فیقه

زۆرێك لە پیاوان لە مانای تەڵاق بەجوانی تێنەگەشتون و ، سوێند خواردن بە تەلاق و تەڵاق خواردن بۆتە بنێشتە خۆشەی سەرزمانیان و هەرکات توڕە بونێکی سادە لەگەڵ خێزانیاندا ڕویدا یان لە دەرەوەی ماڵ بۆ گاڵتەو گەپ یان لەکاتی کڕین و فرۆشتندا زۆریان بۆ هات خێرا سێ بەسێ یەکی پیادا دەکێشن!.

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی ئه‌و ئه‌حكامانه‌ ده‌كات كه‌ تایبه‌ته‌ به‌ سووڕی‌ خوێنی‌ مانگانه‌ی‌ ژنان.

پێناسه‌ى دڵدارى : بریتى یه‌ له‌ : په‌یوه‌ندییه‌كى مۆڵه‌ت پێ نه‌دراو له‌ نێوان هه‌ر دوو ڕه‌گه‌زى نێر و مێ دا به‌مه‌به‌ستى چێژ وه‌رگرتن له‌ یه‌كتر.

ئیسلام ئه‌همیه‌تێكی به‌رزی به‌ منداڵ داوه‌و ژیانی پارێزراو كردووه‌، هه‌ر له‌و ڕۆژه‌ی كه‌ له‌ سكی دایكی بووه‌ مه‌یلی ئه‌و ئه‌همیه‌تدانه‌ی پێدراوه‌، بۆیه‌ وشیاری دایك و باوكانی داوه‌، كه‌ هه‌رگیزاو هه‌رگیز كه‌مته‌رخه‌می له‌ ده‌رهه‌ق په‌روه‌ده‌ی منداڵاندا نه‌كه‌ن و چاو نوقانێك لێیان بێ‌ ئاگا نه‌بن. بۆیه‌ پێغه‌مبه‌ری ئه‌كڕه‌م (صلى الله علیه وسلم) میراتگه‌لێكی زۆرو زه‌وه‌ندی بۆ به‌جێهێشتووین كه‌ پڕیه‌تی له‌ هه‌ڵوێست و چیڕۆك و ڕووداوگه‌لی ئه‌وتۆ، كه‌ فێری كردووین و ڕایهێناوین كه‌ چۆن مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ منداڵاندا بكه‌ین.

ئەم نوسینە كورتە بریتیە لە كۆمەڵە ئامۆژگاریەك سەبارەت بە ئافرەتان لەكاتی چوونە بازاڕدا، جا داواكارم لەخوای گەورە كە ئەوەی دەیخوێنێتەوە سوودی پێ‌ بگەیەنێت و كاریگەری هەبێت، جا ئومێدەوارم لە بەڕێزتان كە پەیڕەوی ئەم خاڵانە بكەن وجێ‌ بەجێی بكەن، چونكە لە سزای خوا دەپارێزرێیت، هەم ڕەوشت وئاكارت قورس وسەنگین دەبێت ودینت سەلامەت دەبێت، هەمیش پاداشتت دەدرێتەوەو خێرت بۆ دەنووسرێت.

کەڵەشاخ گرتن یاخود حیجامە ده‌رهێنانى هێندێك خوێنە له‌ له‌شى مرۆڤ له‌ڕێگه‌ى برینداركردنى پێسته‌وه‌، کە ئەو خوێنەی لەم ڕێگەیەوە دەردەهێنرێت بە خوێنی پیس ناودەبرێت، كه‌ ده‌ركه‌وتووه‌ چه‌ندین سوود و قازانجی هه‌یه‌ له‌رووى تەندروستیەوە.

به‌ڕیزان ئه‌م به‌رارورد كردن و خستنه‌ ڕووی جیاوازیانه‌ مانای ئه‌وه‌ نییه‌ بیرۆكه‌كانی زاده‌ی بیری مرۆڤ بهێنینه‌ ڕیزی شه‌ریعه‌تی ئیسلامی و سیسته‌مه‌ ڕێكوپێك و بێگه‌رده‌كه‌ی، به‌ڵكو مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه‌ جوانیه‌كانی شه‌ریعه‌تی ئیسلام بخه‌ینه‌ ڕوو به‌سه‌ر ناته‌واوی و كه‌موكورتیه‌كانی ئه‌و بیروبۆچونانه‌ی مرۆڤه‌كان كردویانه‌ به‌ یاسای حومكڕانی خۆیان له‌م سه‌رده‌مه‌دا...

