(1) ﴾Ha. Mim.﴿ Bəqərə surəsinin əvvəlində buna oxşar mövzu barədə danışılmışdır.
(2) Quran heç kəsin üstün gələ bilməyəcəyi Qüdrətli, həm də, yaratmaq, qədəri yazmaq və şəri hökmləri təyin etmək xüsusunda Hikmət sahibi olan Allah tərəfindən nazil edilmişdir.
(3) Biz göyləri, yeri və onların arasında olanları əbəs yerə yaratmamışıq, əksinə, bütün bunları ancaq böyük bir hikmətdən ötrü haqq olaraq yaratmışıq. Bunlardan bəzisi budur ki: insanlar bu məxluqata baxıb Allahın varlığını dərk etsinlər, beləliklə də, yalnız Ona ibadət etsinlər, heç bir şeyi Ona şərik qoşmasınlar və yalnız Allahın bildiyi, əzəldən müəyyən edilmiş zamanadək yer üzündə yaşayıb öz tələbatlarını yerinə yetirsinlər. Allaha küfr edənlər isə Allahın kitabında xəbərdar edildikləri şeylərdən üz döndərir və ona məhəl qoymurlar.
(4) Ey Peyğəmbər! Haqdan üz döndərən o müşriklərə de: “Sizin Allahdan başqa tapındıqlarınız bütlər barədə mənə xəbər verin görüm, onlar yer üzündə nə yaradıblar? Onlar dağ yaradıblarmı?! Bəlkə çay yaradıblar?! Yoxsa onların göylərin yaradılmasında Allaha bir şərikliyi və o işdə bir payı var?! Əgər bütlərə ibadət etməyinizin haqq olduğuna dair iddianız doğrudursa, mənə Qurandan əvvəl Allahdan nazil olmuş bir kitab və ya əvvəlkilərin qoyub getdiyi elmdən qalan bir əsər gətirin”.
(5) Allahı qoyub qiyamət gününədək özünə cavab verə bilməyən bütə tapınan kimsədən daha çox azmış birisi ola bilməz. Onların Allahdan savayı tapındıqları bu bütlər onlara tapınan kimsələrin yalvarışından xəbərsizdirlər. Fayda və ya zərər verməyə isə ümumiyyətlə qadir deyillər.
(6) Bütlərin dünyada insanlara heç bir fayda verməməsindən əlavə, insanlar qiyamət günü bir yerə toplanacaqları zaman bütlər onlara ibadət edən kimsələrə düşmən kəsiləcək, həmin insanlardan uzaq duracaq və o insanların onlara ibadətindən xəbərsiz olduqlarını bildirəcəklər.
(7) Rəsulumuza nazil edilən ayələrimiz onlara oxunduğu zaman, Quranı inkar edən kafirlər onun öz peyğəmbərləri vasitəsilə göndərildiyini görüb: “Bu, Allah tərəfindən göndərilən vəhy deyil, bu açıq-aydın bir sehrdir!” – deyirlər
(8) Yoxsa o müşriklər: “Muhəmməd bu Quranı özündən uydurmuş, sonra da onu Allaha nisbət etmişdir!” – deyirlər?! Ey Peyğəmbər! Onlara de: “Əgər mən onu özümdən uydurmuşamsa, siz heç bir tədbirlə məni Allahın əzabından qurtara bilməzsiniz. Elə isə mən Allaha qarşı yalan uydurmaqla öz əllərimlə özümü necə əzaba sürükləyə bilərəm?! Allah sizin Qurana tənə vuraraq lağa qoyduğunuzu və mənə məzəmmət etdiyiniz daha yaxşı bilir. Mənimlə sizin aranızda Allahın şahid olması kifayətdir. O Öz qullarından günahlarına görə tövbə edən kimsələri Bağışlan və onlara Rəhm edəndir”.
