په‌رتوكه‌كان

دابه‌شكردن و بنه‌مادانان بۆ كتێبی (القول المفید) : كتێبێكه‌ به‌ زمانی كوردی (سۆرانی) دكتۆر هه‌یسه‌م سه‌رحان نوسیویه‌تی ، ئه‌ویش كورته‌یه‌كی كتێبی (القول المفید علی كتاب التوحید)ـه‌ له‌ نوسینی زانای پایه‌به‌رز (ئیبن عوسه‌یمین) – ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت- كه‌ به‌ سوودبه‌خشترین كتێبی سه‌رده‌م ده‌ژمێردرێت له‌ روونكردنه‌وه‌ی ته‌وحیددا كه‌ خوای گه‌وره‌ له‌سه‌ر به‌نده‌كانی واجیبی كردووه‌ ، وه‌ ئه‌مجار باسی ئه‌وه‌ی كردووه‌ كه‌ له‌ گه‌ڵ بنچینه‌ی ته‌وحیدا جیاوازه‌ له‌ شیركی گه‌وره‌ ، یان له‌ گه‌ڵ ته‌واوكاری ته‌وحیددا جیاوازه‌ كه‌ ئه‌ویش شیركی بچووكه‌ . نوسه‌ر له‌ به‌رگێكی تازه‌و جوانه‌وه‌ ئاماده‌ی كردووه‌ له‌سه‌ر شێوه‌ی خشته‌ و دابه‌شكردنی بابه‌ته‌كان ، مه‌به‌ست و مانا‌ گشتییه‌كانی هه‌موو به‌شێكی تێدا باسكردووه به‌ به‌ڵگه‌ و ئه‌سه‌ره‌وه‌‌ ، وه‌ له‌ پاش هه‌موو به‌شێك كۆمه‌ڵێك‌ پرسیار و تاقیكردنه‌وه‌ی داناوه‌ ، هه‌موو ئه‌وانه‌ به‌ بێ كورتكردنه‌وه‌یه‌ك زیان به‌ بابه‌ته‌كه‌ بگه‌یه‌نێت و به‌ بێ درێژكردنه‌وه‌یه‌كی بێزاركه‌ر.

خوێنەری بەڕێز: ئەم كتێبەی بەردەستت لە بنەڕەتدا بریتی بووە لە (وتاری ڕۆژی عەرەفەی ساڵی (1432) كۆچی كە لە حەجی ئەو ساڵەدا لە ناو مزگەوتی (نەمیرە)دا لە لایەن زانای ڕێزدار (عبد العزیز بن عبد الله آل الشیخ) (موفتی تێكڕای شانیشینی عەرەبستانی سعودێ‌ و سەرۆكی دەستەی گەورە زانایان)ەوە پێشكەشكراوە و دواتر نووسراوەتەوە و بە ناونیشانی (الإسلامُ منهاجُ الـحیاة) لە لایەن (وەزارەتی ئەوقاف و بانگەواز و ڕێنمایی / وەكیلی وەزارەت بۆ كاروباری مزگەوتەكان و بانگەواز و ڕێنمایی)ـەوە لە چاپدراوە. مامۆستا محمد عبد الرحمن لطیف - خوا پاداشتی خێری بداته‌وه‌ - لەبەر زۆر گرنگی و پڕ سوودی بابەتەكە بە پێویستی زانی كەوا وەریبگێڕینە سەر زمانی كوردی شیرین.

ئەم كتێبە بچووكە چەندین ڕێنمایی گرنگ و خێر و چاكەی گەورەی سەلمێنراو بە فەرموودە صەحیحەكان لە خۆ گرتووە، پێویسته‌ هه‌موو موسڵمانێك شاره‌زایی بێت و كاری پێ بكات له‌ ژیانی ڕۆژانه‌یدا بۆ ئه‌وه‌ی به‌خته‌وه‌ری دونیاو قیامه‌ت بێت.

