فیقه

ئه‌م وتاره‌ باسی ئه‌م خاڵانه‌ ده‌كات: ١- پێناسه‌ی ڕیبا له‌ زمانی عه‌ره‌بی وشه‌رعدا... ٢- حوكمی ڕیبا... ٣- به‌شه‌كانی ڕیبا... ٤- ئه‌و شتانه‌ى ریباى تێدایه‌...

نوسینی: احسان برهان الدین یه‌كێك له‌و سوننه‌تانه‌ى فه‌رامۆش كراوه‌ له‌لاى موسوڵمانانى ئه‌م سه‌رده‌مه‌، سوننه‌تى وه‌سێت كردنه‌، پێویسته‌ له‌سه‌ر هه‌موو موسوڵمانێك گه‌نج بێت یان پیر، ساغ بێت یان نه‌خۆش، ده‌وڵه‌مه‌ند بێت یان هه‌ژار، وه‌سێتى خۆى بنووسێت و له‌ جێگه‌یه‌كدا داینێت بۆ‌ ئه‌وه‌ى له‌پاش مردنى بخوێنرێتوه‌ و جێبه‌جێ بكرێت...

له‌بنه‌رِه‌ت دا كرِین و فرۆشتن ئه‌گه‌ر پایه‌و مه‌رجه‌كانى بێته‌دى بۆ دامه‌زراندنه‌، واته‌ فرۆشراو ده‌بێته‌ ماڵى كرِیارو نرخیش هی فرۆشیاره‌ بۆ هیچیان نیه‌ په‌شیمان بێته‌وه‌، به‌ڵام خوا و پێغه‌مبه‌ر ( صلى الله عليه وسلم ) ره‌چاوى به‌رژه‌وه‌ندى به‌نده‌كانى كردووه‌ چونكه‌ هه‌ندێ جار كرِیار یا فرۆشیار په‌له‌ده‌كات له‌ مامه‌ڵه‌كه‌یدا وه‌ك پێویست ورد بوونه‌وه‌ و سه‌رنجدان به‌كار ناهێنى بۆیه‌ هه‌ر كات كرِین و فرۆشتن پایه‌و مه‌رجه‌كانى به‌دى هات بۆیه‌ كه‌جارى كۆتایى به‌ مامه‌ڵه‌كه‌ نایه‌ت به‌ڵكو‌ مافى په‌شیمان بوونه‌وه‌ ده‌مێنێ...

ئازیزان له‌م ووتاره‌دا بابه‌تێكتان بۆ ره‌ه‌ن ده‌كه‌ینه‌وه‌ كه‌ بۆ ئه‌مڕۆی ووڵاتی خۆمان پێویستمانه‌، به‌تایبه‌تی كه‌ چه‌ند ساڵێكه‌ ووڵاتی خۆمان و ده‌وروبه‌ریشمان دووژاری ووشكه‌ ساڵی بوه‌ته‌وه‌، بۆیه‌ سوننه‌ته‌ هه‌ركاتێك خه‌ڵكی تووشی ووشكه‌ ساڵی و كه‌مبارانی یان دواكه‌وتنی بوونه‌وه‌، سوننه‌ته‌ موسڵمانان نوێژه‌ بارانه‌ به‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نن، به‌ ئومێدی ئه‌وه‌ی جێگای ره‌زامه‌ندی خوای گه‌وره‌ و پاشان ئێوه‌ی به‌ڕێزیش بێت...

خۆشه‌ویستان جارێكی تر هاتینه‌وه‌ خزمه‌تتان بۆ باسكردنی به‌شێكی تر له‌ كۆباسه‌كانی میرات و میراتگران به‌ئومێدی ئه‌وه‌ی جێگای ره‌زامه‌ندی خوای گه‌وره‌ و پاشان ئێوه‌ی به‌ڕێزیش بێت ، فه‌رموو ئێوه‌ و بابه‌ته‌كه‌...