(9) Ey Peyğəmbər! Sənin peyğəmbərliyini yalan sayan o müşriklər de: “Mən Allahın göndərdiyi ilk elçi deyiləm ki, mənim sizi (haqqa) dəvət etməyimə təəccüb edirsiniz. Məndən əvvəl neçə-neçə elçilər gəlib-getmişdir. Mən, Allahın bu dünyada mənə və sizə nələr edəcəyini bilmirəm. Mən ancaq Allahın mənə vəhy etdiyinə tabe oluram və ancaq Onun nazil etdiyi vəhyə müvafiq olan sözü danışır, yaxud ona uyğun hərəkət edirəm. Mən sadəcə sizi Allahın əzabı ilə açıq-aşkar qorxudan bir peyğəmbərəm!”
(10) Ey Peyğəmbər! Haqq yalan sayanlara de: “Bir deyin görək, əgər bu Quran Allah tərəfindəndirsə və siz də onu inkar etmisinizsə, İsrail oğullarından da bir şahid bu kitab barədə Tövratda varid olan xəbərlərə etimad edərək onun Allahdan nazil olduğuna şahidlik edib ona iman gətirib, siz isə ona iman gətirməyə təkəbbür göstərmisinizsə, o halda siz zalım sayılmırsınızmı?! Şübhəsiz ki, Allah zalım qövmü haqq yönəlməyə müvəffəq etməz!”
(11) Qurana və peyğəmbərinin gətirdiyinə küfr edən kimsələr iman gətirənlərə dedilər: “Əgər Muhəmmədin gətirdiyi risalət xeyirə yönəldən bir haqq olsaydı, o zaman bu kasıblar, kölələr və zəiflər bu işdə bizi qabaqlaya bilməzdilər!” Onlar peyğəmbərlərinin gətirdiyi doğru yola gəlmədikləri üçün deyəcəklər ki: “Onun bizə gətirdiyi din köhnə yalandır və biz bu yalana tabe olan deyilik!”
(12) Bu Qurandan əvvəl Allahın Musaya (aleyhissəlam) nazil etdiyi, haqq yolu göstərən bir rəhbər və İsrail oğullarından iman gətirib tabe olanlar üçün bir mərhəmət sayılan Tövrat var idi. Muhəmmədə (səllallahu aleyhi və səlləm) nazil edilmiş bu Quran isə, Allaha şərik qoşmaq və günah işlər görməklə özlərinə zülm edən kimsələri qorxutmaq, habelə, həm Xaliqlə, həm də məxluqla öz arasında olan əlaqələrini düzəldən yaxşı əməl sahiblərinə müjdə vermək üçün, ərəb dilində nazil edilmiş və əvvəlkiləri təsdiq edən bir kitabdır.
(13) Həqiqətən də: “Rəbbimiz Allahdır və bizim Ondan başqa rəbbimiz yoxdur!” – deyib, sonra iman gətirib saleh əməl edənlərə nə axirətdə qarşılaşacaqları işlərdə bir qorxu olar, nə də bu dünyada əldə etmədikləri və sonraya saxladıqları nəsiblərinə görə kədərlənərlər.
(14) Bu sifətlərlə vəsf edilən kimsələr Cənnət əhlidirlər və dünyada etdikləri saleh əməllərin əvəzi olaraq onlar orada əbədi qalacaqlar.
(15) Biz insana ata-anasının qayğısına qalmağı, onlar həyatda ikən və vəfat etdikdən sonra şəriətə uyğun olaraq onlara yaxşılıq etməyi qəti şəkildə əmr etdik. Xüsusilə də, onu bətnində əziyyətlə daşımış və əziyyətlə doğmuş anısının qayğısına qalmağı. Onun bətndə daşınma və süddən kəsilmə müddəti otuz ay çəkir. Nəhayət, onun ağlı və bədəni yetkinlik çağına yetişib qırx yaşa çatdıqda, o deyər: “Ey Rəbbim! Mənə, mənim özümə və valideynlərimə bəxş etdiyin nemətə şükür etmək və Sənin razı qalacağın yaxşı işləri görmək üçün ilham ver, onu məndən qəbul et, övladlarımı da mənim üçün əməlisaleh et. Mən günahlarımın bağışlanmasına görə Sənə tövbə etdim. Mən, həqiqətən də, Sənə itaət edənlərdən və Sənin əmrlərinə təslim olanlardanam.