مامۆستا نيهاد – خوا بیپارێزێت - له‌م په‌رتوكه‌ باسی یه‌كێك له‌ دایكی باوه‌ڕداران باس ده‌كات كه‌ حه‌فصه‌ی كچی عومه‌ری كوری خه‌تتابه‌‌ خوا له‌ خۆی وباوكی ڕازی بێت، وه‌ ناوه‌ڕۆكی په‌رتوكه‌كه‌ بریتیه‌ له‌: پێشه‌كیێك، ناوو ڕه‌چه‌ڵه‌كی حه‌فصه‌، برا وخوشكه‌كانی، له‌ دایكبوونی، شووكردنی به‌ پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، ژیانی له‌ ماڵی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، غیره‌ت له‌ ژیانی حه‌فصه‌دا، ژیان وهه‌ڵوێسته‌كانی له‌ پاش وه‌فاتی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، وه‌فات كردنی

مامۆستا نهاد – خوا بیپارێزێت - له‌م په‌رتوكه‌ باسی یه‌كێك له‌ خۆشه‌ویسترین ونزكترین ولێكچووترین وپایه‌دارترینی هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلی الله علیه وسلم ده‌كات كه‌ حه‌سه‌نی كوڕی عه‌لیه‌ خوا له‌ خۆی وباوكی ڕازی بێت، وه‌ ناوه‌ڕۆكی په‌رتوكه‌كه‌ بریتیه‌ له‌: پێشه‌كیێك، ناوو ڕه‌چه‌ڵه‌كی حه‌سه‌نی كوڕی عه‌لی، برا وخوشكه‌كانی، مامه‌كانی، پوره‌كانی، خاڵۆكانی، له‌ دایكبوونی، ناونانی، ژیانی له‌سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم، ژیانی له‌سه‌رده‌می خوله‌فای راشدین، خیلافه‌ته‌كه‌ی، ڕێكه‌وتنی له‌گه‌ڵ موعاویه، وه‌فات كردنی.‌

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێرانی ووتارێك سه‌باره‌ت به‌ (سه‌ره‌تایه‌ك له‌ زانستی قورئانی پیرۆز وه‌رگێرانی ماناكانی) له‌ نووسینی ده‌سته‌ بژێرێك له‌ زانایان، له‌م ووتاره‌دا پێناسه‌ی قورئانی پیرۆز كراوه‌، له‌گه‌ڵ باسكردنی چۆنیه‌تی دابه‌زینی بۆ سه‌ر پێغه‌مبه‌ری خوا ( صلی الله علیه وسلم )، پاشان باس له‌ كۆكردنه‌وه‌ی قورئان وچۆنیه‌تیه‌كه‌ی ده‌كات، له‌گه‌ل ته‌رتیب كردنی سوره‌ت وجوزئه‌كان وحزبه‌كان، هه‌روه‌ها جۆره‌كانی ته‌فسیر و وه‌رگێرانی قورئان بۆ سه‌ر زمانه‌ جیاوازه‌كانی تری غه‌یری عه‌ره‌بی .

لەسەر داواكاری و بەپێویست زانین، ئەم ڕەشنوسەمان خستە بەردەم عومرەكاران تاوەكو زیاتر شارەزاتربن بەهیوای ئەنجام دانی ئەم مەراسیمە عیبادەتییە بەشێوەی ڕاست و دروستی شەرعی خۆی بە بەڵگەی ئایەت و فەرموودە صەحیحەكان. داواكارین لە پەروەردگاری میهرەبان سەفەرو عیبادەتەكانتان لێ‌ قبوڵ بكات و بیكاتە پاكبوونەوەو توێشووی ڕۆژی دوایی و بێبەشمان نەكات لە بەشداربوونی نزاو پاڕانەوەكانتان.

ئه‌م بابه‌ته‌ بریتیه‌ له‌ 100 فه‌رموده‌ی صه‌حیحی پێغه‌مبه‌ر صلی الله علیه وسلم به‌ مبه‌ستی له‌به‌ركردنیان.