پایه‌كانى كڕین و فرۆشتن ئه‌مانه‌ن: پایه‌ى یه‌كه‌م : كرِیارو فرۆشیار: ئه‌و دوو كه‌سه‌ن كه‌ مامه‌ڵه‌ى كرِین و فرۆشتنه‌كه‌ به‌ ویست و ره‌زامه‌ندى ئه‌وان داده‌مه‌زرێت... پایه‌ى دووه‌م : ئه‌و ووشانه‌ى كرِین و فرۆشتنى پێ ده‌كرێ: ( الایجاب و القبول ) ... پایه‌ى سێیه‌م: فرۆشراو و نرخه‌كه‌ى: واته‌ ئه‌و شته‌ى مامه‌ڵه‌كه‌ى له‌سه‌ر ده‌كرێ و ده‌فرۆشرێت له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى له‌ به‌رانبه‌ریدا وه‌رده‌گیرێ كه‌ نرخه‌كه‌یه‌تى ...

برای حاجیم حه‌جه‌كه‌ت خوای گه‌وره‌ قبوڵی بكات وحه‌جێكی پاك ودروست بووبێت و هه‌وڵ وكۆششت جێگای شوكر بێت به‌ڵام، پاش حه‌ج كردن پێویسته‌ چی بكه‌ین .

میراتگران به‌هۆی پشته‌وه‌ ( العصبة ) له‌شه‌رعدا: ئه‌و كه‌سه‌یه‌ هه‌موو میراته‌كه‌ ده‌بات ئه‌گه‌ر به‌ته‌نها بوو، یان ئه‌وه‌ى مایه‌وه‌ له‌به‌شداره‌ دیاریكراوه‌كان ده‌یبات ئه‌گه‌ر ته‌نها نه‌بوو، وه‌ هیچ نابات ئه‌گه‌ر له‌به‌شداره‌ دیاریكراوه‌كان هیچ نه‌مایه‌وه‌.

میرات: به‌ هه‌موو ئه‌و شتانه ده‌وترێت له‌مردوو به‌جێ ده‌مێنێت له‌ماڵ و سامان، پاره‌و پول بێت یان زه‌وى و زار و هه‌رشتێكى تر نرخى هه‌بێ و حه‌ڵاڵى بێت.

ئاینی پیرۆزی ئیسلام كرین وفرۆشتن وبازرگانی به‌شێوه‌یه‌كی گشتی حه‌ڵاڵ كردووه‌ و ڕیبا و سوود خواردنیشی قه‌ده‌غه‌ وحه‌رام كردووه‌... وه‌هه‌ندێ مامه‌ڵه‌ هه‌یه‌ كه‌ له‌ شه‌رع دا قه‌ده‌غه‌ كراوه‌ و رێگرى لێ كراوه‌ لێره‌دا باسیان ده‌كه‌ین له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌كانیاندا...

خۆشه‌ویستان به‌پێی توانا و بۆ گونجان هه‌وڵ ئه‌ده‌ین كۆمه‌ڵێك ئادابه‌ وره‌وشتی كڕین وفرۆشتنتان له‌ ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا بۆ ڕۆشن و به‌یان بكه‌ین به‌یارمه‌تی خوا...

ئه‌وه‌ی روون بێت له‌ هۆكاری تایبه‌ت مه‌ندێتی ئه‌م ده‌ ڕۆژهی یه‌كه‌می مانگی حاجیان ئه‌وه‌یه‌: كه‌ ئه‌م ده‌ ڕۆژه‌ بنه‌وای په‌رستشه‌كانی تچیدا كۆبوه‌ته‌وه‌، كه‌وا بریتین له‌ نوێژ وڕۆژوو صه‌ده‌قه‌و حه‌ج، وه‌ ئه‌مانه‌ش له‌ هیچ كاتێكی تردا كۆنابنه‌وه‌...