(16) Belələri, saleh əməllərinin ən yaxşısını qəbul edəcəyimiz, günahlarından keçəcəyimiz, onlara görə cəzalandırmayacağımız və Cənnət əhli içərisinə daxil edəcəyimiz kimsələrdir. Onlara verilmiş bu vəd, doğru vəddir və o, heç şübhəsiz gerçəyə çevriləcəkdir.
(17) Kimisi də ata-anasına deyər: “Uf sizə! Məndən əvvəl neçə-neçə nəsil ölüb-getdiyi və onlardan heç birinin dirlmədiyi halda, siz məni öldükdən sonra dirilib qəbirdən çıxarılacağımla hədələyirsiniz?!” Valideynləri də Allaha yalvarıb Ondan övladlarını imana yönəltməsini diləyər və övladlarına deyərlər: “Dirilməyə iman gətirməsən, vay sənin halına! Buna iman gətir, Allahın ölüləri dirildəcəyinə dair verdiyi vədi haqdır, onda heç bir şübhə yoxdur!” O isə dirilməni bir daha inkar edərək deyər: “Bu dirilmə haqqında deyilənlər, sadəcə keçmişdəkilərin kitablarından nəql edilən, onların yazdıqlar və Allahın xəbər verdiyinə dair heç bir sübutu olmayan (nağıllardan) başqa bir şey deyildir!”
(18) Belələri, onlardan əvvəl gəlib-getmiş cinlərdən və insanlardan ibarət olan ümmətlərə üz vermiş əzab onlara da vacib olmuş kimsələrdir. Həqiqətən, onlar, həm özlərini, həm də, ailələrini Cəhənnəm oduna salmaqla ziyana uğramışlar.
(19) Hər iki firqənin - Cənnət əhlinin və Cəhənnəm əhlinin - etdiyi əməllərə uyğun mərtəbələri vardır. Cənnət əhlinin mərtəbələri yüksəkdə yerləşən dərəcələr, Cəhənnəm əhlininki isə aşağıda yerləşən təbəqələrdir. Bu, Uca Allahın onlara etdikləri əməllərinin əvəzini özlərinə tam olaraq verməsi üçündür. Qiyamət günü onların savbalarını azaltmaqla və ya günahlarını artıqmaqla onlara əsla zülm edilməz.
(20) Allaha küfr etmiş və Onun elçilərini yalançı saymış kimsələrə əzab verilməkdən ötrü Cəhənnəmin qarşısına gətiriləcəkləri gün onlara məzəmmət edilərək və lağa qoyularaq deyiləcək: “Siz dünya həyatınızda pak nemətlərinizi sərf edib bitirdiniz və oradakı ləzzətli şeylərdən zövq aldınız. Bu gün isə siz, yer üzündə haqsız olaraq təkəbbür göstərdiyinizə, üstəlik də, küfr və asilik etməklə Allahın itaətində çıxdığınıza görə sizi alçaldacaq və zəlil edəcək əzabla cəzalandırılacaqsınız!”
(21) Ey Peyğəmbər! Ad qövmünə mənsub olan qardaşları Hudu xatırla! Bir zaman o, ərəb yarımadasının cənubunda yerləşən qumsal təpələrdəki evlərində yaşayan qövmünü, özündən əvvəl və sonra gəlib (öz ümmətlərini) qorxudan peyğəmbərlər kimi, Allahın əzabı ilə qorxudub demişdir: "Yalnız Allaha ibadət edin və Onunla yanaşı başqa tanrıya ibadət etməyin! Ey qövmüm! Mən sizə üz verəcək əzəmətli günün - Qiyamət gününün əzabından qorxuram!"