هاوسەرگیری ڕێگەیەكە ئیسلام پەسەندی كردووە و خوای گەورە بە شەرعی داناوە بۆ ئەوەی مرۆڤ ‏نەفسی خۆی پاك ڕاگرێت، وە بۆ ئەوەی پارێزگاری بكات لەسەر مانەوەی وەچەو ڕەچەڵەكی، وە ‏بۆ ئەوەی بێتە ڕێگەیەك بۆ پەیوەندی كۆمەڵایەتی و چاككردن و ڕەحمەت و سۆز لەنێوان یەكدا، ‏ئیسلام پلە وپایە و گرنگی هاوسەرگیری شەرعی بەرز نرخاندووە، وە بەبەهێزترین هۆكاری داناوە ‏بۆخۆشەویستی و نزیكبونەوە لەنێوان كەسە نامۆ و دورەكان لەیەكتر.

ئه‌وه‌ى باسى ئێمه‌یه‌ لێره‌دا بریتیه‌ له‌ ترسناكى بیدعه‌و زه‌ره‌رو زیانى بۆ سه‌ر كرده‌وه‌ چاكه‌كان، وه‌ خراپى ئه‌و كه‌سانه‌ى داهێنراو دێننه‌ ناو دینه‌وه‌و به‌رده‌وامن له‌سه‌ر ئه‌نجامدانى بیدعه‌.

برای به‌ڕێزمان مامۆستا فه‌ریدون موحه‌مه‌د له‌م كتێبه‌ باسی پێناسه‌ی به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر دینی خوا وڕاڤه‌ی ئه‌و ئایه‌تانه‌ی ده‌رباره‌ی به‌رده‌وام بوون هاتوون وگرنگی وبه‌روبومه‌كانی به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر دینی خوا ده‌كات.

موسڵمانی خۆشه‌ویست: مردن فه‌وتان وله‌ناو چوونی یه‌كجاری نیه‌، نه‌خێر هه‌ركیز وانیه‌، به‌ڵكو لێكترازان و جیا بوونه‌وه‌ی ڕوحه‌ له‌ لاشه‌ تا كاتێكی دیاری كراو وه‌ گۆڕانه‌ له‌ حاله‌تێكه‌وه‌ بۆ حاڵه‌تێكی تر، وه‌ گواستنه‌وه‌یه‌ له‌ شوێن و ماڵێكه‌وه‌ ( دونیا ) بۆ شوێن وماڵێكی تر( ژیانی به‌ڕزه‌خ ودواڕۆژ). موسڵمانی خۆشه‌ویست: ئه‌م كیتابه‌ به‌شێكه‌ له‌ كیتابی ( كیف تسابق إلی الخیرات ) نوسینی د. موحه‌مه‌د ئیبراهیم نعیم.

خۆشه‌ویستان حه‌جی ماڵی خودا له‌ ته‌مه‌ندا یه‌ك جاره‌ فه‌رزه‌ له‌سه‌ر كه‌سێكی موسڵمان كه‌ توانای دارایی وجه‌سته‌یی هه‌بێت، بۆیه‌ پێویسته‌ له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ به‌ نصیبی ده‌كات، باش له‌ ئه‌حكامه‌كانی حه‌ج كردن شاره‌زا ببێت، تاوه‌كو به‌ جوانترین وباشترین شێوه‌ حه‌جه‌كه‌ی به‌ ئه‌نجام بگه‌یه‌نێت، ئه‌م نامیلكه‌یه‌ی به‌رده‌سیشتان به‌ ناونیشانی ( توێشووی حاجیانی ماڵی خودا ) هه‌وڵێكه‌ بۆ زیاتر خزمه‌تكردنی حاجیان له‌م بواره‌دا، وه‌ك ڕێبه‌رێكیش وایه‌ بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی خوای گه‌وره‌ بۆیان ڕێكده‌خات، زیاره‌تی ماڵه‌ پیرۆزه‌كه‌ی خوای گه‌وره‌ بكه‌ن به‌نیه‌تی ئه‌نجامدانی حه‌ج یان عومره‌، به‌و هیوایه‌ی كه‌ توێشوویه‌كی سوودمه‌ند بێت بۆ حاجیان و میوانانی ماڵی خودا...