حه‌ج : ووشه‌ى (حَجٌَ)و (حِجٌ) له‌ زمانى عه‌ره‌بیدا به‌ماناى جێى مه‌به‌ست دێت وهه‌ندێكیان ده‌ڵێن: حه‌ج واته‌ زۆر روو تێكردن سه‌ردانى كردنى به‌ پیرۆز گیراوێك...

حه‌ج كردن روكنێكه‌ له‌ روكنه‌كانی ئیسلام، یه‌كجار فه‌رزه‌ له‌ته‌مه‌ندا...

خوێنه‌رانی به‌ڕێز له‌م بابه‌ته‌ماندا هه‌وڵ ئه‌ده‌ین به‌پێی ده‌قه‌ سه‌حیحه‌كانی فه‌رمووده‌ حوكمی حه‌جكردنی منداڵ ڕوون بكه‌ینه‌وه‌، به‌و ئومێده‌ی ‌ له‌م وه‌رزی حه‌جه‌دا چاو ڕوونیه‌ك بخه‌ینه‌ به‌رده‌م ئێوه‌ی به‌ڕێز ...

خۆشه‌ویستان له‌ بابه‌تی ئه‌مجاره‌ماندا سه‌ره‌تا وكۆتای كاتی نوێژه‌كانتان بۆ ڕوون ده‌كه‌ینه‌وه‌، مه‌به‌ستمان كاتى نوێژه‌ فه‌رِزه‌كانه‌ : سه‌ره‌تا و كۆتایی كاته‌كانیان كامه‌یه‌ چونكه‌ هاتنى كاتى نوێژه‌كان مه‌رجى سه‌ره‌كی دروست بوونی نوێژه‌كانه‌، چونكه‌ ئه‌گه‌ر كاتی نوێژ نه‌هاتبوو دروست نیه‌ مرۆڤی موسڵمان نوێژ ئه‌نجام بدات.

خۆشه‌ویستان به‌جێهێنانی فه‌ریزه‌ی حه‌جي ماڵی خودا به‌چه‌ند مه‌رجێك واجب ده‌بێت له‌سه‌ر هه‌ر كه‌سێك ئه‌و مه‌رجانه‌ش بریتین له‌: موسڵمان بوون،عاقڵ بوون،باڵغ بوون،ئازادى...

سه‌ره‌تا سه‌باره‌ت به‌زه‌كاتی قه‌رز ده‌بێت بزانین زانایانی ئیسلام له‌م باره‌یه‌وه‌چیان ووتوه‌؟ ئایا قه‌رز زه‌كاتی لێ ده‌درێت؟ وه‌ئایا چۆن چۆنین زه‌كاته‌كه‌ی لێ ده‌ده‌رێت ؟

قوربانى ئه‌و ئاژه‌ڵ و ماڵه‌ته‌یه‌ كه‌ ده‌برێن بۆ ماڵى خوا وه‌ك دیارى له‌وێ سه‌ر ده‌برِدرێت. ه‌ ئه‌م قوربانى كردنه‌ له‌و كارانه‌یه‌ خاوه‌نه‌كه‌ى له‌خوا نزیك ده‌خاته‌وه‌ چونكه‌ ماڵ به‌خشین له‌ په‌رستشه‌ گه‌وره‌كانه...

خۆشه‌ویستان له‌ باسی ئه‌مجاره‌ماندا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی وه‌رزی حه‌جكردن نزیك بوه‌ته‌وه‌ پێمان خۆش بوو ئاشناتان بكه‌ین به‌و جێگایانه‌ی كه‌ ده‌بێت ئه‌و كه‌سه‌ی نیه‌تی حه‌ج یان عومره‌ی یان هه‌ردوكیانی هه‌یه‌ كه‌ ئیحرامی تێدا ببه‌ستێت و نیه‌تی لێوه‌ بهێنێت، ئه‌و جێگایانه‌یش پێغـــه‌مبه‌ری خـــوا ( صلی الله علیه وسلم ) له‌چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌كی صه‌حیحدا بۆی ڕوون كردوینه‌ته‌وه‌ كه‌ هاتووه‌...