مه‌به‌ست له‌ ڕۆژووی سوننه‌ت ئه‌و ڕۆژووانه‌یه‌ كه‌ خوای گه‌وره‌ واجبی نه‌كردووه‌ له‌سه‌ر موسڵمانان، وه‌ موسڵمانیش به‌ نه‌زركردن له‌سه‌ری خۆی واجب نه‌كردبێت.... وه‌گرتنی ڕۆژووی سوننه‌ت هۆكارێكه‌ بۆ نزیك بوونه‌وه‌ له‌خوای گه‌وره‌، چونكه‌ به‌رده‌وام بوون له‌سه‌ر ڕۆژووه‌ سوننته‌كان پاش مانگی پیرۆزی ڕه‌مه‌زان به‌ڵگه‌یه‌ له‌سه‌ر گیرابوونی كرده‌وه‌ چاكه‌كان لای خوای گه‌وره‌، إن شاء الله .

زه‌كاتی سه‌رفیتره‌ : بریتیه‌ له‌و زه‌كاته‌ دیاری كراوه‌ی كه‌ مرۆڤی موسڵمان به‌ كۆتایی هاتنی مانگی ڕه‌مه‌زان و پێش ئه‌نجامدانی نوێژی چه‌ژن له‌سه‌ری واجب ده‌بێت، بۆ كۆمه‌ڵه‌ كه‌سێكی دیاری كراو .

‌بیرخسته‌وه‌ی جیهاد كردن له‌م مانگه‌ پیرۆزه‌دا، بیرخستنه‌وه‌یه‌كه‌ به‌ ڕابردوێكی پرشنگدار، ئه‌مڕۆ هه‌موو موسڵمانان پێویستیان پێیه‌تی، تا له‌م زه‌لیلی ودواكه‌وتنه‌‌ درچن وئیتر نه‌بن به‌ كه‌فی سه‌ر ئاو ودوژمنانی ئیسلام زاڵ نه‌بن به‌سه‌ریاندا...

خوای گه‌وره‌ ڕۆژووی بۆ ته‌شریع كردوین، و به‌ چواره‌م ڕوكنی ئیسلامه‌كه‌مانی داناوه‌، و كۆمه‌ڵێك ده‌قیش له‌ قورئان و سوننه‌ت جه‌خت له‌سه‌ر واجب بوونی ده‌كه‌نه‌وه‌، وئه‌حكامه‌كانیان به‌ شێوه‌یه‌كی جوان ڕوون كردوه‌ته‌وه‌.. ناوه‌ڕۆكی ئه‌م وتاره‌ بریتیه‌ له‌: ١- پێناسه‌ی ڕۆژوو له‌ زمانه‌وانییدا. ٢- پله‌ وپایه‌ی ڕۆژوو له‌ ئیسلامدا.

ئايني پیرۆزی ئیسلام باوه‌ڕداران هانده‌دات كه‌ پێشبڕكی بكه‌ن له‌كاری خیر وچاكه‌كاندا، چونكه‌ كاری خێر وچاكه‌ هۆكاری سه‌ره‌كی چوونه‌ به‌هه‌شته‌. یه‌كێكیش له‌و كاره‌ خێر وچاكانه‌ی كه‌ توێشوی باوه‌ڕدارانی پێ قورس ده‌بێت وزۆر كه‌سیشمان لێی بێ ئاگاین، ئه‌ویش په‌له‌كردن وزوو ڕۆشتنه‌ بۆ مزگه‌وت ونوێژ دابه‌ستنه‌ له‌دوای ئێمامه‌وه‌، واته‌ گه‌یشتن به‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرام

ئه‌م بابه‌ته‌ توێژینه‌وه‌یه‌کی شه‌رعیه به‌به‌ڵگه‌کانی قورئان و سوننه‌ت به‌تێگه‌شتنی زانایانی پێشین‌ ده‌رباره‌ی چۆنیه‌تی نوێژکردن و ڕۆژوو گرتن له‌و وڵاتانه‌ی که‌ شه‌وڕۆژیان جیاوازن ، تا چیتر مسوڵمانانی کوورد زوبان خۆیان بپارێزن له‌ راجیایی‌.

خوێنی موسڵمان حەرامە تەنها بە سێ شت نەبێت: كەسێك كەسێكی كوشت دەبێت بكوژرێتەوە, وە پیاوێك كە ژنی هێنابێت و ئافرەتێك شوی كردبێت زینا و داوێن پیسی بكەن, وە كەسێك لە ئیسلام پاشگەز دەبێتەوە (مرتد). ئەو نەفسەش كە خوای گەورە حەرامی كردووە بكوژرێت كەسێكی موسڵمانە, هەروەها كافرێكی بێ باوەڕ كە بە عەهد و پەیمان هاتبێتە ناو موسڵمانانەوە نابێت دەست درێژی بۆ بكرێت, یان كەسێك بە زمەتەوە هاتبێت و دڵنیا بێت.