برای موسڵمانم خوای گه‌وره‌ زیاد له‌ نه‌وه‌ت جار له‌ قورئاندا باسی ئارامگرتنی كردووه‌، وه‌ پێغه‌مبه‌ری خواش له‌ ده‌یه‌ها فه‌رمووده‌ی خۆیدا باسی ئارامگرتنی كردووه‌، وه‌ هاوه‌ڵانی به‌ڕێز و تابیعیه‌كان و زانایانی پایه‌ به‌رز هه‌ریه‌كه‌یان به‌ جۆرێك له‌ جۆره‌كان ستایشی ڕه‌وشتی ئارامگرتنیان بۆ كردووین. خوێنه‌ری به‌ڕێز: ئه‌م په‌رتووكه‌ باسی ئارامگرتن له‌ قورئانی پیرۆز وفه‌رمووده‌ صه‌حیحه‌كاندا ده‌كات...

ئه‌م په‌رتوكه‌ بریتیه‌ له‌م به‌شانه‌: -فه‌زڵ وتایبه‌تمه‌ندییه‌كانی مانگی ڕه‌مه‌زان. -ڕوكنه‌كانی ڕۆژوو. -ئاده‌به‌كانی ڕۆژوو گرتن. -ئه‌و شتانه‌ی كه‌ ( حه‌ڵاڵه‌) بۆ ڕۆژووان.

یه‌كێك له‌و باسه‌ فیقهییانه‌ی كه‌ هه‌رده‌م جێگه‌ی مشتومڕ و لێكۆڵینه‌وه‌ بووه‌ و، ڕای جیاوازی زۆری له‌ باره‌وه‌ هاتووه‌ و، خه‌ڵكانێكی زۆریش له‌ ڕوانگه‌ی پێویستییان به‌ بابه‌ته‌كه‌وه‌ لایان به‌ لادا كردووه‌ته‌وه‌، _چون كه‌م تا زۆر له‌ قۆناغێك له‌ قۆناغه‌كانی ته‌مه‌ندا زۆرێكمان بابه‌ته‌كه‌ ده‌بێته‌ جێی گرنگیمان و، حه‌وجێ‌ به‌ ڕای دروست له‌و باره‌وه‌ ده‌بین_ حوكمی ڕه‌شكردنی قژ و ڕیشه. بمانه‌وێ‌ و نه‌مانه‌وێ‌، به‌ هۆی ئه‌و فه‌رمووده‌ و گوته‌ و ڕایانه‌وه‌ كه‌ له‌ باره‌ی باسه‌كه‌وه‌ هاتوون، سروشتی بابه‌ته‌كه‌ ڕای جیاواز له‌ خۆ ده‌گرێ‌، هه‌ر بۆیه‌ وه‌ك هه‌ر باسێكی دیكه‌ی فیقهی، ده‌بێ‌ چاوه‌ڕێی ڕای جیاواز و پێچه‌وانه‌ی بكرێ‌ و، تاك لایه‌نانه‌ و به‌ ڕه‌هایی قسه‌ی تێدا نه‌كرێ‌...

باسی ئاژاوه‌و فه‌رته‌نه‌كانی ڕۆژی دوایی باسێكی به‌رفراوانه‌ له‌ كتێبه‌كانی فه‌رمووده‌دا كه‌ ڕووداوو كاره‌ساتێكی زۆر به‌خۆوه‌ ده‌گرێت له‌ ڕووداوه‌كانی نیشانه‌ بچووك و گه‌وره‌كانی ڕۆژی دوایی, كه‌ تێیدا زۆر گۆڕانكاری له‌سه‌ر ئاستی ژیانی به‌نده‌كان و گۆڕانكاریییه‌ گه‌ردوونییه‌كان و گۆڕینی سیسته‌می هه‌ڵسووڕانی ژیان ڕوو ئه‌دات. ئه‌و نیشانه‌ گه‌وره‌ و بچووكانه‌ش زۆر جۆرو چه‌شنیان هه‌یه‌, كه‌ هه‌ندێكیان په‌یوه‌ستن به‌ڕه‌وشته‌كانه‌وه‌, هه‌یه‌ په‌یوه‌سته‌ به‌ گۆڕانكارییه‌ جیۆلۆجییه‌كانه‌وه‌, هه‌روه‌ها ڕوودانی چه‌ندین موعجیزه‌ كه‌ ئه‌قڵی ئینسان له‌ئاستیاندا ده‌سته‌وسان و بێوه‌ڵام ئه‌مێنێ.. زۆر شتی تر كه‌ له‌م باسه‌دا بۆمان ڕوون ده‌بێته‌وه‌, هه‌موو ئه‌و نیشانه‌و ئایه‌تانه‌یش كه‌ ڕوو ئه‌ده‌ن وه‌ك دانه‌ی ته‌سبیح وان و یه‌ك به‌دوای یه‌كه‌وه‌ دێن, تا ئه‌وده‌مه‌ی ڕووداوه‌ گه‌وره‌كه‌ ئه‌قه‌ومێت كه‌ هاتنی ڕۆژی قیامه‌ته‌.

