیاتر له‌ په‌نجا جونه‌هیه‌وه‌ بچم بۆ میصر و ئه‌و هه‌مووه‌ پاره‌یه‌ش له‌گه‌ڵ خۆمم ببه‌م، ئایا چاره‌ چیه‌ ؟ ئایا دروسته‌ له‌رێگای ئه‌و بانكانه‌وه‌ پاره‌كان حه‌واڵه‌ بكه‌ین و بینێرین ؟

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن لیژنه‌ی هه‌میشه‌یی بۆ لێكۆلینه‌وه‌ی زانستی و فه‌توا و بانگه‌واز و رێنمایی، وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌‌ ئه‌مه‌یه: من له‌باره‌ی فه‌توای یه‌كێك له‌زاناكانه‌وه‌ له‌به‌رێزتان ده‌پرسم كه‌ له‌ناو خه‌ڵكدا بڵاو بووه‌ته‌وه‌، كه‌ ده‌ڵێت : ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێك ماڵو سامانێكی حه‌رامی له‌ڕێگه‌ی دروستكردن وفرۆشتنی شه‌راب و(عه‌ره‌ق) یان فرۆشتنی ماده‌ بێهۆشكه‌ره‌كانه‌وه‌ به‌ده‌ستهێنا، وپاشان ته‌وبه‌ی كرد وگه‌ڕایه‌وه‌ بۆلای خوای گه‌وره‌ وپه‌شیمان بوویه‌وه‌، ئه‌و ماڵوسامانه‌ی كه‌ به‌ده‌ستی هێناوه‌ له‌و كارانه‌دا بۆی حه‌ڵاڵه‌، زۆرێك له‌ قوتابیانی زانسته‌ شه‌رعیه‌كانیش ئه‌م پرسیاره‌ ده‌كه‌ن، یۆیه‌ من پێم خۆش بوو ئه‌م پرسیاره‌ ئاڕاسته‌ی جه‌نابتان بكه‌م ؟

خوێنه‌رانی به‌ریز له‌بابه‌تی ئه‌م جاره‌ماندا پێمان خۆش بوو، بابه‌تێكی گرنگ بخه‌ینه‌ به‌رباس ولێكۆڵێنه‌وه‌، كه‌ له‌م ڕۆژگاره‌ی ئه‌مڕۆماندا زۆر به‌ربڵاوه‌ وبه‌هۆی نه‌بوونی ده‌زگایه‌كی چاودێری تۆكمه‌وه،‌ له‌زۆربه‌ی زۆری ده‌زگاكانی حكومه‌تدا بووه‌ به‌دیارده‌یه‌كی نامۆ‌، وكه‌س ناتوانێت نكولی لێ بكات، ئه‌ویش تاوانی به‌رتیل وه‌رگرتنه‌ له‌لایه‌ن كه‌سانێكی هه‌لپه‌رست وده‌روون نه‌خۆشه‌وه‌ . به‌ڕێزان: ئه‌م بابه‌ته‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: (پێناسه‌ی به‌رتیل (الرشوة)، حوكمی به‌رتیل ( ڕه‌شوه‌) له‌شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا، جۆره‌كانی به‌رتیل و ڕه‌شوه، سزای تاوانی به‌رتیل له‌ شه‌ریعه‌تی ئیسلامدا...)

پرسیارێكه‌‌ له‌ لایه‌ن شێخ موحه‌مه‌د ساڵح العثیمین وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ده‌قی پرسیاره‌كه ئه‌مه‌یه‌: «حوكمی فرۆشتنی ئەڵقەی ئاڵتون بۆ پیاوان چییە ئەگەر زەرەنگەرەكە دڵنیا بێت لەوەی كە كڕیارە پیاوەكە لەدەستی دەكات؟».

پرسیارێكه‌‌ له‌ لایه‌ن شێخ موحه‌مه‌د ساڵح العثیمین - ڕه‌حمه‌تی خوای لێبێت - وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ده‌قی پرسیاره‌كه ئه‌مه‌یه‌‌: ئایا حوكمی شه‌رعی فرۆشتنی كاڵایه‌ك چیه‌ هێشتا ئه‌و كاڵایه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی وڵات بێت و نه‌گه‌شتبێته‌ ده‌ستی خاوه‌نه‌كه‌ی ؟.

