هه‌موو بابه‌ته‌كان

هه‌ركه‌س له‌كاتی ئاشتی وخۆشیدا په‌روه‌ردگاری له‌بیر بێت و فه‌رمانه‌كانی خوای به‌جێ هێنا بێت، په‌روه‌ردگاریش له‌كاتی ته‌نگانه‌و و نه‌هامه‌تی و ناڕه‌حه‌تیه‌كاندا ئه‌و به‌نده‌یه‌ی خۆی له‌بیر بووه‌و له‌ته‌نگو چه‌ڵه‌مه‌و ناخۆشیه‌كان ڕزگاری كردوه‌وه.

ئه‌م ئه‌ڵقه‌یه‌ به‌شی دوه‌مه‌ له‌ ئه‌حكامه‌كانی نوێژی مردوو، تێیدا باسی فه‌ضلی نوێژ كردن له‌ سه‌ر مردوو، وه فه‌ضڵی به‌شداری كردن له‌ ئاماده‌ كردنی جه‌نازه‌و به‌ڕێ خستنی و به‌ خاك سپاردنی كراوه‌.‌

زانایانی ئیسلام دوو بۆچونیان هه‌یه‌له‌سه‌ر دره‌نگ خستنی ده‌ركردنی زه‌كات پاش ئه‌وه‌ی كه‌واجب ده‌بێت . لێره‌دا هه‌ردوو بۆچونه‌كه‌له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌‌كانیان ده‌خه‌مه‌ڕوو ، پاشان بۆ چونی یه‌كلاكه‌ره‌وه‌و ڕاستر  ڕون ده‌كه‌مه‌وه‌‌.

فیقهی ئافره‌تی موسڵمان هه‌ندێ ئه‌حكامی شه‌رعیه،‌ تایبه‌ته‌ به‌ ئافره‌تانه‌وه‌ له‌ ژێر تیشكی قورئان و سوننه‌ت، ئه‌م زنجیره‌ باسه‌‌ له‌ پێگه‌ی ( به‌هه‌شت )وه‌ وه‌رگیڕ‌اوه.‌

ئه‌م ووتاره‌ ڕاڤه‌ و واتا په‌ندو ئاموژگاریه‌كانی چیرۆكێكه‌ كه‌ پپێغه‌مبه‌ری خوایه‌ ( درودی له‌سه‌ر بێت ) له‌فه‌رموده‌یه‌كی سه‌حیحی خۆیدا ‌باسی لێوه‌ كردوه‌ كه‌ باس له‌سێ منداڵی كۆرپه‌ ده‌كات كه‌ به‌ فه‌رمانی خوای گه‌وره‌ هاتووته‌ قسه‌ وگفتوگۆ ، ئه‌م چیرۆكه‌ی كه‌ئێمه‌ باسی ده‌كه‌ین به‌سه‌رهاتی ئه‌و منداڵه‌یه له‌ گه‌ڵ ( جوره‌یجی ) خواناسی عابد دا .

ئه‌م وتاره‌ باسی ئه‌حكامه‌كانی نوێژی مردو ده‌كات، ئه‌م بابه‌تانه‌ی له‌ نێو خۆی گرتوه‌: حوكمی ته‌كلیفی نوێژی مردو ، نوێژ كردن به‌ جه‌ماعه‌ت، ڕیز بوون به‌ چه‌ند ڕیزێك له‌ نوێژی مردودا.

هیچ زه‌واجێك نیه‌ به‌ بێ كێشه‌ له‌ نێوان ژن و مێردا، به‌ڵام به‌ پشت به‌ستن به‌ خوای گه‌وره‌ و بوونی ئارامی و كاركردن و هێنانه‌وه‌ی عوزر و بوونی سیقه و گومانی چاك به‌ یه‌كتر ده‌توانرێت زۆربه‌ی كێشه‌كان چاره‌سه‌ر بكرێت ( ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ پێگه‌ی ڕێگای ڕاستیوه‌ وه‌رگیراوه‌ ).

خوای گه‌وره‌ فه‌رمانی كردوه‌ كه‌ برایه‌تی دروست بكرێت له‌ نێوان موسڵمانان، وه‌ ئه‌و برایه‌تیه‌ مافه‌كانی زۆر گه‌وره‌یه و به‌روبومی چاكی هه‌یه‌، خوای گه‌وره‌ و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی - صلى الله عليه وسلم - رونیانكردوه‌ته‌وه‌ له‌ قورئان و سوننه‌ت، ده‌بێت جێبه‌جێ بكرێت و نابێت پشت گوێ بخرێت.‌

به‌خته‌وه‌ری هاوسه‌رگیری شتێكی مه‌حاڵ نیه‌، ده‌توانرێت به‌شێوه‌ێكی ئاسان په‌یدا بكرێت به‌مه‌رجێك پابه‌ندبین به‌ شه‌رعی خوای گه‌وره‌ و پاشان بوونی عادات و ته‌قالید نه‌بێته‌كۆسپێك له‌پێشیدا.

ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستمان بێت له‌م بابه‌ته‌ بریتیه ‌له‌رونكردنه‌وه‌ی هه‌ندێك له‌ ئامانجه‌كانی‌ ژن هێنان ( زه‌واج ) له ‌ئیسلامدا، بۆ ئه‌وه‌ی ببێته‌ هانده‌رێك بۆ خوشك و برایانمان كه ‌په‌له ‌بكه‌ن له‌ دروستكردنی خێزانی به‌خته‌وه‌ر.

كێشه‌ی ( موخه‌ده‌رات ) و په‌یوه‌ست بوون پێوه‌ی یه‌كێكه‌ له ‌گرنگ ترین كێشه‌ هاوبه‌شه‌كانی ووڵاتان.

ئه‌و كچانه‌ی كه‌ خه‌ریكی خوێندنن توشی هه‌ندێ تاوان و سه‌رپێچی ده‌بن، له‌وانه‌: نه‌بوونی دڵسۆزی له‌ فێربوونی زانستدا و پابه‌ند نه‌بوون به‌ پۆشاكی شه‌رعی یه‌وه‌ و دواخستنی مێردكردن ..

ئینته‌رنێت یان بۆ كاری چاكه‌ به‌كاردێت، یان بۆ كاری خراپه‌، ئایه‌ چۆن ده‌توانین به‌كاری بهێنین بۆ ئیشی ڕاست و دروست؟

وه‌رگڕتنی قه‌رز له‌ یه‌كێك له‌ به‌نكه‌كان به‌ ( ربا - سوو ) ، ئه‌وه‌ ( ریبای ـ سووی ) حه‌رامه‌و نه‌هیشی لێكراوه‌ ، وه‌ نابێت قه‌رز وه‌ڕگێرێیت به‌ سوو ، كه‌م بێت یان زۆر.

چۆنێه‌تی نوێژ كردن هه‌ر وه‌كه‌ چۆن پێغه‌مبه‌ر صلى الله عليه وسلم كردویه‌تی له‌ كتێبی " چۆنێه‌تی نوێژی پێغه‌مبه‌ر له‌ ته‌كبیره‌ی ئیحرامه‌وه‌ تا سه‌لامدانه‌وه‌ هه‌روه‌كو چۆن له‌ پێش چاوتدا بێت " دانه‌ری زانای پایه‌ به‌رز محمد ناصر الدين الألباني ـ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت ـ .

ره‌بیعی كوری سوله‌یمان فه‌رموی: ئیمامی شافعی ـ ره‌حمه‌تی خوای لێ بێت _ له‌ پاش نوێژی به‌یانی داده‌نیشت ، ئه‌هلی قورئان ده‌هاتن بۆ لای تا رۆژ هه‌ڵده‌هات ، پاشان ئه‌هلی حه‌دیس ده‌هاتن بۆ لای و پرسیاریان لێ ده‌كرد تا خۆر به‌رز ده‌بوو، پاشان ئه‌هلی زمانی عه‌ره‌بی و شیعر ده‌هاتن بۆ لای تا پێش نیوه‌رۆ، پاشان هه‌ڵده‌ستا و ده‌رۆشت ـ خوا لێی رازی بێت .

به‌ڵگه‌ شه‌رعیه‌كان له‌سه‌ر ئه‌وه‌ن كه‌وا جگه‌ره‌ كێشان حه‌رامه‌ ، چونكه‌ پیسه‌ و زیانی گه‌وره‌ی هه‌یه‌ له‌سه‌ر ته‌ندروستی مرۆڤ‌.

گیروگرفتى ژینگە لەو کێشە گرنگانەیە کە ڕوبەڕوى مرۆڤەکانى چەرخى نوێ دەبێتەوە، ئەم گیروگرفتە تەنها بۆ مرۆڤ هەڕەشە نییە بەڵکو هەڕەشەیە بۆ نەوەکانى داهاتوو کە لە کەشێکى تەندروستدا ژیان  ببەنە سەر، وه‌ موسڵمانى ڕاستەقینە گرنگى ئەدات بە پارێزگارى ژینگە و خۆشویستنى هەرچى تیادایە لە زیندەوەر چونکە ئەوانە موڵکى خوان هەر ئەو بەدیهێناوە و هەرئەویشە ئیمەى کردووەبە ئەمیندارى ئەو.

خوای گه‌وره‌ باسی گرنگی زه‌واجی بۆمان كردوه‌ له‌ قورئانی پیرۆزدا وه‌كو نیعمه‌تێكی خۆی به‌ سه‌ر به‌نده‌كانیه‌وه‌، وه‌ زه‌واج له‌ ئسلامدا زه‌روره‌تێكی شه‌رعیه‌ ده‌ بێت جێ به‌جێ بكرێت له‌ لایه‌ن ئه‌و كه‌سانه‌ی توانای ژنهێنانیان هه‌یه‌.

ۆمه‌ڵه‌ فه‌تواێك ده‌رباره‌ی رۆژو و ئه‌و پرسیارانه‌ی كه‌ په‌یوه‌ندیان به‌ مانگی ره‌مه‌زانه‌وه‌ هه‌یه‌.