(22) Qövmü isə ona belə cavab vermişdi: "Sən bizi məbudlarımızdan döndərməyə gəlmisən?! Sən öz istəyinə əsla nail ola bilməyəcəksən. Əgər iddia etdiyin əzab doğrudursa, elə isə bizi təhdid etdiyini o əzabı gətir görək!"
(23) Hud dedi: “Əzabın nə zaman gələcəyi barədə bilgi ancaq Allaha məlumdur. Mənim bu haqda heç bir bilgim yoxdur. Mən sadəcə sizə göndərilənləri təbliğ edən bir elçiyəm. Lakin mən sizin özünüzə fayda verəni tərk edib zərər verəni götürməklə cahillik etdiyinizi görürəm”.
(24) Nəhayət, tez gəlməsini istədikləri o əzabı, göydə vadilərinə doğru gələn bir bulud şəklində gördükdə dedilər: “Bu, bizə yağış yağdıracaq bir buluddur!” Hud onlara dedi: “Xeyr, bu, heç də sizin güman etdiyiniz kimi yağış yağdıracaq bir bulud deyil. Əksinə, bu, sizin tez gəlməsini istədiyiniz, özü ilə ağrılı-acılı əzab gətirən bir küləkdir!
(25) O, Allahın ona məhv etməsini əmr etdiyi hər bir şeyin üstündən keçərək onu darmadağın edəcək!” Onlar elə məhv oldular ki, evlərindən başqa heç bir şey görünmədi. Bu, özlərindən sonra gələnlərin, onların bundan əvvəl orada yaşadıqlarına şahid olmalarına görə idi. Biz öz küfründə və asiliyində israr edən günahkarları belə ağrılı-acılı əzabla cəzalandırırıq.
(26) Biz sizə vermədiyimiz imkanları - möhkəm evlər tikmək imkanlarını Hud qövmünə vermişdik. Onlara eşidən qulaqlar, görən gözlər və duyan qəlblər də vermişdik. Lakin nə qulaqları, nə gözləri, nə də qəlbləri onlara bir fayda verdi. Allahın əzabı gəldizi zaman bütün bunlar o əzabı onlardan dəf edə bilmədi. Çünki onlar Allahın ayələrini inkar edirdilər. Onlara peyğəmbərləri Hudun (aleyhissəlam) xəbər verdiyi, istehza etdikləri əzab nazil oldu.
(27) Ey Məkkə əhli! Biz sizin ətrafınızda olan kəndləri məhv etdik. Biz Ad, Səmud və Lut tayfalarını, habelə, Mədyən əhlini məhv etdik. Biz onlara müxtəlif cür dəlillər və sübutlar gətirdik ki, bəlkə küfrlərindən əl çəkələr.
(28) Bəs nə üçün Allahdan başqa ilahiləşdirdikləri - yaxınlaşmaq məqsədilə qarşılarında ibadət edib, qurban kəsdikləri bütlər onlara kömək etmədi?! Qətiyyən onlara kömək etmədilər, əksinə, özləri köməyə möhtac olduqlarından dolayı onlardan uzaqlaşdılar. Bu onların, guya, bu bütlərin onlara fayda verəcəklərinə və Allah yanında onlar üçün şəfaətçilik edəcəklərinə dair nəfslərinin onlara vəd etdiyi yalan və iftiralarından başqa bir şey deyildir.