پرسیارێكه‌‌ له‌ لایه‌ن شێخ عبد الكریم الخضیر ئه‌ندامی ده‌سته‌ی گه‌وره‌ زانایانی شانشینی عه‌ره‌بستانی سعودیه وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ده‌قی پرسیاره‌كه ئه‌مه‌یه‌‌: من پارچه‌یه‌ك زه‌ویم له‌شه‌قامێكی بازرگانی به‌ قسطی مانگانه‌‌ و بۆماوه‌ی ده‌ ساڵ‌ كڕیوه‌، ئایا هه‌موو ساڵێك زه‌كاتی تێدا واجب ئه‌بێت؟ یان پاش كۆتای هاتنی قسطه‌كان زه‌كاتی تێدا واجب ئه‌بێت ؟.

ئاینی پیرۆزی ئیسلام كرین وفرۆشتن وبازرگانی به‌شێوه‌یه‌كی گشتی حه‌ڵاڵ كردووه‌ و ڕیبا و سوود خواردنیشی قه‌ده‌غه‌ وحه‌رام كردووه‌... وه‌هه‌ندێ مامه‌ڵه‌ هه‌یه‌ كه‌ له‌ شه‌رع دا قه‌ده‌غه‌ كراوه‌ و رێگرى لێ كراوه‌ لێره‌دا باسیان ده‌كه‌ین له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌كانیاندا...

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن سایتی ( ئیسلام پرسیار وه‌ڵام ) وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌:" ئایا دروسته‌ كرێن وفرۆشتن له‌ناو مزگه‌وتدا له‌كاتێك مه‌به‌ستت پێی كارێكی خێریخوازی بێت و داهات و قازانجه‌كه‌ی بدرێت به‌ده‌زگایه‌كی خێرخوازی ئه‌وانیش بیده‌ن به‌ هه‌تیوان و هه‌ژارانی موسڵمانان، وه‌ك ئه‌وه‌ی په‌رتووك و كاسێتی ئیسلامی بفرۆشیت كه‌ مه‌به‌ست له‌هه‌ردووكیان چ له‌فرۆشتن و چ له‌صه‌رفكردنیشی هه‌ر خێركردن بێت‌‌؟".

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن سایتی ( ئیسلام پرسیار وه‌ڵام ) وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌:" حوكمی ئیسلام چیه‌ سه‌باره‌ت به‌و كه‌سانه‌ی كه‌ دووكه‌ڵ ده‌فرۆشن مه‌به‌ستم فرۆشتنی جگه‌ره‌یه‌؟ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ڕێگای پێدرابێت له‌لایه‌ن كۆمپانیای دروستكردنی جگه‌ره‌وه‌‌؟".

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن سایتی ( ئیسلام پرسیار وه‌ڵام ) وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌:" كۆمپانیایه‌كی بیانی هه‌یه‌ ده‌یه‌وێت هه‌ندێك كه‌ل وپه‌ل وئامێری پڕۆژه‌كان بگوازێته‌وه‌ بۆ شانشینی عه‌ره‌بستانی سعودی، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا داوایان لێكراوه‌ كه‌ زه‌مان بانكیه‌كیان هه‌بێت به‌ بڕی ( 50 ) ملیۆن ڕیاڵ، منیش هه‌ستام به‌ كۆكردنه‌وه‌ی هه‌ردوو لایه‌نی كۆمپانیا بیانییه‌كه‌ له‌گه‌ڵ به‌رهه‌مهێنێكی لوبنانی له‌سعودیه‌...؟".

یه‌كێك له‌و بابه‌تانه‌ی كه‌ ماوه‌یه‌كه‌ باس وخواستی هاتووه‌ته‌ سه‌ر ڕووپه‌ڕی سایت و ڕۆژنامه‌ وگۆڤاره‌كان ولێره‌ وله‌وێ باسی لێ ده‌كرێت، مه‌سئه‌له‌ی گرێبه‌ست وكۆمپانیاكانی دڵنیایی بازرگانی یه‌ ، كه‌زۆربه‌ی زۆری یاسا وڕێساكانی ووڵاتانی پێشكه‌توو باسیان لێوه‌ كردووه‌ وكۆمه‌ڵێك له‌ لێكۆڵه‌ره‌وانیش ئه‌سپی خۆیانیان تێدا تاووداوه‌ وله‌م بواره‌دا باسی زۆریان نووسیوه‌ و له‌ڕاستیشدا جیاوازیان له‌نێواندا دروست بووه‌، بۆیه‌ منیش حه‌زم كرد پوخته‌یه‌ك له‌م باره‌یه‌وه‌ له‌چه‌ند خاڵێكدا بخه‌مه‌ به‌رده‌م ئێوه‌ی به‌ڕێز .