خۆشه‌ویستان: لەرۆژگاری ئەمڕۆدا گەندەڵی ئیداری زۆر ترسناکترە لەگەندەڵی دارایی، بەڵکو دەتوانین بڵێین گەندەڵی ئیداری هۆکاری گەندەڵی سیاسی و دارایی و کۆمەڵایەتیە. مەبەستمان لەگەندەڵی ئیداری سێ جۆرە: یەکەم: دیاری کردنی کەسی نەشیاو... دووەم: گەندەڵی لەبەڕێوەبردندا بەپێدانی پلەو پایەو ئیمتیازات و بەرزکردنەوەدا... سێیەم‌: کەسێک پۆستەکەی بەفرسەت دانێ بۆ هەرشتێ بیەوێت...

خۆشه‌ویستان لێره‌ وله‌وێ هه‌ندێك جار ده‌بیستین كه‌ ئیسلام وبیروباوه‌ڕه‌كه‌ی په‌یوه‌ندیه‌كه‌ له‌نێوان به‌نده‌ و په‌روه‌ردگاردا، هیچ پێویست به‌وه‌ نه‌كات تێكه‌ڵاوی سیاسه‌ت بكرێت، به‌بیانوی ئه‌وه‌ی گوایه‌ ئیسلام بۆ بارودۆخ وسه‌رده‌مێكی تایبه‌تی خۆی هاتووه‌، وبۆ ئه‌م سه‌رده‌مه‌ی ئێمه‌ ناشێت، ئه‌و كه‌سانه‌ له‌وه‌ تێنه‌گه‌یشتوون كه‌ئیسلام عه‌قیده‌ وشه‌ریعه‌ته‌، واته‌ ئیسلام بیروباوه‌ڕ و یاساوڕێسایه‌، بیروباوه‌ڕه‌ به‌و مانایه‌ی كه‌ مرۆڤ باوه‌ڕی به‌هه‌ر شه‌ش پایه‌كه‌ی ئیمان وهه‌ر پێنج پایه‌كه‌ی ئیسلام هه‌بێت، له‌هه‌مان كاتدا شه‌ریعه‌تیشه‌ كه‌ ده‌بێت بكرێته‌ یاسا وڕێسا بۆ به‌رێوه‌بردنی ژیان وڕێكخستنی په‌یوه‌ندیه‌ نێوخۆی ونێوده‌وڵه‌تیه‌كان.

خوێنەری بەڕێز ویەكخواپەرست: ئایا دەزانی ‏دواهەمین میوان كێیە؟ وە ئایا دەزانی بەو سەردانەی ‏بۆ لای بەڕێزت چی لێت دەوێ‌ ومەبەستی چی پێتە و ‏داوای چیت لێ‌ دەكات؟ ئه‌م وتاره‌ وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه‌ ده‌داته‌وه‌ به‌ یارمه‌تی خوای گه‌وره‌....

ئه‌م بابه‌ته‌ باسی فه‌زڵه‌كانی حه‌ج وعومره ‌ده‌كات له‌ ژێر تیشكی فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم، وه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر الفقه الإسلامي».

كاتی ئەوە هاتووە باسی ئەوە بكەین كە ئایا ئەم مەسەلەیە (فرەژنی) لە ئیسلامدا هەروا بەبێ‌ مەرج‌و بێ‌ بەربەست‌و كۆنترۆڵ بەجێ‌ هێڵراوە یان كۆمەڵێك مەرج‌و بنەمای بۆ دانراوە.

بانگدان: ڕاگه‌یانده‌ بۆ كاتی هاتنی نوێژ به‌ هۆی كومه‌ڵه‌ ووشه‌یه‌كی تایبه‌تیه‌وه‌. وه‌ به‌و ڕاگه‌یاندنه‌ خه‌ڵكی بانگ ئه‌كرێن بۆ نوێژی جه‌ماعه‌ت وه‌ ده‌رخستنی ( شعائر ) دروشمه‌كانی ئیسلامه‌. ئه‌م بابه‌ته‌ باسی فه‌زڵه‌كانی بانگدان ده‌كات له‌ ژێر تیشكی فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ری خوا صلى الله عليه وسلم، وه‌ وه‌رگیراوه‌ له‌ كتێبی «مختصر الفقه الإسلامي».