(29) Ey Peyğəmbər! Xatırla ki, bir zaman bir dəstə cini sənə nazil edilən Quranı dinləmək üçün sənin yanına göndərdik. Onlar onu dinləməyə gəldikdə bir-birinə: “Sakit durun ki, qulaq asaq!” – dedilər. Rəsulullah (səllallahu aleyhi və səlləm) oxuduğu ayələri bitirdikdən sonra onlar öz qövmlərinin yanına qayıtdılar ki, bu Qurana iman gətirməyənlərin (əzaba düçar olacaqları barədə) onları xəbərdar etsinlər.
(30) Cinlər onlara dedilər: “Ey qövmümüz! Biz, həqiqətən də, Allahın Musadan sonra nazil etdiyi, özündən əvvəl Allah tərəfindən nazil edilmiş kitabları təsdiqləyən bir kitab dinlədik. Dinlədiyimiz bu kitab (hər kəsi) haqqa və düz yola - İslamın yoluna yönəldir.
(31) Ey qövmümüz! Muhəmmədin (səllallahu aleyhi və səlləm) sizə təbliğ etdiyi haqqı qəbul edin və onun öz Rəbbi tərəfindən elçi göndərildiyinə iman gətirin ki, Allah sizin günahlarınızı bağışlasın, üstəlik, peyğəmbərin sizə təbliğ etdiyi haqqı qəbul etməyəcəyiniz və onun öz Rəbbi tərəfindən elçi göndərildiyinə iman gətirməyəcəyiniz təqdirdə sizi yaxalayacaq ağrılı-acılı əzabdan sizi qurtarsın”.
(32) Muhəmmədin (səllallahu aleyhi və səlləm) təbliğ etdiyi haqqı qəbul etməyən kimsə yer üzündə qaçıb Allahdan yaxa qurtara bilməz və Allahdan başqa onu əzabdan qurtara biləcək dostları da tapılmaz. Onlar açıq- aşkar haqdan uzaq bir azğınıq içindədirlər.
(33) Məgər dirilməni yalan sayan o müşriklər, göyləri və yeri yaradan, onların böyüklüyünə və genişliyinə rəğmən onları yaratmaqda aciz qalmayan Allah, ölüləri də, haqq-hesaba çəkmək və etdikləri əməllərin əvəzini vermək üçün diriltməyə qadir olduğunu görmürlərmi?! Əlbəttə ki, O, onları diriltməyə qadirdir. Pak və müqəddəs Allah hər şeyə qadirdir. Odur ki, O, ölüləri dirltməkdə aciz qalmaz.
(34) Allahı və Rəsulunu inkar edənlər kafirlər Cəhənnəm odunun qarşısına gətiriləcəkləri gün onlara məzəmmət edilərək deyiləcəkdir: “Məgər gördüyünüz bu əzab həqiqət deyilmi?!” Yoxsa bu əzab, sizin dünyada söylədiyiniz kimi yalan bir şeydir?! Onlar: “Bəli, Rəbbimizə and olsun ki, o, həqiqətdir!” – deyə cavab verəcəklər. Bu zaman onlara belə deyiləcəkdir: “Allaha küfr etdiyinizə görə dadın əzabı!”
(35) Ey Peyğəmbər! Elçilərdən möhkəm iradə sahiblərinin - Nuh, İbrahim, Musa və İsanın (aleyhimussəlam) səbir etdiyi kimi, sən də, qövmünün səni yalançı saymasına səbir et! Sən onlara əzabın tez gəlməsini istəmə. Sənin qövmün arasındakı haqqı yalan sayanlar özlərinə vəd edilmiş əzabı axirətdə görəcəkləri gün, əzablarının uzun müddət davam etdiyindən dolayı, dünyada gündüzün bircə saatı qədər qaldıqlarını güman edəcəklər. Muhəmmədə (səllallahu aleyhi və səlləm) nazil edilmiş bu Quran insanlar və cinlər üçün bir təbliğdir və bu onları xəbərdar etmək üçün kifayət edər. Şübhəsiz ki, küfr və asilik etməklə Allahın itaətindən çıxmış kimsələrdən başqası əzabla həlak edilməz.