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن شێخ ابن باز ـ ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ـ وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌:" له‌هه‌ندێك مزگه‌وته‌كاندا كتێب یان كاسێت به‌ شێوه‌ی خواستن ( استعارة ) ده‌درێت به‌خه‌ڵكی به‌ڵام به‌مه‌رجێك هه‌ركه‌سێك ئه‌و كتێبه‌ی یان ئه‌و كاسێته‌ی له‌كاتی دیاری كراوی خۆیدا نه‌گه‌رانده‌وه‌ ئه‌وا بڕێك پاره‌ی وه‌ك غه‌رامه‌ لێ ده‌سه‌نرێت، كه‌ دواتر ئه‌و پاره‌یه‌ له‌ خزمه‌تكردن و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی ئه‌و مزگه‌وته‌دا خه‌رج ده‌كرێت، ئایا ئه‌مه‌ دروسته‌ ئه‌ی سه‌ماحه‌تی شێخ؟".

لێره‌و له‌وێ زۆر پرسیارمان لێ ده‌كرێت سه‌باره‌ت به‌ حوكمی شه‌رعی به‌شداری كردن لــه‌ ( تسویق = بازاڕ په‌یدا كردن ) بۆ كۆمپانیاكانی ( كویست نت و گۆڵد كویست و بزناس ) و هی تریش كه‌ ئایا حه‌ڵاله‌ مرۆڤی موسڵمان بۆ ده‌ست كه‌وتنی قازانج له‌گه‌ڵ ئه‌و كۆمپانیا وشه‌ریكانه‌دا به‌شداری بكات ؟ بۆ ئه‌وه‌ی موسڵمانان شاره‌زابن ده‌رباره‌ی ئه‌م جۆره‌ مامه‌ڵه‌كردنانه‌ پێمان خۆشه‌ ئه‌م لێكۆڵینه‌وه‌یان پێشكه‌ش بكه‌ین...‌

پرسیارێكه له‌ لایه‌ن شێخ ابن عثیمین ـ ڕه‌حمه‌تی خوای لێ بێت ـ وه‌ڵامی دراوه‌ته‌وه‌، وه‌ ناوه‌ڕۆكی پرسیاره‌كه‌ ئه‌مه‌یه‌:" هه‌ندێك له‌ خوێندكاران وقوتابیانی له‌كاتی سه‌عی كردنی زانسته‌ شه‌رعیه‌كاندا گره‌و ده‌كه‌ن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ركه‌سێكیان هه‌ڵه‌ی كرد له‌وه‌ڵامدانه‌وه‌ی پرسیارێكی شه‌رعیدا كتێبێك بكڕێت بۆ ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌وه‌ڵامه‌كه‌ی‌ به‌ڕاستی ده‌داته‌وه‌، ئایا كارێكی له‌م شێوه‌یه‌ حه‌ڵاڵه؟‌".

خوای گه‌وره‌ منه‌ت ده‌كات به‌سه‌ر به‌نده‌كانیدا به‌وه‌ی كه‌ ماڵ وسه‌ره‌وت وسامان ومناڵ ونه‌وه‌ی پێ به‌خشیون، بۆ ئه‌وه‌ی تاقیان بكاته‌وه‌ له‌وه‌ی كه‌ پێی عه‌طا كردوون، جا یان ده‌بێت به‌ نــاز ونیعمه‌ت بۆ خــاوه‌نه‌كه‌ی، یان ( خوا په‌نامان بدات ) ده‌بێت به‌ به‌ڵا وموصیبه‌ت بۆی...

فه‌توای گه‌وره‌ زانایانی ئیسلام سه‌باره‌ت به‌ حوكمی وه‌رگرتنی پێشینه‌ی خانوو( سولفه‌ی عه‌قار ) ئه‌گه‌ر سوو ( ڕیبا ) ی له‌سه‌ر بێت.

كاغه‌زه‌ بازرگانی یه‌كان( سه‌ك..سه‌ند..كومبیالا ) به‌ ده‌سته‌واژه‌ی مامه‌ڵه‌ی سه‌رده‌م حیساب ده‌كرێن، وه‌ مافی سامانی و نه‌قدی و قه‌رزی له‌ لابوون جێگیر ده‌كه‌ن.