ئه‌م په‌ڕتووكه‌ له‌م باسانه‌ی خواره‌وه‌ پێكدێت: • حوكمی هاوسه‌رگیری • پایه‌كانی هاوسه‌رگیری • مه‌رجه‌كانی هاوسه‌رگیری • ئه‌وشتانه‌ی كه‌ له‌ سه‌ر بنه‌مای نیكاح و هاوسه‌رگیرییه‌وه‌ بونیات ده‌نرێن • سووده‌كانى ژنهێنان

ئه‌م كتێبه‌ باسی كه‌سایه‌تی وسه‌رده‌می عوسمانی كوڕی عه‌ففان خوا لێی ڕازی بێت ده‌كات، وه‌ دابه‌ش كراوه‌ته‌ سه‌ر حه‌وت به‌شدا: به‌شی یه‌كه‌م: له‌ ژیانی مه‌ككه‌وه‌ تا مه‌دینه‌ی منه‌وه‌ره‌. به‌شی دووه‌م: جێنشینكردنی عوسمان وڕێبازی حوكمكردنی... به‌شی سێهه‌م: داموزگای دارای و قه‌زایی له‌سه‌رده‌می عوسماندا. به‌شی چواره‌م: فتوحاته‌كانی سه‌رده‌می عوسمان. به‌شی پێنجه‌م:داموده‌زگای ویلایه‌ته‌كان له‌سه‌رده‌می عوسماندا. به‌شی شه‌شه‌م: هۆكاری فیتنه‌و كوشتنی عوسمان. به‌شی حه‌وته‌م: كوشتنی عوسمان.

ئه‌م كتێبه‌ بریتیه‌ له‌ وه‌رگێڕانی فه‌رمووده‌ هاوبه‌شه‌كانی بوخاری و موسلیم، واته‌ ئه‌و فه‌رموودانه‌ی ئه‌و دوو پێشه‌وا به‌ڕێزه‌، هه‌ردووكیان له‌ صه‌حیحه‌كانیان هێناویانه‌...شایانی باسه‌ ئه‌و فه‌رموودانه‌ی ئه‌و دوو پێشه‌وایه‌ هێناویانه‌ له‌ ریزی پێشه‌وه‌ی كتێبه‌كانی سووننه‌دان. تێبینی: له‌م كتێبه‌دا هەڵەیه‌ك هه‌یه‌ لە لاپەڕەی (3)دایە، ئه‌ویش له‌ لێکدانەوەی ئه‌م ئایەته‌ دایه‌: خوای گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێت: {مَنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللَّهَ وَمَنْ تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا } [النساء: 80]. لێکدانەوەکە نوسراوە: (.....ئێمه تۆمان ناردوه بۆ پاراستنی ئه‌وان). بەڵام دروست ئەمەیە: ( ئێمه تۆمان نـەناردوه بۆ پاراستنی ئه‌وان). واتە لە جیاتی وشەی نەناردوە نوسراوە ناردوە، پێ ئەچێت هەڵەی چاپ بێت نەک ئەنقەست. خوای گەورە پاداشتی چاكه‌ی ئه‌و برایه‌ بدات كه‌وا ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ی ئاشكرا كردوه‌ و لە گوناهی هەموومان ببورێت بە گەورەی خۆی.